Renesans

Początek

1453- zdobycie Konstantynopola przez Turków

1455- wydanie pierwszej drukowanej przez Gutenberga Biblii

1492- Odkrycie przez Kolumba Ameryki

Koniec

1545- Sobór w Trydencie- początek kontrreformacji

1558-1603- ponowanie królowej Elżbiety I

Wprowadzenie:

• Renesans (fr. renaisance- odrodzenie)-to czas burzliwego rozwoju nauki i sztuki, wielkich odkryć geograficznych i kultu starożytności, która stała się niedoścignionym wzorem dla artystów europejskich. Za kolebkę uważa się Włochy.

• Sztandary renesansu

  • Homo sum et nihil humanum a me alienum esse putto (Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce)- prezentuje nowego bohatera literackiego: zwykłego człowieka prezentowanego w różnych sytuacjach codziennego życia- pochodzi z komedii Terencjusza.

  • Homo fortunae suae ipse faber (Człowiek jest kowalem własnego losu)- człowiek jest wolny, a jego wolność jest darem, który wyróżnia go spośród innych istot.- Mowa o godności człowieka Giovanniego Pico della Mirandoli

  • Człowiek jest miarą wszechrzeczy- człowiek uważany za mały świat (mikrokosmos), powiązany ściśle z wielkim światem (makrokosmos). W ciele ludzkim odnajdywano idealne proporcje, które potem wykorzystywano np. w architekturze

  • Ad fontes! (Do źródeł!)- ludzie odrodzenia chcieli sięgać do źródeł wiedzy zawartych w starożytności. Nie oznaczało to biernego naśladownictwa, lecz rywalizacji z osiągnięciami starożytnych uczonych.

Filozofia:

• Neoplatonizm- zaczerpnięta przez Giovanniego Pico della Mirandolę idea boskiej jedności, z której wyłania się wszystko. Jedność, pokój, zgoda powinny więc charakteryzować każdą sferę ludzkiej działalności -> łączenie sprzecznych teorii- synkretyzm

• Horacjanizm- kierowanie się zasadami umiaru, złotego środka, klasycznych cnót: prawdy, piękna i dobra. Artysta to człowiek, który nie wszystek umrze.

• Nowa koncepcja człowieka:

Człowiek jest istotą wyjątkową, bo jako jedyne stworzenie otrzymało dar rozumu- myślenie jest najwyższą formą rozumu. Zobowiązuje to człowieka do odpowiedzialności za otaczający nas świat. Jeśli człowiek odrzuca myślenie zaczyna kierować się instynktem zwierzęcym, jeśli wyłącza uczucia, staje się potworem, jeśli bezmyślnie korzysta ze świata uciech jest jak roślina, a jeśli odrzuca myślenie, uczucia i bycie staje się wrakiem. Człowiek jest kowalem własnego losu

Motywy:

• Deus artifex- renesansowe pojęcie oznaczające pierwszego artystę – Boga, kreatora świata. Świat w tym rozumieniu traktowany jest jako Jego dzieło, będące zarazem pierwszym dziełem sztuki. To Bóg, jako prawzór artysty, posłużył się wyobraźnią, by stworzyć coś całkowicie oryginalnego, niepowtarzalnego.

• Teatrum mundi- Motyw teatru w literaturze i kulturze może być realizowany na kilka sposobów. Najczęściej spotykanym jest topos świata jako teatru. Opiera się on na przekonaniu, że człowiek jest jedynie marionetką, lalką, zabawką w rękach sił wyższych, bogów, losu, fatum i nie ma wpływu na wszystko to, co dzieje się w jego życiu. Innym sposobem realizacji motywu jest pokazanie teatru w utworze literackim. Można w zasadzie porównać to ze szkatułkowością, ponieważ bohaterowie sztuki odgrywają sztukę, role, przebierają się. Trzecia możliwość związana z teatrem to pokazywanie bohatera, który nie jest sobą, nie jest autentyczny, zakłada maski, gra kogoś, kim w rzeczywistości nie jest. Teatr może także odgrywać w literaturze rolę przestrzeni znaczącej, ważnej dla rozwoju akcji.

Gatunki literackie:

• Pieśń-wywodzi się z antyku i charakteryzuje się podziałem na strofy, częstym występowaniem zwrotów i powtórzeń, wyraźnym rytmem. Związane są z określonymi sytuacjami, których te utwory dotyczą np. pieśni biesiadne, pochwalne, miłosne

• Fraszka- stworzona przez Anakreona cechująca się zwięzłością, dowcipnym pomysłem stanowiącym podstawę konstrukcji tekstu i wyrazistą płętą.

• Hymn- uroczysta i podniosła pieśń, która sławi Boga, bohaterskie czyny bądź jakieś powszechnie uznane wartości.

• Sonet- był jednym z gatunków liryki średniowiecznej, który nadal ceniono w okresie renesansu. Zawdzięczał to przede wszystkim sławie i autorytetowi Petrarki. Właśnie on nadał mu ostateczny kształt: składały się na niego dwie strofy opisowe o rymach okalających (abba abba) oraz dwie 3-wersowe strofy refleksyjno-filozoficzne rymowane najczęściej krzyżowo (cdc dcd).

• Treny- stworzony przez Symonidesa to gatunek poezji żałobnej opiewający cnoty zmarłego, wyrażający ból po jego stracie, zawierający pocieszenie. Napisany jest podniosłym stylem

Dramat Szekspirowski:

• Zerwanie z antyczną zasadą trzech jedności: czasu, miejsca, akcji

• Brak chóru i zdynamizowanie przebiegu wydarzeń

• Zerwanie z zasadą decorum (stosowności) -> epatowanie okrucieństwem

• Zerwanie z zasadą jedności estetyk -> dramat był realizowany w różnych konwencjach

• Pojawienie się scen zbiorowych

• Pojawienie się postaci metafizycznych (czarownic, duchów)

• Budowa

  • Prolog

  • Zawiązanie akcji

  • Punkt kulminacyjny

  • Rozwiązanie

  • Zakończenie utworu

• Mnogość wątków i konfliktów, zwroty akcji.

Pojęcia:

• Horacjanizm- zjawisko naśladowania w liryce europejskiej modelu poezji, który stworzył rzymski mistrz. Wiersze te cechowały się głęboką refleksyjnością, powściągliwością w prezentowaniu uczuć i charakterystyczną metaforyką wiążącą przeżycia ludzkie ze światem natury

• Klasycyzm renesansowy- początkowo klasycznymi (łac classicus- najwyższej klasy) nazywano twórców starożytnych. Z czasem zaczęto tak określać artystów starających się dorównać wzorom artystycznym. Nie był tylko stylem w sztuce nawiązującym do starożytności, ale przede wszystkim światopoglądem opierający się na koncepcjach platona czyli ładzie i harmonii. Cechy:

  • Porządek- świat jest uporządkowany, artysta powinien dążyć do ładu w swoim dziele

  • Jasność prostota- zasady funkcjonowaniaświata są jasne i proste, podobne ma być dzieło sztuki

  • Harmonia- tak jak wszystkie elementy świata wzajemnie się dopełniają, tworząc zgodną całość, tak wszystkie elementy dzieła powinny wywoływać wrażenie harmonii.

  • Synteza- z pozoru działanie natury może wydawać się chaotyczne, artysta powinien jednak dostrzec za światem zjawisk prawdziwy porządek- twóra klasyczny dąży do syntezy i uproszczenia odrzucając to co przypadkowe

  • Uniwersalizm- dzieła powinny być zrozumiałe dla każdej warstwy społecznej.

• Petrarkizm- Wzór utworu na jakim opierały się pokolenia twórców. Opisy urody kobiecej zawarte w wierszach włoskiego mistrza stały się niedościgłym wzorem dla wszystkich poetów miłości, a imię Laury - symbolem idealnej kochanki. Naśladowcy Petrarki przejmowali od swojego mistrza sposób prezentacji ukochanej, subtelne analizy uczuć oraz charakterystyczne dla autora sonetów do Laury środki stylistyczne, takie jak antytezy i kontrasty.

• Humanizm- Studia nad językami i literaturą antyczną umożliwiły poznanie świata, gdzie najwyższą wartością jest Człowiek, jego potrzeby duchowe i materialne. Charakterystyczne było zafascynowanie się sobą i zachwyt nad własnym „ja”. Ideałem humanisty był człowiek wykształcony, znający trzy najważniejsze języki starożytne (grekę, łacinę i hebrajski) i odwołujący się do antyku

• Utopia- (gr ou-nie topos-miejsce czyli miejsce, którego nie ma)- wizja nierealnej, idealnej krainy, w której nie ma zła, nędzy, próżniactwa i pacy, gdzie żądy są sprawiedliwe, a poddani syci i zadowoleni. Nazwę tę wymyślił Tomasz Morus, autor Utopii. Polska utopia: Andrzej Frycz Modrzewski- O poprawie rzeczypospolitej

• Makiawelizm- zobrazowany w „Księciu” Niccolo Machiavelliego- forma rządów ma być przede wszystkim skuteczna- cel uświęca środki

Galeria postaci:

• Odkrywcy:

  • Krzysztof Kolumb- włoski żeglarz, który w 1492 dotarł do wybrzeży Kuby myśląc, że odkrył drogę do Indii

  • Amerigo Vespucci- jego imieniu zawdzięcza się nazwę Nowego Świata

  • Ferdynand Magellan- pierwsza podróż dookoła świata

• Uczeni:

  • Mikołaj Kopernik- obalił teorię geocentryczną

  • Paracelsus- niemiecki lekarz, zaczął tworzyć pierwsze leki otrzymane w procesie reakcji chemicznych.

  • Johan Faust- alchemik

• Humaniści

  • Erazm z Rotterdamu- wróg średniowiecznych teologów, z których drwił w satyrze „Pochwała głupoty”

  • Jan Kochanowski- najwybitniejszy poeta polskiego renesansu, starannie wykształcony na uniwersytetach w Krakowie i Padwie

  • Mikołaj Kopernik- słynny astronom i matematyk

  • Giovanni Pico della Mirandola- włoski uczony, filozof, przedstawiciel neoplatonizmu znał kilkanaście języków, autor słynnej Mowy o godności człowieka

  • Andrzej Frycz Modrzewski- najwybitniejszy pisarz polityczny epoki renesansu, autor dzieła O poprawie Rzeczypospolitej

  • Tomasz Morus- Angielski polityk, pisarz, myśliciel, autor Utopii

  • Leonardo da Vinci- wynalazca, malarz