Kartograficzne metody prezentowania informacji

Kartografia, Mapa, Metoda zasięgów, Metoda sygnaturowa, Metoda powierzchniowa (chorochromatyczna), Metoda kartogramu, Metoda kartodiagramu, Metoda izolinii,Izotermy, Izohiety, Izobary, Izohipsy (poziomice), Metoda kropkowa

Informacje geograficzne czerpiemy dzisiaj z różnorakich źródeł, a jednym z nich jest mapa. Mapa to obraz (rysunek) powierzchni Ziemi lub jej części, wykonany na płaszczyźnie w określonym pomniejszeniu, które dokonane zostało według ściśle określonych zasad matematycznych i za pomocą odpowiednich znaków umownych.

Nie będziemy tutaj omawiać skali, jednakże warto na początku poznać jeszcze pojęciegeneralizacja kartograficzna. Generalizacja (inaczej uogólnienie) polega na pomijaniu lub upraszczaniu pewnych informacji, oznacza to, że jedne mapy nie podają pewnych informacji, by ukazać szczegóły innego zjawiska, drugie zaś pokazują zjawiska o uśrednionej wartości. Jest to pojęcie dość ważne dla metod kartograficznych.

Swoistą rolę mają znaki kartograficzne, które można nazwać językiem mapy. Dzięki nim możemy poznać intensywność i jakość różnych obiektów i zjawisk. Znaki kartograficzne naniesione na mapę powodują powstanie metod kartograficznych, przy czym każdy znak musi być zdefiniowany, czyli mieć określone znaczenie.

 

Schemat 1. Podział metod kartograficznych ze względu na właściwości

Jak więc nazwy wskazują - metody jakościowe informują o występowaniu danego zjawiska, a metody ilościowe - pokazują wartość danego zjawiska (są ściśle związane z liczbami) i służą do celów porównawczych.

Metoda zasięgów - polega na wydzielaniu obszarów, na których występuje określone zjawisko. Zasięgi określonych zjawisk mogą na siebie nachodzić. Wyróżnia się trzy główne rodzaje zasięgów:

• zasięg plamowy - jak nazwa wskazuje, obszar występowania zjawiska przedstawiony jest w postaci plamy wypełnionej kolorem lub deseniem

• zasięg liniowy - obszar występowania zjawiska oddzielony jest linią o określonym kolorze lub deseniu. Zalicza się tutaj również zasięg sygnaturowy - wewnątrz zasięgu liniowego stosuje się odpowiednią sygnaturę informującą o treści tego zasięgu. Sygnatura ma charakter konwencjonalny, a jej znaczenie powinno znaleźć się w legendzie mapy.

• zasięg opisowy - obszar występowania zjawiska określany jest za pomocą napisu, przy czym dla odróżnienia zjawiska stosuje się różne kolory, wielkości i rodzaje czcionki.

Przykłady map z wykorzystaniem metody zasięgów:

• obszary w Polsce objęte zlodowaceniem

• obszary występowania danego gatunku roślin lub zwierząt

• zasięg występowania powodzi

• zasięg występowania gleb, itd.

Mapa 1. Przykład wykorzystania metody zasięgów. Źródło: www.t-k.pl

Mapa 2. Przykład metody zasięgów. Źródło: atlas2005.webpark.pl

Metoda sygnaturowa - umożliwia przedstawienie występowania zjawisk za pomocą umownych znaków kartograficznych, których objaśnienie znajduje się w   legendzie. Sygnatury mogą być różne:

• liniowe; stosowane, kiedy dane zjawisko ma przebieg liniowy (rzeki, koleje, drogi, granice); mogą mieć one różne kolory, grubości, a nawet mogą być w nich zawarte sygnatury symboliczne lub geometryczne;

• geometryczne; w postaci figur geometrycznych; pokazują położenie obiektu, które może być uogólnione ze względu na skalę mapy;

• symboliczne i obrazkowe, które swym kształtem przypominają wygląd zewnętrzny obiektu lub kojarzą się ze zjawiskiem (np. samolot oznacza port lotniczy, a statek - port morski);

• literowe, które wpisane są w miejsca występowania danego zjawiska. Często występują razem ze znakami geometrycznymi, np. wpisane w kwadrat Feoznacza, że w tym miejscu znajdują się rudy żelaza.

 

Mapa 3. Przykład mapy z wykorzystanie metody sygnaturowej. Źródło:http://www.powiat.radomszczanski.pl

Metoda powierzchniowa (chorochromatyczna) - polega na oznaczeniu zjawisk, które nie łączą się ze sobą (są rozłączne, wykluczają się). Stosuje się ją najczęściej przy podziałach administracyjnych. Za pomocą barw (najczęściej) lub deseni ogranicza się jedno zjawisko, które nie może zachodzić na drugie.

Mapa 4. Podział administracyjny Polski jako przykład mapy z wykorzystaniem metody powierzchniowej. Źródło: http://kursy.matematyka.wroclaw.pl

Metoda kartogramu podaje na mapie uśrednione wielkości danego zjawiska, które zazwyczaj ukazywane jest na określonym obszarze administracyjnym. Dane liczbowe różnicuje się za pomocą kolorów lub deseni, przy czym każdy ma swoją wartość ograniczoną określonym przedziałem. Najczęściej stosuje się odcienie jednego koloru, wówczas najjaśniejszy odcień oznacza najmniejszą intensywność, a najciemniejszy - największą. Stosowana np. w celu ukazania gęstości zaludnienia (mapa nr 5).

Mapa 5. Przykład kartogramu. Źródło: www.ludnosc.w.interia.pl

Metoda kartodiagramu polega na umieszczeniu na mapie wykresów, diagramów ukazujących wielkość danego zjawiska. Umieszcza się je zazwyczaj na określonej jednostce administracyjnej, do której się odwołują (kontynenty, państwa, województwa, miasta). Wykresy mogą mieć różne kształty: słupków, kół, brył, prostokątów, linii. Jednakże wykorzystanie tej metody na mapie wiąże się z użyciem jednego typu wykresu dla danego zjawiska i każdy wykres musi być proporcjonalny i łatwo mierzalny. Istnieje podział wykresów ze względu na pełnione przez nie funkcje:

• wykresy funkcyjne, czyli takie, które obrazują zależności pomiędzy dwoma wartościami liczbowymi (np. zmienność jakiegoś zjawiska w określonym czasie)

• wykresy strukturalne obrazujące podział całości na składowe (np. struktura wieku ludności)

• wykresy wektorowe - wielkości są wektorami (kierunki wiatrów)

• wykresy porównawcze, gdzie przedstawiany jest stosunek wielkości porównywalnych ze sobą zjawisk.

Inny podział mówi o kartodiagramach:

• prostych (jedna wartość danego zjawiska)

• sumarycznych (suma kilku wartości)

Mapa 6. Przykład kartodiagramu. Źródło: picasaweb.google.com  

Metoda izolinii (izarytmiczna) polega na połączeniu liniami punktów o tej samej wartości. Linie te nazywane izoliniami, a sposób ustalania ich przebiegu nazywa się interpolacją. Przykłady izolinii:

• izotermy - linie łączące punkty o jednakowej temperaturze

• izohiety - linie łączące punkty o jednakowej sumie opadów

• izobary - linie łączące punkty o jednakowym ciśnieniu

• izohipsy (poziomice) - linie łączące punkty o jednakowej wysokości

• izohaliny - linie łączące punkty o jednakowym zasoleniu

• izobaty - linie łączące punkty o jednakowej głębokości (dotyczy zbiorników wodnych)

• izohele - linie łączące punkty o jednakowym nasłonecznieniu

• izobary - linie łączące punkty o jednakowym ciśnieniu atmosferycznym

 

Mapa 7. Przykład wykorzystania metody izarytmicznej. Źródło: www.wikimedia.org

Metoda kropkowa polega na umieszczeniu na mapie znaków punktowych, z których każdy ma określoną wartość, zwaną wagą kropki. Metoda ta jest stosowana najczęściej w celu ukazania gęstości występowania zjawiska (np. rozmieszczenie ludności, powierzchnia upraw).

Mapa 8. Mapa z wykorzystaniem metody kropkowej. Źródło: www.wikipedia.pl