I Techniki podtrzymywania kontaktu
Sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania:
Niewerbalne: ułożenie i pochylenie ciała, mimika, gesty rąk, wyraz oczu
Werbalne: partykuły: „mhm”, „acha”, „tak”, wypowiedzi: „tak, rozumiem”
2. Prośba o rozwinięcie tematu.
3. Parafraza.
4. Akceptacja i odzwierciedlenie uczuć osoby badanej.
5. Umiejętne posługiwanie się milczeniem.
Cechy idealnego diagnosty:
Wewnętrzna swoboda, naturalność zachowania się
Wzbudzanie zaufania i zainteresowania
Podejmuje szybko decyzje, ma dobrą pamięć
Nie trzyma się sztywnych schematów
Samowiedza
Nie koncentrować się na sobie, ale na rozmówcy
Autentyzm akceptacji
Psycholog jak „tabula rasa” – wolny od podejrzeń, obaw i hipotez
Otwarty na każdą, nawet najmniej logiczną i sprzeczna z jego poglądami informację
Traktowanie człowieka jako wartość autonomiczną (wolną i odpowiedzialną)
Empatia
Umiejętność dostosowania się do poziomu rozmówcy
Umiejętność wzbudzania zaufania i przychylnej postawy wobec siebie i rozmówcy
Posiada wiedzę i doświadczenie psychologiczne. Nie może operować „prywatnymi teoriami” z indywidualnego doświadczenia (powierzchowne, subiektywizm, stereotypowość, schematyzm)
Potrafi szybko i łatwo nawiązywać kontakty z ludźmi
Kieruje umiejętnie tokiem rozmowy
Potrafi dobrze obserwować osobę badaną
CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE NAWIĄZANIE KONTAKTU DIAGNOSTYCZNEGO
Zbyt szybkie przechodzenie do pytań zbyt trudnych lub zagrażających.
Formułowanie wypowiedzi zawierających ocenę lub dezaprobatę (okazywanie zdziwienia, wyłapywanie sprzeczności).
Nienaturalny sposób zachowania się psychologa: Nadmierna lub nienaturalna ekspresja pozytywnego ustosunkowania się do badanego, zbytnia wylewność psychologa, chęć przypodobania się osobie badanej
4. Używanie naukowego, specjalistycznego języka.
5. Ściśle zadaniowe podejście do wywiadu.
6. Natrętne domaganie się odpowiedzi, nacisk diagnosty.
7. Tendencja do stawiania samo potwierdzających się hipotez.
8. Cechy osobowości diagnosty:
Nawyk oceniania i wartościowania
Nadmierne poczucie odpowiedzialności
Tendencja do dominacji i autoprezentacji
Lęki diagnosty:
Przed niepowodzeniem, niekompetencją, bezradnością
Ekspresją silnych emocji ze strony innych oraz indukcją emocji
Przed dotarciem do własnych, represjonowanych emocji czy doświadczeń
Przed naruszeniem schematów poznawczych
Przed utratą tożsamości
9. Zachowania niewerbalne diagnosty.
10. Brak motywacji osoby badanej do współpracy.
11. Oczekiwania osoby badanej wobec psychologa.
12. Hallo efekt. *(Efekt halo - tendencja do automatycznego, pozytywnego (efekt Galatei) lub negatywnego (efekt Golema), przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia)
13. Dystans (fizyczny, psychologiczny).
PRZEJAWY OPORU U OSOBY BADANEJ
1. Przeciągające się milczenie po zadaniu przez diagnostę pytania.
2. Odpowiedź luźno związana z treścią zadanego pytania.
3. Intelektualizowanie wypowiedzi.
4. Nagłe zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi.
5. Zmiana sposobu mówienia.
6. Somatyzacja (pogorszenie samopoczucia, duszności, nagły ból głowy).
7. Pustka w głowie, zapominanie pytania.
8. Krytykowanie pytań i diagnosty.
9. Próba odwrócenia ról poprzez: zadawanie pytań diagnoście, domaganie się ocen, opinii i rad
10. Świadome kłamstwo.
11. Otwarta odmowa.
12. Kontakt pozorny.
ŹRÓDŁA OPORU
WEWNĘTRZNE – związane z emocją lęku, wstydu i poczucia winy u osoby badanej
ZEWNĘTRZNE – związane z zachowaniami i cechami osobowości diagnosty
WSKAŹNIKI KONTAKTU POZORNEGO
1. Podawane informacje maja charakter konwencjonalny, stereotypowy.
2. Forma wypowiedzi jest nieadekwatna do omawianych treści.
3. Nadmierna lub znikoma rola diagnosty w zbieraniu informacji.
4. Wspólny mianownik w wypowiedzi osoby badanej:
dążenie do przedstawienia się w korzystnym świetle
dążenie do uzyskania aprobaty
informacje układają się w spójny i logiczny system
5. Introspekcyjne wskaźniki kontaktu pozornego u diagnosty:
poczucie znudzenia, braku zainteresowania badaną osobą
poczucie, że wszystko co słyszy potwierdzi jego oczekiwania
trudności w utworzeniu prawdopodobnego psychologicznego obrazu całości.
PRZYCZYNY KONTAKTU POZORNEGO
OSOBA BADANA
Świadome i aktywne pomijanie pewnych tematów
Nieświadome dostosowywanie wypowiedzi do oczekiwań diagnosty
Chęć kierowania wrażeniami diagnosty lub próby wpłynięcia na diagnozę
Dotarcie do tematów budzących opór
Brak motywacji
DIAGNOSTA
Brak kompetencji
Unikanie zbytniej intymności, omijanie pewnych tematów
Zbyt sztywny model teoretyczny
Brak zainteresowania osobą badaną
RELACJA DIAGNOSTA-OSOBA BADANA
Niewłaściwe określenie roli (relacja kumplowska, rodzicielska, nauczycielska, intelektualna)
II Wywiad
Wg POLSKIEGO TOWARZYSTWA PSYCHOLOGICZNEGO
Test psychologiczny - to standaryzowane narzędzie przeznaczone do obiektywnego pomiaru jednego lub kilku aspektów osobowości, za pomocą próbek wykonania czegoś lub prób zachowań.
RZETELNOŚĆ - jest miarą dokładności pomiaru dokonywanego za pomocą danego narzędzia. Informuje nas o tym z jaką dokładnością dany tekst mierzy to co mierzy. Współczynnik 0,80 i powyżej aż do 1 mówi o tym, że dany test mierzy dokładnie to co ma mierzyć.
TRAFNOŚĆ - wskazuje na to czy metoda mierzy to co ma mierzyć. Każdy test musi wyrastać z teorii.
Wywiad - rozmowa kierowana lub częściowo kierowana, prowadzona w celu poznania psychiki rozmówcy lub udzielenia mu pomocy, wsparcia.
Wywiad jest takim interpersonalnym kontaktem, w którym uczestnicy akceptują jego cel, przestrzegają określonych ról oraz ustanowionych norm i reguł obowiązujących w interakcji.
RODZAJE WYWIADU:
Diagnostyczny - ma na celu poznanie faktów z historii życia osoby, objawów zaburzeń, problemów psychicznych i dynamiki rozwoju, prowadzi to do diagnozy; informacje dla mnie użyteczne są dla pacjenta często zaskakujące. To sugeruje nierówną sytuację między prowadzącym wywiad i badanym, bo badający wie, o co mu chodzi, co chce osiągnąć. Relacja: podmiot-przedmiot.
Terapeutyczny - pytania o przeżycia, doznania, interpretację zdarzeń, dotychczasowe sposoby radzenia sobie, które można wykorzystać. To badana osoba ma lepiej wiedzieć, znaleźć receptę, nowy pomysł spojrzenia na siebie i zachowanie. Tutaj te poziomy są bardziej zbliżone do równowagi. Obie strony mają podobne możliwości do kontrolowania sytuacji. Relacja: podmiot-podmiot (względna równowaga). Pacjent może jednak czuć się słabszy i przypisywać pozytywne (tylko) cechy psychologowi.
Standaryzowany - schemat, spisane tematy lub konkretny zestaw pytań. Problem notowania: w terapeutycznym rzadziej stosujemy (ale czasem warto); w diagnostycznym notowanie jest ważne, bo fakty się zacierają (wielu pacjentów). Na początku wyjaśniamy, że będziemy notować (pacjent czuje się czasem dowartościowany). Notowanie nie przeszkadza (może na początku).
Swobodny - duża nieokreśloność; pytania w dużym stopniu zależą od przebiegu rozmowy.
WYWIAD - ZALETY:
bezpośredni kontakt (co pokrywa się z potrzebami człowieka)/ stworzenie odpowiednich warunków
względnie szybkie poznanie rozmówcy, wiele informacji
możliwość bezpośredniego oddziaływania, np. dawanie wsparcia (nie chodzi o pocieszanie), czyli uważnie wysłuchać, że jest to ważne, że mnie nie oceniano – to bardzo pomaga. Psycholog nie przeraził się moimi problemami, tzn., że i ja potrafię sobie z tym radzić, żyć,
możliwość bezpośredniego obserwowania reakcji człowieka. Ważne nie tylko słowo, ale cała warstwa przekazu niewerbalnego, który czasem jest bardzo ważny, wręcz kluczowy. np. nie da się mówić o ważnych sprawach bez emocji
możliwość improwizacji kierowanej intuicją – postawa twórcza
poznając osobiste doświadczenia człowieka możemy bardzo dużo nauczyć się sami. Osobiste spotkanie z człowiekiem niesie bogactwo.
WYWIAD – WADY:
może pacjenta blokować, onieśmielać (obawa: spojrzy i wszystko będzie wiedział)
ryzyko subiektywizmu w ocenie materiału, który dostajemy od osoby
wiąże się z nawiązaniem relacji emocjonalnej: kwestie sympatii, antypatii, subiektywizm ocen – efekt halo
rozmówca może podawać nieprawdziwe informacje
bezpośredni kontakt oddziałuje na pacjenta i modyfikuje te treści, które on przekazuje; osobowość psychologa modyfikuje reakcje pacjenta, np. kobieta z rodziny, gdzie był okrutny ojciec i psychopatyczni bracia (a psycholog – mężczyzna)
pacjent może obawiać się niedyskrecji i może to wpływać na jego wypowiedzi
różne doświadczenia socjokulturowe, np. nie ten sam język, którym się posługują psycholog i pacjent.
WYWIAD ZAHAMOWANIA:
trudność w ujawnianiu przeżyć, czasem wymaga to treningu, bo wcześniej nie było takich doświadczeń w środowisku
kiedy w przeszłości mówiąc o sobie, doznawaliśmy bolesnych doświadczeń
obawa, że psycholog odkryje we mnie jakąś straszną prawdę, obawa przed oceną (np. że jestem nienormalny)
obawa o niedyskrecję; często wynika to z doświadczeń życiowych
skłonność do manipulowania psychologiem (to też trudność), np. dzieląc się trudnościami nie chce zmiany, ale udowodnienia sobie i psychologowi, że nic się nie da zrobić. Gra w grę „potwierdź to” – człowiek paradoksalnie może wyciągać z tego wniosek o swej nobilitacji, ważności. Gorzej by było, że można zmienić, bo wtedy ma wiele pracy. Żyją tak, ale jest im z tym dobrze.
III SZUSTROWA
Lejek odwrócony