Rdzeń kręgowy

Budowa zewnętrzna:

• Wydłużony walec, spłaszczony w kierunku przednio-tylnym

• Zgrubienia: szyjne i lędźwiowe (związane z unerwieniem kończyn)

• Lędźwiowe tworzy u dołu stożek rdzeniowy (conus medullaris), który przechodzi w nić końcową (filum terminale)

• 2 krzywizny odpowiednio do kształtu kręgosłupa: górna – krzywizna szyjna (flexura ccervicalis) i dolna – krzywizna piersiowa (flexura thoracica)

• Bruzdy i sznury rdzenia:

Z przodu:

• Szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior) z przodu

• Miejsce wyjścia korzeni brzusznych (radices ventrales) nerwów rdzeniowych tworzy bruzdę boczną przednią (sulcus lateralis anterior)

• Sznur przedni (funiculus anterior) podłużne pasmo istoty białej, biegnące przez całą długość rdzenia kręgowego, między szczeliną pośrodkową przednią a boczną granicą bruzdy bocznej przedniej

Z tyłu:

• Bruzda pośrodkowa tylna (sulcus medianus posterior)

• Przegroda pośrodkowa tylna (septum medianum posterius) tworzą ją pasma gleju kierujące się w głąb rdzenia

• Bocznie od bruzdy pośrodkowej tylnej wchodzą do rdzenia kręgowego nici korzeni grzbietowych (radices dorsales)

• Korzenie tworzą na powierzchni rdzenia pole korzeniowe tylne / bruzdę boczną tylną (sulcus lateralis posterior)

• Sznur tylny (funiculus posterior) leży między bruzdą pośrodkową tylną a bruzdą boczną tylną

• Bruzda pośrednia tylna (sulcus intermedius posterior) biegnie w sznurze tylnym w części szyjnej i górnych segmentach części piersiowej, dzieli ona sznur tylny na 2 części.

• Pęczek smukły (fasciulus gracilis), przyśrodkowo

• Pęczek klinowaty (fasciulus cuneatus), bocznie

• Sznur boczny (fasciulus lateralis) leży bardziej bocznie, między bruzdą boczną tylną a boczną przednią

Budowa wewnętrzna:

• Stronę prawą rdzenia z lew łączą: spoidła szare (commussurae griseae), które otaczają bezpośrednio kanał środkowy, i leżące od nic na zewnątrz spoidła białe (commussurae albae)

• Istota szara w każdej połowie tworzy węższy róg tylny (cornu posterius) i szerszy róg przedni (cornu anterius), połączone ze sobą istotą szarą pośrednią (substantia grisea intermedia)

• Róg tylny, zwany również czuciowym, dochodzi niemal do powierzchni zewnętrznej rdzenia i oddziela sznur tylny istoty białej od bocznego. Wyróżnia się w nim część przednią zwaną szyjką (cervix cornus posterioris), zaostrzony odcinek tylny – szczyt (apex cornus posterioris) i leżącą między nimi część szerszą – głowę (caput cornus posterioris)

• Róg przedni, zwany również ruchowym ze względu na znajdujące się w nim komórki unerwiające mięśnie szkieletowe, oddziela sznur boczny od przedniego

• Istota szara pośrednia przechodzi w kierunku przyśrodkowym w spoidła szare, a w kierunku bocznym tworzy w odcinku piersiowym i sąsiednich segmentach uwypuklenie – róg boczny (curnu laterale).

• Twory widoczne na przekrojach poprzecznych jako rogi przednie tylne i boczne w rzeczywistości są długimi pionowymi listwami istoty szarej, która nazywamy słupami (columnae). Wyróżniamy więc słupy przednie (columnae anteriores), słupy tylne (columnae posteriores) i słupy boczne (columnae laterales)

• Istota galaretowata (substantia gelatinosa) znajduje się w szczycie i częściowo po obu stronach głowy rogi tylnego

Struktura komórkowa rdzenia kręgowego

• Rogi tylne [Narkiewicz] zawierają sześć blaszek (I-VI). Docierają do nich włókna dośrodkowe z korzeni tylnych.

• Najbardziej z tyłu znajduje się warstwa brzeżna (zona marginalis), oddzielona jest od powierzchni rdzenia przez drogę grzbietowo-boczną (tractus dorsolateralis) tzw. pęczek Lissauera. Jest to wąskie pasmo bezmielinowych lub ubogomielinowych podłużnie biegnących włókien nerwowych

• Leżąca w wierzchołku rogu tylnego istota galaretowata (substantia gelatinosa) (Rolanda; blaszka II) zawiera liczne małe neurony. Brak włókien mielinowych nadaje jej charakterystyczny galaretowaty wygląd.

• Jądro własne rogu tylnego (nucleus proprius cornus posterioris) jest utworzone przez neurony blaszek IV-VI. Blaszka IV zawiera większe komórki związane z drogami czuciowymi. W blaszkach V i VI znajdują się komórki włączone w układy dróg czuciowych, jak również liczne neurony pośredniczące (interneurony), otrzymujące informacje z różnych okolic ośrodkowego układu nerwowego.

• Jądro grzbietowe (nucleus dorsalis) (Clarka) jest funkcjonalnie związane z rogiem tylnym, leży przyśrodkowo w jego podstawie. Pośredniczy w przesyłaniu informacji do móżdżku drogą rdzeniowo-móżdżkową tylną, a tworzą je duże komórki występujące tylko w segmentach C₈ – L₂; z tego powodu nazwano je jądrem piersiowym tylnym (nucleus thoracicus posterior). Zaliczane jest zwykle do blaszki VII

• Istotę szarą pośrednią tworzy głównie blaszka VII. Zawiera ona: (1) w części piersiowej jądro pośrednio-boczne (nucleus intermediolateralis), z którego wychodzą włókna współczulne, (2) w części krzyżowej jądro krzyżowe przywspółczulne (nucleus sacralis parasympathicus), źródło unerwienia przywspółczulnego narządów miednicy i znacznej części jelita grubego i na całej niemal długości (3) jądro pośrednio-przyśrodkowe (nucleus intermediomedialis). Rozróżniamy w niej dodatkowo cześć środkową i boczną:

• Istota pośrednia środkowa (substantia intermedia centralis) zajmuje na przekroju poprzecznym środkową część rdzenia kręgowego, otaczając ze wszystkich stron kanał środkowy i łącząc istotę szarą obu bocznych połówek. Część leżąca ku tyłowi od kanału środkowego nosi nazwę spoidła szarego tylnego (commissura grisea posterior), część leżąca z przodu kanału spoidłem szarym przednim (commissura grisea anterior).

• Istota pośrednia boczna (substantia intermedia lateralis) łączy się bez wyraźnej granicy z istotą pośrednią środkową. Największy swój rozwój uzyskuje w części piersiowej rdzenia, gdzie wpukla się do sznura bocznego, tworząc, jak już wspomniano, róg boczny.

• Róg przedni [Narkiewicz]. Najbardziej dla niego charakterystyczne są duże neurony ruchowe. Tworzą one (blaszka IX) dwie podstawowe grupy komórek:

• Przyśrodkową (nuclei motorii mediales) dla mięśni tułowia i proksymalnych części kończyn

• Boczną (nuclei motorii laterales) dla mięśni części dystalnych.

Ponadto część rogu przedniego jest zajęta również przez wsuwającą się tu z istoty szarej pośredniej blaszkę VII, która zawiera głównie neurony pośredniczące oraz ściśle związaną z jądrami ruchowymi blaszkę VIII.

Róg przedni [Gołąb + Bochenek] – Zawiera jądro ruchowe dzielące się zwykle na mniejsze struktury:

1. Grupa przyśrodkowa:

• Jądro brzuszno-przyśrodkowe (n. ventromedialis)

• Jądro grzbietowo-przyśrodkowe (n. dorsomedialis) zaopatrujące mięśnie grzbietu, mięśnie klatki piersiowej, mięśnie brzucha

1. Grupa boczna:

• Jądro brzuszno-boczne (n. ventrolateralis) zaopatrujące mięśnie kończyny górnej

• jądro grzbietowo-boczne (n. dorsolateralis) zaopatrujące mięśnie kończyny dolnej

1. Grupa środkowa:

• jądro środkowe (n. centralis) w części szyjnej unerwia przeponę, w części lędźwiowo-krzyżowej nie wiadomo

1. Komórki nerwowe wysyłające swe aksony do części rdzeniowej n. dodatkowego, znajdują się w części szyjnej rdzenia kręgowego. Są one zlokalizowane wzdłuż brzegu rogu przedniego.

Istota biała (substantia alba):

• Dzieli się na 3 sznury po prawej i po lewej stronie – przedni, boczny i tylny, poprzedzielane od wewnątrz słupami istoty szarej.

• Sznur przedni (funiculus anterior). Między słupami przednimi leżą oba sznury przednie, prawy i lewy, oddzielone od siebie szczeliną pośrodkową przednią. Łączą się one z sobą wąskim pasmem istoty białej, zwanym spoidłem białym (commissura alba), które leży między dnem szczeliny pośrodkowej przedniej a spoidłem szarym przednim

• Sznur boczny (funiculus lateralis), między słupem przednim a tylnym. Łączy się ze słupem przednim szeroką warstwą istoty białej, przez którą przechodzą ku powierzchni rdzenia kręgowego wiązki włókien korzeni brzusznych. Za granicę między sznurem przednim a tylnym uważa się włókna korzeniowe przebiegające najbardziej bocznie.

• Sznur tylny (funiculus posterior), oba leżą między słupami tylnymi. Są oddzielone od siebie bruzdą pośrodkową tylną oraz przegrodą pośrodkową tylną. Między sznurem bocznym a tylnym, u szczytu rogu tylnego, znajduje się wąskie pasmo włókien nerwowych tworzące drogę grzbietowo-boczną (tractus dorsolateralis). W części szyjnej rdzenia i górnych neuromerach części piersiowej zaznacza się podział sznura tylnego na pęczek smukły (fasciulus gracilis) i pęczek klinowaty (fasciulus cuneatus). Oddziela je od siebie przegroda szyjna pośrednia (septum cervicale intermedium)

Budowa mikroskopowa

• Włókna nerwowe istoty białej rdzenia kręgowego pochodzą z trzech źródeł

1. Z jego własnych komórek

2. Z komórek mózgowia

3. Z komórek zwojów rdzeniowych (występują tylko w sznurze tylnym)

Komórki nerwowe rdzenia kręgowego:

1. Komórki korzeniowe (neurocyti radiculares) posiadają długi akson wychodzący z rdzenia kręgowego przez korzenie brzuszne do nerwów obwodowych. Część komórek leży w rogu przednim; unerwiają one mięśnie poprzecznie prążkowane. Inne komórki korzeniowe znajdują się w istocie pośredniej bocznej; są to komórki układu autonomicznego, wysyłające włókna przedzwojowe do korzeni brzusznych

2. Komórki sznurowe (neurocyti funiculares) rozmieszczone we wszystkich częściach istoty szarej rdzenia. Najliczniej jednak występują w rogu tylnym w istocie pośredniej. Są to komórki o długim aksonie, drobniejsze od komórek korzeniowych. Akson komórki sznurowej po przejściu do istoty białej dzieli się przeważnie w kształcie litery Y na gałąź wstępującą i zstępującą. Komórki sznurowe o aksonie krótszym, nie wychodzącym poza obręb rdzenia kręgowego, tworzą jego aparat własny; natomiast aksony długie dochodzą do mózgowia jako drogi rdzeniowo-mózgowe. Komórki sznurowe mogą wysyłać akson do istoty białej taj samej połowy rdzenia kręgowego, lub też do połowy przeciwległej (komórki spoidłowe). Oprócz tego istnieją tzw. komórki wielosznurowe, których neuryt dzieli się na dwie lub trzy gałęzie, dochodzące do różnych sznurów jednej lub obu połówek rdzenia kręgowego

3. Komórki wewnętrzne (neurocyti interni) mają akson rozgałęziające się w obrębie istoty szarej, najczęściej niedaleko od ciała komórki. Są one liczne zarówno w rogach jak i istocie pośredniej.

Drogi nerwowe rdzenia kręgowego:

• Krótkie – drogi własne rdzenia kręgowego (rdzeniowo-rdzeniowe)

• Długie – łączące rdzeń kręgowy z mózgowiem:

• Rdzeniowo-mózgowe (wstępujące)

• Mózgowo- rdzeniowe (zstępujące)

Ściągawka który sznur – która droga str. 105-106 bochenek

Włókna nerwowe dróg własnych są widoczne na całej powierzchni przekroju istoty białej. Najwięcej widzimy ich w warstwie otaczającej bezpośrednio istotę szarą, gdzie tworzą pęczki własne (fasciuli proprii), istniejące we wszystkich sznurach.