Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC lub ETPCz) w Strasburgu (ang. European Court of Human Rights, fr. Cour Européenne des Droits de l’Homme) - europejski organ sądownictwa międzynarodowego powołany w 1998 r. na miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka do kontroli przestrzegania praw człowieka.
Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołach dodatkowych do niej. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji oraz że to ta Konwencja i dołączone do niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania.
Sędziowie
W skład Trybunału wchodzą wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. Sędziowie Trybunału, od wielu lat zajmujący się tą tematyką, stanowią gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. W Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47. Sędziowie są wybierani na okres dziewięciu lat, bez możliwości reelekcji. Kadencja sędziów upływa także z chwilą osiągnięcia przez nich wieku 70 lat. Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane mu wymogi. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakiejkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej ze stron sporu przed Trybunałem - byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością. Sędziowie zasiadają i orzekają we własnym imieniu. Mimo że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, po wyborze sędziowie nie reprezentują stanowiska swojego państwa, tym bardziej nie mogą więc przyjmować od niego instrukcji. Od 2002 roku sędzią z Polski jest Leszek Garlicki.
Formy organizacyjne
Formalnie wyroki wydaje Trybunał. Nie oznacza to jednak, iż cały skład Trybunału zajmuje się każdą sprawą. Wręcz przeciwnie, rozpatrując skargę indywidualną Trybunał nigdy nie działa in pleno lecz zajmuje się nią w węższym składzie, jako 3-osobowy komitet, 7-osobowa izba lub 17-osobowa Wielka Izba.
Formy organizacyjne, w jakich działa Trybunał można łącznie zebrać w następujące wyliczenie:
* Zgromadzenie Plenarne Trybunału - łącznie wszyscy sędziowie, w tym składzie Trybunał załatwia jedynie sprawy administracyjne (art. 26 EKPC), nie rozpatruje w tym składzie skarg wniesionych do Trybunału;
* Wielka Izba Trybunału - 17 sędziów, w tym składzie Trybunał rozpatruje skargi przekazane przez izbę Trybunału (na podst. art. 30 EKPC) oraz rozpatruje "odwołania" od orzeczeń izb (art. 43 EKPC);
* Panel Wielkiej Izby - 5 sędziów, decyduje czy Wielka Izba Trybunału zajmie się rozpatrzeniem "odwołania" złożonego na podstawie art. 43 EKPC;
* Izba Trybunału - 7 sędziów (tymczasowo skład może być ograniczony do 5 sędziów), podstawowy skład, w jakim Trybunał rozpatruje merytorycznie skierowane do niego skargi;
* Komitet Trybunału - 3 sędziów, rozpatruje skargę merytorycznie zamiast Izby, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania Konwencji lub jej Protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału;
* Sędzia zasiadający jednoosobowo - bada dopuszczalność skargi złożonej do Trybunału; sędzia ten nie może pochodzić z kraju, przeciwko któremu wniesiono skargę.
Role sędziego Trybunału
Każdy sędzia - członek Trybunału może występować w trzech możliwych rolach:
* "zwykły" członek Trybunału - wchodzi w skład form organizacyjnych Trybunału (Zgromadzenie, Wielka Izba, Izba, Komitet) i wykonuje funkcje sędziowskie;
* sędzia-sprawozdawca - przygotowuje konkretną sprawę do rozpatrzenia przez komitet, izbę lub Wielką Izbę;
* tzw. sędzia narodowy - z urzędu wchodzi w skład izby lub Wielkiej Izby rozpatrującej skargę przeciwko państwu, z ramienia którego został wybrany.
Skargi z Polski
Od momentu uznania jurysdykcji organów strasburskich (1 maja 1993), do Trybunału zaczęły trafiać sprawy wnoszone przez polskich obywateli. Przeważnie dotyczyły one skarg na opieszałość funkcjonowania sądów oraz nieprawidłowości odnośnie ograniczenia wolności. Polska jest na szóstym miejscu pod względem liczby skarg składanych do Trybunału. Według danych z 31 sierpnia 2010 najwięcej skarg pochodziło z: Rosji (27,6%), Turcji (11,7%), Rumunii (8,8%) i Ukrainy (8,0%) - z tych czterech państw pochodzi ponad połowa wszystkich skarg złożonych do Trybunału[1]. Tłumaczenia niektórych wyroków w sprawach polskich można znaleźć na stronie Biura Informacji Rady Europy.