Interdyscyplinarność międzynarodowych stosunków politycznych:
filozofia polityczna – badania nad teorią państwa,
ekonomia – bada się zjawiska ekonomiczne, zachodzące w gospodarce,
geografia polityczna,
psychologia polityki,
socjologia polityki,
prawo międzynarodowe,
historia powszechna i historia dyplomacji,
politologia.
Uczestnik stosunków międzynarodowych – nie ma jednej definicji:
to każda jednostka, która odgrywa, dająca się zidentyfikować rolę w stosunkach międzynarodowych, np. UE, ONZ, papież, Bronisław Komorowski,
każda zidentyfikowana grupa tworząca całość,
formalnie zorganizowana całość, nie podlegająca żadnemu innemu podmiotowi
i wpływająca na uczestników stosunków międzynarodowych,
podmioty te mają charakter transgraniczny (działają poza granicami państwa).
Podmiotowość:
polityczno – międzynarodowa – zdolność do świadomego działania międzynarodowego,
atrybuty – świadomość i zdolność podmiotu,
dla określenia podmiotu używa się pojęcia – aktor, podmiot, strona, sprawa, uczestnik,
atrybuty podmiotów międzynarodowych;
- wyrażanie swojej woli,
- prowadzenie działalności niezależnej.
Każdy uczestnik posiada podmiotowość polityczno – międzynarodową.
prawno – międzynarodowa – każdy podmiot prawa jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych, nie każdy uczestnik musi posiadać podmiotowość, to zdolność
do podejmowania czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych,
atrybuty:
justraktaty – prawo do zawierania umów międzynarodowych, będących źródłem nabywania czynności i zobowiązań,
ius legacjonism – utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami;
- legacja czynna,
- legacja bierna,
ius stangi – prawo do występowania z roszczeniami międzynarodowymi
i ponoszenia odpowiedzialności.
Rola państwa w środowisku międzynarodowym:
wojownik – wykorzystuje swoją siłę,
opiekun – broni innych państw,
mediator – pomoc w rozwiązywaniu problemów,
wyzwoliciela – angażowanie się w wewnętrzne sprawy państw,
oponenta – przeciwstawianie się,
promotora – udzielanie wsparcia innym państwom w celu włączenie ich do bloku,
policjanta – jedno państwo chroni drugie.
Łady międzynarodowe:
westfalski,
wiedeński,
wersalski,
jałtański,
pozimnowojenny.
Pokój westfalski (1648r.):
państwo narodowe (system państwowo – centryczny),
zasada terytorialności (państwo ma uprawnienia do terytorium),
zasada suwerenności,
równowaga sił,
prawo międzynarodowe.
Kongres wiedeński (1815r.):
wielobiegunowy,
państwa jako podmioty, mocarstwa jako główne podmioty,
ustalają „reguły gry”.
I wojna światowa:
trójprzymierze – Niemcy, Austria 1879r., Włochy 1882r.,
trójporozumienie – Francja, Rosja 1892r., Wielka Brytania 1904r. i 1907r.
po wojnie rozpad imperiów – Austrio – Węgry, Rosja.
Traktat wersalski (1918r.):
Liga Narodów – miała zapewnić realizację postanowień traktatu, kompletnie nieskuteczna,
wykluczeni – mocarstwa pokonane – Niemcy, Bułgaria, Austria, Turcja oraz ZSRR jako nielojalny uczestnik Ententy,
rozbieżności interesów politycznych – brak akceptacji wykluczonych dla status quo Traktatu wersalskiego i budowy nowego ładu,
walka ideologiczna – ideologie totalitarne,
wzrost liczby podmiotów – nowe państwa – konflikty.
Ład wersalsko – waszyngtoński:
pojawiła się Liga Narodów,
koncepcja bez realizacji,
w zamyśle – skorygowany system westfalski.
Ład jałtański (jałtańsko – poczdamski):
dwubiegunowy,
zimnowojenny,
pojawia się ONZ,
Trzeci Świat zaczyna się organizować.
Zimna wojna:
równowaga sił,
wyścig zbrojeń,
rozpad systemu dwubiegunowego.
Ład pozimnowojenny:
jednobiegunowy,
hegemoniczny,
Pax Americana,
słaba ONZ.
Wielkie mocarstwa są konstrukcją nośną stosunków międzynarodowych. Liczba mocarstw
w historii się zmieniała.
Mocarstwa współcześnie:
światowe,
globalne,
selektywne – sektorowe i regionalne, dysponują znaczącym potencjałem tylko
w jednej dziedzinie,
regionalne – pretendują do pełnienia roli przywódcy w danym regionie świata, posiadają obiektywne przesłanki do pełnienia roli mocarstwa.
Państwa średniego rzędu:
zdolne do skutecznych działań w strefie lokalnej,
charakteryzują się średnim potencjałem ekonomicznym, militarnym itp.
Państwa małe:
poniżej 10 mln, np. Litwa, Łotwa.
Mini państwa:
kilka tysięcy mieszkańców, np. Watykan, San Marino, Lichtenstein.
Liczba państw:
190 jest członkami ONZ,
203 państwa istnieją obecnie.
Nowe kategorie państwa:
cywilizowane,
niecywilizowane,
zbójeckie, uczestniczą w praniu brudnych pieniędzy
miltajskie, organizują grupy terrorystyczne
państwa upadłe (ponad 60) – państwo nie posiada kontroli nad całym terytorium,
np. Somalia, Jemen, Haiti, Pakistan,
wirtualne – udziały czerpią z wymiany międzynarodowej (dobór poza granicami) -
usługi finansowe, marketing.
Trzy grupy państw wirtualnych:
prototypy – Hongkong, Singapur,
pozostałe państwa – USA, Wielka Brytania, Japonia,
państwa rozwijające się – oparte na górnictwie, rolnictwie, produkcji przemysłowej, np. Chiny, Indie.
Inne klasyfikacje:
świat podzielony na troje;
Pierwszy Świat – „wolny świat”, obejmował państwa wysoko rozwinięte - Zachód,
Drugi Świat – państwa znajdujące się pod wpływem ZSRR, a od 1956r. również od Chińskiej Republiki Ludowej – Wschód,
Trzeci Świat – zaliczały się do niego państwa słabo rozwinięte, nie należące do pozostałych kategorii (pierwszego i drugiego świata) oraz innych państw niezaangażowanych,
świat po 1989r.;
Globalna Północ – synonim Pierwszego Świata,
Globalne Południe – część państw byłego Drugiego i Trzeciego Świata.
Teoria systemu światowego:
sformułowana w latach 70. XX wieku przez I. Wallensteina,
podejmuje analizę świata w systemie globalnym,
system kapitalistyczny wychodzi poza Europe,
teoria Z. Rykiela;
- rdzeń – obszar I Świata (USA, Kanada, Europa, Japonia),
- semiperyferie – tworzą kraje podupadające rdzenia lub szybko rozwijające się kraje peryferii (Europa Południowa, Wschodnie Niemcy, Wschodnie Chiny),
- peryferie – III Świat (Albania, Senegal),
- tło – kraje marginalne, powiązane z systemem społeczno – ekonomicznym (Indie),
- strefa izolacji – państwa, które miały związek z systemem komunistycznym
i pozostały temu wierne (Kuba).
A. Tofler „Trzecia Fala” – cywilizacyjna teoria fal:
I Fala – społeczeństwo agrarne,
II Fala – społeczeństwo industrialne,
III Fala – społeczeństwo informacyjne.
Pokój westfalski 1648- kończy okres 30 letnich wojen religijnych. To pierwszy w SM ład, porządek Mn, w którym grupa państw odgrywa najważniejsza rolę w późniejszych zjawiskach Mn. Po pokoju W pojawiają się państwa narodowe z armiami zawodowymi. Pokój westfalski normalizuje życie Polit, ale ma tez wpływ na gosp. i sferę militarna. Przyspiesza proces tworzenia państw suwerennych. Szczególną rolę w tym procesie odegrał Jean Bodin. Wg niego władza spoczywa w rękach państwa, ma charakter publiczny, władca musi mieć społ. legitymacje. Traktat westfalski wprowadził do ładu Mn nowe zasady: 1) pojęcie suwerenności, upodmiotowienie małych państw zwłaszcza w Europie środkowej. Dzięki niemu Cesarstwo Rzymskie stało się martwym, Umocniła się koncepcja państwa terytorialnego 2) Kończył w E konflikty religijne ? każdy monarcha ma prawo do wyboru religii dla narodu. 3) zapewniał legitymację władzy nad terytorium 4) zasada nieingerencji w prawy innych państw 5) wzrost roli narodowej armii podporządkowanej władzy centralnej. Powstają nowoczesne systemu podatkowe. 6) wyłoniła się nowa grupa dominujących państw (Austria, Rosja, Prusy, Anglia, Francja, Republika Zjednoczonych Prowincji) 7) ożywienie gosp. i powstanie kapitalizmu, co przyczynia się do rozwoju naukowego i technicznego E. 8) powstaje I porządek Mn z określonym układem sił początek rywalizacji o władze i dominacje 9) nowe koncepcje ekonomiczne (A. Smith)
Ład wersalsko-waszyngtoński był pewnego rodzaju porządkiem międzynarodowym ukształtowanym po I wojnie światowej. Jego początek sięga 1919 roku gdy to na konferencji w Paryżu zebrali się przedstawiciele zwycięskiej koalicji i przegranych państw centralnych. Spotkanie to miało na celu ustalenie warunków pokoju i ustanowienie nowego ładu w Europie.
Dnia 28 czerwca w Wersalu zostaje podpisany traktat pokojowy (wersalski) pomiędzy ententą a Niemcami. Następnie ów traktat został także zawarty z pozostałymi krajami z państw centralnych. Głównymi założeniami tego traktatu było przestrzeganie zasady samostanowienia narodów, a także przeprowadzenie plebiscytów na terenach będących przedmiotem sporów. W ostateczności traktat wersalski,kończący formalnie I wojnę światową, nie zadowolił żadną ze stron. Niemcy nie zamierzali przyjąć na siebie całej odpowiedzialności za wybuch wojny i nie chcieli płacić kontrybucji. Traktat także zapoczątkował działalność Ligi Narodów, która miała do spełnienia podobną rolę, jak dzisiejsza ONZ. Wpływ Ligi na strony konfliktów międzynarodowych okazał się jednak znikomy.