Stany Zjednoczone Ameryki Północnej w I połowie XIX w.

Wydarzenia poprzedzających powstanie Stanów Zjednoczonych:

⇒ na skutek licznych zadraśnień natury gospodarczej (m.in. nakładanie ceł na towary eksportowane z kolonii, monopol Kompanii Wschodnioindyjskiej na dostawy herbaty do kolonii etc.) na linii kolonie amerykańskie – Wielka Brytania, doszło do „incydentu bostońskiego” – 16 XII 1773 koloniści zatopili herbatę na okrętach w porcie bostońskim,

⇒ 19 IV 1775 – pierwsze starcia z Anglikami,

⇒ V 1775 – zbiera się Kongres Kontynentalny, który 4 VII 1776 ogłasza Deklarację Niepodległości,

⇒ II 1778 – dochodzi do podpisania traktatu przymierza amerykańsko-francuskiego, będącego jednocześnie aktem uznania

niepodległości USA przez Francję,

⇒ 19 X 1781 – kapitulacja wojsk angielskich; 30 XI 1782 – wstępny układ pokojowy.

3 IX 1783, traktat pokojowy w Paryżu (podpisany przez Francję, Holandię i Hiszpanię)

Postanowienia, które dotyczyły USA:

1) W. Brytania uznała niezależność USA na terytorium na wschód od rzeki Missisipi, na południe od Wielkich Jezior i na północ od 31. równoleżnika

2) WB oddała USA terytorium wsch. Luizjany, otrzymane od Francji w 1763

3) Amerykanie zyskali swobodę połowu u brzegów Nowej Fundlandii oraz suszenia i preparowania ryb na niezamieszkanym wybrzeżu Nowej Szkocji i Labradoru

4) kupcy brytyjscy mogli domagać się zwrotu swoich przedwojennych długów

5) Kongres miał zarekomendować stanom zwrot skonfiskowanej własności lojalistów

6) w Nowym Jorku stacjonować miało 30 tys. żołnierzy ang.

Stany założycielskie: New Hampshire, Massachusetts, NY, Connecticut, Rhode Island, Pensylwania, New Jersey, Delaware, Maryland, Wirginia, Karolina Pn., Karolina Pd., Georgia.

Thomas Paine (1737 – 1809) , broszura „Zdrowy rozsądek” – nieracjonalne,aby kolonie leżące tak daleko od Londynu dały się tak łatwo sterować.

1. ZAKUP LUIZJANY

Terytorium: 1 300 km2

Położenie: wschód: rzeka Missisipi, zachód: Góry Skaliste, południe: Floryda, północ: granica z Kanadą brytyjską (szlak)

Od 1682 roku terytorium to należało do Francji, jednak w 1763 zostało odstąpione Hiszpanii przez króla Ludwika XVI. W 1800 roku znów wróciło do Francji, która w zamian zgodziła się utworzyć dla księcia Parmy, bratanka króla Hiszpanii, królestwo Toskanii lub Etrurii i nie odsprzedawać tego nikomu.

Hiszpania:

• zbyt duże obciążenie dla królewskiego budżetu (ok 250 tyś. dolarów nadwyżki wydatków nad dochodami)

• obawa ekspansji Stanów Zjednoczonych

• zabezpieczenie swoich innych posiadłości: Teksasu i Kalifornii

Francja:

• Luizjana „spichlerzem żywnościowym”

• budowa francuskiego imperium w Nowym Świecie (razem z Santo Domingo i Florydą, o które Napoleon się ubiegał)

Transakcja ta nie spodobała się prezydentowi USA Thomasowi Jeffersenowi – uznał ją za najpoważniejszy kryzys międzynarodowy, zagrażający państwu amerykańskiemu i wyraził gotowość zawiązania sojuszu antynapoleońskiego z Anglią.

W tym samym czasie Francuzi ponieśli klęskę na Haiti i w rezultacie stracili wyspę, a Napoleon zraził się do kolonii amerykańskich (i potrzebował pieniędzy na wojnę w Europie).

2 maja 1803 r. Francja sprzedała Stanom Zjednoczonym całą Luizjanę za 15 milionów dolarów.

1819, kompromis Missouri – postanowiono, że na terytorium Luizjany niewolnictwo nie może się rozciągać na północ od południka 36º30’

[zakup]

1. FLORYDA (wraz z Kubą)

- zarówno Wschodnia jak i Zachodnia Floryda były ważne ze względów strategicznych („wrota” do Zatoki Meksykańskiej oraz portu w Nowym Orleanie)

- w 1763 Hiszpania przekazała Florydę Anglii w zamian za okupowane przez nią Hawanę i Manilę

- traktat wersalski z 1783 zwracał Hiszpanii prowincję

- od zakupu Luizjany przez USA rywalizują one o Florydę z Anglią, Francją, Rosją i Hiszpanią

IV 1804, Madryt - Monroe i Charles Pinckney prowadzą negocjacje w sprawie zakupu Florydy Zachodniej do rzeki Perdido (zakończone niepowodzeniem)

⇒ prezydent Madison wykorzystał fakt obecności amerykańskich osadników w prowincji i wysłał tam agentów w

celu podburzenia nastrojów

IX 1810, osadnicy amerykańscy zajęli Baton Rouge i ogłosili Florydę Zachodnią terytorium niepodległym

⇒ wkroczyły oddziały USA i zajęły terytorium do rzeki Pearl wbrew protestom Francji, Rosji i Anglii

15 I 1811 - Kongres przyjął rezolucję, mówiącą, Ŝe USA nie pozwolą, by Floryda dostała się w ręce państwa trzeciego

IV 1813 - oddziały gen. Jamesa Wilkinsona zajęły pozostałą część Florydy Zach.

[kwestię Florydy poruszyła Hiszpania na Kongresie Wiedeńskim – bezskutecznie]

1818 - wojska gen. Andrew Jacksona w pogoni za Indianami z plemienia Seminolów wkroczyły i zajęły część Florydy Wschodniej

⇒ odrzucono protest Hiszpanii, argumentując, iŜ nie jest ona w stanie sprawnie zarządzać prowincją

22 II 1819, sekretarz stanu USA John Quincy Adams i poseł Hiszpanii Luis de Onis podpisali w Waszyngtonie porozumienie zwane Traktatem Florydy lub Traktatem transkontynentalnym

Postanowienia:

1) Hiszpania przekazała USA terytorium Florydy

2) USA miały zapłacić 5 mln USD własnym obywatelom wysuwającym roszczenia wobec Hiszpanii

3) USA uznały granice pozostałych kolonii Hiszpanii w Ameryce Pn., a Hiszpania zaakceptowała Ŝądania USA dotyczące

Oregonu do brzegów Pacyfiku

4)Floryda stała się terytorium USA (kompetencje stanu uzyskała w 1845)

[bunt, osadnicy, prawo siły]

1. TEKSAS

Zgoda władz hiszpańskich spowodowała napływ osadników północnoamerykańskich na terytorium Teksasu

- 1820 Moses Austin otrzymał koncesje na osiedlenie kolonistów - każdemu przysługiwało 640 akrów ziemi (320 dla żony, 100 na każdego syna, 80 na każdego niewolnika)

- Cesarz Iturbide potwierdził uprawnienia syna Mosesa, Stephena 12 III 1823, natomiast Kongres meksykański zabronił osadnictwa cudzoziemskiego w pasie 80 km do granicy i 40 od brzegu morskiego

- X 1823, misja Amerykanina Anthony’ego Butlera, mająca na celu przekonanie Meksyku do sprzedaży Teksasu (zakończona niepowodzeniem)

- 1825, pierwsza próba buntu w Teksasie: Haden Edwards proklamuje powstanie Fredonian Republic, fiasko starań szybkie stłumienie rebelii, liczba kolonistów wzrastała (1830r - 10 tys. Amerykanów, 1835 - 30 tys.)

- 15 IX 1829 prezydent Vicente Guerrero zniósł niewolnictwo w Meksyku, sprzeciw kolonistów, zakaz wszelkiej

imigracji z USA do Meksyku

- 1 III 1836 - konwencja kolonistów pod wodzą Sama Houstona ogłosiła deklarację niepodległości Teksasu

- 6 III 1836, bitwa pod Alamo, triumf wojsk Meksyku pod dowództwem prezydenta Santa Anny

- 21 IV 1836, bitwa pod San Jacinto, Sam Houston zwycięża, uwięzienie Santa Anny

- III 1837, USA uznają Teksas za niepodległe państwo, jednak w 1838 Senat USA odrzuca prośbę o przyłączenie

terytorium do Unii: za jest Południe i Zachód, przeciw Północ, obawiająca się wzmocnienia systemu niewolniczego i

wpływów Południa

- Francja i Wielka Brytania nawiązują stosunki z Teksasem, w VIII 1842 przybywa z Anglii Charles Elliot w celu

przeprowadzenia rozmów o ewentualnym sojuszu

- Meksyk deklaruje wolę uznania Teksasu pod warunkiem nie łączenia się tegoż z USA

- I 1845 Izba Reprezentantów USA, a w II 1845 Senat zaaprobowały przyłączenie Teksasu do Unii

- 1 III 1845 prezydent Tyler podpisuje rezolucję o przyjęciu Teksasu do Unii, pod warunkiem, że nie zostanie on

podzielony na więcej niż 4 stany oraz że zobowiąże się do spłaty swego długu publicznego

- X 1845 Konwencja przedstawicieli Teksasu potwierdziła akt włączenia do USA

⇒ potępienie przez opinię międzynarodową…

- problem z wytyczeniem granic Teksasu - rząd Meksyku uważał, iż granica znajduje się na rzece Nueces, natomiast USA żądały granicy dalej na zachodzie, na rzece Rio Grande; argumentem przetargowym USA była obecność na spornym terytorium wojsk gen. Zachary’ego Taylora

IV 1845 misja „orientacyjna” Williama Parrota w Meksyku _ prezydent Polk upoważnia Johna Slidella do negocjacji z Meksykiem: oferta przejęcia przez USA roszczeń obywateli amerykańskich wobec Meksyku w zamian za uznanie granicy na Rio Grande oraz 5 mln USD za Nowy Meksyk i 25 mln za Kalifornię _ Meksyk nie podejmuje rozmów, Slidell wyjeżdża

- Lobby aneksjonistyczne w zachodnich stanach nakłania Polka do rozwiązań siłowych

- w Teksasie i Kalifornii wzrasta liczba osadników amer., pojawia się pogłoska, ż Meksyk zamierza oddać Kalifornię

Anglikom w zamian za likwidację swego zadłużenia

9 V 1846, Polk przesłał do kongresu wniosek o wypowiedzenie wojny Meksyku pod pretekstem niespłacenia długu 8 mln pesos; tegoż dnia doszło do potyczki oddziału gen. Taylora z wojskiem meksykańskim i śmierci kilkunastu Amerykanów

11, 12 V 1846 obie Izby Kongresu wypowiedziały wojnę Meksyku

- za wojną opowiedział się Zachód i Południowy-zachód, przeciw był Północny-wschód

- liczna armia meksykańska (32 tys.) pod wodzą gen. Santa Anny była nieprzygotowana do działań, natomiast USA miały

większe rezerwy ludzkie, silniejsza gospodarkę, zdolniejszych generałów i kadrę oficerską i przewagę na morzu.

[bunt osadników]

1. OREGON

(dotyka Pacyfiku)

Konwencja z 1818 mówiła o wspólnym korzystaniu przez WB i USA z terytorium Oregonu, później zapis ten przedłużono do roku 1846

⇒ 1844, podczas kampanii prezydenckiej Konwencja Partii Demokratycznej wysunęła projekt zakończenia wspólnej z

Wielką Brytaną okupacji Oregonu i włączenia tegoż terytorium do USA, poparcie w południowych i zachodnich

stanach

⇒ nowy prezydent James Knox Polk potwierdza hasła z kampanii, WB gotowa do obrony swej obecności w Oregonie

⇒ 1845 - bezskuteczne negocjacje WB-USA, Polk proponuje podział terytorium na dwie części wzdłuż 49

równolżnika

⇒ XII 1845 Polk zwrócił się do kongresu o upoważnienie do zniesienia traktatu z 1818 o wspólnej obecności z ANG w Oregonie i rozciągnięcie amerykańskiego władztwa na cały Oregon oraz Teksas - powoływał się na doktrynę Monroe

⇒ program „All Oregon” - granica wzdłuż równoleżnika 54’40’; obejmował dzisiejsze stany Waszyngton, Oregon,

Idaho, kanadyjską Kolumbię Brytyjską; kampania prasowa pod hasłem „fifty-four, forty or fight)

⇒ Wielka Brytania postuluje, by na zachodzie linię graniczną stanowiła rzeka Kolumbia

⇒ IV 1846 Kongres upoważnił prezydenta do zerwania układu z WB, zobowiązując jednocześnie do poszukiwania

pokojowego rozwiązania problemu

⇒ propozycja wznowienia negocjacji ze strony USA, w VI 1846 brytyjski minister spraw zagranicznych lord Aberdeen zaproponował nowy traktat w sprawie granicy wzdłuż 49 równoleżnika, z pozostawieniem wyspy Vancouver po stronie brytyjskiej

⇒ 15 VI 1846 amerykański sekretarz stanu James Buchanan i brytyjski ambasador Richard Pakenham podpisali

traktat Oregonu zgodnie z propozycją W. Brytanii

1. ALASKA

Zakupiona w 1867 r. od Rosji za 7 mln $.

(Obecnie 50 stanów. Lata 30 XIX w. – Uncle Sam,wzywający do przystąpienia do wojska – 1961 r. – Kongres uznał go za oficjalny symbol USA. Kapitan Ameryka – 1941 r., mobilizacja społeczeństwa.)

STOSUNKI Z KANADĄ

Granica północna Kanada – USA → wytyczona na podstawie traktatu brytyjsko-amerykańskigo z 1783.

Wojna 1812 – 1814

→ USA ostatecznie obroniło swoją niepodległość i uzyskały warunki do budowy dominującej pozycji na kontynencie

→ USA pogodziły się faktem, ze Kanady brytyjskiej prawdopodobnie nie uda się zaanektować

→wojna zapoczątkowała proces zblżenia obu państw (USA – GB)

Przyczyny wojny:

• Uwikłanie USA w gospodarczą blokadę kontynentalną, prowadzona przez Anglię i napoleońską Francję 9

amerykańskie statki handlowe zmierzające do Europy konfiskowane i rewidowane przez Brytyjczyków lub

Francuzów)

• Proceder impressment stosowany przez Brytyjczyków ( przy okazji rewidowania statków amerykańskich porywano i wcielano do brytyjskiej marynarki marynarzy amerykańskich)

• Amerykanie oskarżali Brytyjczyków o uzbrajanie i wspieranie plemion indiańskich, z którymi USA prowadziło ciężkie walki na północy kraju.

• Dywersje brytyjskie na południu przeszkadzały USA w dążeniach do opanowania Florydy Zachodniej.

• Lobby wojenne w USA liczyło na opanowanie żyznych terenów Kanady, trwająca w Europie wojna z Napoleonem angażowała Anglię i odwracała jej uwagę od spraw amerykańskich, liczono także na przychylność ludności kanadyjskiej.

• Rywalizacja amerykańsko – kanadyjska o handel skórami i futrami w obszarach północno- wschodnich

Wojna wypowiedziana przez Jamesa Madisona → 12 czerwca 1812

- w czerwcu 1814 armia angielska przerzucona na kontynent amerykański

- sierpień 1814 zdobyto Waszyngton

- 24 grudnia 1814 pokój w Gandawie

- styczeń 1815 bitwa pod Nowym Orleanem (mało istotna wygrana Amerykanów, już po odpisaniu pokoju w Gandawie)

Pokój w Gandawie

- kwestie sporne: impressment, buforowe państwo indiańskie na pograniczu kanadyjsko- amerykańskim, status militarny Wielkich jezior, prawa Anglików do żeglugi na Missisipi

- Brytyjczycy uznali, ze należy hołdować zasadzie wzajemnego zaufania i dobrosąsiedzkich stosunków jako najlepsze

zabezpieczenie dla Kanady; w kwestiach granicznych przyjęto zasadę status quo ante bellum

- od pokoju w Gandawie normalizacja stosunków amerykańsko – brytyjskich

→ 3 lipca 1815 układ handlowy znoszący wszystkie dyskryminacje z lat wojny

→ 29 kwietnia 1817 ( wszedł w życie od 16 kwietnia 1818) układ o demilitaryzacji Wielkich Jezior – GB i USA zrezygnowały z utrzymywania marynarki wojennej na tych akwenach

→ 20 października 1818 konwencja o handlu i granicach – terytorium Oregonu free and open dla obu państw

WOJNA SECESYJNA

wojna domowa w USA 1861-1865 pomiędzy stanami południowymi (Konfederacja Południa) a stanami północnymi (Unia), spowodowana wystąpieniem z USA, czyli secesją, 11 stanów Południa i utworzeniem przez nie odrębnego państwa - Skonfederowanych Stanów Zjednoczonych. Dla Konfederacji była to wojna o uznanie jej suwerenności, dla Unii - o ratowanie jedności państwa (od 1863 także o zniesienie niewolnictwa). Wojnę rozpoczął atak konfederatów na Fort Sumter (Karolina Południowa) 12 kwietnia 1861.

Ostatecznie siły konfederatów skapitulowały w Appomattox 9 kwietnia 1865.

DOKTRYNA MONROE

James Monroe (1758 – 1831), amerykański polityk i dyplomata. Senator, ambasador USA we Francji i WB, gubernator stanu Wirginia, sekretarz stanu USA. 5. Prezydent USA. Obawiając się, że kraje uropejskie będą próbowały pomóc Hiszpanii w walce z wyzwalającymi się koloniami w Ameryce Pd. prowadził politykę, politykę, która 20 lat po jego śmierci została nazwana Doktryną Monroe.

→ kontynent amerykański nie może już być terenem europejskiej kolonizacji

→ USA nie będą mieszać się do spraw państw europejskich (tego samego też oczekuje od nich) – izolacjonizm

→ podział świata na półkule, które nie mają ze sobą nic wspólnego

→system polityczny USA i Europy jest diametralnie różny, dlatego każda próba przeniesienia wzorców europejskich do Ameryki będzie uważana za akt wrogi wobec USA.

Ameryka dla Amerykanów.

MANIFEST DESTINY

John O’Sullivan – boskie przeznaczenie – Stany Zjednoczone powinny kierować całym kontynentem amerykańskim.

Kwestia niemiecka w XIX w.

Rywalizacja prusko-austriacka w I poł. XIX w.

• Związek Niemiecki 1815 – 1866

• Związek Celny 1 I 1834 r., państwa północnoniemieckie i Prusy

• Unia Erfurcka maj 1849 r., proces Związku Celnego przełożyłby się na sferę polityczną.

w czasie Wiosny Ludów:

małe Niemcy vs. duże Niemcy

Prusy Austria

król Fryderyk Wilhem IV odrzucił NIE, bo jest wielonarodowa, byłaby zbyt silna,

koronę, którą dostałby od ludu hegemon w środkowej Europie, pojawił się

(władza z woli ludu, brak boskiego pochodzenia, Franciszek Józef I Habsburg, problemy wewnętrzne.

legitymizmu).

listopad 1850 r. w Ołomuńcu ugoda prusko-asutriacka, w której Prusy wycofują się z inicjatywy zjednoczenia

=> „hańba z Ołomuńca”

Relapolitik Ottona von Bismarcka (ojciec zjednoczenia Niemiec)

• „żelazny kanclerz”

• 24 września 1862 r. powołany na stanowisko premiera pruskiego,

• skrajny realista – polityka realna – Realpolitik, oceniał to, co widział, kalkulator, aranżował i wykorzystywał sytuacje,

• jedna polityka – wielkości dynastii, państwa i szlachty pruskiej,

• nienawidził szlachty i duchowieństwa polskiego, podejrzewając ich o dążenia niepodległościowe, drżał i to, że Prusy mogłyby utracić ziemie polskie,

• chciał zjednoczenia Niemiec pod hegemonią Prus, uważał, że można tego dokonać tylko „krwią i żelazem” (żelazo – przemysł,też zbrojny), zwolennik działania.

• dymisja 1890 r.

Prusy miały konkretny cel.

Prusy stały na czele Związku Celnego → wolność handlu, 29 marca 1862 r. liberalny układ handlowy z Francją => oznaczało to gospodarcze odgrodzenie prawie całego Związku Niemieckiego od Austrii.

8 lutego 1863 r. poparcie Rosji przez Bismarcka.

1864 r. Prusy i Austria wypowiadają Danii wojnę (o tereny Szlezwiku i Holsztynu). Dania kapituluje i zrzeka się obu księstw na rzecz Prus (Szlezwik) i Austrii (Holsztyn).

10 kwietnia 1866 r. Bismarck zażądał usunięcia Austrii ze Związku Niem., uznania przewodnictwa Prus w Niemczech Pn. i Bawarii.

7 czerwca 1866 r. wojska pruskie wkroczyły do Holsztynu. 17 państw północnoniemieckich stanęło po stronie Prus. Do wojny z Austrią przystąpiły również Włochy. 3 lipca 1866 r. wojska austriackie zostały rozgromione pod Sadową, a 23 sierpnia zawarto pokój w Pradze.

Rozwiązano Związek Niemiecki, Austria odstąpiła Włochom Wenecję. Do Prus wcielono: Szlezwik, Holsztyn, królestwo Hanoweru, Hesję-Kassel, Nassau, wolne miasto Frankfurt, zażądały odszkodowania.

• Związek Północnoniemiecki – 21 państw (konstytucja 1 lipca 1867), król pruski Wilhelm I jako prezydent.

Badenia, Bawaria, Hesja-Darmstadt i Wirtembergia zawarły z Prusami tajne sojusze wojskowe.

Związek Celny → Parlament Celny.

Całkowicie poza sferą wpływów pruskich pozostały: Austria, Lichtenstein (połączony z Austrią unią celną) oraz Luksemburg.

1867 r. osłabiona Austria → monarchia dualistyczna Austro-Węgry.

1867 r. Luksemburg ogłoszony państwem neutralnym, do 1919 r. pozostał jednak w unii celnej z Niemcami.

wojna z Francją:

przyczyny: spór o obsadzenie tronu hiszpańskiego, kandydat pruski – Leopold von Hohenzollern,

depesza emska (Bad Ems – Wilhelm I z ambasadorem Francji). Wilhelm przesyła ją do Bismarcka, ten przeredagowuje i zamieszcza w prasie.

19 lipca 1870 r. Francja wypowiada Prusom wojnę, 28 stycznia 1871 r. rozejm, 10 maja pokój we Frankfurcie, wygrana Prus:

- odszkodowanie wojenne 5 mld franków w złocie,

- okupacja do czasu spłacenia kontrybucji,

- przemarsz defilady niemieckiej przez Pola Elizejskie,

- zajęcie Alzacji i części Lotaryngii.

W tym czasie też (1870 r.), w Wersalu (dodatkowe upokorzenie Francji) prowadzone są rozmowy w sprawie zjednoczenia Niemiec. → Rzesza Niemiecka – traktat zawarty przez Związek Północnoniemiecki z Badenią i Hesją-Darmstadt (15 listopada), Bawarią (23 listopada) i Wirtembergią (25 listopada).

Ostateczne zjednoczenie dokonało się 18 stycznia 1871 r.

Władcą Wilhelm I (cesarz Niemiec? –podważałoby znaczenie dynastii poszczególnych państewek; cesarz Niemiecki, ostatecznie wzniesiono toast za cesarza Wilhelma).

Zjednoczenie Niemiec:

+ -

Rosja, Austria,

Włochy, Francja,

Wielka Brytania, podziały religijne.

polityka wewnętrzna Bismarcka,

społeczne poparcie, niemiecki nacjonalizm,

Związek Celny.

Wilhelm I Hohenzollern – książę i regent Prus → król pruski → 1871 r. cesarz niemiecki.

Przeprowadził reformy wojska, 1863 r. konwencja z Rosją o tłumieniu powstań na ziemiach polskich, rozbudowa floty, sojusz 3 cesarzy 1873 r..

1888 r. –rok 3 cesarzy w Niemczech: Wilhelm I Hohenzollern, Fryderyk (rządził 99 dni), Wilhelm II Hohenzollern (ostatni cesarz Niemiec, urodził się z mniejszą ręką, brutalny, postawił na flotę i kolonie = Weltpolitik, zmarł w 1941 r.)

Skutki zjednoczenia Niemiec i Włoch – zmiany w układzie sił w Europie

Dlaczego zjednoczenie GER i ITA było bardzo istotne w dziejach Europy?

- powstanie mocarstwa (GER) i „ćwierćmocarstwa” (ITA)

- uznanie prawa narodów do posiadania własnego państwa (powstanie państw narodowych) – narody etniczne a nie

polityczne

- pogorszenie sytuacji Polski

- kolonializm – geopolityka

- przed zjednoczeniem, GER i ITA były terenem rywalizacji mocarstw (rywalizacja do wewnątrz). Po zjednoczeniu –

rywalizacja do zewnątrz.

- spadek legitymizacji monarchii Habsburgów

- powstanie III Rzeszy diametralnie zmieniło układ Europy XIX w

1. powstało nowe państwo, które powoli zaczynało „rozpychać się” w Europie

2. poprzez powstanie Niemiec państwa Europejskie straciły swoje pole wpływów w Europie co częściowo popchnęło je do skierowanie swojej ekspansji poza kontynent.

3. Bitwa pod Sedanem bezpowrotnie zniszczyła mit Wielkiej Francji

4. Wojna niemiecko- francuska była to pierwsza wojna narodów, nie tylko rządów.

Międzynarodowy system sojuszy.

Polityka Europy w XIX w.:

-militaryzm (wyścig zbrojny, rozpoczęty przez Niemcy) i zbrojny pokój (wszyscy byli uzbrojeni, ale deklarowali pokój),

-autokracja i neoabsolutyzm (powrót do rządów silnej jednostki),

-imperializm (tworzenie silnego imperium, zdobywanie kolonii),

-dezintegracja dotychczasowych wartości (masy społeczne zaczęły brać udział w polityce, ruchy robotnicze – „zaraza społeczna”),

-rosnący nacjonalizm (silne przywiązanie do własnej tradycji).

=> Nacjonalizm żydowski:

Alfred Dreyfus – pochodził z Alzacji, żydowskiego pochodzenia, oficer armii francuskiej, który w latach 90. XIX w. został oskarżony o szpiegostwo dla Niemiec, skazany niewinnie; zrehabilitowany po 12 latach.

Theodor Herz – zasymilowany Żyd, dziennikarz, syjonizm – Żydzi nigdzie nie będą czuli się bezpiecznie, muszą mieć własne państwo.

Berlińska konferencja w sprawie Afryki 1878 r.

Pierwsze kolonie niemieckie w Afryce: Togo, Kamerun, Namibia, ?

Bismarck „Uprawiać politykę pod kątem widzenia dalekiej przyszłości jest nonsensem.”

Stosunki Niemiec z:

1. Austro-Węgrami – naturalny sojusznik, bo również jest państwem niemieckim, po wojnie Bismarck nie upokorzył Austrii,

2. Rosją – wspólny mianownik – sprawa Polski, jak zwykle dobre stosunki,

3. Wielką Brytanią – po oświadczeniu, iż Niemcy nie będą chcieli żadnych kolonii, WB jest zadowolona,

4. Francją – złe relacje po wojnie, utrata Alzacji i Lotaryngii – kość niezgody. Francja to dla Niemiec główna przeszkoda w Europie.

Sojusz Trzech Cesarzy (Schonbrun 1873 r.)

+ wspólna sprawa Polski,

+ „wskrzeszenie” Świętego Przymierza, monarchiczne tradycje,

+ związki dynastyczne,

- kwestia bałkańska (Bismarck chciał pełnić rolę arbitra),

- panslawizm – wyzwolenie Słowian.

6 maja 1873 r. tajna niemiecko-rosyjska konwencja, zapewnienie wzajemnej pomocy.

Austria (Franciszek Józef I Habsburg) + Rosja (Aleksander II) 6 czerwca

+ Niemcy (Wilhelm I) 22 października

inicjator: Otton von Bismarck (uprzywilejowana pozycja Niemiec),

cel: koordynacja polityki zagranicznej, zacieśnienie współpracy mocarstw rozbiorowych,

• wzajemna pomoc w razie ataku na któreś z państw,

• nie jest podpisana przeciwko innemu państwu, nie jest przejawem wrogości,

• możliwość wypowiedzenia konwencji (dwa lata wcześniej).

„alarm roku 1875” – w marcu ’75 r. Francja zreformowała armię, zmierzając do jej unowocześnienia i zwiększenia siły bojowej. => Artykuł w prasie „Ist der neue Krieg In Sicht?” - kampania prasowa wskazująca, że Francja szykuje się do odwetu na Niemczech, dla których najlepszym wyjściem będzie wojna prewencyjna (do której nie doszło - poparcie Francji przez Rosję i Wielką Brytanię).

postawa Niemiec podczas kongresu berlińskiego,

kres sojuszu po podpisaniu 7 października 1879 r. dwuprzymierza niemiecko-austriackiego wymierzonego przeciw Rosji,

próba nawiązania ponownej współpracy, 1884 r. spotkanie w Skierniewicach, ostateczne zerwanie sojuszu podczas kryzysu bałkańskiego 1886 r.

1876 r. Konferencja w Stambule ,

konferencja londyńska, nierespektowanie zasad konstytucji w Turcji,

wojna turecko – rosyjska => 3 marca 1878 – San Stefano pod Stambułem podpisany został traktat rosyjsko-turecki, powstanie państw: Bułgaria, Serbia, Czarnogóra, Bułgaria.

Kongres berliński, mimo że Niemcy nie chciały się mieszać, były neutralne, zdecydowały się na kongres w Berlinie

Kongres berliński

czerwiec-lipiec 1878 r. trzeci wielki kongres dyplomatyczny XIX w. zwołany z inicjatywy Bismarcka, w celu rozstrzygnięcia kontrowersji dotyczących zbyt silnej pozycji Rosji na Bałkanach.

reprezentanci:

Niemcy – Otton von Bismarck (kanclerz)

Rosja – Aleksander Gorczakow (kanclerz), Piotr Szuwalow (opowiadał się za pozostaniem Rosji w dobrych relacjach z Niemcami),

W. Brytania – Beniamin Disaraeli – lord Beaconsfield (premier, miał żydowskie pochodzenie)

Francja – W.H. Waddington (msz)

Austro-Węgry – hrabia Gyula Andrassy; „naród ma tylko jedną politykę – węgierską”

Turcja – Mehmed Ali Pasza (marszałek)

64 artykuły Traktatu Berlińskiego.

• utworzono Księstwo Bułgarii podległe Turcji

• okupacja Bośni i Hercegowiny przez A-W

• niepodległość Rumunii, Serbii, Czarnogóry

• Macedonię zwrócono Turcji (wolność wyznania)

• Rosja: część Besarbii, w Azji twierdze tureckie: Ardagonu, Batumi, Kars

• utworzenie Rumelii Wschodniej

• wolna żegluga na Dunaju

• układ angielsko-turecki: Turcja, w zamian za angielską opiekę nad tureckimi posiadłościami w Azji Mniejszej, oddała WB Cypr.

TRÓJPRZYMIERZE

Niemcy + Austro-Węgry = Dwuprzymierze 7 października 1879 r., wymierzone przeciwko Rosji (1887 r. traktat reasekuracyjny z Rosją – neutralność na wypadek wojny któregoś z państw).

20.5.1882 (w Wiedniu) – TRÓJPRZYMIERZE - rozszerzenie Dwuprzymierza przez zawarcie traktatu z Włochami

– przyczyny:

· napięcie na linii Francja-Włochy pod koniec procesu zjednoczenia, Francuzi w Rzymie, walka z Garibaldim; Włosi

chcieli zrekompensować sobie słabą sytuację gospodarczą umocnieniem pozycji w basenie morze Śródziemnego.

· 1878 – wizyty Wiktora Emanuela II w Wiedniu i Berlinie, rewizyty w roku następnym.

· 1881 – Francja opanowała Tunezję.

(izolacja Francji, która jest wspólnym wrogiem, „casus foederis”- „przypadek wspólny).

Jeżeli któreś z mocarstw zechce wypowiedzieć wojnę, pozostałe muszą zachować życzliwą neutralność, ale nie muszą się angażować.

Nie mogą być skierowane przeciwko Wielkiej Brytanii.

Odnawianie: 1887, 1891, 1901, 1912.

TRÓJPOROZUMIENIE (ententa)

Trzy porozumienia polityczno-militarne-gospodarcze:

francusko-rosyjski traktat wojskowy – konwencja 17 sierpnia 1892 r., wahania – ostatecznie 1894 r. (przez Plan Schliffena – wojny błyskawicznej Niemiec, pokonać Francję, a później wojska przerzucić na wschód przeciwko Rosji, plan później zmieniony – atak przez Belgię,co spowodowało wciągnięcie do wojny WB)

brytyjsko-francuskie serdeczne porozumienie „entente cordiale”, dt. kwestii kolonialnych 8 kwietnia 1904

brytyjsko-rosyjskie porozumienie, dt. Persji, niemilitarny, chodziło o podział wpływów 31 sierpnia 1907

listopad 1914 porozumienie ententy z Turcją

Narastanie sprzeczności między mocarstwami:

1904-1905 r. wojna rosyjsko-japońska

incydent w Faszodzie 1898 r. (WB-Fr)

1905r., 1911 r. – kryzysy marokańskie (za sprawą Wilhelma II),

1906 r. konferencja w sprawie Maroko, kompromitacja Niemiec (poparte tylko przez A-W), porozumienie niemiecko-francuskie, Wilhelm II wycofuje się z Weltpolitik.

kryzys bośniacki, włączenie Bośni i Hercegowiny do A-W,

Bułgaria ogłosiła niepodległość.

I WOJNA BAŁKAŃSKA

9 października 1912 - wojnę TURCJI wypowiedziała CZARNOGÓRA

17 października – SERBIA, BUŁGARIA i GRECJA

szybkie zwycięstwo aliantów bałkańskich – zawieszenie broni

grudzień – konferencja w LONDYNIE

• ALBANIA ma uzyskać autonomię

W Turcji nowy rząd – wznowienie działań zbrojnych – kolejne klęski – rozejm w kwietniu 1913

30 maja 1913 – POKÓJ W LONDYNIE –

• potwierdzenie niepodległości ALBANII

• do Grecji –cz. Macedonii, Kreta

• do Serbii – cz. Macedonii

• do Bułgarii – cz. Macedonii, Tracja (Wlk Bułgaria do Morza Egejskiego)

Taki pokój spowodował napięcie miedzy państwami – Grecja vs. Bułgaria (Grecja z Serbią zawarły tajny sojusz przeciwko Bułgarii) oraz pretensje Rumunii domagającej się za neutralność płd. Dobrudży. Bułgaria była także pod wpływem A-W i Niemiec, które chciały rozbicia Ligi Bałkańskiej.

II WOJNA BAŁKAŃSKA

30 czerwca 1913 – BUŁGARIA uderza na SERBIĘ i GRECJĘ.

Przeciwko Bułgarii wystąpiła też RUMUNIA i TURCJA

Bułgaria została rozgromiona – Rosja zmusiła do rozejmu

30 lipca– KONFERENCJA POKOJOWA W BUKARESZCIE

10 sierpnia 1913 – POKÓJ W BUKARESZCIE

• do Serbii – cz. Macedonii

• do Grecji – zach, Tracja

• do Rumunii – płd Dobrudża

29 września 1913 – POKÓJ W STAMBULE

• do Turcji – wsch, Tracja z Adrianopolem

Liga Bałkańska została rozbita, a Bułgaria zbliŜyła się do A-W i Niemiec.

kocioł bałkański – określenie sytuacji geopolitycznej na Półwyspie Bałkańskim od połowy XIX w. do dziś. Wynikał ze sprzecznych interesów polit. państw, ingerujących w ten rejon mocarstw, a także dużego przemieszania etnicznego i religijnego oraz wzajemnych roszczeń terytorialnych.

Polityka nie należy już tylko do wielkich mocarstw.

Zamach w Sarajewie na Franciszka Ferdynanda 28 czerwca 1914 r., jako przyczyna wybuchu I wojny światowej. (Zamachowiec Garwiło Princip, członek grupy „czarna ręka”) Serbia nie zgodziła się na śledztwo austriackiej policji, A-W wypowiadają Serbii wojnę.

zbrojenie moralne społeczeństw

Austro-Węgry 28 sierpnia 1914 Serbia

Niemcy 1 sierpnia 1914 Rosja

Niemcy 1 sierpnia 1914 Francja

Włochy 3 sierpnia 1914 neutralność

Wielka Brytania 4 sierpnia 1914 Niemcy

R, WB, Fr 2,5,6 listopada 1914 Turcja

Niemcy + Turcja, Stambuł 2 sierpnia 1914

WB+Fr+R, deklaracja londyńska 4 września 1914

Rosja-obalenie caratu, rewolucja lutowa, dojście Bolszewików do władzy => układ Brzeski, Niemcy dyktują Rosji warunki, osłabienie ententy, jednak w kwietniu 1917 r. USA dołączają do wojny po stronie Trójporozumienia, co pozwoliło na zwycięstwo.

wojna pozycyjna, okopowa.

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej w II połowie XIX w.

Nawalizm – strategiczna doktryna militarna, której początek datuje się na rok 1890, w którym ukazała się książka Alfreda Thayera Mahama (amer. oficer marynarki wojennej,pedagog, geostrateg): „Wpływ potęgi morskiej na historię: 1660-1783”. Teoria ta zakładała:

• budowę nowoczesnej floty wojennej oraz handlowej, gdyż były one wyznacznikiem potęgi państwa,

• obranie punktu strategicznego (chęć pozyskania Kuby – plantacje tytoniu i trzciny cukrowej, powstanie antyhiszpańskie 1895, 15 lutego 1898 zatopienie okrętu Maine – Remember the „Maine” To hell with Spain, wybuch wojny z Hiszpanią 21 kwietnia – 12 sierpnia 1898, traktat paryski 10 grudnia 1898, poprawka Tellera 20 kwietnia 1898 (Kuba musi być wolna), później poprawka Platta 27 marca 1902 – protekcja USA nad Kubą)

• M. Karaibskie jako strefa wpływów amerykańskich

• koncepcja kanału międzyoceanicznego (Panama vs. Nikaragua, zdecydowano się na Panamę – pierwszy statek,który nim przepłynął – Anton)

Nowe boskie przeznaczenie:

-ekspansja,

-polityka otwartych drzwi,

-darwinizm społeczny,

-nowy kierunek – Orient,

-ekspansja przemysłowa i ekonomiczna,

-przypomina imperializm europejski.

USA otworzyły Japonię na świat 1853r.

Udział w I wojnie światowej:

4 sierpnia 1914 r. ogłosiły neutralność.

Nota Zimmermana (minister spraw zagr. Niemiec) z ofertą do Meksyku (nastawienie przeciwko USA, propozycje terytorialne, naruszenie doktryny Monroe) 1 lutego 1917 r. miała rozpocząć się nieograniczona wojna podwodna.

3 lutego 1917 r. USA zrywają stosunki z Niemcami, a 6 kwietnia 1917 r. przystępują do wojny, wiosną 1918 r. pojawią się w Europie.

Powody przystąpienia:

-wojna podwodna (zatapianie statków pasażerskich)

-wspólnota kulturowo-językowa z WB,

-zaangażowanie gosp. i finansowe (udzielała m.in. pożyczek),

- stopniowa propaganda i zmiany nastrojów społecznych,

-obawa o ciągły wzrost potęgi gospodarczej Niemiec,

-ideologiczne , Wilson: „świat musi być bezpieczny dla demokracji”