Rozdział VII

Uwagi ogólne

- Są to specyficzne formy przekazu stanowiska państwa w formie pisemnej w różnych kwestiach zarówno o charakterze wewn, jak i mnr. Mają funkcję podobną do innych form korespondencji dyplomatycznej.

- Na koniec wizyt oficjalnych często używane są komunikaty, oświadczenia, deklaracje publikowane, rzadko natomiast stosuje się manifesty czy ultimatum.

- Wśród komunikatów publikowanych na zakończenie wizyt panuje następująca hierarchia: karta, deklaracja, oświadczenie, komunikat protokół lub memorandum.

Karta

- Najczęściej jest to rodzaj uroczystej deklaracji zasad, zalecanych reguł postępowania, które w przyszłości mogą przybrać formę obowiązującego aktu prawnego. Karty są raczej rzadko stosowane w praktyce.

- Nazwę Karta noszą także prawnie wiążące znane akty prawno-międzynarodowe, np. Karta NZ.

- Karta zastępuje niekiedy formalne układy o przyjaźni i współpracy, np. Karta Amerykańsko-Ukraińskiego Partnerstwa, Przyjaźni i Współpracy (1994 r.).

Deklaracje

- Wieloraki charakter: rodzaj umowy mnr.; forma proklamacji lub manifestu (np. deklaracja w sprawie wypowiedzenia wojny, deklaracja w spawie neutralności); deklaracja zasad postępowania; rodzaj wspólnego komunikatu publikowanego na zakończenie wizyty szefa państwa, rządu lub ministra spraw zagranicznych; oficjalne, często uroczyste, wyrażenie stanowiska w danej sprawie/-wach, składane w imieniu państwa.

- Deklaracja może być redagowana w formie patentu i skierowana urbi et orbi (zazwyczaj publikowana w prasie) lub w formie uroczystego pisma podpisanego przez głowę państwa, premiera itp., przekazanego drogą dyplomatyczną innemu państwu. Mogą być też redagowane za zakończenie konferencji mnr.

- Deklaracja nie zawiera formuł grzecznościowych. Nad tekstem często umieszcza się cały jej tytuł. Jeśli nie ma ona charakteru umowy mnr, nie zawiera też tzw. klauzul końcowych (dot. daty wejścia w życie, wypowiedzenia, języków itp.). Miejscowość i datę umieszcza się pod tytułem lub pod tekstem z lewej strony.

- Deklaracje mogą być jedno-, dwu- lub wielostronne.

Oświadczenia

- Ma niższą rangę niż deklaracja. Utrzymywane w mniej uroczystej formie i tonie. W praktyce występuje częściej niż deklaracja. Oświadczenia składane są na różnych szczeblach i dotyczą różnych kwestii.

- Składane przez przedstawiciela jednego państwa lub wspólnie przez dwóch lub więcej państw (wspólne oświadczenia). Publikowane są zazwyczaj w prasie. Mogą być złożone na konferencji prasowej lub przekazywane obcym przedstawicielom dyplomatycznym przy nocie lub bezpośrednio.

- Oświadczenie, inaczej niż deklaracja, zawiera często oprócz stanowiska państwa je składającego, akcenty polemiczne czy też ustosunkowuje się do stanowiska drugiej strony.

- Oświadczenie może być odmianą wspólnego komunikatu publikowanego na zakończenie oficjalnej wizyty. W odróżnieniu jednak od deklaracji, tego typu wspólne oświadczenie podpisywane jest tylko w wyjątkowych przypadkach, a podobnie jak komunikat – jest parafowane, zwłaszcza gdy nosi charakter deklaracji.

- Oświadczenie redagowane jest w analogiczny sposób co deklaracja czy komunikat, nie zawiera także formuł grzecznościowych. Tytuł zamieszcza się w całości. Miejscowość i datę umieszcza się w lewym rogu tuż pod tekstem lub u góry pod tytułem.

Komunikaty

- Mamy kilka rodzajów komunikatów:

komunikaty rządu, MSZ itd. dla środków masowego przekazu, zawierające stanowisko w danej kwestii z zakresu polityki zagranicznej, stosunków bilateralnych itd.,

komunikaty prawne na zakończenie oficjalnych wizyt (wspólne lub jednostronne),

komunikaty na zakończenie konferencji, spotkań, rozmów itp., komunikaty mające charakter powiadomienia innych państw w danej sprawie.

- Komunikaty na zakończenie wizyt są najniżej w hierarchii pośród 3 tego typu dokumentów. Ma charakter protokolarny, służy „skwitowaniu” faktu odbycia danej wizyty obcej delegacji i przeprowadzonych rozmów, bez szczegółowego wnikania w ocenę ich przebiegu i wyników rozmów.

- Podobnie jak deklaracja i oświadczenie, komunikat zawiera podstawowe informacje i dane na temat wizyty: data, miejsce rozmów, przebieg spotkania, skład delegacji obu stron oraz zwięzła ocena (wspólna lub oddzielna poszczególnych stron), info o sytuacji mnr, stosunkach bilateralnych itp.

- Komunikat z zasady jest krótszy od deklaracji oświadczenia, nigdy nie jest podpisywany, jedynie parafowany.

Apele

- Apel polega na wezwaniu drugiej strony (lub stron), społeczności mnr, do określonego zachowania się, zmiany polityki itp. Może dotyczyć spraw o szerokim zasięgu mnr, np. apel w sprawie rozbrojenia, jak również spraw o węższym, nawet bilateralnym wymiarze.

- Czasami apel nosi charakter orędzia lub pisma odręcznego, wystosowanego do określonych adresatów, wówczas jest podpisywany. Odpowiedź na tego rodzaju apel udzielana jest przeważnie w formie noty podpisanej lub pisma odręcznego.

Odezwy

- Ma funkcję zbliżoną do apelu. Służy do zapoznania własnego społeczeństwa i społeczeństw innych krajów ze stanowiskiem władz państwa zwracającego się z odezwą w określonych sprawach. Czasami zawiera kompleksową wykładnię (platformę) polityczną.

- Stosowana jest na płaszczyźnie mnr, bilateralnej, a najczęściej na wewnętrznej, np. odezwa wyborcza. Czasami spełnia obie funkcje jednocześnie (wewn i zewn). W odróżnieniu od apelu, odezwa nie jest stosowana jako rodzaj „noty” w stosunkach bilateralnych.

Proklamacje

- Proklamacja jest formą obwieszczenia i odezwy. Skierowana jest do narodu własnego, często także do społeczności mnr.

- Zazwyczaj odznacza się zwięzłością, ekspresją i tonem raczej stanowczym. Nie zawiera szczegółowej argumentacji (jak manifest i odezwa). Ogłaszana jest w ważnych, przełomowych momentach w historii narodu, np. proklamacja niepodległości, poważnego zagrożenia.

- Po II WŚ z proklamacjami występują, od czasu do czasu, głowy niektórych państw, np. USA. Proklamacja taka dotyczy zazwyczaj spraw z zakresu polityki zagranicznej.

- Tym terminem nazywane są także niekiedy dokumenty uchwalane na konferencjach mnr., np. Proklamacja Teherańska przyjęta przez Mnr Konferencję ONZ w sprawie Praw Człowieka w 1968 r.

Manifesty

- To rodzaj orędzia lub wezwania najwyższych władz państwowych do narodu. Zawiera elementy deklaracji, apelu i proklamacji.

- W przeszłości manifest służył do uzasadnienia (usprawiedliwienia), wobec własnego i innych społeczeństw, podjętych, gł. przez zwierzchnika państwa, kroków, zwłaszcza militarnych, np. Manifest księcia Brunszwickiego z 25 lipca 1792 r.

- Współcześnie manifest jest rzadko stosowany przez najwyższe władze państwowe. Zastępowany jest proklamacją, odezwą lub apelem. Służy on np. do zamanifestowania wobec społeczności mnr założeń polityki wewn i zagranicznej rządu lub np. reprezentacji narodu walczącego o wyzwolenie swego kraju.

- Manifestami posługują się niekiedy org mnr, partie polityczne itp.

Démenti

- z franc. zaprzeczenie, zadawanie kłamu, wykazywanie fałszu, odwoływanie.

- Stosunkowo często stosowane w praktyce dyplomatycznej, gł. w związku z rozpowszechnionymi w innych państwach informacjami (dezinformacjami) lub pogłoskami dotyczącymi polityki lub spraw państwa dementującego.

Ultimatum

- „Ostateczne” warunki stawiane przez jedno państwo wobec innego państwa, zawiera zazwyczaj żądania określonego działania lub zachowania się w ściśle określonym terminie. Niespełnienie tych „ostatecznych” warunków, żądań, zagrożone jest zastosowaniem środków przymusu, jak retorsja, represalia, a nawet wojna. Zgodnie z III Konwencją Haską z 1907 r. dotyczącą rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich, ultimatum jest jedną z form warunkowego wypowiedzenia wojny.

- Ultimatum przekazywane jest w różnych formach, zazwyczaj notą werbalną lub podpisaną, a nawet stosowane jest memorandum dla szerszego uzasadnienia, w tym odrzucenia ultimatum.

- Redagowane jest w tonie kategorycznym i zawiera z reguły ściśle określony termin, zwykle krótki, w którym druga strona powinna spełnić postawione żądania. Nie umieszcza się zazwyczaj początkowej i końcowej formuły grzecznościowej, choć zdarzają się wyjątki. Zachowane są jednak pewne zwroty, tradycyjnie stosowane w ramach kurtuazji dyplomatycznej, np. „ma zaszczyt”, przytaczanie oficjalnej nazwy państwa, rządu, itd.

- Z powstaniem ONZ, przeważa opinia, iż posługiwanie się ultimatum jest sprzeczne z Kartą NZ, zakazującą uciekanie się do groźby użycia siły w stosunkach między państwami. Toteż wyjątkowo rzadko zdarzają się wypadki stosowania ultimatum w dzisiejszych czasach (np. lipiec 1987, tzw. wojna ambasad między Francją a Iranem).