PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGÓW ASEPTYCZNYCH

Jako pracownicy medyczni musimy mieć świadomość, że udzielając pomocy poszkodowanemu (pacjentowi, podopiecznemu) możemy narazić go na wiele niebezpieczeństw – zaszkodzić w różny sposób:

- wykonać niesprawnie technicznie zabieg i np. uszkodzić nerw przy inj. i.m.,

uszkodzić drogi oddechowe przy intubacji itp.

- podjąć działanie w nieodpowiednim czasie lub zaniechać np. przy krwotoku

- podać niewłaściwy lek (pomylenie nazwy) lub dawkę

- doprowadzić do powstania, nasilenia lub rozprzestrzenienia się zakażenia .

1. Jak uchronić się przed popełnieniem tych błędów?

2. Które z tych niebezpieczeństw jest najtrudniejsze do wyeliminowania?

Dlaczego?

ZAKAŻENIA WEWNĄTRZZAKŁADOWE (wewnątrzszpitalne) –profilaktyka

są zespołem różnych chorób. Posiadają tę wspólną cechę, że powiązane są ze środowiskiem danego zakładu(szpitala). Stanowią poważny problem epidemiologiczny i sanitarno-higieniczny ze względów zdrowotnych, jak i ekonomicznych. Zwiększają one ciężkość schorzeń, śmiertelność i przedłużają znacznie okres koniecznej hospitalizacji.

Występowanie i szerzenie się zakażeń szpitalnych jest uwarunkowane wieloma czynnikami, wśród których największą rolę odgrywa:

• Osobnicza wrażliwość chorego (wiek, stan odżywienia, metody leczenia, choroby współistniejące)

• Warunki sanitarne i poziom higieny otoczenia

• Metody i sposoby postępowania personelu.

ŻRÓDŁA zakażeń szpitalnych:

• Najczęściej ludzie-personel medyczny: przenosząc drobnoustroje z chorego na chorego, drogą powietrzną, podczas wykonywania zabiegów medycznych.. pośrednio inni pacjenci, odwiedzający, zdrowe osoby będące nosicielem drobnoustrojów (brak objawów)

• Materia nieożywiona: zakażone przedmioty, sprzęt, odzież, bielizna, kurz zalegający w pomieszczeniach.

• Sam chory.

DROGI wnikania mikrobów:

• Droga pokarmowa: zakażona żywność, brudne ręce i naczynia …..

• Drogi rodne (zabiegi med., pościel………

• Drogi moczowe (cewnikowanie, zabiegi, pościel…..

• Droga kropelkowa (ukł. oddech.): prątki gruźlicy, wirus grypy, inhal…

• Droga krwi, przez uszkodzone powłoki skórne………

Jak przeciwdziałać zakażeniom?

ZAKAŻENIE (infectio) Określony stan chorobowy w ustroju ludzkim wywołany przez drobnoustroje.

SKAŻENIE ( contaminatio) –oznacza obecność bakterii na powierzchni skóry lub błon śluzowych, lub w tkankach ustroju bez wywołania choroby.

ASEPTYKA (postępowanie jałowe, bezbateryjne) to zespół zabiegów

mających na celu niedopuszczenie drobnoustrojów do określonego środowiska, np. do rany. Osiąga się to przez posługiwanie się sterylnym sprzętem zgodnie z zasadami aseptyki.

Zasady aseptyki:

• Po otwarciu opakowania ze sprzętem sterylnym postępuj tak, by go nie zbrudzić (nie zainfekować)

• Nie trzymaj go długo z dostępem powietrza

• Nie przenoś daleko, nie wymachuj po odsłonięciu z opakowania

• Nie dotykaj nim strefy brudnej (niesterylnej)

• Przed wykorzystaniem zadbaj o czystość otoczenia, odkaź tkanki

Podstawowe zasady reżimu sanitarnego:

1. Podział przestrzeni i materiałów na brudne i czyste. W żargonowym określeniu słowo „brudne” oznacza używane, potencjalnie zanieczyszczone drobnoustrojami, które mogą stanowić zagrożenie zarówno dla chorych jak i personelu szpitalnego.

2. Dezynfekowanie i mycie wszystkich przedmiotów mających kontakt z pacjentem.

3. Sterylizowanie wszystkich przedmiotów mających kontakt z uszkodzoną tkanką lub wprowadzanych bezpośrednio do organizmu pacjenta.

4. Dezynfekowanie najszybciej jak to możliwe po użyciu wszystkich przedmiotów, które miały bezpośredni kontakt z krwią, ropą, kałem, moczem i plwociną.

5. Mycie higieniczne rąk i odkażanie.

6. Utrzymanie czystości otoczenia.

ODKAŻANIE to postępowanie przeciwbakteryjne: antyseptyczne, dezynfekcyjne –proces zmniejszający liczbę drobnoustrojów chorobotwórczych, lecz nie zawsze ich form przetrwalnikowych znajdujących się na powierzchni; to niszczenie ich, środkami fizycznymi i chemicznymi w celu zapobiegania zakażeniu.

Antyseptyka to postępowanie przeciwbakteryjne (odkażające) dotyczące tkanek żywych: skóry, ran, jam ciała, błon śluzowych z wykorzystaniem środków fizycznych:

• oczyszczanie mechaniczne

• odtłuszczanie

• napromieniowanie słoneczne

• napromieniowanie promieniami nadfioletowymi

• wysuszanie

i środków chemicznych:

• roztwory, emulsje, zawiesiny.

Aby były skuteczne, muszą mieć odpowiednie stężenie, muszą stykać

się z całą powierzchnią odkażaną przez określony czas

i w odpowiedniej temperaturze.

Dezynfekcja to postępowanie przeciwbakteryjne (odkażające) dotyczące materii nieożywionej: powierzchni, przedmiotów, narzędzi, odzieży itp.

z wykorzystaniem środków fizycznych:

• oczyszczanie mechaniczne

• działanie wysoką temperaturą

• napromieniowanie słoneczne

• napromieniowanie promieniami nadfioletowymi

• wysuszanie

i środków chemicznych:

• roztwory, emulsje, zawiesiny.

Aby były skuteczne, muszą mieć odpowiednie stężenie, muszą stykać

się z całą powierzchnią odkażaną przez określony czas

i w odpowiedniej temperaturze.

Środki ostrożności przy stosowaniu dezynfekcji chemicznej:

1. Roztwór użytkowy(Ru) przygotować w pomieszczeniu wyznaczonym do tego celu,

2. Przygotowując Ru nałożyć odzież ochronną: fartuch, rękawiczki, okulary.

3. Użyć czysty, zdezynfekowany, wysuszony pojemnik.

4. Przygotować Ru bezpośrednio przed przeprowadzeniem procesu dezynfekcji

5. Odmierzyć odpowiednią ilość wody i wlać lub wsypać do niej preparat dezynfekcyjny – nigdy odwrotnie!

6. Zanurzyć sprzęt tak, by środek dezynfekcyjny pokrywał w całości wszystkie powierzchnie.

7. Pojemnik do dezynfekcji zamknąć i oznaczyć: nazwa preparatu, stężenie, data i godzina przygotowania, godz. zakończenia dezynfekcji, czytelny podpis osoby odpowiedzialnej za dezynfekcję.

8. Ściśle przestrzegać czasu dezynfekcji (od chwili wrzucenia do roztworu ostatniego narzędzia)

9. Po dezynfekcji umyć narzędzia pod bieżącą wodą letnią + szczoteczką, osuszyć, konserwować, skompletować i przekazać do sterylizacji.

10. Zdezynfekować i umyć pojemnik.

Sterylizacja ( wyjaławianie) jest to działanie przeciwbakteryjne najwyższego stopnia, to pozbywanie się wszystkich drobnoustrojów i ich form przetrwalnikowych znajdujących się w wyjaławianych materiałach. Stosowany tylko wobec materii nieożywionej.

Statystycznie przedmiot uważany jest za sterylny, jeżeli prawdopodobieństwo, iż jest on niesterylny ma się jak 1: 1000000. Sterylność przedmiotów nie podlega stopniowaniu: przedmiot jest sterylny lub nie.

Rozróżniamy następujące rodzaje procesów sterylizacji stosowanych obecnie:

• sterylizacja zimna: tlenek etylenu, formaldehyd, promieniowanie przenikliwe (przemysł), plazmowa

• sterylizacja termiczna: ciepłem suchym lub wilgotnym.

STERYLIZACJA PAROWA (ciepło wilgotne)

- urządzenie: autoklaw

- czynniki sterylizujące: nasycona para wodna pod ciśnieniem do 2atm.

w temp.121⁰C w czasie 15 min lub w temp. 132⁰C w czasie 5 min.

Czas sterylizacji liczony jest od momentu uzyskania żądanych

parametrów.

- materiały sterylizowane: bielizna, materiały opatrunkowe, narzędzia

chirurgiczne, materiały gumowe, rękawice chirurgiczne.

STERYLIZACJA SUCHYM GORĄCYM POWIETRZEM

- urządzenie: sterylizator elektryczny

- czynnik sterylizujący: temperatura 160-200⁰C.

- Minimalny czas ekspozycji w aparatach z wymuszonym obiegiem

powietrza wynosi w temp. 160⁰C- 120min., a w temp. 180⁰C- 30min.

Natomiast w aparatach z naturalnym obiegiem powietrza czas

sterylizacji w temp. 160⁰C- 150min., a w temp. 180⁰C- 45min.

Czas sterylizacji liczony jest od momentu uzyskania żądanych

parametrów.

STERYLIZACJA GAZOWA (zimna)

Stosowana jest do sterylizacji materiałów nie wytrzymujących wysokich temperatur.

- czynnik sterylizujący: tlenek etylenu lub formaldehyd w mieszaninie

z parą wodną w określonym czasie i temperaturze.

TLENEK ETYLENU (skrót EO lub TE) jest gazem o bardzo silnym działaniu bakteriobójczym, mającym zdolność przenikania i wnikania w głąb tworzywa, ulegając adsorpcji. Działa bakteriobójczo w stężeniu 400-1000mg/l, przy wilgotności względnej 30-60%, w temp.50-60⁰C (czasem nawet 37⁰C) i w czasie ekspozycji 30-120min. (praktycznie stosuje się czasy 8-12godz.)

Jest to gaz trujący już od stężenia 0,5 ppm.

Wyczuwalny powonieniem dopiero od stężenia 30-50ppm.

Stwierdzono trwałe oddziaływanie na układ genetyczny człowieka.

W mieszaninie z powietrzem jest palny i wybuchowy.

Konieczne są szczególne warunki bezpieczeństwa!

Produkty sterylizowane muszą być degazowane (wietrzone) w zależności od opakowania i warunków aeracji.

FORMALDEHYD

Działa powierzchniowo, zatem przedmiot sterylizowany jest gotowy do użytku natychmiast po wyjęciu ze sterylizatora.

Temperatura sterylizacji wynosi od ok. 50⁰C.

Jest gazem wyczuwalnym przez powonienie już przy stężeniu 0,5-1 ppm (cząsteczek gazu na milion cząsteczek powietrza).

Przy stężeniu 3-5 ppm nie stwierdzono objawów zatruć.

Jest niepalny i niewybuchowy.

OPAKOWANIA STERYLIZACYJNE

-Wszystkie artykuły medyczne poddawane procesom sterylizacji powinny być przed tym opakowane.

-Dobrze wykonane i właściwie użyte opakowanie sterylizacyjne umożliwia prawidłową sterylizację i długotrwałe magazynowanie sterylnych artykułów.

-Opakowanie musi spełniać następujące warunki:

• umożliwiać ułożenie dla danego procesu sterylizacji i zamknięcie zawartości

• umożliwiać przeniknięcie czynnika sterylizacyjnego do wnętrza

• nie ulegać zniszczeniu w procesie sterylizacji

• eliminować możliwość przeniknięcia niepożądanych substancji do przedmiotu sterylizowanego (np. klej, nadruk itp.)

• umożliwiać bezpieczne manipulowanie po sterylizacji

• umożliwiać wyjęcie zawartości w taki sposób, aby nie doszło do jej zainfekowania

• uniemożliwiać przeniknięcie bakterii do jej wnętrza.

-Rodzaje opakowań: włókniny i papiery opakowaniowe, torby i rękawy papierowo foliowe, foliowe, papierowe, kontenery.

-Do zamykania służą: zgrzewarki rolkowe (ster. zimna) lub impulsowe (ster. termiczna).

Okres przechowywania

nie jest zależny od rodzaju sterylizacji,

ale od rodzaju opakowania i zabezpieczenia przed zbrudzeniem.

Wyjałowiony materiał jest sterylny do czasu skażenia go w procesie przemieszczania, przechowywania lub przy wyjmowaniu z opakowania.

• Sterylność zawartości pakietu zależy przede wszystkim od sposobu jego przechowywania.

• Niska wilgotność środowiska przedłuża okres przechowywania. Temp. Pomieszczenia 20-30^oC, wilgotność 40-60 %

• Przechowywanie pakietów w zamkniętych szafach, w porównaniu z otwartym regałem, dwukrotnie przedłuża okres sterylności. Eliminować nasłonecznienie i dostęp do ogółu.

• Unikać niepotrzebnych zapasów – okresowo kontrolować terminy ważności

• Im wyższy jest stopień czystości przestrzeni magazynowej, tym dłuższy jest okres sterylności. Regularnie sprzątać i dezynfekować.

• Zawartość opakowania uszkodzonego uważa się za niesterylną.

• Ograniczyć należy do minimum dotykanie, poruszanie, przenoszenie pakietów sterylnych.

Zalecane okresy przechowywania przez producentów opakowań do sterylizacji:

• Kontenery metalowe z zaworem -6 miesięcy

• Kontenery metalowe z filtrem -1 miesiąc

• Podwójna warstwa papieru -1 miesiąc

• Warstwa papieru i włókniny -1 miesiąc

• Opakowania folia-papier -6 miesięcy

• Torebki papierowe -2 tygodnie

Organizacja pracy działu sterylizacji:

Na prawidłowy końcowy efekt procesu sterylizacji duży wpływ ma zastosowanie właściwego sprzętu, technik i obiegu artykułów.

Wersje technologiczne sterylizacji:

• Sterylizacja zdecentralizowana – każdy użytkownik odpowiada za organizację we własnym zakresie,

• Sterylizacja częściowo scentralizowana – kilka etapów technologicznych u bezpośredniego użytkownika, a pozostałe wykonuje sterylizatornia,

• Sterylizacja scentralizowana – centralna sterylizatornia odpowiada za wszystkie etapy technologii sterylizacji.

Strefy sterylizacji:

• Brudna (kolor czerwony): przyjmowanie artykułów od użytkowników (winny być zdezynfekowane); następuje segregacja, wstępne mycie, dezynfekcja końcowa +mycie+ konserwacja.

• Czysta (kolor niebieski): kontrola, pakowanie i przygotowanie do sterylizacji (kontrolki)

• Sterylna (kolor zielony): rozdzielanie artykułów wysterylizowanych i magazynowanie.

Kontrola procesu sterylizacji:

Przeprowadza się ją przy pomocy:

1. przyrządów fizycznych, informujących o pracy sterylizatora, tzn. termometrów, zegarów, manometrów – obserwacji ich wskazań. Obecnie w trakcie przebiegu procesu stosuje się system rejestracji podstawowych parametrów fizycznych w postaci wydruków lub raportów;

2. testów biologicznych zawierających niepatogenne, standardowe, wysokoodporne przetrwalniki szczepu Bacillus stearothermophilus lub/i Bacillus subtilis, zdolne do przejścia w formy wegetatywne;

3. testów chemicznych, w których substancja chemiczna, poddana procesom chemicznym i fizycznym wystarczającym do zabicia spor w procesie sterylizacji trwale, wyraźnie i jednoznacznie zmienia swoje właściwości fizyczne (kolor)

Testy chemiczne można podzielić na:

• testy procesu (wykazują jedynie, że pakiet został poddany procesowi sterylizacji)

• test jednoparametrowy (wykazuje, że została osiągnięta wymagana wartość jednego z krytycznych parametrów sterylizacji)

• test wieloparametrowy (wykazuje, że zostały osiągnięte wartości dwóch lub więcej krytycznych parametrów sterylizacji)

• test zintegrowany (wykazuje, że zostały osiągnięte wszystkie wartości krytycznych parametrów sterylizacji gwarantujący jej prawidłowy przebieg)

• test emulacyjny (test kontrolny cyklu) służy do sprawdzenia, czy wszystkie zadane parametry cyklu sterylizacji (np. różne czasy, temperatury przy założeniu, że jakość pary jest właściwa zostały osiągnięte).

Przed użyciem sprzętu sterylnego należy sprawdzić:

• czy opakowanie jest szczelne, suche

• kontrolkę, czy sterylizacja miała miejsce i jaką metodą

• datę ważności

• czy sprzęt jest czysty, suchy

ZASADY HIGIENICZNEGO MYCIA RĄK

• Nie wolno rozcieńczać środka dezynfekcyjnego, naniesiony na mokre ręce
  nie wykazuje dostatecznych właściwości bakteriobójczych .

• Dozowniki z mydłem i preparatem dezynfekcyjnym muszą być łatwe do
  demontażu, przed każdym dopełnieniem mydłem i preparatem
  dezynfekcyjnym i muszą być umyte oraz zdezynfekowane. Nie wolno
  dolewać mydła do częściowo opróżnionego dozownika.

• Nie wolno myć rąk mydłem w kostce, wilgotne pozostawione na umywalce
  jest źródłem drobnoustrojów.

• Po zakończonym etapie mycia rąk i osuszeniu jednorazowym ręcznikiem
  papierowym, zakręcić nim kurek, aby nie powodować zanieczyszczenia rak.

• Mydło i preparaty dezynfekcyjne należy pobierać z dozownika łokciowego, uruchamianego wyłącznie za pomocą łokcia, a nie dłonią.

• W celu pielęgnacji rąk i zapobieganiu pękaniu naskórka należy używać
  kremu lub emulsji nawilżającej.

• Dozowniki zwierające mydło i środek dezynfekcyjny winny być oznakowane
  nazwą preparatu.

Zapamiętaj! W przypadku ekspozycji należy wykonać następujące czynności:

• w przypadku zranienia miejsce ekspozycji umyć ciepłą wodą z mydłem, nie hamować krwawienia, ranę zdezynfekować 3% wodą utlenioną lub spirytusem, założyć nieprzemakalny opatrunek

• w przypadku zachlapania skóry należy usunąć zanieczyszczenia gazą zwilżoną środkiem do dezynfekcji rak, a następnie miejsce ekspozycji umyć i zdezynfekować

• jeżeli doszło do zachlapania oczu należy przepłukać je jałowym roztworem soli fizjologicznej

• fakt zaistniałego zdarzenia odnotować np. w raporcie z podaniem okoliczności i zgłosić bezpośredniemu przełożonemu

• Decyzję o wdrożeniu profilaktyki po ekspozycyjnej podejmuje lekarz specjalista chorób zakaźnych po rozważeniu wszystkich okoliczności ekspozycji i ocenie potencjalnego ryzyka. Ewentualne stosowanie leków należy rozpocząć jak najszybciej, najlepiej 1-2 godz. po ekspozycji, nie później niż 24-36 godz.

• Osobie poddanej ekspozycji należy pobrać krew w kierunku anty-HIV ( dla wykluczenia ewentualności zakażenia), badanie powtarza się w 3, 6, 12 miesiącu od ekspozycji.

• W każdej placówce służby zdrowia lekarz zakładowy powinien prowadzić rejestr ekspozycji zawodowych na HCV, HBV, HIV

• Zakażenie patogennymi ustrojami, w tym HIV, HCV, możliwe jest zawsze , gdy zakażone płyny ustrojowe pacjenta mają kontakt z krwią personelu medycznego. Może to mieć miejsce, gdy przerwana zostanie ciągłość skóry w efekcie zakłucia lub skaleczenia.

Ogromnej większości z nich można zapobiec poprzez;

• eliminację pośpiechu, niedbalstwa, złej organizacji stanowiska pracy

• stosowanie uniwersalnych środków ostrożności: rękawice, fartuchy..,

• posługiwanie się sterylnym materiałem

• skrupulatne przestrzeganie zasad odkażania, sterylizacji..

• traktowanie każdego poszkodowanego jako potencjalnie zakażonego