Znaczenie środowiska rodzinnego dla rozwoju społecznego dziecka w młodszym wieku szkolnym. Rodzina nie tylko stwarza warunki bytowe członkom, ale również umożliwia zaspokojenie ich potrzeb biologicznych, wpływa na rozwój umysłowy, społeczny, moralny oraz kształtuje ich cechy osobowe i normy postępowania. Rodzina wpływa na rozwój umysłowy dziecka poprzez wspólne rozmowy, czytanie książek i prasy, uczestnictwo w imprezach kulturalnych - wzbogacająca jego wiedzę, kształci spostrzegawczość i wyobraźnię. Oddziaływanie rodziny dokonuje się na podstawie występujących w niej określonych modeli zachowań oraz stosowanych metod wychowawczych. Rodzina może wywierać niekorzystny wpływ na dziecko poprzez nadmierną surowość, stosowanie licznych kar, zakazów i nakazów, bądź też zbyt tolerancyjne wychowywanie, przesadną opiekę i troskliwość, ograniczającą jego samodzielność, a także pobłażanie wybrykom dziecka. Reakcja na takie negatywne oddziaływanie ze strony rodziny może być różna. Oddziaływania na członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko powinno mieć charakter dwustronny - czyli świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców oraz oddziaływanie zamierzone, poprzez stworzenie sytuacji wyznaczających kierunek zachowania, stanowiący sytuację bodźcową dla podejmowanych decyzji i czynności przez dziecko. Rodzice są dla dziecka wzorem osobowym, co wywiera wpływ na naśladownictwo i identyfikację, dlatego tak ważne jest zwracanie uwagi dziecka na potrzeby innych ludzi. Każda rodzina ma niepowtarzalną organizację wewnętrzna oraz układ stosunków rodzinnych. Układ ten mogą wyznaczać w danej rodzinie siły sprzyjające harmonii i scaleniu wspólnoty rodzinnej lub siły wrogie zagrażające jedności, powodujące rozkład rodziny, a czasem do jej całkowitego rozpadu. Organizacja rodziny wpływa na formy wzajemnego odnoszenia się do siebie, sposoby zachowania się względem siebie członków rodziny i prowadzi do ich ustalenia się. Role męża, żony, ojca, matki i dziecka mogą się w pełni realizować i ujawniać bogactwo swej treści tylko w rodzinie zgodnej i harmonijnie funkcjonującej. Zażyłość, wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek przez dłuższy czas, pogłębiające więzi emocjonalne w rodzinie, ukształtuje jej świat uczuć. To rodzina kształtuje osobowość swych członków w takim kierunku, aby każdy z nich mógł wypełnić funkcje zgodnie z wymaganiami swej roli. W każdej rodzinie istnieją różne systemy wzajemnych powiązań i oddziaływań. Wytwarzają je poszczególni członkowie, z których każdy ma pewien wpływ na kształtowanie poziomu i treści powiązań oraz rozwoju osobowości i zachowanie się pozostałych osób. Jakość i ich intensywność, jak i kierunek, wyznaczone są przez wiele czynników, wśród których dużą rolę odgrywają czynniki psychologiczne i społeczne. Rodzice są dla dziecka pierwszymi dawcami wszelkich uczuć. Sposób w jaki przekazują miłość względem siebie oraz względem dzieci jest bardzo ważny w kształtowaniu emocjonalnej atmosfery w rodzinie. Zachowanie matki czy ojca w domu i ich stosunek do dzieci nie mają charakteru przypadkowego, lecz stanowią ciąg zazębiających się ze sobą działań. Muszą być rozpatrywane jako całokształt doświadczeń międzyosobowych charakteryzujących grupę rodzinną. Dzieci uczą się pewnych sposobów działania właściwych danej rodzinie, ponieważ są jej członkami. Widzą gotowe wzory zachowania i naśladują je. Dziecko w pełni akceptowane przez matkę łatwo uczy się tych wzorów, gdyż matka jest najważniejszą osoba w życiu małego dziecka, a także w życiu dzieci dorosłych. Związek matki z dzieckiem jest wielostronny, bogaty w treść i znamienny w swych skutkach. Przez rozwój społeczny najczęściej rozumie się szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując jednocześnie iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. Tego uczy się i do tego przygotowuje się dziecko, stając się członkiem grup społecznych w kolejnych okresach swojego życia. Pełne uczestniczenie może osiągnąć dopiero w wieku dojrzałym. Aby doszło do pełnego uspołecznienia, dokonuje się w dziecku, a później w młodym człowieku wiele przemian osobowości, polegających na akceptacji i uzewnętrznianiu coraz liczniejszych i bardziej złożonych wymagań otoczenia społecznego. Rozwój społeczny uczyni jednostkę zdolną do pełnienia ról społecznych i zachowań, których grupa oczekuje od jednostki w świetle przyjętych przez nią norm. Formowanie się uczuć i postaw społecznych dziecka jest uzależnione od rozwoju fizycznego, umysłowego i psychicznego. Poszczególne sfery psychiczne są ze sobą ściśle powiązane, a to decyduje o tym, że zahamowanie lub opóźnienie rozwoju jednej strony osobowości wpływa ujemnie na rozwój innych stron dziecięcej psychiki. Rytm rozwoju społecznego nie jest równomierny i można wyróżnić okresy intensywniejszego wzrostu uczuć społecznych i okresy pewnego zastoju. Tempo rozwoju indywidualnego może odbiegać czasem znacznie od ogólnego rozwoju dzieci w danym wieku. U dzieci młodszych różnice te są o wiele mniejsze niż u starszych. Na cały rozwój społeczny decydujący wpływ ma jakość kontaktów społecznych, a nie ich ilość. W związku z tym doniosłą role w życiu człowieka pełnią doświadczenia społeczne wyniesione z wczesnego dzieciństwa, doświadczenia w rodzinie - pierwotnej grupie społecznej. Pozycja dziecka w rodzinie, stosunek do niego rodziców, klimat społeczny panujący w niej silnie wpływają na przyszłe zachowania społeczne człowieka. Oprócz środowiska rodzinnego do innych uwarunkowań środowiskowych należą instytucje wychowania zbiorowego, zamierzone działanie nauczycieli na terenie klas i szkoły, obcowanie z rówieśnikami. Dom rodzinny jako pierwsze środowisko, w którym dziecko przebywa niemal wyłącznie aż do rozpoczęcia nauki w szkole powinien doprowadzić dziecko do takiego poziomu uspołecznienia, który pozwoli na włączenie dziecka w pracę zespołu klasowego. Stosunek dziecka do szkoły i nauczycieli, jego samopoczucie wśród rówieśników zależy w dużym stopniu od cech osobowości, postaw i nawyków obcowania z ludźmi, zaszczepionych przez dom rodzinny. Autorytet rodziców jako pierwszych znaczących osób w życiu dziecka jest bardzo wielki mimo przemian, jakie w życiu dziecka wywołują nauczyciele i zespoły rówieśnicze. Brak opieki rodziny może przyczynić się do załamania się dziecka w szkole pod względem rozwoju fizycznego, społecznego czy przyswajania wiedzy szkolnej. Literatura: J. Rembowski: Rodzina jako system powiązań. W: Rodzina i dziecko. Red. M. Ziemska, Warszawa 1976r. L. Wołoszynowa: Młodszy wiek szkolny. W: Psychologia dzieci i młodzieży. M. Żebrowska, Warszawa 1975r, Z. Zaborowski: Problemy wychowania społecznego w szkole. Warszawa 1960r. Opracowanie: Gizela Siedlaczek