Rola Japonii w Wielkim Kryzysie Ekonomicznym.

W latach 1921 i 1922 na Japonię zostały narzucone zobowiązania, zmuszające do wycofania wojsk z Chin, Syberi oraz Kraju Przymorskiego Rosji. Spór toczył się o Mandżurię, która nęciła Japonię, tak ze względu na swe położenie geograficzne, jak i jej bogactwa. Japonia była krajem przeludnionym, zatem od wielu lat szukała terenów kolonizacyjnych oraz tych surowców, które są niezbędne do rozwoju przemysłu. Wielki Kryzys lat 1929-1932 nie dotknął Japonii w równie dużym stopniu jak Niemcy, lecz także spowodował duże zamieszanie. Między innymi nastapił gwałtowny spadek cen podstawowych produktów np. ryżu i jedwabiu. Zmniejszył się również eksport towarów produkowanych przez Japonię. Ludzie protestowali przeciwko zwalnianiu z pracy i trudnym warunkom życia, zatem liczba strajków znacznie wzrosła. Koła cywilne nie były w stanie zahamować kryzysu. Wybory z 20 lutego 1930r. wygrała partia liberalna Mineseito, która zdobyła łącznie 273 mandaty.

Nowy rząd wziął udział w konferencji pokojowej w Londynie, poświęconej redukcji sił zbrojnych na morzu i 22 kwietnia 1930r. podpisał umowę by Japonia mogła zachować tonaż krążowników i terpedowców w proporcji do Stanów Zjednoczonych jak 70:100. Marynarka wojenna zgłosiła sprzeciw takiemu osłabieniu i takiemu układowi. Uklad został jednak podpisany, zatem koła wojskowe przystapiły do walki o władzę. Rząd przystapił do realizacji planu oszczędnościowego i w ramach jego podjął kroki zmierzające do redukcji budżetu marynarki wojennej i armii. Spotkał się jednak z silnym oporem kół wojskowych. Spowodowali oni ustąpienie generała Ugaki z ministerstwa armii i doprowadzili do powołania na to stanowisko generała Minami, który dnia 4 sierpnia, już, jako nowy minister, ostro skrytykował dotychczasową politykę rządu w kwestii mandżurskiej. W wyniku narady kół wojskowych 15 września 1931r. do Mandżurii wysłano płk. Kendzi Doiharę z Kempeitai. Agenci płk. Doihary przekonali przebywającego pod opieka Japończyków byłego cesarza Chin z dynastii mandżurskiej Qing- Pu-Yui do podjęcia współpracy. Armia Kwantuńska stacjonujaca w Port Artur dnia 19 września 1931 r. podjęła akcję porządkową w Mandżurii. Jej oddziały zajęły Czangczun, Antung, Ingkou, 21 września zajęto Kirn, a nastepnie całą południową Mandżurię. Stacjonująca w tym rejonie VII Brygada Piechoty chińskiej na polecenie rządu w Pekinie nie podjęła walki, lecz wycofała się. Rząd chiński nie chciał wojny z Japonia i postanowił odwołać się do Ligi Narodów. Do walk doszło w północnej Mandżurii w listopadzie 1931r., ale nie przybrały one wiekszych rozmiarów. Armia Kwantuńska zajęła Mukden, Charbin i inne mista północnej Mandżurii. W styczniu 1932 r. została podjęta próba opanowania Szanghaju. Dowódca, który operował flotą japońską w tym rejonie, przystąpił do bombardowania miasta. Chińską dzielnicę Czapei obrócono w gruzy. Waki trwały miesiąc. W maju 1932 r. Japończycy musiali wycofać się z Szanghaju. Natomiast w Mandżurii zorganizowano trwałą okupację.

Przywódca partii konserwatywnej Seiyukai-Tsuyoshi Inuaki podjął nowe i bardziej stanowsze kroki, między innymi nałożył embargo na wywóz złota, wyrzekając się parytetu złota i przyspieszając proces inflakcji, rozwiązał parlament i 20 lutego 1932 r. w atmosferze silnego terroru wojska przeprowadził nowe wybory. Zamordowano kilku polityków, rozpętano także szowinistyczną i nacjonalisyczną propagandę. W tej sytuacji znajdująca się dotąd w mniejszości partia Seiyukai uzyskała aż 303 mandaty, natomiast Minseito 144. Nowy rząd Inkunai znajdował się pod wpływem kół militarystycznych, które parły do ekspansji.

W marcu 1932r. ogłoszono powstanie nowego państwa Manshinkoku (Mandżukuo). Na tronie zasiadł Pu-i, ukoronowany w 1934r. na cesarza.

Kliki oficerskie nadal odnosiły się krytycznie do rządu. Nie powiodła się także koncepcja utworzenia w Jaonii partii narodowo-socjalistycznej. Przywódca partii Akamatsu na plenarnym posiedzeniu Komitatu Centralnego Minshuto Shaki, w kwietniu 1932r. wystąpił z wnioskiem o przekształcenie partii w narodowo-socjalistyczną. Projekt został odrzucony. Saito utworzył nowy rząd Japonii, jako wyraz kompormisu pomiędzy kołami finansowo-przemysłowymi. Rząd ten doprowadził do uregulowania kwestii Mandżurii. Nowe państwo obejmowało obszar 1303km² zamieszkany przez 31 mln ludzi. Formalnie biorąc, Mandżuria była częścią Chin, które wystąpiły do Ligi Narodów ze skargą na Japonię. Rząd japoński podjął zasadnicze decyzje. Już 8 sierpnia 1932r. Japonia wyznaczyła swojego ambasaroda przy rządzie Mandżurii, a 15 września uznała to państwo de iure. Podpisano umowę mandżursko-japońską, która przyznała Japonii różne prawa i przywileje. Japonia zobowiązała się bronić niepodległości Mandżurii.

Komisja Lyttona ustaliła, że Mandżuria stanowi obszar, na którym krzyżują się interesy Chin, ZSRR i Japonii, ale że formalnie nadal jest prowincją Chin. Zalecano, by obszar ten zwrócić Chinom. Japonia odmówiła uznania tych zaleceń i dnia 27 marca 1933r. wystapiła z Ligii Narodów. W ślad za Japonią, Mandżukuo zostało uznane przez niektóre państwa. W latach 1937-1938 uczyniły to: Niemcy, Hiszpania, Włochy i Polska, ale przez większość państw nie zostało uznane.

Japonia kontynuowała ekspansję w kierunku centrum Chin atakując Mongolię Wewnętrzną. Opanowała Jehol, Czahar oraz przekroczyła Mur Chiński i wtargnęła do prowincji Hopei. Następnie wojska japońskie podeszły pod Pekin, nie napotykając większego oporu. Dnia 31 maja 1933r. zawarto porozumienie z lokalnymi władzami Chin i utworzono strefę zdemilitaryzowana, obejmującą 5 tys. km². Strefa znajdowała się w prowincji Hopei. Wojska Chińskie musiały opuścic to terytorium. Hirota, japoński minister od spraw zagranicznych, we wrześniu 1933r. oznajmił, że Japonia zmierza do utworzenia bloku trzech państw: Japonii, Chin i Mandżurii. Projekt ten bardzo zaniepokoił ZSRR, państwa zachodnie z USA i Wielką Brytanią.

Komuniści okrążyli prawie całe Chiny, udając się najpierw na południowy zachód oraz po 2 latach dotarli w rejony położone na północnym zachodzie wielkiego kraju.

W styczniu 1935r. w czasie marszu na czele KC KPCh stanął Mao Tse-tung. W październiku 1926r. kolumny rewolucjonistów dotarły do prowincji Shaangxi. Założyli oni nową bazę rewolucyjną na płaskowyżu Shaanxi, która stała się zalążkiem nowego etapu walki o władzę i przekształcenie Chin.

Zawieszenie broni w wojnie domowej w Chinach pozwoliło skoncentrować siły chińskie do wojny z Japonią.

Bibliografia:

• Czubiński Antonii „Historia powszechna XX wieku” Poznań 2003. s 219-224