Wybrane dzieła barokowe

AUTOR	DZIEŁO	TEMATYKA	STRESZCZENIE, MOTYWY, TOPOI, WZORCE, ŚRODKI STYLISTYCZNE
Mikołaj Sęp-Szarzyński	Sonet I (O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego)	metafizyczna	Sonet ukazuje dramat ludzkiego przemijania. Życie człowieka okazuje się nietrwałe i ulotne jak przemieszczające się po niebie obłoki, a dobra materialne – przemijające. Podmiot liryczny odrzuca wszystkie niestałe dobra (moc, rozkosz, skarby pilności), ponieważ nie wytrzymują one próby czasu. Okazuje się, że źródłem prawdziwego pokoju i szczęścia może być jedynie Bóg. Autor żałuje błędy młodości. topos homo militans, topos vanitas, wzorzec człowieka barokowego (zagubiony, pełen niepokoju) elipsy chaos, niepokój inwersje niepokój przerzutnie niepokój zdania wtrącone marność, niestałość
	Sonet II (Na one słowa Jopowe: „Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc.”)		Sonet ukazuje relacje Boga z człowiekiem, dokładnie przedstawiając kondycję Stwórcy i jego najdoskonalsze dzieło na zasadzie kontrastu (typowy dla poetyki barokowej). Podmiot mówiący zwraca uwagę na niezwykłą rzecz – samoistny i samowystarczalny Bóg oczekuje miłości kruchego i słabego człowieka. Podmiot mówiący prosi o dar uwielbiania i miłowania. Występuje topos vanitas. anafory konkretyzują sytuację apostrofy konkretyzują adresata długie zdania świat jest pełen chaosu kontrast wykazanie różnic przerzutnie niepokój szyk przestawny niepokój wykrzyknienia ekspresja wyliczenia konkretyzują sytuację
	Sonet IV (O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)		Utwór opisuje egzystencjalną sytuację człowieka na świecie, jego celem jest wojowanie. Głównym sprawcą zła jest szatan (srogi ciemności/Hetman). Podmiot mówiący zwraca uwagę na dualizm pomiędzy ciałem a duszą. Ciało pragnie rozkoszy, jest wrogiem, a dusza – sprzymierzeńcem. topos homo militans, topos vanitas, topos psychomachii (walka o duszę), motyw wojny/bitwy antytezy istotą życia człowieka jest walka apostrofy konkretyzują adresata inwersje niepokój kontrast wykazanie różnic (dualizm ciała i ducha) przerzutnie niepokój pytania retoryczne niepokój wykrzyknienia ekspresja
	Sonet V (O nietrwałej miłości rzeczy świata tego)		Sonet mówi o nietrwałości miłości do rzeczy materialnych i trwałości miłości do Boga. Podmiot mówiący jest wewnętrznie rozdarty. Miłość do dóbr nie daje mu pociechy, ale nie jest w stanie się ich pozbyć. Ciało mobilizuje do kochania rzeczy materialnych, jednak dusza pragnie uwielbienia Boga, co jest celem człowieka. topos vanitas, motyw miłości inwersje niepokój oksymorony wzmocnienie przerzutnie niepokój pytania retoryczne niepokój
Jan Chryzostom Pasek	Pamiętniki	refleksyjno-obyczajowa	Autor opisuje wybrane historie ze swojego życia (np. wizyta w Danii). Pamiętniki opisują cechy Sarmaty, jako osoby pozytywnej. Pisane żywym językiem, pełnym makaronizmów (oddaje to wiernie język epoki). topos vanitas, wzorzec szlachcica (pozytywny)

Wacław Potocki	Transakcja wojny chocimskiej	polityczno-obyczajowa	Jest to pierwszy polski epos. Opisuje oblężenie Chocimia przez Turków w 1621 r. na podstawie relacji Jakuba Sobieskiego (ojciec Jana III Sobieskiego). W przeciwieństwie do oryginalnej wersji eposu pojawiają się elementy brzydoty (np. wyciągnięte jelita) oraz makaronizmy, oddające język baroku. Opisuje cechy idealnego Sarmaty (pozytywne), którym w utworze jest Jan Karol Chodkiewicz.
	Nierządem Polska stoi	polityczno-refleksyjna	Prawa w Polsce są jak kalendarze – często się zmieniają, a po chwili tracą wartość i nikt się do nich nie stosuje. Na biednych wysyła się komorników, aby zdobyć więcej pieniędzy, co dodatkowo potęguje biedę. podniosłe wyrażenia zwiększenie powagi przerzutnie ekspresja hiperbole wzmocnienie, zwrócenie uwagi epitety wzmocnienie, zwrócenie uwagi
	Zbytki polskie		Opisuje zbyt wystawne życie (np. służba ma wystawne stroje, kobiety noszą drogocenne naszyjniki), przez co brakuje pieniędzy na obronę granic, a żołnierze są opłacani na kredyt. Wszystkie dobra materialne przepadną, więc należy dbać o przyszłość ojczyzny.
	Pospolite ruszenie		W obozie panuje anarchia, żołnierzom brakuje ducha rycerskiego. Pomimo tego że zbliża się wróg, szlachta słodko śpi.
	Kto mocniejszy ten lepszy		Wiersz porusza tematykę ariańską, krytykując Kościół. Dominacja Kościoła w państwie jest wynikiem liczebnej przewagi katolików. Nietolerancja religijna to skutek panowania prawa silniejszego.
	Niechaj śpi pijany. Na toż trzeci raz		Sen to wynik grzechu, na jego straży stoi szatan. Występuje motyw psa, który nie może ostrzec człowieka przed nadciągającym niebezpieczeństwem.
Daniel Naborowski	Krótkość żywota	refleksyjna	Upływ czasu jest oddany jako niezrozumiała wędrówka godzin. Czas to następstwo pokoleń, to przeszłość i przyszłość. Życie ludzkie jest przemijaniem, nieudaną walką z czasem.
	Na oczy królewny angielskiej	refleksyjno-pochwalna	Podmiot mówiący chwali królewnę angielską za pomocą konkatenacji (kompozycja łańcuchowa – określenia pojawiające się w poprzednim wersie są powtarzane i komentowane w kolejnym). Wymienia elementy w formie gradacji (stopniowanie od najmniejszego elementu do największego, np. oczy, pochodnie, Słońce, gwiazdy, niebo, bogowie). W połowie utworu następuje odwrócenie gradacji, przy czym wymieniane elementy są zaprzeczane, jakoby nie były w stanie oddać piękna kobiety. Na końcu występuje sumacja, czyli puenta wymieniająca wszystkie wymienione wcześniej elementy.
Jan Andrzej Morsztyn	O swej pannie	refleksyjno-pochwalna	Wiersz oparty na koncepcie – oddanie bieli kobiety z wyliczeniem przykładów oraz sumacja, aby podkreślić, żę cera jest bielsza. Poeta zestawiając swoją ukochaną z różnymi elementami rzeczywistości dochodzi do wniosku, że jest ona bielsza od wszystkiego, z czym tradycyjnie kojarzy się ten kolor. Biel panny ma tu znaczenie metaforyczne – to cecha jej delikatnej i pięknej skóry, a więc oznaka urody.
	Do trupa	refleksyjna	Utwór oparty na koncepcie – porównanie sytuacji człowieka zakochanego i zmarłego na zasadzie kontrastu. Podmiot mówiący stwierdza, że lepiej jest być martwym niż zakochanym (trup nie czuje, nie cierpi)
	Niestatek (nr. 1)	refleksyjno-satyryczna	Koncept – zestawienie paradoksów ze stateczną białogłową oraz zaskakująca puenta (kobieta jest mniej stała niż wymienione zjawiska).
	Niestatek (nr. 2)		Koncept – kobieta jest piękna gdy się zgadza z mężczyzną i brzydka, gdy się nie zgadza.
	Raki		Od przodu pochwała kobiet, od tyłu – krytyka.
Miguel de Cervantes	Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy (Don Quijote)	romans rycerski	motyw podróży, motyw idealnej miłości rycerza, motyw cnotliwej panny, motyw obrony biednych i uciśnionych przez szlachetnego rycerza, motyw miłości platonicznej
William Shakespeare	Makbet	dramat szekspirowski	topos theatrum mundi, topos psychomachii, topos vanitas, motyw zbrodni, motyw władzy, motyw wojny/bitwy, motyw miłości, barokowa koncepcja człowieka, metamorfoza bohatera, koncepcja femme fatale (zła kobieta), rola świata nadprzyrodzonego, problem ludzkich namiętności/upadku człowieka /tragizm bohatera
Blaise Pascal	Myśli	filozoficzna	koncepcja świata, człowieka i Boga; epistemologia (poznanie ludzkie) pascalowska; zakład Pascala, Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą
Molier	Świętoszek	dramat	motyw rodziny, motyw obłudy, motyw kary, motyw przemiany, motyw władcy