Pytania na egzamin dyplomowy dla studentów studiów stacjonarnych
i niestacjonarnych III roku Wydziału Ekonomii-KPSW (Wojtek)

1. Elastyczność cenowa popytu a przychody przedsiębiorstw.

• Jeśli czynnikiem wpływającym na zmiany rozmiarów popytu na dobro x jest cena dobra x wtedy mamy do czynienia z cenową elastycznością popytu.

• Elastyczność cenowa popytu danego dobra zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to występowanie substytutów, znaczenie dobra w całkowitym dochodzie konsumenta oraz długość czasu reakcji popytu na zmianę ceny.

• Ogólnie można stwierdzić , że im dłuższy czas trwa zmiana ceny, tym większy jest współczynnik elastyczności cenowej popytu. Elastyczność cenowa popytu w dłuższym okresie czasu jest większa aniżeli w krótkim okresie czasu.

• Konsumenci kupując na rynku produkty i usługi wydatkują swoje dochody. Dla przedsiębiorstw sprzedających produkty i usługi wydatki konsumentów są przychodami ze sprzedaży.

• Wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstw mają związek z wielkością współczynnika cenowej elastyczności popytu.

Jeżeli / Ep/>1, wówczas:

- spadek ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów co oznacza wzrost globalny przychodów przedsiębiorstw.

- wzrost ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz globalne przychody przedsiębiorstw.

Jeżeli /Ep/<1 wówczas:

- spadek ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz zmniejsza globalne przychody przedsiębiorstw.

- wzrost ceny zwiększa całkowite wydatki konsumentów i globalne przychody przedsiębiorstw.

Elastyczność popytu	Cena ↑	Cena ↓
/ Ep / >1	Przychód całkowity ↓	Przychód całkowity ↑
/Ep / <1	Przychód całkowity ↑	Przychód całkowity ↓
/Ep / = 1	Przychód całkowity nie zmienia się	Przychód całkowity nie zmienia się

1. Założenia współczesnej teorii konsumenta.

Konsument dokonuje równoczesnych wyborów wielu dóbr dążących do osiągnięcia takich kombinacji konsumowanych dóbr, które spełniają w najwyższym stopniu dane preferencje konsumenta. Podstawą wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr. Współczesna teoria konsumenta opiera się na trzech założeniach:

- założenie o kompletności preferencji - konsument dokonujący wyboru między różnymi kombinacjami konsumpcji dóbr może określić swoje preferencje w stosunku do nich. Konsument jest zdolny do określenia, które kombinacje produktów preferuje, a które s a mu obojętne. Jeśli konsument potrafi uporządkować w ten sposób wszystkie kombinacje dóbr wtedy oznacza to ,iż preferencje konsumenta są kompletne.

- założenie o przechodniości preferencji – wybory konsumenta między różnymi kombinacjami dóbr są przechodnie. (jeżeli kombinacje A i B oraz B i C są dla konsumenta obojętne, wtedy również A i C są kombinacjami obojętnymi.)

- założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta – konsument zawsze woli więcej aniżeli mniej. Oznacza, że konsument zawsze preferuje kombinację dóbr dostarczających mu więcej zadowolenia od kombinacji dającej mniej zadowolenia.

1. Popyt a zmiany dochodu konsumenta.

• Przemieszczanie się linii budżetu spowodowane zmianą dochodów konsumenta – przemieszczanie to przybiera postać równoległego przesuwania się w stosunku do pierwotnej linii budżetu. Wzrost dochodu nominalnego konsumenta przesuwa, ceteris paribus, linię budżetową w górę (na prawo), natomiast spadek dochodu przesuwa linię w dół (na lewo).Założenie ceteris paribus odnosi się w tym wypadku do cen dóbr, które traktujemy jako niezmienne.

• Nowy punkt optimum konsumenta znajduje się w punkcie styczności nowej linii budżetowej z możliwie najwyżej położoną krzywą obojętności.

• Ogólna zależność zmian popytu od zmian dochodu konsumenta jest następująca: w miarę wzrostu (spadku) dochodu rosną (spadają) rozmiary popytu konsumenta na dobro X i Y.

• Wzrost dochodu konsumenta wywołuje nie tylko wzrost popytu na dobra. Konsument przechodzący z niższego poziomu dochodu na poziom wyższy zmienia strukturę konsumpcji. W rezultacie zmian struktury konsumpcji popyt konsumenta na niektóre dobra wzrasta wraz ze wzrostem dochodu, na inne natomiast produkty popyt konsumenta spada.

• Dobra kupowane przez można podzielić na dwie grupy w zależności od tego, jak zmienia się wielkość popytu konsumenta na dane dobro w relacji na wzrost dochodu konsumenta.

- dobra normalne – jeżeli wzrasta dochód konsumenta, a ceny dóbr pozostają niezmienione, wówczas wielkość popytu konsumenta na dane dobro wzrasta.

- dobra podrzędne – jeżeli wzrasta dochód konsumenta, a ceny dóbr pozostają niezmienione, wówczas rozmiary popytu konsumenta na dane dobro zmniejszają się.

• Krzywa dochód – konsumpcja – jest geometrycznym zbiorem punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta, przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencjach konsumenta.

• Krzywa Engla

Wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta rosną (spadają) ceteris paribus, rozmiary kupowanego przez konsumenta dobra x.

• Zmiany rozmiarów kupowanych dóbr w zależności od zmian dochodu konsumenta mogą odbywać się w różnym tempie. Zależy od tego , czy dobra zaspakajają potrzeby podstawowe, czy też potrzeby bardziej luksusowe. W miarę wzrostu dochodu konsumenta wydaje się relatywnie coraz mniej na dobra podstawowe i więcej na dobra wyższego rzędu.

• Miarą reakcji popytu na zmiany dochodu jest elastyczność dochodowa popytu. Z reguły współczynnik ten jest dodatni. Prawidłowości odkryte przez Engla znalazły potwierdzenie w poszczególnych reakcjach popytu dóbr na zamiany

dochodów konsumenta.

- EDP <1 – dotyczy wydatków na żywność, które rosną mniej niż proporcjonalnie w stosunku do przyrostu dochodu.

- EDP =1 – stanowią wydatki na odzież , opłaty za mieszkanie oraz gaz i prąd Przyrostowi dochodów towarzyszą proporcjonalnie przyrosty wydatków na dobra należące do tej grupy.

- EDP >1 – wydatki na niektóre dobra przemysłowe a także wydatki na wykształcenia, podróże, wakacje, ochronę zdrowia itp. wzrastając bardziej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu dochodów konsumenta.

1. Marginalna stopa technicznej substytucji – MSTS.

MSTS – Jest to miara nachylenia izokwanty (jest to linia łącząca wszelkie możliwe kombinacje kapitału i pracy dające taką samą wielkość produkcji). Jest miarą zastępowalności czynnika kapitałowego przez czynnik pracy.

Stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie nazywa się MSTS.

MSTS jest malejąca: w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić każdą dodatkową jednostką pracy

Uwzględniając krzywe jednakowego produktu (izokwanty) oraz jednakowego kosztu producent poszukuje sytuacji optymalnej. Optimum produkcji znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to jedyny punkt w którym MSTS czynników równa się relacji cen czynników produkcji.

Wzór:

MSTS = PrML / Pr Mk = - K / L

1. Koszty produkcji w krótkim i długim okresie czasu.

Koszty długookresowe

W długim okresie czasu wszystkie koszty produkcji są zmienne.

W analizie kosztów długookresowych uwzględniamy następujące zmiany:

- zmiany w technice i technologii powodujące przyrost produkcji w skutek zwiększonej wydajności

- zmiany wielkości obiektów produkcyjnych

- zmiany wielkości przedsiębiorstwa wynikające z tworzenia nowych jednostek produkcyjnych

Zmiany w technice i technologii powodują że koszty wytwarzania mimo wzrostu produkcji spadają.

Można wyróżnić rodzaje kosztów w długim okresie:

a) koszty całkowite długookresowe – powstają z najbardziej efektywnych fragmentów KC krótkookresowych różnych wielkości firm. Krzywa kosztów całkowitych długookresowych jest wypadkową KC krótkookresowych różnych firm.

b)koszty przeciętne długookresowe – krzywa KCP długiego okresu powstaje również z najbardziej efektywnych fragmentów krzywych KCP krótkiego okresu różnych firm.

Wszystkie krzywe kosztów całkowitych, przeciętnych krótkookresowe są styczne do krzywej KCP długiego okresu. Występuje tylko jedna krzywa KCP krótkookresowych, której minimum pokrywa się z minimum KCP długiego okresu. Oznacza to że firma ta jest optymalna pod względem wielkości zarówno w krótkim jaki i długim okresie.

Koszty krótkookresowe

W krótkim okresie czasu koszty produkcji dzielą się n

a koszty zmienne (koszty zmieniające się wraz ze zmianami wielkości produkcji) i koszty stałe (koszty niezależne od rozmiarów produkcji).

Można wyróżnić 5 rodzajów kosztów w krótkim okresie czasu:

- koszty stałe całkowite (KSC) ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Występują nawet wówczas, kiedy produkcja wynosi zero.

- koszty zmienne całkowite (KZC) – rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji przy, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne.

- koszty całkowite (KC = KSC + KZC)

- Koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite)

- koszty marginalne

• Wzajemne relacje miedzy kosztami krótkookresowymi a kosztem marginalnym:

1.pomiędzy KSP a KM nie ma żadnej zależności funkcyjnej.

2.KCP i KZP przecinają się z KM w miejscu swoich minimum

3.KZP osiąga swoje minimum prędzej aniżeli KCP

4. Jeżeli KM jest większy od KCP i KZP to obydwa te koszty rosną

5. Jeżeli KM< KCP i KZP to obydwa te koszty maleją

6. Jeżeli KSP spada wolniej aniżeli rośnie KZP to KCP rośnie

7. Jeżeli KSP spada szybciej aniżeli rośnie Kipto KCP spada.

• Wraz ze wzrostem wielkości produkcji koszty kształtują się następująco:

- KSC nie ulega zmianie

- KSP nieustannie zmniejsza się

- KZC początkowo rośnie wolniej od wzrostu produkcji a następnie zaczyna wzrastać szybciej aniżeli produkcja

- KZP początkowo spada a później zaczyna wzrastać

- KM początkowo zmniejsza się a następnie zaczyna wzrastać

• Istnieje tylko jedna krzywa krótkookresowa kosztu przeciętnego, której minimum jest styczne do krzywej kosztu przeciętnego w długim okresie czasu. W punkcie tym długookresowa krzywa kosztu przeciętnego osiąga swoje minimum.

• Kształtowanie się długookresowej krzywej KCP można powiązać z korzyściami skali produkcji. Rosnącym korzyściom skali odpowiada spadająca krzywa KCP , natomiast malejącym korzyściom skali odpowiada rosnąca krzywa KCP.

• W punkcie minimum długookresowej krzywej kosztu przeciętnego następuje zrównanie się wszystkich krótko i długookresowych kosztów przeciętnych i marginalnych.

1. Rentowność przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej
   w okresie krótkim.

W przedsiębiorstwie konkurencji doskonałej wyróżniamy dwa graniczne punkty rentowności.

1. Górny graniczny punkt rentowności nazywamy inaczej punktem niwelacji . W punkcie tym następuje zrównanie przychodu całkowitego z kosztem całkowitym. Spełnia on następujące kryterium: P= KM= KCP min

Górna granica do której mogą wzrosnąć koszty aby przedsiębiorstwo pozostało jeszcze rentowne.

2. Dolny graniczny punkt rentowności nazywany inaczej punktem zamknięcia. Spełnia on kryterium P = KM – KZP min.

Dolna granica do której koszty nie pokryją przedsiębiorstwa i trzeba zamknąć. Poniżej punktu zamknięcia firmę trzeba zamknąć

1. Krótkookresowa równowaga monopolu.

Warunek : PM = KM,

Warunek wystarczający : KM wzrasta lub KM maleje ale wolniej niż PM

Biorąc pod uwagę koszty produkcji oraz kształtowanie się przychodów monopol poszukuje optymalnej kombinacji między ceną i wielkością produkcji tzn. takiej kombinacji, która maksymalizuje zysk monopolu w krótkim okresie czasu. Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku może podnosić cenę lub wielkość produkcji tak, aby różnica między przychodem całkowitym ze sprzedaży (PC) i kosztem całkowitym (KC) była największa.

Wielkość produkcji maksymalizująca zysk (Qe) wyznacza punkt równowagi monopolu w krótkim okresie czasu. Monopol pełny sam wyznacza cenę sprzedaży swoich produktów i koryguje ją w zależności od reakcji popytu. W punkcie równowagi monopolu można ustalić cenę maksymalną po której sprzeda wszystkie wytworzone produkty maksymalizacji zysku monopolu. To jest cena monopolowa. – wyznaczona jest w punkcie przecięcia krzywej popytu z wielkością maksymalizującą zysk monopolu.

Punkt równowagi monopolu jest równocześnie punktem maksymalizacji zysku (co nie oznacza zawsze otrzymania zysku).

1. Przyczyny inflacji i bezrobocia w świetle uwarunkowań makroekonomicznych.

Przyczyny bezrobocia:

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie podatki

• wysoki przyrost naturalny

• niskie stawki płac

• wysokie minimalne stawki płac

• korzystne zasiłki dla bezrobotnych

• biurokracja

• rygorystyczny kodeks pracy

Przyczyny inflacji:

1. niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży

2. wzrost zagregowanego popytu w gospodarce

3. niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

4. przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

5. ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

6. import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

7. długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

8. recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

9. monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

1. Proces tworzenia i podział dochodów wg. SNA.

W systemie SNA dochód narodowy określa się jako suma :

• wszystkich dochodów uzyskanych przez właścicieli różnych czynników wytwórczych,

• wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym roku,

• konsumpcji i inwestycji krajowych i zagranicznych.

Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA :

W systemie gospodarki rynkowej do dochodu narodowego wlicza się wszystko to, co ma na rynku ceny, co ktoś chce kupić (dobra i usługi). Nie jest ważne, co się sprzedaje. Jeśli klient chce kupić uszkodzony towar, to też wlicza się to do dochodu narodowego.

Założenia :

Jeśli ktoś pracuje zarobkowo, czyli sprzedaje swoją pracę bądź jej rezultaty, to znaczy, że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne. Jeśli zaś są komuś potrzebne, to znaczy, iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu. Tak więc, każda praca, powinna być traktowana jako zwiększająca dochód narodowy.

Jeśli ktoś wydzierżawia ziemię i za tę dzierżawę otrzymuje czynsz, to znaczy, iż dzierżawiący potrzebuje jego ziemi. Akt zaspokojenia tej potrzeby podnosi narodowy dobrobyt, a zatem usługa polegająca na wydzierżawianiu też powinna być wliczana do dochodu.

Jeśli ktoś składa pieniądze w banku, bank wypłaca mu z tego tytułu odsetki, to znaczy, że pieniądze te są bankowi potrzebne. Jeśli zaś działalność banku jest komuś potrzebna (a jest, gdyż bank pobiera za nią opłaty), to znaczy, że akt złożenia pieniędzy w banku przyczynia się do wzrostu narodowego bogactwa.

Dom, w którym mieszka właściciel również tworzy dochód narodowy. Właściciel sam sobie odnajmuje mieszkanie, sam sobie zatem świadcząc usługę. Jej wartość jest równa czynszowi dzierżawnemu, który by płacił, gdyby mieszkanie nie było jego własnością.

Zysk, który otrzymuje właściciel przedsiębiorstwa, przeznaczany na zaspokajanie jego potrzeb konsumpcyjnych, należy traktować jako wynagrodzenie za działalność podnoszącą dobrobyt materialny.

Zysk = Pochodna nadwyżki

Założenia rachunku dochodu narodowego według MPS:

Zaliczamy tu siedem głównych działów gospodarki narodowej :

• przemysł wydobywczy,

• przemysł przetwórczy,

• przemysł finalny,

• rolnictwo,

• transport,

• budownictwo,

• usługi, które są związane z dostarczeniem dóbr od producenta do konsumenta.

Nie wlicza się jednak do dochodu wg MPS, takich czynności, jak praca nauczyciela, policjanta, żołnierza, gdyż są to usługi niematerialne (ludzie ci nie wytwarzają żadnych produktów rzeczowych). Jest to ustrój nieregulowany i nie rynek, lecz państwo ustala w nim ceny. Usługi są czynnościami codziennymi i każdy ma prawo do korzystania z nich.

EFEKT = SUMA NAKŁADÓW

ZYSK = NARZUT NA KOSZTY

Podstawowymi kategoriami dochodu narodowego wg SNA są:

• PNB – Produkt Narodowy Brutto (GNP - Gross National Product) - jest on miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą.

• PNN – Produkt Narodowy Netto (NNP - Net National Product) - jest liczony z pominięciem amortyzacji i strat

• PKB – Produkt Krajowy Brutto (DNP - Domestic National Product) – miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

• Dochód Narodowy (NI - National Income)

• dochód do dyspozycji gospodarstw domowych (DPI - Disposable Personal Income) – wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwo domowe, a więc płace i płatności transferowe (np. stypendia, zasiłki)

Analiza podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników popytu:

Na początku należy poczynić pewne założenia upraszczające: metodę tą cechuje idealizacja i konkretyzacja. W podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy). Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Wyłączamy z analizy organizacje społeczne i fundacje. Podział dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody (mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt) po lewej dochody określające popyt, a po prawej alokację, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż.

1. (1) Y = C + I - początkowo dochody tworzą (kreują popyt), konsumenci (C) posiadający pieniądze m.in. z tytułu pracy oraz inwestorzy (I) (posiadający pieniądze z tytułu posiadania czynników produkcji.

2. (5) Y = C + I + G - w kolejnym etapie dochody rządu (G) kreują popyt z tytułu posiadania czynników produkcji.

3. (12) Y = C + I + G + B - kolejnym kreatorem popytu są banki, posiadające pieniądze z tytułu różnicy oprocentowania i emisji pieniądza.

4. (20) C + I + G + B + NX = Y = YD + TA -TR + P - L = C + S + TA -TR + P -L

W ostateczności do kreowania popytu (lewa strona) dochodzi jeszcze zagranica. Ściślej mówiąc NX (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im. Może ono przyjąć wartości dodatnie, ujemne bądź zerowe). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można przeznaczyć na konsumpcję.

Analiza podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników podaży:

Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt, a po prawej alokacja, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż. W naszej analizie zajmujemy się głównie prawą stroną równań podziału dochodu narodowego wg SNA :

1. (3) C + I = Y = C + S - początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.

2. (10) C + I + G = Y = C + S + TA - TR - wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić rozliczenie z nim :

TA - podatki (zwiększają dochód narodowy)

TR – transfery (pomniejszają dochód narodowy)

3. (14) C + I + G + B = Y = C + S + TA - TR + P - L - kolejnym elementem jest system bankowy, w którym:

P - depozyty (zwiększają dochód narodowy)

L – kredyty

4. (18) C + I + G + B + Ex = C + S + TA - TR + P - L + Im - przez wprowadzenie zagranicy pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży - import.

5. (20) C + I + G + B + Nx = Y = YD + TA - TR + P -L = C + S + TA - TR + P - L - w ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie równania zostają zużytkowane po prawej na konsumpcję (C), oszczędności (S), podatki minus transfery (TA - TR), depozyty minus kredyty (P - L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od strony podaży.

Z notatek z makro:

Można wskazać trzy fazy podziału dochodu narodowego:

1. podział pierwotny – dokonuje się w miejscu tworzenia nowej wartości. Przypada on pracownikowi i przedsiębiorcy,

2. podział wtórny – dokonuje się przez budżet i przez rynek. Z budżetu dokonuje się wytransferowanie środków w postaci rent, zasiłków, emerytur, zapomóg. Uruchamia się dotacje, subwencje. Przemieszczają się więc środki między różnymi podmiotami. Rynek, a właściwe cena w swej funkcji redystrybucyjnej jest narzędziem przesuwania dochodów, np. przez podatek VAT,

faza ostateczna – pokazuje sposób wykorzystywania pozyskanych przed podmioty środków. Pieniądz trafia dla celów konsumpcyjnych lub inwestycyjnych.

1. Funkcje polityki fiskalnej w strategii gospodarowania.

Polityka fiskalna (budżetowa) zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. To całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków.

Można rozróżniać politykę fiskalną aktywną oraz pasywną.

Aktywna: gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienie stabilizacji cen, ograniczanie bezrobocia. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatki na roboty publiczne. Może to jednak powodować wiele niekorzystnych zjawisk.

Pasywna: wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK), które nie wymagają aktywności legislacyjnej państwa, lecz działają samoczynnie. Stabilizatory mają „wbudowaną giętkość” tzn. zmiany ich rozmiarów dokonują się przy niezmiennych zasadach opodatkowania i zmiennych zasadach dokonywania wydatków. Jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości np. dochodów osobistych ludności to zmiana poziomu dochodów powoduje zmianę poziomu wpływów. Do stabilizatorów zaliczyć można:

• podatki od dochodów osobistych,

• podatki od dochodów osób prawnych,

• podatki pośrednie,

• zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne jak np. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.

W teorii ekonomii i polityki gospodarczej wyrażany jest pogląd, że polityka fiskalna ańswta polegająca na regulowaniu ogólnej wysokości i proporcji dochodów oraz wydatków państwa, może wpływac na procesy realne w gospodarce, w tym także na jej możliwości rozwojowe. Polityka fiskalna, obejmujaca politykę podatkową i polityke wydatków budżetowych jest nierozerwalnie zwiazana z finansami publicznymi, a jej wpływ na gospodarkę może być wielopodmiotowy.

Polityka budżetowa wyodrębniona jest ze względu na specyfikę środków, jakimi się posługuje, a nie ze względu na specyfikę celów do realizacji których zmierza. Obejmuje ona politykę podatkową i wydatków państwa, którym przypisuje się właściwości wpływania na cały obieg gospodarczy. Udział wydatków i dochodów państwa w PKB przyjmowany jest powszechnie jako miara zakresu ingerencji państwa w procesy gospodarcze.

Polityce budżetowej, tak jak całym finansom, przypisuje się trzy podstawowe funkcje: alokacyjną, redystrybucyjną i stabilizacyjną.

Funkcja alokacyjna sprowadza się do oddziaływania państwa na strukturę podziału czynników produkcji między sektory prywatny i sektor publiczny oraz na strukturę wytwarzanego produktu. Realizacja tej funkcji uzupelnia mechanizm rynkowy w tych dziedzinach, w których jego działanie uważane jest za niewystarczające. Chociaz do realizacji funkcji alokacyjnej służa zrówno dochody, jak i wydatki budżetowe, jednak to głownie strona wydatkowa określa zakres działań państwa w tej dziedzinie. Dlatego też decyzje alokacyjne muszą być podejmowane w połączeniu z decyzjami dotyczącymi redystrybucji dochodów. Funkja alokacyjna jest historycznie najstarszą funkcją polityki fiskalnej.

Redystrybucyjna funkcja polityki budżetowej polega na świadomym oddziaływaniu państwa na korygowanie podziału dochodów, jakie poswtają pierwotnie w ramach działania procesów rynkowych raz na ich kształt ostateczny. W praktyce wyróżnia się bezpośrednie i pośrednie sposoby realizacji tej funkcji. Bezpośrednia redystrubujc dochodów odbywa się za pomocą systemu podatków i pieniężnych transferów socjalnych. Bezpośrednia korekta dochodów, ukształtowanych w pierwszym podziale dochodu narodowego powstaje więc poprzez ich redukowanie (podatki) oraz uzupełnianie (transfery). Pośredni sposób realizowania tej funkcji polega na bezpłatnym lub częściowo płatnym zaspokajaniu określonych potrzeb w ramach usług społecznych oraz różnicowaniu obciążeń podatkami konsumpcyjnymi nabywanych dóbr. Najbardziej pośrednim sposobem realizowania tej funkcji jest oddziaływanie na warunki kształtowania się pierwotnego podziału dochodu narodowego. W tym przypadku przedmiotem oddziaływania nie jest redystrybucja dochodów pieniężnych, lecz kształtowanie warunków ich rynkowego podziału. Bezpośrednie i pośrednie sposoby realizacji funkcji redystrybucyjnej polityki fiskalnej stosowane są łącznie i obydwa powinny wzrost efektywności w gospodarce i przyśpieszenie wzrostu gospodarczego.

Stabilizacyjna funkcja polityki fiskalnej polega na wykorzystaniu instrumentów budżetowych (dochodów i wydatków) do osiągnięcia makroekonomicznych, ogólnych celów polityki gospodarczej, poprzez wpływanie na rozmiary popytu globalnego w gospodarce. Z punktu widzenia celu pracy funkcję ta należy uznać za najważniejszą, gdyż poprzez świadome kształtowanie zagregowanego popytu państwo może wpływać na rozwój społeczno-gospodarczy. Polityka budżetowa w swej funkcji stabilizacyjnej stosowana może być jako polityka aktywna lub pasywna.

Państwo może wpływać na możliwości rozwojowe gospodarki zarówno poprzez stronę dochodów, jak i wydatków całego sektora finansów publicznych i budżetu państwa. Obciążając podmioty wyższymi podatkami państwo ogranicza ich dochody, które mogą być wydatkowane lub zaoszczędzone. Wpływa to na zmieszenie popytu globalnego w gospodarce i ogranicza krajowe środki prywatne, które mogą być wykorzystane na finansowanie inwestycji. Z kolei zwiększając swoje wydatki państwo może w sposób pośredni lub bezpośredni wpływać na intensyfikację procesów rozwojowych w gospodarce. Bezpośredni sposób oddziaływania polega na dokonywaniu przez państwo wydatków służących finansowaniu inwestycji publicznych pobudzających inwestycje prywatnych podmiotów. Jeżeli natomiast rosną wydatki państwowe przeznaczone na inne cele niż rozwojowe, może to oddziaływać pobudzająco na procesy inwestycyjne poprzez wzrost pozostałej części popytu globalnego. Wzrost ten może wpływać na zwiększenie skłonności podmiotów do inwestowani. Zwiększenie wydatków państwowych przy danym poziomie dochodów powoduje jednak powstanie lub powiększanie się deficytu finansów publicznych. Jeżeli sposobem finansowania tego deficytu będzie dług publiczny może to prowadzić do ograniczenia ilości funduszy dostępnych prywatnym podmiotom na finansowanie ich wydatków. Wywołać może zatem powstanie efektu wypychania wydatków prywatnych

1. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu gospodarczego i relacje między nimi.

Czynnikami wzrostu gospodarczego są:

• ziemia,

• praca,

• kapitał,

• surowce,

• postęp techniczny,

• wynalazki,

• badania i rozwój.

Ilościowe czynniki wzrostu to czynniki wywołujące wzrost krótkookresowy. Polega to na tym, że wzrost wywołuje ilościowa zmiana występująca w zatrudnieniu, wielkości kapitału lub ziemi. Zwiększenie tych składników powoduje wzrost GNP, jednak do momentu pełnego nasycenia (maksymalnego zatrudnienia, itp.), co uniemożliwia dalszy wzrost.

Jakościowe czynniki wzrostu (wywołują wzrost długookresowy) to czynniki, które nawet przy maksymalnym nasyceniu czynników umożliwiają wzrost przez wzrost efektywności czynników wytwórczych (np. zwiększenie wydajności pracy).

Relacje między czynnikami produkcji:

• komplementarne – wyprodukowanie danego dobra wymaga zestawu zasobów, z których nie można żadnego zastąpić innym:

  • komplementarność ilościowa – zgodność pod względem proporcji składników,

  • komplementarność jakościowa – zgodność pod względem jakości.

• substytucyjne – gdy jedno dobro można zastąpić innym:

  • substytucyjność ilościowa – zastępowalność w proporcjach,

substytucyjność jakościowa – zastępowalność w zakresie jakości, czyli cech użytkowych.

1. Rola Banku Centralnego w kształtowaniu podaży pieniądza.

Według Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza to zapisu podstawowego.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• · polityka pieniężna,

• · działalność emisyjna,

• · nadzór bankowy,

• · działania na rzecz systemu płatniczego,

• · zarządzanie rezerwami dewizowymi,

• · działalność edukacyjna i informacyjna,

• · obsługa Skarbu Państwa.

Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej.

Bank centralny kontroluje podaż pieniądza poprzez emisje pieniądza gotówkowego, operacje na otwartym rynku, ustalanie stopy rezerw obowiązkowych oraz ustalanie stopy procentowej.

Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i w towarzystwach budowlanych.

Bank centralny stosuje trzy narzędzia za pomocą których może wpływać na podaż pieniądza, są to;

a) Rezerwy obowiązkowe

b) Operacje otwartego rynku

c) Stopa dyskontowa

Rezerwa obowiązkowa to wyznaczona w ujęciu procentowym wysokość środków, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne w banku centralnym. Głównym celem jej tworzenia jest:

• ograniczenie płynności banków komercyjnych,

• uniemożliwienie bankom nadmiernej kreacji pieniądza

Operacje otwartego rynku są operacjami krótkoterminowymi (najczęściej 7 – 14 dni). Polegają one zakupie i sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. Papierami wartościowymi dopuszczonymi przez bank centralny do tych operacji są:

• publiczne papiery wartościowe, takie jak: bony skarbowe i obligacje państwowe,

• prywatne papiery wartościowe, np.: obligacje przedsiębiorstw oraz weksle.

Partnerami banku centralnego w operacjach otwartego rynku są:

• banki komercyjne,

• inne instytucje finansowe,

• przedsiębiorstwa,

• osoby prywatne dopuszczone przez bank centralny do tych operacji.

Bank centralny wykorzystuje OOR w celu zmniejszania lub zwiększania zasobów pieniądza. Gdy skupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe to zwiększa zasoby pieniądza i spowoduje możliwość wzrostu kreacji wtórnego pieniądza. Gdy sprzedaje papiery wartościowe zmniejsza zasoby pieniądza i zmniejsza możliwości kreacji pieniądza.

Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom centralnym. To minimalna stopa procentowa wykorzystywana do udzielania pożyczek w sytuacji zagrożenia działania banku komercyjnego. Na jej bazie banki centralne udzielają kredytów refinansowych.

1. System stałego i zmiennego kursu walutowego. Uwarunkowania
   i konsekwencje.

Kurs walutowy stanowi cenę jednej waluty wyrażoną w innej walucie, może to być cen płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena za jednostkę waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Kryteria jakimi kierują się poszczególne kraje przy wyborze odpowiedniego - harmonizującego z realizacją jego celów wewnętrznych -systemu kursu walutowego, są następujące:

• · udział handlu zagranicznego w globalnym produkcie społecznym,

• · wielkość kraju,

• · stopień dywersyfikacji produkcji,

• · kształtowanie się poziomu inflacji,

• · zintegrowanie finansowe ze światem zewnętrznym,

• · stopień otwartości gospodarki.

Ze względu na kryterium czasu trwania wyróżniamy kursy stałe i zmienne.

System stałych lub sztywnych kursów walutowych, to taki, w którym ceny walut są ustalane i utrzymywane przez interwencję rządową. Jak sama nazwa wskazuje, w przypadku kursu stałego swobodne jego oscylacje nie są dopuszczalne, a najwyżej mogą występować odchylenia od kursu parytetowego (centralnego) w wąskich granicach w górę i w dół.

Kurs sztywny jest więc kursem mającym z góry określony poziom, wokół którego mogą występować niewielkie wahania w określonych z góry granicach. Przy powszechnie obowiązującym dziś systemie pieniądza papierowego, nie wymienialnego na złoto, granice wspomnianych dopuszczalnych odchyleń kursów stałych od centralnego są wyznaczane przez władze monetarne, które ingerują w działania żywiołowych sił rynkowych, w taki sposób aby łagodzić wahania i utrzymać kurs wewnątrz przyjętego "tunelu" wahań.

Stosowanie kursu stałego wymaga prowadzenia interwencji na rynku walutowym przez bank centralny. Wzrost siły nabywczej (aprecjacja) waluty krajowej w stosunku do wyznaczonego kursu centralnego wymaga od banku centralnego kupowania walut zagranicznych za walutę krajową. Chodzi o sztuczne zwiększenie popytu na ten pierwszy i zwiększenie podaży drugiego elementu. Cena waluty krajowej obniża się i powraca do wyznaczonego stałego poziomu. Ale sprzedaż waluty krajowej za waluty zagraniczne przez bank centralny oznacza dodatkową emisję pieniądza rezerwowego.

Jeżeli kurs waluty krajowej podlega niepożądanemu obniżeniu się siły nabywczej (deprecjacji), to bank centralny dokonuje interwencji sprzedając waluty zagraniczne za walutę krajową. Chodzi o sztuczne zwiększenie popytu na walutę krajową i równoległe zwiększenie podaży walut zagranicznych. Powoduje to skurczenie krajowej podaży pieniądza.

Interwencja na rynku walutowym w celu utrzymania kursu na stałym poziomie powoduje wahania ilości krążącego pieniądza, szkodząc stabilności finansowej w państwie.

Kurs ten ma również swoje zalety. Jego stabilizacja jest ważna z punktu widzenia poprawności rachunku ekonomicznego i decyzji podejmowanych przez eksporterów i importerów. Ten rodzaj kursu naraża jednak gospodarkę wewnętrzną na znaczny wpływ zewnętrznych warunków gospodarowania.

System płynny czy zmienny kursów walutowych, to taki, w którym ceny walut są zależne od konkurencyjnych sił rynkowych. System kursów zmiennych, inaczej elastycznych lub płynnych jest rozwiązaniem czysto rynkowym, a więc nie administracyjnego typu, w pełni harmonizującym z systemem gospodarczym samoczynnie regulowanym przez mechanizm rynkowy, a więc bezpośrednio przez popyt na obcą walutę i jej podaż.

Model zmiennego mechanizmu kursowego, w zależności od zmian po stronie popytu lub podaży na waluty obce na krajowym rynku walutowym poziom kursu może falować tak, że równowaga rynku dewizowego jest w każdej chwili zachowana przez odpowiednie przesunięcie ceny pieniądza krajowego wyrażonej w pieniądzu obcym lub na odwrót.

Przy "czystym" kursie giętkim, władza gospodarcza nie ingeruje w sposób bezpośredni w rozwój sytuacji na rynku walutowym, toteż wahania kursu nie są w żaden sposób wyrównywane.

Wzrost kursu waluty obcej jest równoznaczny ze spadkiem kursu pieniądza krajowego, co z kolei pociąga za sobą wzrost eksportu i większe wpływy dewizowe a równocześnie zmniejsza import i tym samym zapotrzebowanie na walutę obcą. Ze spadkiem kursu waluty obcej wiąże się sytuacja odwrotna tzn. wzrost kursu pieniądza krajowego, który hamuje eksport i pociąga za sobą zwiększone zapotrzebowanie na import, a to z kolei wywiera wpływ na popyt i podaż dewiz w ten sposób, że zapotrzebowanie na walutę obcą jest odpowiednio większe, a jej dostawy z wpływów eksportowych zmniejszają się.

System kursów zmiennych jak już zaznaczono, oparty jest na mechanizmie rynkowym. Zastosowanie takiego rozwiązania zwalnia bank centralny od konieczności interwencji przez kupno i sprzedaż dewiz na rynku w celu powstrzymania zmiany kursu, a tym samym radykalnie rozwiązuje kwestie troski o utrzymanie potrzebnego poziomu rezerw i równowagi bilansu płatniczego.

W rzeczywistości jednak taka "czysta" postać systemu nie występuje i w praktyce mają miejsce interwencje banku centralnego na rynku walutowym. Naturalnie trudno jest wtedy mówić o czystej formie kursu zmiennego.

Kurs giętki izoluje gospodarkę od zakłóceń monetarnych, płynących z zewnątrz, takich jak zagraniczne inflacja i deflacja, ponieważ kurs dostosowuje się w górę albo w dół i przecina "import" inflacji lub deflacji. Przywraca tym samym bankowi centralnemu panowanie nad ilością pieniądza w kraju. Dzięki temu władze monetarne poszczególnych krajów mogą swobodnie realizować swoje wewnętrzne cele gospodarcze.

Daje więc swobodę wewnętrznej polityce pieniężnej, która dzięki temu może wpływać na stabilizowanie sytuacji w kraju, przy czym

• w razie depresji możliwa jest ekspansja pieniężna bez obawy o bilans płatniczy i utratę rezerw,

• w razie inflacji rząd również może oddziaływać na rynek wewnętrzny stabilizująco za pomocą deflacji, bez skrępowań ze strony bilansu płatniczego

1. Transmisja polityki monetarnej i fiskalnej w modelu IS – LM.

Model IS-LM to model opisujący równowagę w gospodarce na rynku dóbr i na rynku pieniądza. Krzywa IS (Investment/Saving equilibrium – inwestycje – oszczędności) jest zbiorem punktów równowagi na rynku realnym, gdzie przy określonej stopie procentowej inwestycje zrównują się z oszczędnościami. Krzywa LM (Liquidity/Money supply – płynność pieniądza) to zbiór punktów równowagi, gdzie przy danej stopie popyt i podaż pieniądza są sobie równe.

Punkt przecięcia się krzywych IS i LM wyznacza taki poziom dochodu i stopy procentowej, przy których osiągana jest jednocześnie równowaga na rynku dóbr (zagregowany popyt równa się zagregowanej podaży) oraz na rynku pieniądza (popyt na pieniądz równa się podaży pieniądza).

Analizując zmiany położenia tych krzywych można badać skutki restrykcyjnych polityk fiskalnej i monetarnej.

Sposób prowadzenia polityki fiskalnej przekłada się na zmiany w położeniu krzywej IS:

• ekspansywna polityka fiskalna spowoduje przesunięcie krzywej IS w prawo – rozumiemy to jako wzrost popytu. Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce fiskalnej - poza wzrostem dochodu - jest wzrost stopy procentowej oraz tzw. efekt wypierania (crowding-out), polegający na zmniejszeniu w strukturze dochodu udziału popytu sektora prywatnego (przez wzrost stopy procentowej), a zwiększenie udziału sektora publicznego.

• restrykcyjna polityka fiskalna spowoduje przesunięcie krzywej IS w lewo – co rozumiemy jako spadek popytu. Restrykcyjna polityka fiskalna prowadzi do zmniejszenia dochodu i stopy procentowej.

Polityka monetarna wpłynie natomiast na zmiany położenia krzywej LM:

• ekspansywna polityka monetarna spowoduje przesunięcie krzywej LM w prawo – rozumiemy to jako wzrost realnej podaży pieniądza. Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce monetarnej - poza wzrostem dochodu - jest spadek stopy procentowej.

• restrykcyjna polityka monetarna wpłynie na przesunięcie krzywej LM w lewo – rozumiemy to jako spadek realnej podaży pieniądza. Restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do zmniejszenia dochodu i podwyższenia poziomu stóp procentowych.

1. Style kierowania i funkcje kierownicze.

Styl kierowania lub styl przywództwa – sposób postępowania przełożonego w stosunku do podwładnych odzwierciedlający najczęściej jego cechy osobowościowe lub przekonania o skutecznym zarządzaniu personelem. Styl przywództwa często jednak jest wypadkową cech osobowościowych przełożonego oraz cech osobowościowych podwładnych oraz struktury zespołu pracowniczego.

Wybór stylu kierowania zależy od kierownika i podwładnych oraz czynników sytuacyjnych. Styl kierowania zależą też od doświadczenia kierownika, jego wiedzy i cech osobowościowych. Przejawiają się w różnych instrumentach kierowania, do których zalicza się:

• środki i metody organizacji formalnej (przepisy, procedury, oceny kadrowe, system wynagrodzeń)

• środki i metody psychologiczne (socjogramy, techniki negocjacji, treningi grupowe)

Ze względu na znaczenie, jakie ma realizacja założonych celów instytucji, oraz na wagę mocnego i trwałego zaangażowania każdego pracownika - członka zorganizowanej społeczności w realizację tych celów, szczególnie ważne - oprócz technik zarządzania - są style kierowania. Funkcja motywowania w procesie kierowania także w określonym stopniu determinuje styl kierowania.

W ogólnym ujęciu styl kierowania jest praktycznie ukształtowanym i względnie trwałym sposobem oddziaływania kierownika na podwładnych, by ich zachowanie prowadziło do osiągnięcia z góry określonego celu (wiązki celów). Najogólniej można mówić o stylach kierowania potencjalnym i rzeczywistym.

Potencjalny styl kierowania kształtowany jest przez zespół poglądów i przekonań (subkulturę) kierownika na temat mechanizmów zachowań podwładnych oraz sposobów skutecznego wypełniania własnej woli kierowniczej akceptowanej przez zwierzchników. Jest to więc tzw "filozofia kierowana" przejawiająca się w odpowiednim organizacyjnym zachowaniu kierownika wobec podwładnych, w jego stosunku do zakresu ich samodzielności i odpowiedzialności, do ich pracy i jej wyników.

Potencjalny styl kierowania zatem jest to racjonalnie pomyślany model (wzorzec) zachowania organizacyjnego kierownika wobec podwładnych, by optymalnie (najkorzystniej) spełniał role kierownicze (osiągał założone cele).

Rzeczywisty styl kierowania natomiast to praktycznie ukształtowany i faktycznie stosowany zintegrowany system metod, technik i innych narzędzi oddziaływania na podwładnych, dostosowany do założonych celów, realizowanych zadań i konkretnych warunków działania.

Transformacja potencjalnego stylu kierowania w styl kierowania jest funkcją wielu zmiennych - stopnia zaistniałych zmian w konkretyzacji celu i faktycznych warunków działania, poziomu wrażliwości i reagowania na zmiany, umiejętności syntetycznego ich analizowania, stopnia konserwatyzmu kierownika oraz skuteczności środków motywacyjnych, modyfikujących ten konserwatyzm.

Do zasadniczych elementów stylu kierowania można zaliczyć:

1. poziom udziału podwładnych w procesie decyzyjnym

2. stopień zorientowania (nastawienia) kierownika

   • na osiągnięcie celu

   • na ludzi - na podwładnych (tworzenie dobrego klimatu w pracy, przyjaznej i życzliwej atmosfery, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich);

3. rodzaj sprawowanej kontroli kierowniczej

   • stawianie zadań, określenie szczegółowych sposobów wykonywania, bieżąca, dokładna kontrola podwładnego,

   • kontrola ogólna - mniej ingerencji w prace podwładnych, wybór metod i sposobów pracy zależy od podwładnego

4. kontakt emocjonalny z podwładnym

   • kontakt ciągły, ale psychicznie płytki

   • kontakt incydentalny, ale emocjonalnie głęboki

Style kierowania mogą różnić się między sobą rodzajami, kombinacjami połączeń i stosowaniem środków motywacji (bodźców)...

Styl kierowania: ogólny, czaso-przestrzenny specyficzny sposób wykonywania funkcji kierowniczych

Style zarządzania wg K. Lewina

1. Styl autokratyczny (dyrektywny):

• koncentracja na przedmiocie pracy czyli realizacji zadań

• przełożony nie dopuszcza podwładnych do udziału w podejmowaniu decyzji

• przełożony jest bezkompromisowy i działa bez porozumiewania się z podwładnymi nie wyjaśniając im swoich przyczyn

• przełożony posługuje się najczęściej sankcjami w postaci kar

• przełożony nie konsultuje się z podwładnymi, nie udziela rad, zmienia określone obowiązki podwładnych

• przełożony traktuje podwładnych tylko jako wykonawców swoich decyzji

Styl autokratyczny w przeciętnych warunkach jest krytykowany jako nieskuteczny i niesprzyjający współpracy. Jego konsekwencją jest pogorszenie się stosunków międzyludzkich, niezadowolenie z pracy, absencja, fluktuacja, spadek wydajności pracy itd. Styl ten zalecany jest w krótkich okresach czasu, szczególnie w sytuacjach zagrożeń i wypadków losowych.

2. Styl demokratyczny:

• koncentracja na podmiocie pracy (człowieku)

• przełożony konsultuje się z podwładnymi, udziela rad, docenia ich możliwości stawiając jednocześnie wysokie zadania i wymagania

• przełożony dopuszcza podwładnych do współdecydowania

• przełożony informuje podwładnych o różnych sprawach

• przełożony utrzymuje stały i bieżący kontakt z podwładnymi

• przełożony stosuje z reguły bodźce pozytywne (nagrody)

• przełożony jest elastyczny w ustalaniu zadań, środków i metod pracy

Styl demokratyczny wiąże się na ogół z bardzo dobrymi wynikami działalności, styl ten przy założonej współodpowiedzialności sprzyja inicjatywom, integracji kierownictwa z załogą i integracji w grupach. Jest on praktycznie możliwy tylko w warunkach wysokich kwalifikacji zawodowych pracowników i odpowiednich postaw moralno-etycznych.

3. Styl liberalny (uchylający się): kierownik liberał jest niezdolny do sprawowania władzy i kontrolowania podwładnych. Hołduje on zasadzie „Niech się samo kręci” i pozostawia faktyczne możliwości kierowania zespołowi swoich podwładnych.

Koncepcja siatki kierowniczej Blakea i Moutona

(dwuwymiarowa koncepcja stylów kierowania)

Siatka kierownicza przedstawia zmienny stosunek między dwoma wymiarami procesu zarządzania, a mianowicie:

1. Ukierunkowaniem na produkcję (zadania, cele) i

2. Ukierunkowaniem na ludzi

Każdy z tych wymiarów określony jest przez 9 wyróżników (skala 9-stopniowa) co w konsekwencji prowadzi do wyróżnienia 81 stylów kierowania.

W koncepcji tej wyróżnia się 5 stylów podstawowych, które zdefiniowane są następującymi współrzędnymi:

Styl 9.1 – kierownicy są nastawieni przede wszystkim na zadania, uzyskują wysokie wyniki pracy bez uwzględniania stosunków międzyludzkich

Styl 1.9 – beztroska obserwacja stosunków międzyludzkich, przyjacielska, miła atmosfera pracy, odpowiednie tempo pracy

Styl 1.1 – bardzo ograniczone możliwości wpływania kierownika na ludzi i realizowane zadania

Styl 5.5 – dostateczne wyniki pracy osiągane w wyniku kompromisu między wynikami a prawami współpracowników

Styl 9.9 – wysokie wyniki w pracy, zadowoleni pracownicy, wspólne cele, dobre stosunki międzyludzkie

Koncepcja stylów kierowania W.J. Reddina

(trójwymiarowa koncepcja stylów kierowania)

W tej koncepcji styl kierowania wyodrębniany jest wg stopnia natężenia (orientacji) na zadania, na kontakt z pracownikami oraz na efektywność. Wyróżnia się 4 style podstawowe oraz po 4 style mniej lub bardziej efektywne.

Style kierowania podstawowe:

1. Towarzyski (kontaktowy): koncentracja na problemach pracowniczych a nie na zadaniach, kierownik lubi kontakty z podwładnymi, umie rozwiązywać konflikty, nie pobudza pracowników.

2. Zintegrowany: kierownik emocjonalnie związany z zadaniami, grupowo ustala zadania i ocenia pracowników wg przydatności, wskazuje ideały i cele, nie docenia indywidualizacji działań pracowników

3. Separujący się: w niewielkim stopniu nastawiony na zadania i ludzi, stosuje kary, ogranicza uprawnienia decyzyjne, unika działań nowatorskich, preferuje metody znane i sprawdzone, ma problemy z nawiązywaniem kontaktów

4. Poświecający się: skoncentrowany na zadaniach, dąży do dominacji, udziela instrukcji i wskazówek, działa z dnia na dzień, pracowników ocenia wg przydatności, często stosuje zarówno kary jak i nagrody

Style kierowania mniej efektywne:

1. Misjonarz: wkłada wiele wysiłku głownie w stosunki międzyludzkie, jest miły ale nieskuteczny, nie umie stawiać zadań i egzekwować ich wykonanie

2. Kompromista: bardzo podatny na wpływy otoczenia, zawsze z wszystkimi się zgadza, koncentruje się na problemach bieżących.

3. Dezerter: ucieka od kierowania, nie rozwiązuje problemów lub przekazuje je do rozwiązania innym, jest niezaangażowany w pracę

4.Autokrata: dąży za wszelką cenę do realizacji zadań, nie ma zaufania do ludzi, jest apodyktyczny, nieżyczliwy, stwarza zły klimat wewnątrz zespołu

Style kierowania bardziej efektywne:

1. Rozwojowiec: człowiek ufny, delegujący uprawnienia na podwładnych i dbający o ich rozwój, osiąga sukcesy w zależności od stopnia integracji zespołu

2. Administrator: stawia wysokie wymagania sobie i zespołowi, kładzie nacisk na pracę zespołową, skutecznie dobiera bodźce w celu realizacji zadań

3. Biurokrata: przywiązuje dużą wagę do formalnych procedur i kontroli personelu, jest sumienny i skrupulatny, może osiągać niezłe wyniki działania

4. Życzliwy autokrata: stara się realizować zadania bez zrażania sobie ludzi, ludzi traktuje instrumentalnie ale częściowo im ufa i daje pewien zakres samodzielności dzięki czemu może mieć dobre wyniki ambitnych zadań.

Funkcje kierownicze:
*planowanie - (60% czasu na tą czynność) celów, zasobów, działań, wyników
*organizowanie - procesów, struktur, zespołów, stanowisk pracy, współpracy
*kierowanie ludźmi - przewodzenie, motywowanie, komunikowanie
*kontrola - (10-15% czasu) określenie obszarów i kryteriów kontroli, ustalenie stanu rzeczy, wnioski i działania korygujące, określenie standardów

1. Kontrola w zarządzaniu.

Kontrola –ma rejestrować osiągnięte wyniki i porównywać je z planem. Kontrola ze swoimi informacjami jest jednocześnie punktem wyjścia do opracowania nowego planu i rozpoczynającego się tym samym od nowa procesu zarządzania.

Proces kontroli

- wyznaczanie stanu zadanego
- ustalenie stanu faktycznego
- porównanie stanu zadanego i faktycznego
- analiza odchyleń
- sprawozdanie

Kontrola wstępna, inaczej kontrola zasilania lub sterująca skoncentrowana jest raczej na elementach nakładów wchodzących do systemu na wczesnym etapie całego procesu. Krówko mówiąc zajmuje się ona jakością i ilością zasobów finansowych, rzeczowych, ludzkich i informacyjnych, zanim staną się one częścią systemu.

Kontrola końcowa koncentruje się na produktach organizacji po ukończeniu wszelkich procesów transformacji. Jest ona mniej użyteczna niż kontrola równoległa jednak istnieją dwa powody, dla których warto ją przeprowadzać.
Po pierwsze taka kontrola dostarcza kierownictwu ważnych informacji dotyczących planowania, np. o informacje o współczynniku usterek gotowych produktów. Na tej podstawie menedżer dowiaduje się, że istnieje potrzeba korekty systemu. A po drugie kontrola końcowa może być również podstawą do nagradzania pracowników, ponieważ kontrola ta dostarcza także informacji o poziomie sprzedaży.
Przeciętna organizacja nie jest w stanie przetrwać korzystając jedynie z jednej formy kontroli operacji.

Wyróżniamy dwa dominujące rodzaje kontroli organizacyjnej
• Kontrola biurokratyczna
• Kontrola angażująca pracowników
Zazwyczaj wykorzystuje się obie formy, ale z przewagą jednej z nich.
Kontrola biurokratyczna jest formą kontroli organizacyjnej charakteryzującą się formalnymi i mechanistycznymi rozwiązaniami strukturalnymi. Celem kontroli biurokratycznej jest wymuszanie podporządkowania się pracowników. Organizacje korzystające z niej opierają się na sztywnych przepisach i hierarchii. Koncentrują się one na tym, aby pracownicy spełniali wymagania osiągnięć uznanych za minimalne. Są to zazwyczaj organizacje o wysmukłej strukturze.

Kontrola angażująca pracowników jest formą kontroli opartą na nieformalnych i organicznych rozwiązaniach strukturalnych, czyli jest więc przeciwieństwem pierwszej metody. Celem tego rodzaju kontrolowania jest pozyskanie zaangażowania pracowników. Organizacje stosujące ten typ podejścia wykorzystują w znacznym stopniu normy grupowe, silną kulturę przedsiębiorstwa oraz samokontrolę zachowań. Mają one zazwyczaj płaską strukturę, a oddziaływania w nich są raczej w poziomie niż w kierunku gór-dół. System nagradzania jest raczej nastawiony na wynik grupowy a przyjęte rozwiązania strukturalne przewidują szeroko współuczestnictwo pracowników.

CONTROLLING oznacza w istocie system sterowania organizacją, zorientowany na wynik i realizowany poprzez planowanie, kontrolę i kierowanie (przeprowadzanie działań korygujących). Jest więc ponadfunkcyjnym instrumentem zarządzania, który powinien wspierać kadrę kierowniczą przy podejmowaniu decyzji i tworzeniu mechanizmów skutecznego sterowania, pozwalających na osiąganie wysokiej efektywności zarządzania.
Celem controllingu jest przeprowadzanie korekt i sprawowanie nadzoru nad różnymi dziedzinami działalności firmy. Jest to proces kompleksowy, w którym chodzi do scalania czynności koordynacyjnych, kontrolnych, informacyjnych mistycznych.

Kontrolowanie, jako element zarządzania, polega na porównywaniu informacji o tym, co następuje w trakcie wdrażania planu w życie, z planami.

Działania dostosowawcze: zmiana działań w taki sposób by ich wyniki zbliżyły się do danych zaplanowanych, analiza i ewentualna modyfikacja planu, ponowna ocena.

Fazy procesu kontrolnego: ustalenie norm, celów, metod pomiaru efektywności; ustalenie rzeczywistego stanu działania; porównanie stanu rzeczywistego ze stanem pożądanym w danym działaniu; podjęcie działań korygujących.

Controlling - system sterowania organizacją, zorientowany na wynik i realizowany poprzez planowanie, kontrole i kierowanie. Celem controllingu jest przeprowadzenie korekt i sprawowanie nadzoru nad różnymi dziedzinami działalności firmy. Cel jest realizowany przez tworzenie odpowiednich struktur i procedur wewnętrznych oraz integrowanie celów.

1. Zasada Pareto w zarządzaniu (zasada 20/80).

Zasada 80/20 głosi, że 80% wyników wypływa tylko z 20% przyczyn, inaczej mówiąc skromniejszymi środkami i mniejszym wysiłkiem można osiągnąć większe efekty. Liczb 80 i 20 nie należy traktować jako jedyne słuszne, są one tylko najczęściej pojawiającą się w obserwacjach, równie dobrze może to być inna proporcja. Słuszne w tej zasadzie jest to, że nie zdarza się aby 100% nakładów przynosiło 100% efektów. Kierując się tą zasadą należy wyszukiwać te czynności które przynoszą największe efekty pomijając inne mniej wartościowe, optymalizując w ten sposób nasze działania.

1. Proces podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie, elementy składowe procesu decyzyjnego.

DECYZJA- świadomy wybór dokonywany przez kierownika, dotyczący na przykład kierunków czy metod działania

Podejmowanie decyzji – jest aktem wyboru jednego wariantu spośród pewnego ich zestawu.

Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny który realizuje funkcje podejmowania decyzji. Ta sama decyzja w tej samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych.

Proces decyzyjny - Ciąg czynności zmierzających od rozwiązania konkretnego problemu. W skład algorytmu procesu decyzyjnego wchodzą: sformułowanie problemu, analiza problemu, sformułowanie różnych rozwiązań, wybór najlepszego rozwiązania, wdrożenie rozwiązania w praktyce.

Podejmowanie decyzji w warunkach pewności. Zachodzi, gdy decydent zna w akceptowalnym zakresie pewności dostępne możliwości (alternatywy) wyboru i związane z każdą z nich warunki.
Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka. Zachodzi, gdy decydent zna z pewnym szacunkowym prawdopodobieństwem dostępność poszczególnych możliwości (alternatyw) i związane z każdą z nich potencjalne korzyści i koszty.

Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności. Zachodzi, gdy decydent nie zna wszystkich możliwości (alternatyw), ryzyka związanego z każdą z nich ani ich prawdopodobnych konsekwencji.

Proces podejmowania decyzji – rozpoznanie i zdefiniowanie istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie alternatywnych możliwości, wybór “najlepszej” z nich i wprowadzenie jej w życie.
Uwaga:
“najlepsza decyzja” – to decyzja skuteczna, czyli zależna od sytuacji decyzyjnej.
Wobec tego to taka decyzja, która optymalizuje pewien zestaw czynników [kryteriów decyzji]: zyski, sprzedaż, dobrobyt pracowników, udział w rynku;
ale także:
minimalizacja strat, kosztów, fluktuacji personelu, czyli np.: wybór metody wycofania się z działalności, zwolnienia pracowników albo wypowiedzenia umowy.

Podejmowanie decyzji występuje we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej. Jego podstawowe składowe to kryteria wyboru i alternatywy.

Najbardziej ogólnie, kryterium podejmowania decyzji to warunek, który decyzja musi spełniać.

Kryteria podejmowania decyzji to także pojęcie z zakresu teorii decyzji, oznaczające strategie w wyborze ze zbioru decyzji dopuszczalnych decyzji optymalnej. Najczęściej stosowane kryteria to:

• kryterium Hurwitza (maksymaksowe) Kryterium Hurwitza (maksymaksowe) to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada największa wypłata. Wyraża skrajnie optymistyczną strategię postępowania w sytuacji ryzyka.

• kryterium Walda (maksyminowe) Kryterium Walda (maksyminowe) to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najwyższa spośród najgorszych wypłat dla każdej decyzji. Wyraża zachowawczą strategię postępowania w sytuacji ryzyka, gwarantując najmniejszą stratę (minimalizacja maksymalnej straty), a zarazem maksymalizując zysk.

• kryterium Savage'a (minimaksowe) Kryterium Savage'a (minimaksowe) to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najniższa z maksymalnych strat możliwości dla każdej decyzji. Wyraża pesymistyczną strategię postępowania w sytuacji ryzyka (minimalizacja maksymalnego żalu).

• kryterium Laplace'a Kryterium Laplace'a to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najwyższa oczekiwana wypłata, przy założeniu, że wszystkie stany natury są jednakowo prawdopodobne.

Najbardziej powszechnie, alternatywa to dwie wykluczające się możliwości lub sytuacja wymagająca wyboru pomiędzy dwiema możliwościami.

Decyzją nazywamy wybór jednego działania z określonej ilości działań możliwych w danym momencie, lub świadome powstrzymywanie się od wyboru. Decyzje dotyczące działalności przedsiębiorstwa są podejmowane w warunkach niepewności oraz ryzyka. Będą one realizowane w przyszłości.

Proces decyzyjny obejmuje przygotowanie decyzji, dokonanie wyboru oraz realizowanie wybranego wariantu. Decydent jest odpowiedzialny za efekty procesu decyzyjnego. Na tej podstawie oceniana jest jego działalność. Proces decyzyjny służy realizacji wytyczonych celów:

1. decyzje dotyczące wyboru racjonalnie uzasadnionych celów

2. decyzje dotyczące doboru środków służących realizacji tych celów

3. decyzje dotyczące organizowania procesów, kontrolowania ich przebiegu oraz korygowania zakłóceń

Proces podejmowania decyzji jest efektem następujących po sobie w logicznym porządku czynności, które są powiązane związkami przyczynowo-skutkowymi – ich wynikiem jest decyzja ostateczna. Składa się z trzech faz:

1. Pierwsza faza przygotowawcza polega na formułowaniu koncepcji i celu oraz zbierania informacji dotyczących problemu oraz o warunkach w jakich będzie on realizowany, o środkach, którymi się dysponuje, o ograniczeniach, technologiach i metodach realizacji celów. Obejmuje on formułowanie wariantów decyzyjnych, co wymaga uzupełnienia zbioru informacji wyjściowych i ich analizy,

2. Druga faza polega na ustaleniu metody wyboru i kryteriów oceny wariantów przyszłego działania. Obejmuje ustalenie wagi tych kryteriów i ich hierarchii. Zastosowanie kryteriów pozwala dokonać właściwego wyboru,

Trzecia faza procesu decydowania jest rozłożona w czasie. Polega na realizacji wybranego wariantu i zapewnia sprzężenia zwrotne między decyzją a działaniem. W wyniku kontroli są uzyskiwane nowe informacje i decyzja może być poddana rewizji. Wszystkie czynności II i III fazy przebiegać mają jednocześnie.

1. Planowanie w zarządzaniu, rodzaje planów, metody i narzędzia planowania.

• Planowanie jest procesem analitycznym i decyzyjnym, kończącym się z chwilą opracowania konkretnego planu. Jego wdrożenie następuje przez szczegółowe działanie zmierzające do wykonania określonych celów. Planowanie jest podstawowym instrumentem zarządzania firmą, bez względu na jej wielkość i otoczenie. Poprzez planowanie zmierza się do ustalenia najkorzystniejszych celów działania firmy oraz do wyboru najskuteczniejszych metod i środków umożliwiających osiągnięcie tych celów w bliższej lub dalszej perspektywie. Planowanie jest podstawowym instrumentem zarządzania firmą, bez względu na jej wielkość i otoczenie. Poprzez planowanie zmierza się do ustalenia najkorzystniejszych celów działania firmy oraz do wyboru najskuteczniejszych metod i środków umożliwiających osiągnięcie tych celów w bliższej lub dalszej perspektywie.

• Planowanie pochodzi od łacińskiego słowa „planta”- szkic budynku co oznacza zaprojektowanie schematu działania

• Istnieją dwa główne rodzaje planów:
1. Plany strategiczne, prowadzące do osiągnięcia ogólnych celów organizacji – do spełniania misji, stanowiących szczególny powód, główną rację istnienia organizacji.
2. Plany operacyjne, określające sposoby wcielania w życie planów strategicznych. Plany operacyjne dzielą się na:
b) plany jednorazowe, opracowywane dla uzyskania konkretnych celów, tracące swą ważność z chwilą ich osiągnięcia;
c) plany trwałe obowiązujące, określające znormalizowany sposób postępowania w powtarzających się i przewidywanych sytuacjach.

• Etapy planowania:
a. określenie celów
b. ocena sytuacji
c. ustalenie procedury (sposób zamiany zasobów na rezultaty)
d. ustalenie harmonogramu planu
e. przypisanie odpowiedzialności
f. sprawdzenie możliwości realizacji i kosztów planu

• Harmonogramy- rodzaje:
- harmonogram etapowy- gdy zakończy się jeden etap następuje następny
- harmonogram zazębiający się- jeden etap trwa i w jego trakcie zaczyna się następny
- harmonogram „wykres Gannt’a”- dwie możliwości:
• gdy trwa jeden zaczyna się drugi
• równolegle dwa etapy
- harmonogram macierzowy- tworzy się ścieżkę krytyczną i wybiera się tą, która najszybciej doprowadzi do osiągnięcia celu.

Sekwencyjność procesu planowania:
- prognozowanie- polega na naukowym przewidywaniu przyszłych zjawisk i procesów
- programowanie- jest zespołem czynności zmierzających do ustalenia sformalizowanego opisu celów działalności przedsiębiorstwa oraz określenie optymalnych środków ich realizacji.
- tworzenie planu- ściśle określone i wybrane kształtowanie przyszłej działalności przedsiębiorstwa.

• Cele
Cele są ważniejsze co najmniej z czterech powodów:
- cele wyznaczają nasze plany i decyzje
- cele zapewniają nam poczucie kierunku działania
- cele wpływają na koncentrację naszych wysiłków
- cele pomagają nam w ocenie osiąganych postępów

• Rodzaje celów:
1. zhierarchizowane
• nadrzędny
• pośredni
• podrzędny
2. niesprzeczne
3. osiągane
4. przynoszące konkretne korzyści
• Możliwości osiągnięcia celu wynikają głównie z:
- wiedzy o dotychczasowych doświadczeń (własnych i innych)
- wsparcia ze strony innych (doradcy, ekspertów, instytucji itp.)
• Niepewność osiągnięcia celu wynika z:
- materialnych, społecznych i osobistych warunków działania

• Niechęć do ustalania celów:
- niechęć do rezygnacji z wybranych celów
- lęk przed niepowodzeniem
- brak znajomości przedsiębiorstwa (organizacji)
- brak znajomości otoczenia
- brak pewności siebie

• Plan, jego cechy, rodzaje i uwarunkowanie ich przydatności
Potrzebę sporządzania planów w przedsiębiorstwie uzasadniają:
- określenie celów stawianych przed przedsiębiorstwem oraz usystematyzowanie ich hierarchii pod względem ważności.
- opracowanie wizji przedsiębiorstwa oraz programu inwestycji dla uzyskania jego sukcesu ekonomicznego
- przewidywanie dla potrzeb decyzyjnych okresowej oceny silnych i słabych stron przedsiębiorstwa, jego szans i zagrożeń oraz miejsca przedsiębiorstwa na tle konkurentów.
- plan może stanowić rodzaj scenariusza działania dla kierownictwa przedsiębiorstwa a zwłaszcza wtedy, gdy występuje niedostatek wykształconych kadr fachowych
- plany działalności gospodarczej mogą być wymagane przez banki przed udzieleniem kredytów oraz przez potencjalnych inwestorów lub też udziałowców spółek.

• Cechy dobrego planu (wg. T. Kotarbińskiego)
• przewidywalność

• względna szczegółowość
• rzeczowość

• długodystansowość
• celowość

• zupełność
• wykonalność

• racjonalność
• niesprzeczność

• komunikatywność
• operatywność

• merytoryczna i metodologiczna całość
• elastyczność

• Prawidłowo ułożone plany określa przynajmniej 10 czynników:
- zasoby, ilość, jakość, struktura i zapotrzebowanie w czasie
- metody, procesy i procedury, które będą zastosowane
- zadania, które muszą być wykonane
- procedury i porządek, który należy zachować
- osoby odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań
- ostateczne określenie celu i celów związanych z planem
- miejsce, w którym planowanie działania mają się odbyć
- wiążące terminy, rozkład i harmonogramy
- punkty i czas sprawdzenia wykonania

• Bariery planowania:
- brak informacji lub odpowiedniej informacji
- pomijanie informacji leżących poza zasięgiem menedżera
- koncentracja na dniu dzisiejszym kosztem przyszłości
- analizowanie zmiennych, które można przewidzieć

• Dobrze sporządzony plan może spełniać klika funkcji:
- edukacyjna
- koordynacyjna
- aktywizująca (mobilizacyjna)
- promocyjna

• Podstawowe różnice między planami:
- horyzont czasu
- zakres
- stopień szczegółowości

1. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego.

Rynek kapitałowy dostarcza kapitału do operacji długoterminowych. Najczęściej mianem rynku kapitałowego określa się rynek kapitałów średnio i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji.

Na rynku kapitałowym transakcje odbywają się w formie zakupu i sprzedaży papierów wartościowych, charakteryzujących się w zasadzie niższą płynnością, większymi dochodami ale też większym ryzykiem posiadania niż w przypadku instrumentów rynku pieniężnego. W operacjach na rynku kapitałowym następuje zamiana kapitału na papier wartościowe.

Kapitałowe : potwierdzające wartości kapitałowe w formie długoterminowych środków finansowych. Zgodnie z prawem o publicznym obrocie papierami wartościowymi obowiązującym w Polsce, papierami wartościowymi są:

- akcje i obligacje

- inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów

- zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych np. prawo poboru, prawo do dywidendy, prawo do otrzymania odsetek od obligacji

- inne zbywalne prawa majątkowe których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych tzw. prawa pochodne (warranty, kontrakty terminowe).

Akcje są zbywalnym papierem wartościowym uosabiającym udział w kapitale emitenta, a dokładniej są dokumentem stwierdzającym udział w majątku spółki akcyjnej. Oznacza to że ich posiadacz odpowiada za zobowiązania spółki w wysokości posiadanych akcji, ale i ma prawo do uczestnictwa w zarządzaniu spółką, podziałem zysków lub majątku w razie likwidacji oraz prawo poboru akcji nowych emisji. W zależności od zakresu uprawnień w zarządzaniu spółką, wysokości dywidendy wypłacanej na jedną akcję, liczby głosów przypadających na jedną akcje i praw do likwidowanego majątku spółki dzielą się na :

- uprzywilejowane

- nieuprzywilejowane

- pieniężne to znaczy ze pokryte zostały środkami pieniężnymi

- niepieniężne pokryte wniesionym do spółki aportem rzeczowym. Mogą przyjmować postać fizyczną lub zdematerializowaną (w obrocie publicznym). Wystawione mogą być imiennie lub na okaziciela. Są niepodzielne.

Akcje są papierami wartościowymi o wysokim poziomie ryzyka, a ich ceny na rynku wtórnym ulegają istotnym nie zawsze obiektywnym, uzasadnionym wahaniom.

Obligacje to papiery wartościowe przynoszące dochód w stosunku do kapitału wyłożonego na ich zakup. Są dokumentem zawierającym zobowiązania dłużne emitenta w stosunku do każdego kolejnego posiadacza tego dokumentu. Zobowiązanie to może mieć charakter pieniężny (np. zapłata za wykup) lub niepieniężny (np. prawo do zamiany obligacji na akcje emitenta – obligacje zamienne).

Ze względu na termin wykupu dzielą się:

- krótkoterminowe – okres wykupu do 5 lat

- średnioterminowe – 5-10 lat

- długoterminowe – powyżej 10 lat

- niepodlegające terminowi (renta wieczysta)

Ze względu na gwarancję wypłaty odsetek i wykupu dzielą się:

- zabezpieczone – gwarancji takich udzielają banki lub państwo( zastaw, hipoteka, gwarancja NBP lub Skarbu Państwa)

- niezabezpieczone ( gwarancja emitenta)

Ze względu na sposób oprocentowania:

- stałym oprocentowaniu

- zmiennym oprocentowaniu

- indeksowane

- kuponie zerowym

Ze względu na emitenta dzielimy:

- państwowe

- municypalne (komunalne)

- prywatne (spółki, korporacje, banki)

Obligacje państwowe i municypalne uznaje się za papiery wartościowe pozbawione ryzyka. Obligacje zabezpieczone oraz krótkoterminowe niezabezpieczone stabilnych i dobrych przedsiębiorstw uznaje się za papiery o niskim poziomie ryzyka. Ocena ryzyka oraz poziom rynkowych stóp procentowych wpływa na cenę obligacji na rynku wtórnym.

Na rynku giełdowym przedmiotem obrotu są papiery wartościowe. Są to dokumenty potwierdzające nabycie praw majątkowych. Najistotniejszą funkcją papierów wartościowych jest kumulacja kapitału, dzięki której tworzą się kapitały o większych rozmiarach. Alokacja kapitału umożliwia wykorzystanie nadwyżek środków finansowych w celu uzyskania zysku, poprzez lokowanie ich w najbardziej opłacalne instrumenty rynku. Posiadanie papierów może również pełnić funkcję gwarancyjną w przypadku posiadania kredytu. Wśród najważniejszych instrumentów będących przedmiotem na rynku są akcje i obligacje. Różnica między nimi jest taka że akcje to papiery dokumentujące współwłasność, a posiadanie obligacji oznacza że ich emitent jest dłużnikiem wobec posiadacza.

1. Operacje otwartego rynku (rola, różnice i podobieństwa między operacjami otwartego rynku a redyskontem).

Operacje otwartego rynku są to operacje banku centralnego na rynku pieniężnym, realizujące cele polityki pieniężnej. Są to przede wszystkim: kontrola płynności systemu bankowego, a przez to wpływanie na zdolność kreacji pieniądza, pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom rynkowych stóp procentowych, łagodzenie wahań stóp procentowych, a przez to zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego, rozwój rynku wtórnego skarbowych papierów wartościowych przez zapewnienie jego płynności. Najczęściej stosowane operacje otwartego rynku to repo i reverse repo. Bank centralny jest inicjatorem operacji otwartego rynku – są to transakcje, przeprowadzane z bankami komercyjnymi. Minimalną rentowność operacji otwartego rynku określa tak zwana stopa referencyjna.

Dzięki nim można :

• kontrolować stopy procentowe,

• regulować poziom płynności na rynku pieniężnym,

• sygnalizować nastawienie polityki pieniężnej.

Funkcje :

• krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji,

• zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki,

• średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów,

• określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami,

• stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązkowej rezerwy, redyskontowa).

Operacje otwartego rynku (podział I)

• podstawowe operacje refinansowe – są najbardziej dostępne, wszystkie banki maja prawo brać udział w przetargach, przetargi odbywają się raz w tygodniu przeprowadzane przez NBP, przeprowadzane regularnie, cyklicznie, termin zapadalności 7 dni.

• długoterminowe operacje refinansowe – obowiązują tylko w Europejskim banku Centralnym, przetargi odbywają się raz w miesiącu, przeprowadzane formalnie przez EBC, a faktycznie odbywa się to przez banki centralne, termin zapadalności 3 miesiące.

• operacje dostrajające – występują tylko, gdy jest zachowana płynność pieniężna na rynku, są to nieregularne operacje, mogą przyjąć formę przetargu lub dwustronnej umowy.

• operacje strukturalne – wykorzystywane przy zmianie struktury płynności systemu bankowego, celem tych operacji jest wpływ na wielkość podaży pieniądza, bardzo rzadko wykorzystywane, są to operacje nieregularne.

Operacje otwartego rynku (podział II)

1. operacje warunkowe (krótkoterminowe)
   a) operacje warunkowego zakupu
   b) operacje warunkowej sprzedaży
   
   II. operacje bezwarunkowe
   a) operacje bezwarunkowego zakupu
   c) operacje bezwarunkowej sprzedaży

OPERACJE BEZWARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym, która nie zawiera żadnych warunków (ograniczeń). Są mniej istotne i rzadkie. Celem jest poinformowanie rynku o kierunku polityki pieniężnej. Wpływają stabilizująco.

OPERACJE WARUNKOWE to umowa po między bankiem centralnym, a bankiem komercyjnym zawierająca pewne istotne ograniczenia tj. określone ceny terminy okresy. Operacje te odbywają się w ramach przetargów wg dwóch parametrów ceny (stopa procentowa) i wartości przy danej stopie procentowej. Bank centralny ma tu pewien wpływ na banki komercyjne. Są najważniejsze. Bank centralny ma prawo do transakcji przeciwnej
- Operacje warunkowego zakupu (ang. repo) zwiększają bieżącą płynnoąć systemu bankowego. Polegają na kupowaniu przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych pod warunkiem, iż banki komercyjne odkupią od niego zakupione papiery w wyznaczonym terminie i po ustalonej cenie.
- Operacje warunkowej sprzedaży (reverse repo) zmniejszają bieżącą płynność systemu bankowego. Polegają na sprzedawaniu przez bank centralny papierów wartościowych bankom komercyjnym, z jednoczesnym zobowiązaniem ich do odsprzedaży tychże papierów w wyznaczonym terminie i po ustalonej cenie.

Różnica operacje otwrtego rynku a redyskonto

Dyskonto - polega na nabyciu przez bank weksla handlowego przed terminem jego płatności z potrąceniem z góry kwoty dyskonta weksla (oprocentowania). Bank oblicza kwotę dyskonta w oparciu o wysokość sumy wekslowej i własną stopę dyskontową, którą odnosi do liczby dni kredytowania (od dnia dyskonta do dnia poprzedzającego dzień płatności weksla). Bank może przedłożyć przyjęty weksel do redyskonta w NBP.

Redyskonto - jest to powtórne dyskonto papierów wartościowych (weksli handlowych) w Narodowym Banku Polskim. Banki komercyjne składają do redyskonta w NBP zdyskontowane weksle swoich klientów. Operacja ta ma na celu uzyskanie środków pieniężnych z weksla przed dniem jego płatności. Warunkiem dokonania redyskonta weksli przez NBP jest spełnienie przez nie wszystkich wymogów stawianych przez prawo wekslowe. NBP dokonuje redyskonta na podstawie stopy dyskontowej (redyskontowej), która jest wyznacznikiem stopy dyskontowej stosowanej w bankach komercyjnych.

Przy operacjach otwartego rynku bank centralny z góry określa wielkość podaży pieniądza angażowana w dane przedsięwzięcie, natomiast przy redyskoncie ustalana jest stopa procentowa, a wielkość angażowanych środków pieniężnych zależy od wielkości popytu zgłaszanego przez banki komercyjne na tego typu operacje. Druga różnicą jest to, że przy operacjach otwartego rynku bank centralny przeprowadza transakcje typu kupno – sprzedaż, natomiast przy redyskoncie tylko transakcje typu kupno.
Operacje otwartego rynku należą do efektywniejszego niż redyskonto instrumentu regulującego podaż pieniądza. Pozwalają one bankowi centralnemu z góry określić pożądana jej wielkość.

1. Podział rynku finansowego ze względu na aktywa na nim występujące; charakterystyka każdego z tych segmentów rynku.

Rynek finansowy dzieli się na:

• rynek walutowy

• rynek pieniężny

• rynek kapitałowy

• rynek instrumentów pochodnych (derywatów)

Rynek walutowy, to rynek, na którym handluje się walutami (ew. dewizami). Na rynku tym tworzy się kurs walutowy (kurs wymiany), który odzwierciedla stosunek ceny między dwoma walutami. Handel może odbywać się zarówno na rynku kasowym (wymiana jest dokonywana natychmiast) jak i rynku terminowym (wymiana zostanie dokonana w późniejszym, ściśle określonym terminie). Najważniejszymi uczestnikami rynku walutowego są inwestorzy, którzy zajmują się wyłącznie spekulacją. Ponadto aktywne są podmioty zajmujące się eksportem bądź importem towarów bądź usług. Do trzeciej istotnej grupy uczestników rynku walutowego należą banki centralne, które sprzedają lub skupują walutę w celu zapobiegania nadmiernemu wzrostowi bądź spadkowi danej waluty (interwencja).

Rynek pieniężny to transakcje gdzie kupujący i sprzedający realizują interesy rozliczane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej o okresie zapadalności do jednego roku.
Do instrumentów rynku pieniężnego w Polsce zalicza się przede wszystkim 13 i 52 tygodniowe bony skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw oraz pożyczki i depozyty na międzybankowym rynku pieniężnym o różnym terminie zapadalności-od natychmiastowych ON (na noc) do 1Y (jednoroczne).

Rynek kapitałowy to segment rynku finansowego, na którym są dokonywane transakcje długoterminowymi instrumentami finansowymi: akcjami, obligacjami. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu finansowego wynoszący jeden rok

Rynek instrumentów pochodnych (derywatów) zwany inaczej rynkiem kontroli ryzyka to ta część rynku finansowego, na którym wykorzystywane są instrumenty pochodne, które dają prawo do kupna lub sprzedaży instrumentu pierwotnego w przyszłości po określonej cenie lub dają prawo do określonego rozliczenia pieniężnego. Stosuje się je w celu spekulacji bądź zabezpiecznia przed stratami związanymi z niekorzystnymi zmianami na rynku cen akcji i stóp procentowych.

1. Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego i ich charakterystyka.

Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowe na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego na pieniądz banku centralnego.

Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego to:

a.) pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym

b.) bony pieniężne i bony skarbowe

c.) operacje otwartego rynku

d.) bony komercyjne

ad a.) pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym

Międzybankowy rynek pieniężny jest miejscem spotkania popytu i podaży. Banki posiadające nadwyżki środków są gotowe je odsprzedać, udzielić pożyczek innym bankom za określoną cenę. Cena ta jest kursem sprzedaży. Banki mające niedobór środków gotowe kupić je, czyli przyjąć w depozyt od innych banków też po określonej cenie. Cena ta to kurs kupna. Różnica między kursem kupna i sprzedaży jest marżą stanowiącą potencjalny dochód dla banków.

ad b.) bony pieniężne i bony skarbowe

Bony pieniężne to krótkoterminowe papiery wartościowe o określonych nominałach i terminach wykupu emitowane przez bank centralny. W roku 1990 sprzedaż tych bonów rozpoczął NBP. Sprzedaż ta miała na celu związanie krótkoterminowych środków płynnych banków które to środki ze względu na administracyjne ograniczenia akcji kredytowej nie mogły być spożytkowane do udzielania kredytów. Sprzedaż bonów odbywała się na cotygodniowych aukcjach w drodze przetargu, z dyskontem, osobom proponującym najniższą stopę dyskonta. Bony te były zbywalne i mogły być odkupowane przez emitenta NBP w każdym momencie. Były więc bardzo płynnym instrumentem rynku finansowego.

Bony skarbowe to papiery wartościowe emitowane przez Ministerstwo Finansów, a NBP pełni funkcję agenta ich emisji czyli zapewnia obsługę. Bon skarbowy stwarza możliwość zaciągania przez skarb państwa krótkoterminowych pożyczek na rynku pieniężnym. Bony te mogą być także przedmiotem operacji odkupu lub zastawu przy kredycie lombardowym.

ad c.) operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku są podobnie jak bony instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynek pieniężny. Bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, przeważnie państwowych ( zwykle bonów skarbowych). Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku maja wpływ na ilosć pieniądza w obiegu:

• zakup papierów wartościowych powiększa aktywa banku centralnego, zwieksza obieg pieniądza.

• sprzedaż papierów wartościowych z własnego portfela zmniejsza aktywa banku cetralnego i obieg pieniądza.

Operacja otwartego rynku mogą być efektywne jedynie wtedy, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny oraz budzące zaufanie papiery wartościowe.

ad d.) bony komercyjne

Bony komercyjne to krótkoterminowy papiery wartościowe o terminie wykupu od 3 dni do 3 miesięcy. Są formą korzystania przez przedsiębiorstwa z kapitałów rynkowych. Emitowane przez wysoko notowane spółki giełdowe i nabywane przede wszystkim przez banki ( stając się uproszczoną formą zaciągania kredytów)

Bony komercyjne pozwalają na elastyczne zarządzanie środkami, ponieważ bon może w każdej chwili wycofać się z rynku wtórnego. Podstawowym celem emisji tych bonów jest finansowanie majątku obrotowego.

1. Rezerwa obowiązkowa i jej rola w systemie bankowym.

Rezerwa obowiązkowa to część środków pieniężnych (której wielkość zależy od stopy rezerw) przeliczonych na złote, które są zgromadzone na rachunkach bankowych (złotowych i dewizowych), środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank podlegających zwrotowi.

Stopa rezerw obowiązkowych to minimalna relacja, w jakiej banki mają obowiązek utrzymywać płynne rezerwy (składające się z gotówki w kasach banków i na rachunkach banków w NBP) w stosunku do ilości posiadanych środków określonych rezerwą obowiązkową. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej jest ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej i może być zróżnicowana w zależności od okresu przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaju waluty. W Polsce od dnia 28.02.2002 r. stopa rezerw obowiązkowych od wszystkich rodzajów wkładów wynosi 4,5%, a np. stopa rezerw obowiązkowych w Europejskim Banku Centralnym - tylko 2%.

Bank centralny przez zwiększanie lub zmniejszanie stopy rezerw obowiązkowych wpływa na wielkość akcji kredytowej banków komercyjnych. Dla banków komercyjnych rezerwa obowiązkowa zwiększa koszty prowadzonej działalności, ponieważ deponentom trzeba płacić odsetki, a kwota środków pieniężnych wynikająca ze stopy rezerw obowiązkowych jest zamrożona i nieoprocentowana (środki zgromadzone w ramach rezerwy na rachunku w NBP nie są oprocentowane), co uniemożliwia ich ulokowanie np. na rynku finansowym. Działanie rezerwy obowiązkowej działa, więc jak podatek, a koszty z tego wynikające są przerzucane na klientów banku w postaci wyższego oprocentowania kredytów.

1. Niesprawności rynku: aspekty mikro i makroekonomiczne.

Nierówności o aspekcie mikroekonomicznym:

1. Rynki niekonkurencyjne.

2. Efekty zewnętrzne.

3. Dobra publiczne i pożądane społecznie.

4. Koszty transakcji i asymetryczna informacyjna.

5. Podział dochodów.

Celem polityki mikroekonomicznej jest:

1. Ochrona istnienia, zapewnienie powstania oraz funkcjonowania rynków w tych sferach, w których są one w stanie zapewnić efektywną produkcję- koncepcja państwa militarnego:

- stanowienie prawa

- ochrona przed przemocą kradzieżą i oszustwem

- zapewnienie egzekwowania prawa i swobodnie zawartych umów.

b) korygowanie wskazanych przez teorię mikroekonomii różnych nieefektywności w funkcjonowaniu rzeczywistych rynków.

c) zapewnienie sprawiedliwego podziału majątku między jednostkami oraz zagwarantowanie podaży dóbr pożądanych społecznie.

Niesprawności rynku: aspekt makroekonomiczny:

1. Przymusowe bezrobocie.

2. Inflacja.

3. Niezrównoważony bilans płatniczy.

4. Niedorozwój gospodarczy.

Celem polityki makroekonomicznej powinno być zapewnienie szybkiego, zrównoważonego i trwałego rozwoju gospodarczego, w tym osiąganie jak najwyższego zatrudnienia i poziomu życia społeczeństwa przy utrzymaniu stabilizacji finansowej państwa.

1. Rola banku centralnego i rady polityki pieniężnej w realizacji polityki gospodarczej państwa.

29 sierpnia 1997 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Narodowym Banku Polskim oraz ustawę - Prawo Bankowe ( opublikowane w DZ.U. Nr 140, poz. 938 i 939). Obie te ustawy określają obecny kształt całego systemu bankowego oraz strukturę i zakres funkcji polskiego banku centralnego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel ten jest osiągany poprzez:
a. kształtowanie i realizację polityki pieniężnej,
b. tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego,
c. regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.

• Organizacja Narodowego Banku Polskiego
Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. Rada Polityki Pieniężnej jest nowym organem NBP, powołanym na mocy Ustawy o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat oraz przewodniczący, którym jest prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. Zarząd kieruje działalnością NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP oraz realizacja zadań z zakresu polityki kursowej.

• Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności.

• Funkcje banku centralnego
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:
a. centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia.
b. bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

c. bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową, albo w formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.

1. Bezrobocie – definicja, rodzaje, narzędzia i metody neutralizacji.

Bezrobocie – jest to zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce, pozostaje bez pracy, pomimo podejmowanych jej poszukiwań.

Rodzaje bezrobocia:

1. Strukturalne- jest rezultatem przekształceń w strukturze gospodarki. Powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na nią.

2. Frykcyjne -jest wynikiem niedopasowań między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą. Związane z przerwami w zatrudnieniu m.in. z powodu poszukiwania lepszej/innej pracy.

3. Technologiczne- wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny

4. Koniunkturalne- wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw

5. Sezonowe- jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

6. Krótkookresowe- do 3 miesięcy pozostawania bez pracy.

7. Długotrwałe - trwające znacznie dłużej niż 12 miesięcy, zwane chronicznym. Im dłużej ktoś pozostaje bez pracy, tym mniej staje się interesujący dla ewentualnych pracodawców.

8. Jawne - bezrobocie rejestrowane, charakterystyczne dla gospodarki wolno rynkowej.

9. Ukryte - często rozumiane jako ,,bezrobocie wśród zatrudnionych'', jak również nie rejestrowanie się w urzędach pracy. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotni. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy)

Metody walki z bezrobociem

1. Programy pasywne

• wypłata zasiłków dla bezrobotnych /obecnie ok. 13% zarejestrowanych bezrobotnych/,

• obniżenie granicy wieku emerytalnego,

• liberalizacja dostępu do świadczeń ubezpieczenia społecznego /rent i emerytur/ oraz do świadczeń i zasiłków przedemeytalnych,

• wydłużenie okresu kształcenia oraz wprowadzanie standardów kwalifikacyjnych w różnych zawodach,

• osłabienie aktywności zawodowej kobiet rodzących dzieci,

• upowszechnianie przymusowego zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy.

II. Programy aktywne - cele

• podniesienie poziomu aktywności zawodowej redukcji bezrobocia,

• wspieranie tworzenia nowych i ochrony istniejących miejsc pracy,

• tworzenie okresowych miejsc pracy przeciwdziałających społecznemu wykluczeniu /prace interwencyjne i roboty publiczne

• aktywizacja zawodowa i reintegracja z rynkiem pracy osób względnie trwale wykluczonych z rynku pracy,

• zmiany struktury kwalifikacji zasobów pracy poprzez szkolenia i przekwalifikowania

II. Programy aktywne - metody

• Pośrednictwo pracy

• Usługi EURES

• Poradnictwo zawodowe

• Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy

• Szkolenia/zasiłki szkoleniowe

• Udział w tworzeniu miejsc pracy dla bezrobotnych

• Prace interwencyjne

• Roboty publiczne

• Aktywizacja zawodowa absolwentów

II. Programy aktywne – wg Ustawy

• dodatek aktywizacyjny wypłacane bezrobotnemu zasiłkobiorcy, gdy podejmuje pracę,

• prace interwencyjne organizowane przez podmioty gospodarcze, dofinansowane z Funduszu pracy,

• prace społecznie użyteczne dla bezrobotnych bez prawa do zasiłku, organizowane przez pomoc społeczną lub niektóre organizacje pozarządowe prowadzące działalność socjalną,

• staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy dla bezrobotnych do 25 roku,

• pożyczki szkoleniowe dla bezrobotnego, gdy podjęcie pracy wymaga szczególnych kwalifikacji,

• roboty publiczne : ochrony środowiska, kultury, oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej,

• stypendia w okresie  kontynuowania nauki w szkołach przeznaczone są dla bezrobotnych do 25 roku życia i bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych z rodzin o niskich dochodach. 

• szkolenia w celu uzyskania lub zmiany kwalifikacji,

• wsparcie działalności gospodarczej, jeżeli bezrobotny podejmie próbę samozatrudnienia,

• zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania w nowym miejscu pracy, oraz w trakcie odbywania stażu lub szkolenia. 

1. Uwarunkowania, cele i narzędzia polskiej polityki gospodarczej.

Uwarunkowania zewnętrzne:

• Położenie geograficzne

• Sytuacja międzynarodowa danego kraju

• Przynależność danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych i gospodarczych

• Możliwości importowe i eksportowe

• Międzynarodowa sytuacja polityczna i gospodarcza

• Warunki wymiany, tzw. terms of trade

• Zadłużenie wobec zagranicy

• Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich.

Uwarunkowania wewnętrzne:

• Stan i struktura zasobów kraju (naturalnych, ludzkich i kapitałowych)

• Zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

• Wewnętrzna sytuacja polityczna

• Stosunki narodowościowe

• Stosunki społeczeństwa do władzy

• Struktury państwowo- administracyjne i społeczne.

Cele polityki gospodarczej:

1. Cele ogólne:

- suwerenność narodowa

- sprawiedliwość

- postęp społeczny

- prawa człowieka

1. Ekonomiczne:

- pomnożenie bogactwa kraju

- powiększenie dobrobytu

a) efektywne wykorzystanie zasobów, wzrost gospodarczy

b) przemiany strukturalne

c) wzrost przedsiębiorczości

d) równowaga gospodarcza

e) wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

1. Społeczne:

- sprawiedliwy podział dochodu

- gwarancja zatrudnienia

- wyrównane szanse awansu

- dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty

- zapewnienie ochrony zdrowia

- zabezpieczenie społeczne

1. Ekologiczne:

- ochrona środowiska naturalnego

- rekultywacja

Narzędzia polityki gospodarczej:

1. Regulacja monopoli prywatnych (ustawodawstwo antymonopolowe, kontrola cen).

2. Oddziaływanie za pośrednictwem przedsiębiorstw państwowych.

3. Nacisk na realizację polityki przemysłowej.

1. Wzrost a rozwój gospodarczy.

WZROST GOSPODARCZY A ROZWÓJ
W literaturze ekonomicznej pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy niekiedy traktowane są jako synonimy i stosowane zamiennie. Nie do końca jednak z taką interpretacją można się zgodzić. Wprawdzie wzrost i rozwój gospodarczy są to zjawiska, które występują łącznie, nie mniej jednak pojęcie rozwoju jest pojęciem szerszym, obejmującym swym zakresem pojęcie wzrostu gospodarczego.

• Wzrost gospodarczy można określić jako ilościowe zwiększanie się z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych, a przede wszystkim dochodu narodowego.

• Pojęcie rozwoju gospodarczego natomiast obejmuje swym zakresem nie tylko zmiany ilościowe, ale także zmiany jakościowe zachodzące we strukturze społeczno – ekonomicznej w metodach wytwarzania i stosunkach ekonomicznych.

• Wzrost gospodarczy to przyrost realnego produktu narodowego brutto, czyli powiększanie się zdolności danego kraju do produkcji dóbr i usług zaspokajających potrzeby.

• Głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są: inwestycje (powiększanie kapitału rzeczowego), postęp techniczny i doskonalenie zdolności ludzkich. Syntetycznym miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu produktu narodowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca.

• Wzrost gospodarczy następuje wtedy, gdy gospodarka dysponuje większymi zasobami czynników produkcyjnych, lub lepszymi technologiami, czyli sposobami lepszego wykorzystania posiadanych czynników.

• Wzrost gospodarczy zależy od tempa zdobywania nowych zasobów i rozwijania nowych technologii. Obydwa te czynniki zależą od dzisiejszych decyzji produkcyjnych, czyli od sposobów bieżącego wykorzystania zasobów. Należy w tym miejscu przypomnieć rozróżnienie na dobra kapitałowe i konsumpcyjne:
Dobra kapitałowe: są to produkty wykorzystywane do produkcji innych dóbr i usług.
Dobra konsumpcyjne: są to produkty, które są konsumowane bezpośrednio a nie zatrudniane do produkcji w dalszym ciągu.

Inwestowanie na bieżąco, zwiększanie konsumpcji jest to wzrost gospodarczy. Społeczeństwo może zwiększać tempo wzrostu gospodarczego zwiększając stosunek produkowanych dóbr kapitałowych do konsumpcyjnych, promując w ten sposób inwestowanie. Również postęp technologiczny jest czynnikiem przyśpieszającym wzrost gospodarczy. Ogólnie mówiąc zwiększanie środków przeznaczonych na badania naukowe, czyli zwiększanie i ulepszanie produkcji i dóbr kapitałowych i konsumpcyjnych powoduje wzrost gospodarczy.

Są to dwa różne terminy, oznaczają różne pojęcia.

• Wzrost jest tożsamy ze wzrostem PKB. Jest to kategoria ilościowa.
Wzrost gospodarczy = wzrost PKB

• Rozwój to wzrost + zmiany strukturalne sprzyjające rozwojowi. Jest trudny do policzenia.
Zmianą strukturalną sprzyjającą rozwojowi jest:
- zmiana charakteru zatrudnienia (zmiana z sektora rolniczego do pozarolniczego);
- wzrost udziału pracowników z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie zatrudnionych;
- wzrost zatrudnienia w nowoczesnych gałęziach gospodarki, a spadek w tradycyjnych;

- spadek zanieczyszczenia środowiska naturalnego;
- obniżka wskaźnika śmiertelności niemowląt.

Te wskaźniki, ich pogorszenie, oznaczają pogorszenie rozwoju gospodarczego.

Miary wzrostu.
Miarą wzrostu jest tempo wzrostu PKB oraz inne miary, charakteryzująca osiągnięty poziom wzrostu. Jest to PKB na mieszkańca liczony w $. Im więcej wynosi PKB, tym większy poziom wzrostu gospodarczego. Kraje najbogatsze – 20-30 tys. $ na mieszkańca; niezamożne (Polska) 5-8 tys. $ na mieszkańca; najbiedniejsze 100$ na mieszkańca.
Kraje takie jak Polska (do 5 tys. $) nie płacą skłądek na ONZ oraz mogą liczyć na pomoc finansową.
Rozwój mierzymy przez indeksy dobrobytu czyli wskaźnik wzrostu + zmiany struktury.

1. Metody analizy ekonomicznej – wymienić i omówić jedną z nich.

Przedmiotem analizy ekonomicznej jest ocena działalności przedmiotów gospodarczych na podstawie danych charakteryzujących stany i wyniki gospodarcze w postaci wartościowej lub ilościowej w formie prostego lub zagregowanego pomiaru za pomocą metod bieżąco prezentowanych i uznawanych w teorii i analizy ekonomicznej.

Analizę ekonomiczną można podzielić na analizę techniczno- ekonomiczną i analizę finansową.

Przedmiotem analizy techniczno- ekonomicznej są poszczególne odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa oraz efekty zastosowania czynników produkcji (analiza produkcji, zatrudnienia, zbytu itd.)

Metody analizy ekonomicznej:

Metody ogólne:

1. Metoda indukcji- scalenia polegająca na przyjęciu kierunku badań od zjawiska szczegółowego do ogólnych, od przyczyn do skutków. Wprowadza się wyniki ogólne na podstawie przesłanek o charakterze szczegółowym.

2. Metoda dedukcji- polega na wprowadzaniu wniosków szczegółowych na podstawie przesłanek o charakterze ogólnym.

3. Metoda porównań:

- porównuje się dwa stany (poziomy) badanego zjawiska. Jeden z nich przedstawia stan fizyczny, drugi jest stanem odniesienia stanowiącego bazę porównań.

-można je wyrażać w ujęciu względnym bądź bezwzględnym.

Metoda porównań:

Określany kierunek porównań wynika z charakteru przyjętej podstawy odniesienia. Ze względu na to można wyróżnić:

- porównywanie w czasie

- porównywanie w przestrzeni

- porównywanie z planem

- porównywanie z normą, wzorcem.

Porównywanie w czasie- polegają na porównaniu poziomu danego zjawiska ostatniego okresu z okresami wcześniejszymi. Wyróżnia się porównywania w czasie zwykłe ( indeksy o podstawie stałej) oraz porównywanie łańcuchowe (podstawa zmienna).

Porównywanie w przestrzeni- zwane inaczej porównaniami między zarobkowymi. W ten sposób uzyskuje się jak badane przedsiębiorstwo prezentuje się na tle innego. Odniesienie może być: lider branżowy, przedsiębiorstwo o największym udziale w branży, najgroźniejszy konkurent, firma z najbliższego otoczenia.

Porównywanie może mieć dwie formy opisową i przyczynową

Porównywanie z planem-to dominujący kierunek porównań w przedsiębiorstwie stosujący kontroling.

Aby wyniki z tond płynące (plan- wykonanie) były bardziej wiarygodne należy najpierw wskazać przyczyny powodujące odchylenie od planu.

Porównywanie z normą, wzorcem- to porównanie ma stosunkowo wąskie zastosowanie i może być użyte tylko tam gdzie możliwe jest odniesienie stanu rzeczywistego do wzorca normy np. zużycie materiałów w produkcji jakiegoś wyrobu, pracochłonność.

1. Metoda rozbioru strukturalnego- polega na logicznej dezagregacji (rozłożeniu) zjawiska (zmiennej) o charakterze syntetycznym na części składowe, tak aby inna suma nie była ani mniejsza ani większa niż całość. Np. przy dekompozycji struktury zatrudnienia można przyjąć takie kryteria jak: wymiar pracy, staż pracy, wykształcenie.

2. Metoda grupowania:

- jest metodą odwrotną (w sensie logicznym) do metody rozbioru strukturalnego

- ma ona zastosowanie wtedy gdy dysponujemy- na początku badania- danymi szczegółowymi

- natomiast chcąc uzupełnić interesujące nas prawidłowości i zależności o charakterze ogólniejszym potrzebna jest agregacja- połączenie w grupy.

1. Metoda bilansowa- polega na równoważeniu się sumy wszystkich źródeł sumą wszystkich kierunków wykorzystania.

Np. zapas początkowy + dostawy = zużycie + zapas końcowy.

1. Metoda wzorców układów nierówności:

- odzwierciedla odniesienie rzeczywistych relacji ekonomicznych występujących w przedsiębiorstwie do relacji pożądanych we wzorcach układów nierówności

- najogólniejsza postać tego wzorca nierówności dotyczy dynamiki i kapitału dynamiki zysku (która ma być wyższa)

- dynamika zatrudnienia < dynamika majątku< dynamika produkcji < dynamika zysku.

1. Metoda kolejnych podstawień:

- zwana inaczej metodą podstawień łańcuchowych bądź metodą różnicowania

- stosuje się ją głównie w analizach wewnątrz zakładowych dotyczących przyszłości

1. Metoda reszty:

- stosuje się ja do zależności dwuczynnikowych

- wpływ pierwszego czynnika ustala się przez podzielenie stopy jego zmian przez stopę zmian wielkości wynikowej

- natomiast udział drugiego czynnika ustala się jako resztę (uzupełnienie) do pierwszego czynnika.

1. Metoda różnic cząstkowych:

- metoda ta jest bardziej złożona od metody kolejnych podstawień

- przy dwóch czynnikach metoda podstawiania jest następująca:

• Obniża się wpływ pierwszego czynnika przy zastosowaniu bez zmiany drugiego czynnika,

• Obniża się wpływ zmiany drugiego czynnika przy pozostawieniu bez zmiany pierwszego czynnika

• Obniża się wpływ zmiany obu czynników łącznie.

1. Metoda funkcjonalna:

- rzadko stosowana

- ma dwie zalety i zawiera tyle różnic (odchyleń) indywidualnych ile czynników; otrzymane wyniki są jednoznaczne niezależne od kolejności uszeregowania czynników.

1. Metoda wskaźnikowa- metoda ta bazuje na założeniu, że występuje wprost proporcjonalna zależność zmiennej wynikowej (stan rzeczywisty pomniejszony o stan bazowy) najpierw ze względu na działania każdego czynnika z osobna, a następnie na działanie łączne tych czynników.

2. Metoda logarytmiczna:

- nowa relatywnie łatwa metoda stosowana przy dowolnej liczbie czynników. Warunek jest tylko jeden- zamiana wynikowa musi mieć postać iloczynu ( albo ilorazu) czynników ją kształtujących.

1. Wskaźniki analizy produktywności majątku trwałego i obrotowego. – inaczej sprawności działania.

Cele oceny produktywności w przedsiębiorstwie

• ocena pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa w branży i względem głównych konkurentów

• identyfikacja obszarów, które charakteryzują się niską produktywnością i wymagają usprawnienia

• formułowanie programów poprawy produktywności i ocena ich skuteczności

• obserwacja trendów w wykorzystaniu zasobów przedsiębiorstwa

• formułowanie celów strategicznych przedsiębiorstwa

• powiązanie polityki płacowej z produktywnością

System oceny i analizy produktywności w przedsiębiorstwie

• Dostosowanie systemu wskaźników do potrzeb i możliwości przedsiębiorstwa.

• Opracowanie systemu zbierania danych źródłowych dla potrzeb obliczania wskaźników produktywności.

• Znalezienie źródeł i sposobów pozyskiwania danych do porównań branżowych.

• Opracowanie formy, zawartości oraz częstotliwości emitowania raportów o produktywności dla kierowników różnych szczebli.

• Określenie sposobu przechowywania danych zawartych w raportach i analiza trendów.

Analiza sprawności działania przedsiębiorstwa służy do oceny aktywności firmy w zakresie wykorzystania jej zasobów majątkowych. Badany jest poziom poszczególnych wskaźników, a także jak zmieniają się w poszczególnych okresach sprawozdawczych wskaźniki rotacji majątku, które określają ile razy sprzedaż netto jest większa niż przeciętny stan majątku lub jego poszczególnych składników. Należą do nich miedzy innymi - wskaźnik rotacji aktywów, który określa ile razy sprzedaż netto jest większa od majątku posiadanego przez przedsiębiorstwo. Jego wielkość w dużym stopniu uzależniona jest od specyfiki branży. Jest on zatem bardzo pożyteczny przy porównaniach aktywności gospodarczej w ramach tej samej branży.

		Przychody ze sprzedaży
Wskaźnik produktywności aktywów ogółem	=
		Aktywa ogółem

Wskaźnik rotacji majątku trwałego określa ile razy sprzedaż netto jest większa od majątku trwałego zaangażowanego w działalność przedsiębiorstwa. Jego wielkość uzależniona jest od stopnia nowoczesności środków trwałych. W przedsiębiorstwach produkcyjnych, których funkcjonowanie opiera się o majątek trwały przywiązuje się do niego szczególna uwagę.

		Przychody ze sprzedaży
Wskaźnik produktywności MT	=
		Majątek trwały

Ważną grupę wskaźników sprawności gospodarowania stanowią również wskaźniki obrotowości majątku obrotowego i jego składników – zapasów i należności. Pierwszy z tych wskaźników, rotacji majątku obrotowego, wskazuje w jaki sposób organizacja wykorzystuje majątek obrotowy do generowania przychodów. Im wyższa jest wartość wskaźnika, tym lepiej jest zarządzana firma. Oblicza się go następująco:

		Przychody ze sprzedaży
Wskaźnik produktywności MO	=
		Majątek Obrotowy

1. Analiza wskaźnikowa rentowności przedsiębiorstwa.

• wskaźnik rentowności sprzedaży brutto

Rsb=zysk brutto/sprzedaż netto

• wskaźnik skorygowanej rentowności sprzedaży brutto

Rssb=(zysk brutto+amortyzacja)/sprzedaż netto

• wskaźnik rentowności sprzedaży

Rm=zysk netto/przychody ze sprzedaży

• wskaźnik skorygowanej rentowności majątku brutto

Rsmb=(zysk brutto+odsetki)/majątek

• wskaźnik rentowności kapitałów własnych

Rkw=zysk netto/kapitał własny

Wskaźnik rentowności sprzedaży (Return on Sales), określa zdolność firmy do generowania zysku przez sprzedaż.

		Zysk netto
Rentowność sprzedaży netto	=		* 100 %
		Sprzedaż netto

Im niższy jest wskaźnik, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Z kolei im wyższy poziom wskaźnika, tym wyższa efektywność osiąganych dochodów. Pożądany jest zatem wysoki poziom tego wskaźnika. Z tego też powodu należy porównywać wartość tego wskaźnika w danej firmie z innymi firmami tej samej branży.

Wskaźnik rentowność aktywów (Return on Assets – ROA), określa stosunek wielkości zysku netto, wypracowanego przez jednostkę, do wartości zaangażowanego w firmie majątku. Pokazuje jak efektywnie firma zarządza swoim majątkiem.

		Zysk netto
ROA	=		* 100 %
		Aktywa ogółem

Im wyższy poziom rentowności aktywów, tym lepsza sytuacja finansowa firmy. Zachodnie banki udzielające kredytów oczekują od firm, aby wskaźnik ten osiągał poziom 2-6 %. Jednocześnie w małych firmach powinien być wyższy niż w dużych.

Stopa zwrotu z kapitału własnego (Return on Equity – ROE), informuje o wielkości zysku netto, przypadającego na jednostkę kapitału zainwestowanego.

		Zysk netto
ROE	=		* 100 %
		Kapitały własne

Im wartość tego wskaźnika jest wyższa, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy. Wyższa efektywność kapitału własnego wiąże się z możliwością uzyskania wyższej nadwyżki finansowej, a co za tym idzie wyższych dywidend (dla akcjonariuszy) oraz z dalszym rozwojem firmy.

1. Badanie wydajności czynnika pracy.

Wydajnośc pracy : To  wielkośc efektów  produkcyjnych   przypadających na  jednostke pracy  ludzkiej .

Rodzaje  wydajności  pracy :

-Indywidualnie  (Ilośc wykonywanej  pracy wytworzonej  przez 1 osobe w określonym czasie

-Zespolowa ; Wykonywna przez dany zespól  - średnia wydajnośc  pracy .

-Spoleczna – Przecietna wydajnośc pracy uzyskiwana przez  obu  pracowników  zatrudnionych  we wszystkich przedsiebiorstwach danej  branzy.

 Miernik wydajności pracy jest wielkośc określająca poziom  w danym okresie.

W=P/T gdzie P-produkcja, T-czas

Co to jest wydajność pracy?

Oficjalna choć dość enigmatyczna definicja stwierdza, że wydajność to wielkość produkcji przypadająca na jednostkę zużytego do jej wytworzenia czynnika produkcji. Jeżeli czynnikiem tym jest praca, to mówimy o wydajności pracy. Przedsiębiorstwa, nie mówiąc już o gospodarce narodowej, wytwarzają róznorakie towary, których nie możemy bezpośrednio ze sobą sumować (bo jak zsumować szynki z 100 parami rajstop?). Dlatego też za wielkość produkcji przyjmuje się najczęściej wartość sprzedanych towarów (produktów i usług), czyli tzw. przychód wyrażony w jednostce pieniężnej.

Jakie czynniki wpływają na wydajność pracy?

Przyjmuje się, że na poziom wytwórczości, a więc również na wydajność wpływają następujące czynniki:

• warunki naturalne - mają znaczenie w wielu gałęziach gospodarki, szczególnie w rolnictwie i przemyśle mineralnym. Niska klasa gleb a także niekorzystny klimat (niedobory wody, niska temperatura, krótki okres nasłonecznienia) przekłada się na niskie plony, co oznacza niskie przychody a więc i niską wydajność pracy. W górnictwie niska miąższość złoża, jego niejednorodność, duże nachylenie, a także niekorzystne warunki hydrologiczne wydatnie zmniejszają wielkość dobowego urobku a więc i wydajność pracy.

• siła robocza i jej jakość - pod tym pojęciem rozumie się umiejętności zarówno szeregowych pracowników najemnych, jak i kadry zarządzającej. Jakość i wydajność pracy zależy od kwalifikacji zawodowych; czy potrafią posługiwać się nowoczesnymi narzędziami, czy są samodzielni, sumienni itd, a także od ich stanu zdrowia; głodny i schorowany pracownik nie pracuje wydajnie, a może również zniszczyć produkt np. zakażając zarazkami żywność.

• postęp techniczny, uzbrojenie, mechanizacja i automatyzacja pracy - postęp techniczny niesie ze sobą zarówno nowe wydajniejsze narzędzia pracy, jak i umożliwia wytworzenie nowych, nieznanych dotąd, produktów. Uzbrojenie pracy żywej (pracownika) w odpowiednie narzędzia, przyrządy, urządzenia pozwala wydatnie skrócić czas wykonania określonej pracy. Np. robotnik może wykuć otwór w ścianie przy użyciu młota pneumatycznego (mechanizacja) w ciągu kilkunastu minut, podczas gdy przy pomocy młotka i przecinaka w ciągu jednej robocznodniówki W niektórych przypadkach odpowiednie urządzenia stanowią niezbędny warunek wykonania zadania, np. w podanym już przykładzie bez jakichkolwiek narzędzi robotnik nie wykona otworu w murze. Z kolei zastosowanie robotów pozwala podnieść jakość oraz skrócić czas produkcji do poziomu nieosiągalnego przy pomocy pracy ludzkich rąk.

• organizacja pracy - odgrywa nie mniej ważną rolę co postęp techniczny i mechanizacja. W sprawnie zorganizowanym przedsiębiorstwie będzie zapewniona płynność produkcji przez zarówno zabezpieczenie ciągłości dostaw surowców, półproduktów, energii, a także przz zapewnienie odbioru i zbytu. Ważną rolę odgrywa prawidłowa struktura organizacyjna i właściwy obieg wymiany informacji między poszczególnymi wydziałami. Wszelkie niedomogi w tym zakresie będą skutkowały przestojami, a co za tym idzie wybitnie obniżą wydajność pracy poszczególnych wydziałów jak i całego przedsiębiorstwa.

• podział, specjalizacja pracy - Mówiąc najkrócej, krawiec zrobi znacznie lepiej, jeśli pójdzie zamówić buty do szewca, niż gdy będzie próbował je sam wykonać. Jest niemal pewne, że własnoręcznie wytworzone buty będą niższej jakości i droższe; choćby brak wprawy powoduje zużycie większej ilości surowca.

• standaryzacja produktów pracy - Ten czynnik nabrał znaczenia z chwilą wdrożenia przez Forda nowej organizacji pracy - taśmowej produkcji, tj. takiego procesu produkcji, w trakcie którego poszczególne części wytwarzane są przez wyspecjalizowanych w tym kierunku pracowników. Każdy z pracowników zajmuje się tylko określoną częścią procesu produkcji; jeden zajmuje się ogumieniem, inny silnikiem, jeszcze inny karoserią. Standaryzacja półproduktów umożliwia zastosowanie ich także w produktach finalnych innych producentow. Tak więc dzięki standaryzacji osiąga się pogłębienie specjalizacji i kooperacji pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami, w rezultacie podnosząc ogólną wydajność oraz jakość pracy. Niemniej nadmierna standaryzacja może prowadzić do zawężenia i zubożenia rynku dóbr finalnych.

• płynny i zasobny rynek konsumecki

Niska zasobność klienta to niski przychód firmy, a więc niska wydajność pracownika. Wraz z poziomem zamożności zmieniają się preferencje klientów, pociągające za sobą wzrost wydajności pracy. Wydajność i płace pozostają ze sobą w ścisłym wzajemnym nierozerwalnym związku

O poziomie wydajności pracy decyduje wiele czynników naturalnych, technicznych, organizacyjnych, ekonomicznych i innych. Czynniki naturalne są bardzo wyraźnie widoczne w przemyśle wydobywczym i rolno – spożywczym, na produkcję którego wpływają warunki klimatyczne, glebowe i inne. Najważniejszą drogą prowadzącą do wzrostu wydajności pracy jest postęp techniczny, wyrażający się w stosowaniu nowoczesnych metod wytwarzania, doskonaleniu narzędzi pracy przez stosowanie mechanizacji i automatyzacji. Postęp techniczny czyni pracę ludzką lżejszą, łatwiejszą i zmniejsza ilość czasu potrzebnego do wykonania wyrobów. Wynikiem postępu technicznego jest również podniesienie kultury technicznej oraz kwalifikacji pracowników. Ujawnia to zależność między jakością pracy, wyrażoną poziomem umiejętności technicznych i kwalifikacji, a wydajnością pracy. Istotny jest również inny element jakości pracy jakim jest jej intensywność, która w dużej mierze wpływa na rezultaty pracy pracownika. Usprawnienie organizacji pracy i postęp organizacyjny są ściśle powiązane z postępem technicznym. Na wzrost wydajności pracy wpływa przede wszystkim prawidłowy wewnątrz zakładowy podział pracy, odpowiedni poziom przygotowania, produkcji, sprawna współpraca międzywydziałowa i zharmonizowanie pracy wszystkich ogniw. Do czynników organizacyjnych prowadzących do podniesienia wydajności pracy można zaliczyć również sprawne zaopatrzenie przedsiębiorstwa w surowce i materiały, przestrzeganie dyscypliny technologicznej i pracy, właściwe stosowanie norm pracy. Na wzrost wydajności pracy wpływa również sprawiedliwy system płac, zaliczany do czynników ekonomicznych, a polegający na tym, by wysokość płac zależna była od wydajności poszczególnego pracownika. Wśród czynników wzrostu wydajności pracy można jeszcze wymienić odpowiedni stosunek do pracy i prawidłowe awansowanie pracowników oraz zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

1. Metody oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych.

W przypadku gdy firma rozważa zaangażowanie znaczącego kapitału w nowe przedsięwzięcie, racjonalne jest uprzednie zbadanie jego oczekiwanej efektywności ekonomicznej. Nowym przedsięwzięciem może być, na przykład, uruchomienie nowej linii produkcyjnej, zakup drogiej, specjalistycznej maszyny, przejęcie innej firmy, lub jakikolwiek inny projekt wymagający zainwestowania kapitału.

 

Istotą badania efektywności jest sporządzenie szczegółowych prognoz finansowych dotyczących przedsięwzięcia, a następnie, na podstawie przepływów pieniężnych generowanych przez projekt i porównania ich z niezbędnymi do jego uruchomienia nakładami – ocena jego efektywności ekonomicznej. W zależności od konkretnej sytuacji i potrzeb firmy, ocena efektywności projektu inwestycyjnego może mieć formę mniej lub bardziej rozbudowaną, a w szczególnym przypadku może mieć postać pełnego biznes planu nowego przedsięwzięcia.

We współczesnej gospodarce rynkowej istnieje bardzo duża presja na właścicieli kapitałów. Są oni zmuszeni do ciągłego poszukiwania najefektywniejszych możliwości jego wykorzystania. Aby osiągnąć ten cel opłacalnej alokacji kapitału, inwestorzy wykorzystują rożne metody oceny racjonalności inwestycji. W teorii i praktyce wyróżnia się wiele metod w zależności od przyjętego kryterium. Z punktu widzenia czynnika czasu, techniki opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych dzielimy na: metody statyczne, zwane także prostymi oraz metody dynamiczne, zwane dyskontowymi.

W niniejszym referacie przyjrzymy się dokładniej metodom statycznym. Zdefiniujemy je, omówimy poszczególne z nich oraz w podsumowaniu wyszczególnimy ich zalety i wady.

Cechą charakterystyczną metod statycznych jest ocena efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych poprzez określenie w rożny sposób relacji rocznych (średnich lub docelowych) wpływów z inwestycji i całkowitych nominalnych nakładów niezbędnych do jej realizacji.

Metody te nie uwzględniają wpływu czasu, co oznacza, że poszczególne wielkości nie są różnicowane w kolejnych latach, a do obliczeń bierze się sumę spodziewanych nakładów i efektów lub wartości średnie, czy też wybrane z określonego okresu. Metody te tylko w przybliżony umowny sposób ujmują cykl budowy i poziom zaangażowania nakładów kapitałowych.

Proponuje się, aby w ocenie opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych metody proste stosować jedynie:

• we wstępnych fazach procesu przygotowania przedsięwzięć, gdy nie ma jeszcze szczegółowej i rozbudowanej informacji dotyczącej danego przedsięwzięcia inwestycyjnego,

• w wypadku przedsięwzięć o stosunkowo krótkim ekonomicznym cyklu życia, gdy różne rozłożenie w czasie nakładów i efektów nie wpływa w decydujący sposób na ocenę opłacalności przedsięwzięcia,

• w wypadku przedsięwzięć o niewielkiej skali, gdy zarówno nakłady, jak i efekty są niewielkie i nie naruszają pozycji rynkowej oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej firmy realizującej dane przedsięwzięcie inwestycyjne.

Do najczęściej wymienianych i opisywanych w praktyce metod statycznych oceny przedsięwzięć inwestycyjnych zalicza się:

• Okres zwrotu

Okres zwrotu (PP) - to okres, jaki jest konieczny, aby nakłady poniesione na realizację określonego przedsięwzięcia inwestycyjnego zostały w pełni pokryte korzyściami netto wygenerowanymi przez to przedsięwzięcie. Jednym słowem metoda ta określa, po jakim okresie (latach) zwróci się dana inwestycja. Na podstawie samej tej metody nie można zbudować obiektywnego kryterium decyzyjnego, a zaledwie subiektywne. Wtedy okres zwrotu danego przedsięwzięcia (n) porównuje się do wartości progowej - granicznego okresu zwrotu ( ngr )( np. średni okres zwrotu z podobnych przedsięwzięć z tej samej branży). Zaktualizowany okres zwrotu (DPP - Discount Payback Period) opiera się o przepływ pieniężny netto, a nie zysk netto jako mierniku korzyści netto i uwzględnia zmianę pieniądza w czasie. Metoda ta określa okres czasu, jaki potrzebny jest na to, by wartość bieżąca całkowitych nakładów inwestycyjnych (PVI) została w pełni pokryta ze zdyskontowanych (bieżących) dodatnich korzyści netto (NCF+).

Ogólna interpretacja jest taka sama - w ciągu ilu lat nakłady na inwestycję zwrócą się z wygenerowanych przez nią korzyści netto.

• Rachunek porównawczy kosztów

Rachunek porównawczy kosztów to metoda najczęściej wykorzystywana do podejmowania decyzji inwestycyjnych o charakterze odtworzeniowo-modernizacyjnym. Zazwyczaj służy do wyboru najlepszego wariantu spośród wariantów realnych , takich samych pod względem korzyści, lecz rożnych pod względem ponoszonych kosztów, których minimalizacja stanowi kryterium racjonalizacji decyzji. Zakres czasowy rachunku obejmuje najczęściej jeden rok. Aby zastosować w praktyce ta metodę należy wyróżnić:

• roczne koszty inwestycyjne(Kk)

• roczne koszty operacyjne (Ko)

• Rachunek porównawczy zysku

Metoda ta wiąże jednocześnie przychody z kosztami ich uzyskania. Jest to narzędzie pomocnicze w procesie podejmowania decyzji, które wykorzystuje kryterium maksymalizacji zysku. Ograniczenie się w praktyce do rachunku kosztów może wywołać błędne decyzje. W rachunku porównawczym zysku mianem zysku (G) określa się różnice pomiędzy przychodem (E), a kosztami działalności. G = E - K

Porównując warianty rozwiązań, wybieramy ten, którego poziom zysku jest wyższy. Gdy jest to wariant pierwszy wówczas spełniona jest nierówność:

GI > GII

• Rachunek porównawczy rentowności

Rentowność inwestycji stanowi relacje otrzymanego z niej zysku do zaangażowanego kapitału. W praktyce stosuje się rożne konstrukcje rentowności inwestycji. Jest to związane z rożnym zakresem czasowym, rożnym sposobem pomiaru zysku i zaangażowania kapitału.

Stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych jest to relacja dochodów (liczonych w skali roku) do całkowitych nakładów inwestycyjnych ( skumulowanych od momentu rozpoczęcia przedsięwzięcia inwestycyjnego do okresu, dla którego wyznaczana jest ta relacja).

Stopa ta informuje, jaka cześć nakładu stanowi roczny dochód. Można za pomocą tej metody ocenić możliwości finansowe przedsiębiorstwa do podołania wybranej inwestycji. Stopę zwrotu wykorzystuje się przede wszystkim we wstępnej ocenie konkurencyjnych projektów lub w sytuacji braku dokładnych danych charakteryzujących dane przedsięwzięcie.

• Przeciętna stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych (ARR)

To prosta metoda oceny inwestycji, opierająca się o stosunek pomiędzy nakładami a efektami. To relacja korzyści netto realizowanych przez dane przedsięwzięcie inwestycyjne do nakładów, jakie zostały poniesione. Podstawowym założeniem jest to, iż zarówno wartości korzyści netto jak i nakładów są wyrażone jako kategorie księgowe. ARR określa ile na jedną złotówkę całkowitych nakładów inwestycyjnych przypada średniej korzyści netto, która wyraża się zyskiem netto, czyli jaka część nakładów zostanie pokryta średniorocznym zyskiem netto. ARR ujemna oznacza, jaką część nakładu pokryją zyski z jednego roku eksploatacji inwestycji, natomiast dodatnia wartość ARR - jaka część rocznego zysku z inwestycji zostanie przeznaczona na inwestycję.

Opierając się wyłącznie o metodę ARR nie można zbudować obiektywnego kryterium decyzyjnego, lecz trzeba określić wartość graniczną stopy zwrotu kgr , która określana jest w sposób subiektywny.

• Test pierwszego roku

Jest to miara efektywności ekonomicznej projektu inwestycyjnego stosowana najrzadziej. Obejmuje ona tylko pierwszy rok funkcjonowania przedsięwzięcia. W związku z tym preferuje on te inwestycje, które gwarantują szybkie uzyskiwanie efektów. Wartość tego wskaźnika oblicza się według wzoru:

FYT = (Zn1 + A1) / N

Zn1 - zysk netto po opodatkowaniu w pierwszym roku eksploatacji przedsięwzięcia inwestycyjnego,

A1 - amortyzacja w pierwszym roku eksploatacji przedsięwzięcia

N - łączny nominalny nakład inwestycyjny

Wielkość graniczna FYT jest określana na podstawie doświadczeń praktycznych z oceny zbliżonych projektów oraz warunków specyficznych danego projektu. Sprawia to, ze test pierwszego roku jest metoda subiektywna i stosowana pomocniczo.

Wyżej wymienione metody są najczęściej używanymi metodami statycznymi w ocenie projektów.

Zalety i wady

Do ich zalet zalicza się:

• prostotę,

• komunikatywność,

• przystępność dla szerokiego grona praktyków,

• jasność formuł,

• łatwość interpretacji uzyskanych wyników.

W literaturze przedmiotu nie mało jest również krytyki pod adresem tych metod. Można tu wyróżnić:

• nieuwzględnianie rozkładu płatności w czasie,

• niepewność, co do uzyskania przyszłych dochodów, które są jedynie wielkościami oczekiwanymi,

• koszty niewykorzystania możliwości związanych z wygenerowaniem przyszłych dochodów,

• nieuwzglednianie inflacji, która wpływa na zmniejszenie dochodów realnych.

Szerzej można by omawiać wady poszczególnych metod statycznych na konkretnych przykładach.

Pomimo dużej rozbieżności poglądów poszczególnych autorów co do obu grup metod oceny projektów inwestycyjnych, bardziej powszechna jest tendencja do wskazywania metod dynamicznych, jako skuteczniejszych i zapewniających podjecie efektywnej decyzji inwestycyjnej.

Metody dynamiczne

• NPV - Wartość zaktualizowana netto - jej istota polega na porównaniu obecnej wartości przyszłych przepływów pieniężnych z niezbędnymi nakładami inwestycyjnymi. Aby firma podjęła właściwą decyzję w związku z inwestycjami kapitałowymi leżącymi w interesie udziałowców, musi zastosować regułę decyzyjną. Reguła ta pozwala rozgraniczyć propozycje możliwe do przyjęcia od takich, których przyjęcie będzie niemożliwe. Reguła ta nie może być także sprzeczna z celami przedsiębiorstwa, ponieważ uniemożliwi ich realizację. Klasyczną regułą jest reguła wartości zaktualizowanej netto. Ponieważ pieniądz ma swoją wartość w czasie, strumienie pieniężne muszą opierać się o ten sam mianownik, aby można je było porównać. Dzięki regule NPV można ocenić przepływy pieniężne związane z projektem (wymagają one porównania zaktualizowanej wartości przyszłych przychodów z dokonywanymi dzisiaj nakładami inwestycyjnymi). Innymi słowy metoda ta polega na dyskontowaniu przyszłych strumieni pieniężnych do ich wartości obecnych.

• IRR - Wewnętrzna stopa zwrotu Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR - Internal Rate of Return) jest jedną ze złożonych metod oceny efektywności projektów inwestycyjnych. Metody złożone opierają się na stopie procentowej (dyskontowej), przy uwzględnieniu zmiany wartości pieniądza w czasie, inflacji oraz ryzyka. Należy ona do kategorii dynamicznych metod oceny projektów inwestycyjnych, ponieważ uwzględnia wpływ czynnika czasu. IRR jest miarą rentowności inwestycji. Pokazuje rzeczywistą stopę zysku z przedsięwzięcia. Tym większy odnotujemy dochód z inwestycji, im większa jego wartość. Z drugiej strony - jest to maksymalna stopa kredytu inwestycyjnego, który pozwoli jeszcze sfinansować projekt bez straty dla właścicieli. Wartość IRR określa stopa procentowa, dla której NPV =0 (Net Present Value -wartość zaktualizowana netto przedsięwzięcia). A zatem IRR pokazuje, po jakiej stopie procentowej zaktualizowane (zdyskontowane) wydatki będą równać się zaktualizowanym wpływom. Przedsięwzięcie uznajemy za opłacalne, jeżeli IRR "stopa graniczna (zwykle to stopa oprocentowania kredytów długoterminowych lub płacona przez ew. pożyczkobiorcę). Margines bezpieczeństwa i opłacalność danego projektu są tym większe, im większa różnica między IRR a stopą graniczną.

• MIRR - Zmodyfikowana Wewnętrzna Stopa Zwrotu, to dynamiczna metoda oceny efektywności ekonomicznej projektów inwestycyjnych, a także wskaźnik finansowy, wyznaczony w oparciu o tę metodę. Uwzględnia ona zmiany wartości pieniądza w czasie i jest oparta o analizę zdyskontowanych przepływów pieniężnych. MIRR jest to zatem stopa dyskontowa, dla której (zdyskontowana) wartość końcowa inwestycji jest równa zaktualizowanej wartości nakładów inwestycyjnych na projekt. Przy czym wartość końcowa to wartość przyszła nadwyżek finansowych netto generowanych przez projekt, składanych za pomocą stopy równej kosztowi kapitału. W porównaniu do IRR (ang. Internal Rate of Return) modyfikacja polega na tym, że nie dyskontujemy od razu dodatnich przepływów pieniężnych, ale obliczamy ich wartość przyszłą wg kosztu kapitału, która to wartość (jako suma) dopiero jest dyskontowana do momentu bieżącego.

• Metoda annuitetowa Annuities - równe płatności okresowe. Annuity zwane rentą to szczególny przypadek strumienia płatności. Charakteryzuje się on równymi płatnościami, występującymi w równych odstępach czasu i przy stałej stopie procentowej. Płatności cykliczne, czyli annuity mogą być realizowane w 2 wariantach:

- jeżeli pierwsza płatność występuje na końcu pierwszego okresu to są to płatności bez wyprzedzenia "z dołu"

- jeżeli pierwsza płatność ma miejsce na początku okresu obliczeniowego to płatności takie nazywa się płatnościami z wyprzedzeniem "z góry".

• Indeks rentowności

Wskaźniki zyskowności, inaczej zwane wskaźnikami rentowności, stopami zyskowności są podstawowymi miernikami, które informują o szybkości zwrotu majątku i kapitału własnego oraz o efektywności działania przedsiębiorstwa. Wykorzystywane są w planowaniu strategicznym. Ich zaletą jest wiązanie efektów z nakładami. Ogólna postać:

Wskaźnik rentowności = Efekt / Nakład

Jeśli zjawisko rentowności chcemy wyrazić w kategoriach finansowych, to ogólna postać wskaźnika wygląda inaczej:

Wskaźnik rentowności = Zysk / Kapitał

Rentowność jest określana jako zjawisko osiągania przychodów z działalności gospodarczej, które przewyższają koszty jej prowadzenia. Wskaźnik tylko mierzy skalę intensywności tego zjawiska. Dla prawidłowej oceny rentowności przedsiębiorstwa istotne jest poznanie poszczególnych wskaźników zyskowności i ich odpowiedni dobór do specyfiki firmy. W analizie rentowności wyróżnia się:

• Rentowność sprzedaży (rentowność handlowa - zysk odnoszony do przychodów ze sprzedaży),

• Rentowność majątku (ekonomiczna),

• Rentowność zaangażowanych kapitałów (finansowa).

Rentowność sprzedaży

Informuje o opłacalności sprzedaży. Jeśli jest wysoka, to oznacza, że sprzedaż jest opłacalna. Dokonuje się jej za pomocą 3 wskaźników:

• Wskaźnik rentowności sprzedaży,

• Wskaźnik rentowności netto,

• Wskaźnik poziomu kosztów.

WR Sprzedaży = (Zysk * 100) / Przychód ze sprzedaży

Wskaźnik rentowności sprzedaży informuje o tym, ile procent zysku osiągnęło przedsiębiorstwo z uzyskanego przychodu ze sprzedaży. Wyższy poziom wskaźnika rentowności sprzedaży jest korzystny dla udziałowców i akcjonariuszy oraz opłacalny dla pracowników przedsiębiorstwa. Zależy on od rodzaju przedsiębiorstwa i od długości cyklu produkcyjnego. Rentowność jest wyższa przy wytwarzaniu wyrobów o długim cyklu produkcyjnym. Informuje o wielkości zysku osiągniętego ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów.

WR operacyjnej sprzedaży = (Zysk operacyjny * 100) / (Przychody ze sprzedaży + pozostałe przychody operacyjne)

Jest stosunkiem procentowym zysku operacyjnego do podstawowych i pozostałych przychodów z działalności operacyjnej, określa rentowność działalności operacyjnej.

WR brutto = (Zysk brutto * 100) / (Przychody ze sprzedaży + pozostałe przychody operacyjne + przychody finansowe + zyski nadzwyczajne)

To inaczej wskaźnik rentowności działalności gospodarczej, który uwzględnia stosunek procentowy zysku brutto z działalności gospodarczej uzyskany z działalności operacyjnej i finansowej. Wskaźnik rentowności brutto uwzględnia przychody z działalności gospodarczej i przychody (zyski) nadzwyczajne. Pomija kwestię opodatkowania zysku, co uwzględnia wskaźnik rentowności netto. Używany jest on do oceny rentowności całkowitej sprzedaży. Stanowi relację zysku do wielkości sprzedaży wyrażonej za pomocą kosztów własnych. Stwarza dogodne możliwości skupienia uwagi na wpływie obniżki kosztów na efektywność działalności przedsiębiorstwa.

WRN = (Zysk netto * 100) / Przychody całkowite

WRN = (Zysk ze sprzedaży * 100) / Koszt własny sprzedaży

Rentowność majątku

Rentowność majątku = zysk netto * 100 / majątek ogółem

Informuje o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku, obejmującego majątek trwały i majątek obrotowy. Majątek ogółem odpowiada w bilansie sumie aktywów, dlatego zwany jest także wskaźnikiem zyskowności aktywów (zwrot z inwestycji). Określa zdolność firmy do zarządzania aktywami i generowania zysku. Jego zaletą jest to, że pobudza do racjonalnego gospodarowania majątkiem trwałym i obrotowym w przedsiębiorstwie, utrzymuje wielkość zasobów majątku, która odpowiada rozmiarowi prowadzonych działań, eliminuje zbędne składniki majątku oraz stymuluje wzrost sprzedaży i obniżkę kosztów.

WRM netto =(Zysk netto * 100) / Majątek ogółem

WRM brutto = (Zysk brutto * 100) / Majątek ogółem

WRM brutto z odsetkami = ((Zysk brutto + odsetki) * 100) / Majątek ogółem

WRM trwałego = (Zysk netto * 100) / Majątek obrotowy

WRM obrotowego= (Zysk netto * 100) / Majątek obrotowy

WRM czystego = (Zysk netto * 100) / (Majątek ogółem - zobowiązania bieżące)

Poziom wskaźnika zyskowności majątku może być uzależniony od 2 rodzajów strategii przedsiębiorstwa:

• strategii wysokich cen i zysków przy małej obrotowości majątku,

• strategii niskich cen i zysków przy wysokiej sprzedaży.

Rentowność zaangażowanych kapitałów

Wskaźnik zyskowności kapitału własnego (wskaźnik zwrotu kapitału) to relacja zysku do przeciętnego stanu kapitału własnego. Im wartość wskaźnika wyższa, tym sytuacja finansowa przedsiębiorstwa jest lepsza (większa szansa na wysokie dywidendy i szybki rozwój przedsiębiorstwa). Wskaźnik ten należy do najważniejszych miar w gospodarce rynkowej.

WZKW = Zysk netto / Kapitał Własny

WZKW = (Zysk netto / aktywa ogółem) * (aktywa ogółem / kapitał własny)

WZKW = wskaźnik rentowności majątku * mnożnik kapitału własnego

mnożnik określa, w jakim stopniu majątek przedsiębiorstwa jest finansowany ze środków własnych, a w jakim stopniu ze środków obcych.

Model analizy wskaźnikowej Du Ponta

Wskaźnik rentowności kapitału własnego = Rentowność sprzedaży * Obrotowość majątku * Mnożnik kapitału własnego

Pogłębieniem treści wskaźnika rentowności kapitału własnego jest wskaźnik rentowności kapitału podstawowego (akcyjnego i udziałowego). Poziom wskaźnika jest zależny od relacji kapitału podstawowego do całkowitego kapitału własnego.

WZKP = (Zysk netto * 100) / Kapitał podstawowy

• NPVR - Wskaźnik zaktualizowanej wartości bieżącej netto daje informacje podobną do stopy zwrotu -jednak z uwzględnieniem czynnika czasu, ryzyka-, jaka część zdyskontowanego nakładu stanowi zdyskontowany dochód. Dzięki temu wskaźnikowi można dokonać oceny możliwości finansowych przedsiębiorstwa do podołania wybranej inwestycji. Najlepszym rozwiązaniem jest, gdy wartość NPVR jest największa

1. Budżet i jego rola, deficyt budżetowy i dług publiczny.

Budżet państwa można określić mianem rocznego planu gromadzenia dochodów i realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego funkcji.Konieczność umocnienia kontroli parlamentu nad gospodarką finansową rządu doprowadziła do sformułowania zasad budżetowych ułatwiających funkcje kontrolne władzy ustawodawczej. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy: zasadę rocznego okresu budżetowego: oznacza ona, że rząd ma upoważnienie do pobierania dochodów i ich wydatkowania tylko w czasie jednego roku.-zasadę jedności budżetu.

• DEFICYT BUDŻETOWY, DŁUG PUBLICZNY
W normalnie funkcjonującej gospodarce narodowej wydatki budżetu państwa nie powinny przekraczać poziomu wpływów budżetowych, wówczas zachowana jest równowaga budżetowa. W praktyce nie zawsze jest ona utrzymana. Może wystąpić zarówno nadwyżka jak i deficyt budżetowy.
Nadwyżka budżetowa może być wykorzystana na finansowanie wybranych dziedzin życia społeczno – gospodarczego. Nie tylko, że nie stwarza ona żadnych zagrożeń dla funkcjonowania gospodarki, ale może wpłynąć na przyśpieszenie jej rozwoju.
Diametralnie odmienne problemy powoduje wystąpienie deficytu budżetowego. Pojawia się on wówczas, gdy w skali roku występuje brak środków na pokrycie wydatków budżetowych. Źródłem finansowania deficytu budżetowego jest kredyt publiczny. Może on mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Kredyt wewnętrzny powstaje w oparciu o pożyczki publiczne zaciągnięte u osób i instytucji w obrębie obszaru, który podlega władzy publicznej zaciągającej pożyczkę. Kredyt zewnętrzny to pożyczka, którą władze wykonawcze zaciągają u osób lub instytucji znajdujących się poza obszarem administracji państwowej. Są to zwykle państwowe pożyczki zagraniczne.

Częstą i powszechnie stosowaną formą zaciągania pożyczek publicznych jest emisja papierów wartościowych. Zalicza się do nich bony skarbowe i obligacje państwowe. Obligacje państwowe sprzedawane są na wolnym rynku wszystkim podmiotom. Mogą je nabywać zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, krajowe i zagraniczne.
Bony skarbowe mogą być oferowane bezpośrednio centralnemu bankowi lub bankom komercyjnym po odpowiedniej stopie dyskontowej. Dlatego też stanowią alternatywę dla lokaty niektórych depozytów. Pożyczki publiczne są zaciągane na określony okres, po upływie którego zaciągnięty kredyt publiczny należy spłacić.
Powstały w wyniku zaciągania kredytów dług publiczny wymaga obsługi. Składa się na nią opłacanie odsetek od obligacji i pożyczek oraz konieczność wykupu nowych transz tych obligacji bądź krótkoterminowych bonów skarbowych.
Obsługa długu publicznego może mieć dwa źródła finansowania. Po pierwsze, mogą być tworzone specjalne fundusze, głównie ze źródeł podatkowych. Fundusze te określają się mianem funduszy amortyzujących pożyczki. Po drugie, zobowiązania wynikające z obsługi długu publicznego mogą być regulowane z ogólnych dochodów budżetowych bądź też ze środków uzyskiwanych z emisji nowej pożyczki. Przy chronicznym deficycie, takim jaki wystąpił w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych, koszty obsługi długu publicznego mogą być bardzo wysokie. Na wysoki poziom kosztów obsługi długu publicznego może wpłynąć: bardzo wysoka stopa procentowa oraz zaciągane przez państwo pożyczki krótkoterminowe w postaci bonów skarbowych o wysokiej stopie dyskonta.

1. Finansowanie deficytu budżetowego.

1. Zaciąganie kredytów w bankach

Powoduje to zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego, co jest niekorzystne dla inwestorów prywatnych, bo może spowodować wzrost stopy procentowej kredytu. Nazywa się to efektem wypierania, który nie nastąpi jednak w pełni w okresie ożywienia czy recesji.

1. Zwiększanie długu publicznego

Dług publiczny to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należytej zapłaty, z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa, w celu pokrycia deficytu budżetowego. Możliwości finansowania deficytu publicznego z rosnącym zadłużeniem publicznym zależą od stopnia chłonności i poziomu rozwoju rynku kapitałowego. Skarb państwa Skarb państwa emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku. Obligacje te charakteryzują się wysoką płynnością. Zwykle też oprocentowanie jest wyższe od oprocentowania depozytów terminowych. Wykupywanie strych obligacji wraz z odsetkami następuje zwykle z dochodów pochodzących z emisji nowych obligacji. Powoduje to stały wzrost zadłużenia publicznego. Jeśli rynek jest chłonny i rozwinięty to obligacje znajdują swoich nabywców. Jeżeli rynek jest niechłonny to aby sfinansować deficyt budżetowy, niesprzedane obligacje musi wykupić bank centralny (zwykle w drodze emisji pieniądza, co może uruchomić spiralę inflacji).

1. Zmniejszenie wydatków przez rząd

Najprostszą metodą walki z deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w celu ich dostosowania do osiąganych dochodów. Powoduje to zmniejszenie nakładów na oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp. Może to doprowadzić do wielu negatywnych następstw w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju oraz w stanie zdrowia społeczeństwa. Poza tym tego typu cięcia mogą poprawić sytuację chwilowo. Zmniejszenie wydatków prowadzi do obniżenia popytu i zahamowania wzrostu dochodu narodowego. W efekcie to co budżet zyska w dłuższym okresie straci.

Źródłami pokrycia deficytu budżetowego państwa są:
1.środki powstające na rachunku budżetu państwa w dniu 31.12.
2.przychody z tytułu sprzedaży skarbowych papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje rynkowe, oszczędnościowe itp.)
3.przychody z prywatyzacji
4.przychody z tytułu kredytów i pożyczek krajowych i zagranicznych
5.przychody z innych tytułów
6.odsetki od przychodów z odsetek

Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

1. Rynki giełdowe i pozagiełdowe.

Rynek giełdowy:

Jest to miejsce, w którym dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych. Obecnie notowania mogą odbywać się w systemie elektronicznym i open outcry

Podział rynków giełdowych

1 maja 2004 dokonany został nowy podział rynków giełdowych. Zamiast dotychczasowych rynków podstawowego, równoległego i wolnego, obecnie obrót giełdowy prowadzony jest na dwóch nowych rynkach, regulowanych osobnymi regulaminami:

Rynek podstawowy

Kluczowe kryteria dopuszczeniowe:

papiery wartościowe są dopuszczone do publicznego obrotu,

ich zbywalność nie jest ograniczona,

wszystkie wyemitowane akcje danego rodzaju zostały objęte wnioskiem do właściwego organu spółki prowadzącej urzędowy rynek giełdowy o dopuszczenie ich do obrotu,

iloczyn liczby i prognozowanej ceny rynkowej akcji objętych wnioskiem, a w przypadku gdy określenie tej ceny nie jest możliwe - kapitały własne emitenta, wynoszą równowartość w złotych co najmniej 1.000.000 EURO,

rozproszenie akcji,

sprawozdanie finansowe za 3 ostatnie lata.

Rynek równoległy

Kluczowe kryteria dopuszczeniowe:

- są one dopuszczone do publicznego obrotu lub KPWiG wydała zezwolenie na ich obrót na rynku regulowanym,

- ich zbywalność nie jest ograniczona,

- w stosunku do ich emitenta nie toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne

W ramach rynku podstawowego wyodrębniony został segment Plus. Warunkami włączenia akcji do tego segmentu - oprócz wymogów mierzalnych, są kryteria o charakterze jakościowym - przyjęcie do stosowania wszystkich zasad ładu korporacyjnego oraz podniesienie standardów w zakresie komunikacji emitentów z inwestorami.

W ramach rynku równoległego wyodrębniony został segment Prim. Podstawą kwalifikacji do segmentu PRIM są wymogi dotyczące standardów komunikacji emitentów z inwestorami a także zwiększenie zakresu informacji finansowych poprzez zobowiązanie do publikowania skonsolidowanych raportów kwartalnych.

Schemat podziału rynków po 1 maja 2004 r.

Rynek

Handel regulowany jest organizowany przez instytucje giełdowe, podlegające pod nadzór niezależnych komisji nadzoru. Uczestnictwo w handlu możliwe jest za pośrednictwem brokerów - domów maklerskich. W obrocie mogą uczestniczyć zarówno inwestorzy instytucjonalni, jak i osoby fizyczne. Emisja akcji stanowi dla przedsiębiorstw jedno ze źródeł pozyskania kapitału potrzebnego dla dalszego rozwoju.

Uczestnicy

Rynki giełdowe mają charakter regulowany. podlegają precyzyjnym regulacjom, a prowadzony na nich ma charakter scentralizowany. Obrót organizowany jest przez instytucję giełdy, której celem jest zapewnienie odpowiednich warunków formalnych i technicznych dla przyjmowania, kojarzenia i realizacji zleceń kupna i sprzedaży dopuszczonych do publicznego obrotu instrumentów finansowych. Do cech charakterystycznych giełd należy zaliczyć stałe zasady handlu, brak konieczności okazywania drugiej strony transakcji, stały czas i miejsce prowadzenia obrotu, standaryzację instrumentów znajdujących się w obrocie oraz reguł prowadzenia handlu i rozliczeń.

Pośrednicy

Inwestorzy mogą uczestniczyć w handlu na rynku giełdowym poprzez pośrednika – brokera. Pośrednicy dokonują transakcji na własny rachunek we własnym imieniu lub na rzecz inwestora, którego dyspozycję wykonują. Podstawową usługą realizowaną przez brokerów jest umożliwienie zawierania transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych oraz instrumentów pochodnych, za co pobierana jest prowizja, uzależniona najczęściej od wielkości transakcji. Brokerzy często świadczą także usługi dodatkowe w zakresie edukacji i doradztwa w zakresie inwestycji.

Na polskim rynku funkcję pośredników pełnią domy maklerskie, znajdujące się pod nadzorem Komisji Papierów Wartościowych.

Inwestorzy instytucjonalni

Jedną z najważniejszych grup uczestników rynku stanowią inwestorzy instytucjonalni. W skład tej grupy wchodzą m.in. fundusze inwestycyjne – w tym fundusze emerytalne, firmy brokerskie, towarzystwa ubezpieczeniowe oraz banki inwestycyjne. Tym mianem określa się także instytucje niefinansowe prowadzące działalność inwestycyjną na publicznym rynku papierów wartościowych. Inwestorzy instytucjonalni stanowią największą grupę uczestników obrotu na rynkach giełdowych.

Inwestorzy indywidualni

Dochód osiągany w gospodarce przez gospodarstwa domowe może być przeznaczony na konsumpcję bieżącą lub inwestowany, z przeznaczeniem na konsumpcję w przyszłym okresie. Inwestycje na rynku giełdowym dla inwestorów indywidualnych stanowią ryzykowna, ale i potencjalnie bardziej zyskowną alternatywę wobec np. depozytów bankowych. Inwestorzy indywidualni uczestniczą w handlu giełdowym od początku istnienia rynków.

Rynek pozagiełdowy

Cechą charakterystyczną tego rynku są transakcje, które odbywają się poza właściwym parkietem giełdy. Ceny na tym rynku są cenami negocjowanymi pomiędzy poszczegónymi brokerami nie występującymi na parkiecie giełdy. Rynek pozagiełdowy charakteryzuje się niskimi kryteriami odnośnie wprowadzanych instrumentów. Przykładem rynku pozagiełdowego jest w Polsce: Centralna Tabela Ofer, w Stanach Zjednoczonych największy rynek pozagiełdowy na świecie NASDAQ.

rynek pozagiełdowy

CeTO - rynek pozagiełdowy; podobnie jak giełda umożliwia w sposób uregulowany kupno i sprzedaż papierów wartościowych. Od giełdy różni go zasadniczo fakt, że rynek pozagiełdowy nie ma określonej lokalizacji fizycznej, więc nie można tu mówić o parkietach. Wprowadzeniu obrotu maklerzy posługują się komputerem elektronicznie połączonym z komputerem centralnym rejestrującym oferty kupna i sprzedaży papierów wartościowych oraz transakcje, bądź telefonem przy negocjowaniu transakcji. Inny jest także adresat oferty rynku pozagiełdowego. Rynek CeTO spełnia wysokie wymagania standardów bezpieczeństwa obrotu właściwe dla rynku regulowanego. Obrót jest nadzorowany w trybie ciągłym przez Centralną Tabelę Ofert S.A. Domy maklerskie i emitenci są pod stałym nadzorem KPWiG, a rozliczenia zawartych transakcji są prowadzone i gwarantowane przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (KDPW).

CeTO - rynek pozagiełdowy; podobnie jak giełda umożliwia w sposób uregulowany kupno i sprzedaż papierów wartościowych. Od giełdy różni go zasadniczo fakt, że rynek pozagiełdowy nie ma określonej lokalizacji fizycznej, więc nie można tu mówić o parkietach. Wprowadzeniu obrotu maklerzy posługują się komputerem elektronicznie połączonym z komputerem centralnym rejestrującym oferty kupna i sprzedaży papierów wartościowych oraz transakcje, bądź telefonem przy negocjowaniu transakcji. Inny jest także adresat oferty rynku pozagiełdowego. Rynek CeTO spełnia wysokie wymagania standardów bezpieczeństwa obrotu właściwe dla rynku regulowanego. Obrót jest nadzorowany w trybie ciągłym przez Centralną Tabelę Ofert S.A. Domy maklerskie i emitenci są pod stałym nadzorem KPWiG, a rozliczenia zawartych transakcji są prowadzone i gwarantowane przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (KDPW).

1. Fundusze inwestycyjne. Uczestnicy i instrumenty.

Fundusz inwestycyjny – osoba prawna, z usług której może skorzystać każdy podmiot, w celu pomnażania kapitału. Jest to majątek klientów zarządzany przez specjalistów. Zadaniem specjalisty (licencjonowanego doradcy inwestycyjnego) jest inwestowanie powierzonych mu pieniędzy w taki sposób, aby osiągnąć jak największy zysk dla uczestników funduszu. Najczęściej, dla każdej firmy zarządzającej pieniędzmi (towarzystwo funduszy inwestycyjnych – TFI) pracuje wiele analityków, oraz kilku zarządzających. Istotny, jest także fakt, że Fundusz Inwestycyjny i TFI, które nim zarządza mają oddzielne osobowości prawne. Skutkuje to tym, że w razie upadku TFI aktywa zgromadzone w funduszach nie wchodzą w skład masy upadłościowej TFI. A więc aktywa uczestników funduszu są bardzo bezpieczne i ponoszą tylko ryzyko inwestycyjne. W bankach natomiast mamy sytuację odwrotną. Aktywa banku w przypadku jego upadłości zostają spożytkowane na zaspokojenie zobowiązań banku.

Każdy pieniądz, który jest wpłacany na konto w funduszu jest przeliczany na tzw. jednostki uczestnictwa (fundusz otwarty) lub certyfikaty inwestycyjne (fundusz zamknięty). Ich liczba pokazuje udział w majątku funduszu. Otwarty fundusz inwestycyjny ma obowiązek codziennie wyceniać ile jest warta jednostka uczestnictwa. Wartość jednostki jest podawana do publicznej wiadomości. Obecnie można śledzić wartość jednostek, przez internet, codzienną lekturę dzienników, telegazetę, czy nawet telefon komórkowy. Jest to bardzo wygodna forma kontroli nad inwestycjami. W zależności od ryzyka jakie akceptujemy, oraz od długości czasu inwestowania, można wybierać spośród różnych ofert Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych.

Fundusze inwestycyjne różnią się między sobą poziomem ryzyka i związanym z nim rodzajem instrumentu finansowego, w który lokują swoje aktywa. Różnice dotyczą także horyzontu czasowego inwestycji i celów inwestycyjnych. Nie ma dwóch identycznych funduszy inwestycyjnych.

Fundusze inwestycyjne stanowią coraz popularniejszą formę oszczędzania. w styczniu 2007 roku kwota zgromadzona przez wszystkie działające w Polsce TFI przekroczyła 100 mld złotych.

Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych mogą przystępować do Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami.

Jednostka uczestnictwa

Jednostka uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego reprezentuje jednakowe prawa majątkowe uczestników funduszu. Jest ona nabywana za wpłaty wniesione do funduszu. Ustawa określa, że jednostka nie może być zbyta przez uczestnika na rzecz osób trzecich, natomiast podlega dziedziczeniu. Ustawa dopuszcza ustanowienie zastawu na jednostkach uczestnictwa.

Przy przedstawianiu typów funduszy pojawiło się sformułowanie jednostka uczestnictwa. Otóż jest ona tytułem współwłasności w majątku funduszu. Jej wartość może się zmieniać w zależności od skuteczności inwestycji funduszu, wyraża ona majątek funduszu przypadający na jedną jednostkę. Wzrost jej wartości jest dochodem dla inwestora powierzającego środki funduszowi. Bardo ważne jest podkreślenie, że w Polsce jednostka uczestnictwa nie jest papierem wartościowym, a jej nabywca nie jest akcjonariuszem funduszu, lecz jego uczestnikiem.

Cel inwestycyjny funduszu

Jest to określona w statucie generalna “wytyczna”, jaką powinien kierować się fundusz w realizacji polityki inwestycyjnej. Dopuszczalne cele inwestycyjne funduszu otwartego lub specjalistycznego otwartego określa ustawa. Mogą to być: ochrona realnej wartości aktywów funduszu, osiąganie przychodów z lokat netto funduszu, wzrost wartości aktywów w wyniku wzrostu wartości lokat. Cele inwestycyjne funduszy zamkniętych mieszanych i specjalistycznych zamkniętych mogą być określone dowolnie. Fundusze mogą realizować jednocześnie kilka celów, jednak nie powinny się one wykluczać. Bardzo istotne jest również to, że fundusz nie może gwarantować osiągnięcia celu inwestycyjnego.

Polityka inwestycyjna funduszu

Zasady polityki inwestycyjnej funduszu szczegółowo określają sposoby osiągania celu inwestycyjnego. Na politykę inwestycyjną składają się:
- rodzaje papierów wartościowych i innych praw majątkowych będących przedmiotem lokat funduszu,
- kryteria doboru lokat,
- zasady dywersyfikacji portfela,
- dopuszczalna wysokość kredytów i pożyczek zaciąganych przez fundusz.

Rola funduszy inwestycyjnych w gospodarce
Fundusze inwestycyjne odgrywają bardzo ważna rolę w gospodarce, pomagają one przesłać oszczędności ludności na rynek kapitałowy gdzie środki te są efektywnie wykorzystywane. Jednak fundusze inwestycyjne rozwijają się w Polsce niezbyt dynamicznie. Polacy boją się nim powierzać swoje oszczędności, wolą je trzymać w banku. Jednak jak wykazała praktyka fundusze inwestycyjne są bezpieczne, a inwestycja w nie przynosi przyzwoite dochody. Są ono bardzo interesujące alternatywą dla osób nie mających czasu grać samodzielnie na giełdzie. Warto jednak pamiętać, żeby inwestycje w fundusze inwestycyjne traktować długoterminowo, z takiej perspektywy prawie zawsze przynoszą znacznie wyższe dochody niż odsetki bankowe. Na Zachodzie są one bardzo popularnym sposobem oszczędzania, w USA istnieje ich ponad jako ciekawostkę można przytoczyć, że popularne są tam także fundusze inwestycyjne inwestujące w jednostki innych funduszy inwestycyjnych.

Jest to forma zbiorowego lokowania środków pieniężnych wpłaconych przez przedsiębiorstwa, gminy i osoby prawne oraz fizyczne. Nawet stosunkowo niewielkie wpłaty wielu uczestników tworzą znaczny kapitał, który umożliwia korzystne inwestycje, mające na celu osiąganie zysków niż tradycyjna lokata bankowa. Majątek funduszu inwestycyjnego lokowany jest na zasadzie dywersyfikacji ryzyka, tj. inwestowania w tak szerokie spektrum lokat, aby nawet spadek wartości jednej z nich w niewielkim stopniu wpłynął na wartość całego portfela.

W funduszach otwartych uczestnicy mogą lokować swoje środki wyłącznie w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski, papiery wartościowe dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, oraz papiery wart. do publicznego obrotu, nabywane w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej, jeśli będą w ciągu roku notowane na rynku regulowanym. Można również nabyć p. w. zbywalne i krótkoterminowe wierzytelności pieniężne, których wartość rynkowa może być ustalona w każdym czasie.

W funduszach zamkniętych uczestnicy mogą inwestować w: papiery wartościowe, wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności wobec osób fizycznych, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty, prawa pochodne od praw majątkowych będących przedmiotem lokat, transakcje terminowe, zbywalne towary giełdowe (nabywane na giełdach towarowych). Fundusze te charakteryzuje wysoki poziom ryzyka, mogą dokonywać lokat w mniej płynne aktywa i nie muszą utrzymywać pełnych rezerw. Nie zbywają jednostek uczestnictwa tylko emitują certyfikaty inwestycyjne (papiery wartościowe na okaziciela).

W funduszach mieszanych uczestnik może lokować swe środki w zbywalne: papiery wartościowe, wierzytelności pieniężne o terminie wymagalności nie dłuższym niż rok, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz waluty.

1. Fundusze emerytalne.

Fundusz emerytalny czyli drugi filar opiera się na uczestnictwie w Otwartych Funduszach Emerytalnych (OFE). Polega on na gromadzeniu i inwestowaniu składek członków OFE. Część składki pobieranej przez ZUS przekazywana jest na indywidualne konto w OFE. Środki zgromadzone na rachunku w funduszu emerytalnym pochodzić będą z kolejnych wpłat oraz osiągniętych zysków. Od ty wielkości zależeć będzie wysokość emerytury z drugiego filaru. Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE) zarządza pieniędzmi gromadzonymi w OFE. Przyszła emerytura zależeć będzie od tego jaki zysk wypracuje PTE a zatem od trafności w dobry fundusz emerytalny. Fundusze emerytalne jako system kapitałowy dają możliwość uzbierania odpowiednio wysokiego kapitału tylko dla osób, które będą odpowiednio długo jego aktywnymi uczestnikami, czyli będą przez długi okres czasu gromadzić składki w OFE. Osoby urodzone po 31.12.1968r muszą zgodnie z ustawą uczestniczyć w drugim filarze. Osoby urodzone przed 31.12.1968r mogły przeliczyć czy jest to dla nich opłacalne i podjąć stosowną decyzję do końca 1999 roku. Kapitał w OFE, w przeciwieństwie do środków zgromadzonych w I filarze to rzeczywiście pieniądze które stanowić będą przyszłą emeryturę z II filaru. Podlegają również dziedziczeniu. Każdy kto podejmuje pracę, zobowiązany jest do wyboru OFE. Może wybrać tylko jeden fundusz emerytalny. Fundusze emerytalne mają dużą konkurencję i dlatego zamiana na inny fundusz emerytalny nie stanowi żadnego problemu. Przepisy wprowadzają system zabezpieczeń gwarantujący bezpieczeństwo kapitału w funduszach emerytalnych. Działalność wszystkich funduszy jest kontrolowana przez Komisję Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE). Otwarte fundusze emerytalne zobowiązane są do publikowania na bieżąco informacji o prowadzonej działalności inwestycyjnej oraz jej wynikach. Gdy otrzymamy prawo do odbierania świadczeń emerytalnych a nasz otwarty fundusz emerytalny przekaże uzbierany przez nas kapitał do zakładu zakładu emerytalnego. Zakład będzie wypłacał emeryturę według obranego przez nas wariantu.

Otwarty fundusz emerytalny jest częścią systemu emerytalnego, z którego w przyszłości będzie wypłacana emerytura. Do OFE co miesiąc ZUS przekazuje część składki na ubezpieczenie społeczne, którą do ZUS odprowadza pracodawca. Pieniądze do OFE wpłaca wyłącznie ZUS. Klient nie może wpłacić nic sam. OFE inwestuje pieniądze na różne sposoby by jak najefektywniej mnożyć je do czasu kiedy zacznie się z nich korzystać.

W Polsce system emerytalny oparty jest na trzech sposobach (filarach) gromadzenia środków na przyszłą emeryturę.

• I filar to ZUS (jest obowiązkowy) – ZUS jest tylko jeden, nie ma się wpływu na jego wybór.

• II filar to OFE (jest obowiązkowy dla osób urodzonych po 31.12.1968r). Trzeba go wybrać samemu.

• III filar jest nieobowiązkowy, są to wszystkie inne metody odkładania kapitału na emeryturę.

1. Modele i podmioty polityki regionalnej.

• scentralizowana - zdecentralizowana

• prorozwojowa - zachowawcza

• skoncentrowana - rozproszona

• radykalne zmiany – powolny wzrost

• wyrównawcza - polaryzacyjna

Podejście centralistyczno-wyrównawcze:

– polityka strukturalna ma polegać na realizacji określonej koncepcji rozwoju gospodarki, zakładającej jej pożądaną strukturę działowo – gałęziową w układzie przestrzennym;

– dominacja programów sektorowych i wertykalnych (hierarchicznych);

– przypisywanie rządowi rezydualnych kompetencji (nie związanych ustawowo z konkretnym poziomem organizacji terytorialnej państwa) w zakresie rozwoju regionalnego;

– uznawanie nadrzędności polityki przestrzennego zagospodarowania kraju nad polityką regionalną.

Podejście decentralistyczno-konkurencyjne:

– polityka strukturalna nie zakłada żadnej koncepcji pożądanej struktury działowo- gałęziowej, ma natomiast sprzyjać´ zmianom strukturalnym w gospodarce zapewniającym jej międzynarodową konkurencyjność;

– dominacja programów regionalnych i horyzontalnych (partnerskich);

– przypisywanie regionom (samorządowi terytorialnemu) rezydualnych kompetencji w zakresie rozwoju regionalnego;

– uznawanie autonomii polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i polityki rozwoju regionalnego.

Wyrównawczy i scentralizowany model polityki regionalnej jest wadliwy nie tylko dlatego, że – jak wskazują doświadczenia innych krajów, w tym szczególnie Włoch – jest on przeciwskuteczny, ale też dlatego, iż w Polsce występują szczególne warunki, które taką przeciwskuteczność mogą jeszcze wzmacniać. Do tych warunków zalicza się w szczególności:

• historycznie uformowany system reprezentacji interesów oraz specyficzną postać segmentacji społeczeństwa, ukształtowaną w okresie systemowej transformacji;

• ogólną słabość administracji publicznej.

Podmioty realizujące politykę regionalną – 3 podmioty, które współpracują, współdziałają ze sobą:

1. państwo

2. Rada Europy (rozwija współpracę transgraniczną)

3. Unia Europejska

Zasadnicza zbieżność istnieje pomiędzy państwem a UE. Natomiast różnice widać w działaniach RE, która nie jest nastawiona na kreowanie polityki regionalnej. W znacznie większym stopniu polityki współpracują pomiędzy różnymi społecznościami w dziedzinach np. kultury, edukacji, gospodarki.

Celem współpracy jest zacieranie różnic, zwłaszcza etnicznych przez RE.

Nie prowadzi działalności stymulującej rozwój przez działanie finansowe.

Aparat państwowy + UE - współpraca jest podstawą działania, w szczególności jeśli chodzi o rozwój gospodarczy.

1. Cele i instrumenty polityki regionalnej Unii Europejskiej.

Cele polityki regionalnej państwa:

1. Rozwój przedsiębiorczości, zwłaszcza MSP, oraz tworzenia nowych, trwałych miejsc pracy;

2. Restrukturyzacja wybranych dziedzin usług publicznych oraz gospodarki regionalnej, opierająca się na zasadach zrównoważonego rozwoju;

3. Inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej i transportowej, poprawiające warunki realizowania inwestycji;

4. Przedsięwzięcia z zakresu edukacji, w tym edukacji dorosłych;

5. Przedsięwzięcia z zakresu kultury regionalnej, będących składnikami kultury narodowej, oraz z zakresu ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego;

6. Inwestycje poprawiające stan środowiska;

7. Rozwój instytucji działających na rzecz pobudzania aktywności i wspomagania działań samorządowych wspólnot regionalnych;

8. Innowacje i transfer technologii oraz studia i badania niezbędne do prowadzenia polityki rozwoju regionalnego

Podział instrumentów gospodarki regionalnej wykorzystywany w Unii Europejskiej sprowadza się do następujących zasadniczych grup:

1. Instrumenty finansowe (służą wsparciu ze strony sektora publicznego lokalizacji i rozwoju podmiotów gospodarczych w regionach problemowych)

1. Instrumenty infrastrukturalne (służą poprawie jakości środowiska biznesowego w regionach problemowych)

1. Instrumenty niematerialne (ich rola polega na wspieraniu działalności: informacyjne, doradczej, konsultacyjnej, edukacyjnej, szkoleniowej, badawczej oraz rozwoju technologicznego)

1. Programowanie rozwoju regionalnego - w przypadku kraju dostosowującego się do warunków Unii Europejskiej; polega na opracowaniu zgodnych ze standardami UE zintegrowanych strategii rozwoju regionalnego.

1. Endo – i egzogeniczne czynniki rozwoju regionalnego.

Endogeniczne- wewnątrz regionu:

- zasoby naturalne- surowce

Najbardziej uprzemysłowione są:

• Okręg warszawski (energetyka, produkcja maszyn i urządzeń, przetwórstwo art. spożywczych)

• Okręg górnośląski ( hutnictwo, górnictwo, energetyka).

• Okręg płocki (produkcja wyrobów chemicznych)

• W naszym okręgu bydgoskim dominuje produkcja drewna i jego wyrobów, jak również przetwórstwo art. spożywczych.

- zasoby ludzkie

• demografia (jak się kształtuje w różnych województwach, gdzie jest więcej ludzi starych i młodych)

• wykształcenie

Najwięcej studentów studiowało w województwach mazowieckim, małopolskim, śląskim, natomiast najmniej w lubuskim, opolskim i podlaskim.

W naszym województwie więcej studiuje kobiet niż mężczyzn. Na uczelniach państwowych więcej uczy się studentów typu stacjonarnego odwrotnie jest na uczelni niepublicznych tam przeważają studenci niestacjonarni. Najwięcej kadry nauczycielskiej zatrudniono w województwach mazowieckim i śląskim.

Ogólnie to wszystko podsumowując można stwierdzić, że najbardziej rozwiniete są województwa mazowieckie dolnośląskie i śląskie

- zasoby kapitałowe (rzeczowy aparat wytwórczy, przedsiębiorstwa, infrastruktura społeczna)

Egzogeniczne- niezależne wychodzące na zewnątrz:

• gospodarka ekonomiczna (bezrobocie, inflacja, wzrost gospodarczy w kraju, sytuacja budżetowa- deficyt),polityczna(stabilizacja wewnętrzna stosunków politycznych) społeczna

• sytuacja w ościennych województwach

1. Czynniki determinujące konkurencyjność regionu.

Region jest to jednostka polityczno- terytorialno- administracyjna usytuowana bezpośrednio po centralnej władzy państwowej, wyposażona w wybierane lub mianowane przedstawicielstwo polityczne, zabezpieczone istnieniem rady regionalnej, ukonstytuowanej przez niższe podległe jej jednostki terytorialne.

Region może przyciągać lub zniechęcać inwestorów w zależności od atrakcyjności i konkurencyjności jego przestrzeni gospodarczej, społecznej i środowiska naturalnego. Struktury regionalne biorą udział w wyścigu o uzyskanie trwałych szans na przyspieszony rozwój. System funkcjonowania regionu i jego struktury stają się głównym zasobem strategicznym, który pozwala uzyskać przewagę nad innymi regionami i pozyskać potencjalnych inwestorów.

We współczesnej gospodarce, zdaniem Gorzelaka i Jałowieckiego przewagę konkurencyjną uzyskuje region :

1. łatwo dostępny za pomocą szybkich, niezawodnych i elastycznych środków transportu

2. mający bogate zaplecze naukowo-badawcze

3. którego zasoby pracy legitymują się wysokimi kwalifikacjami

4. który oferuje korzystne warunki życia, a w tym bogate środowisko kulturalne

5. posiada dobrze rozwinięte zaplecze tzw. usług około biznesowych

Ponadto innymi czynnikami, które determinują konkurencyjność regionu są:

- analiza struktury przemysłu, sektora gospodarki silnie powiązanego z gospodarką światową.

Konkurencyjność regionów jest w dużym stopniu zależna od innowacyjności przedsiębiorstw, od ich zdolności wprowadzania do procesów produkcyjnych nowych produktów i nowych technik wytwarzania, a także związanych z tym nowocześniejszych maszyn i urządzeń.

- konkurencyjność technologiczna gospodarki tzn. upowszechnianie i wprowadzanie standardów z serii ISO , certyfikacji akredytacji laboratoriów jednostek badawczych oraz standardów GMP.

- wskaźnik udziału eksportu w produkcji sprzedanej. Im wskaźnik wyższy tym bardziej konkurencyjny jest przemysł danego regionu.

- dobrze rozwinięte usługi, które nie tylko kreują nowe miejsca pracy, ale także powodują mniejsze uzależnienie się gospodarki danego regionu od czynników zewnętrznych. Tym samym regiony o wysokim udziale zatrudnienia w usługach cechuje mniejsza wrażliwość na wahania koniunkturalne.

- atrakcyjność inwestycyjna

- zdolność do konkurowania dóbr i usług wyprodukowanych na obszarze danego regionu z importowanymi produktami i usługami,

- możliwość sprzedaży wyprodukowanych dóbr i usług z danego regionu w stosunku do innych regionów i krajów,

- zdolność skłonienia inwestorów krajowych i zagranicznych do wyboru danego regionu jako miejsca lokalizacji przyszłej inwestycji

- czynniki wewnętrzne (podatki, obciążenia ZUS)

- czynniki zewnętrzne ( kursy walut, zmiana popytu za granicą).Czym firma mniejsza tym waga czynnika zewnętrznego maleje

1. Założenia polskiej polityki regionalnej po akcesji do Unii Europejskiej.

Celem polityki regionalnej (strukturalnej) w Unii Europejskiej (UE) jest zmniejszenie nierówności gospodarczych i społecznych pomiędzy najbiedniejszymi, a najbogatszymi jej regionami, a przez to zwiększenie społecznej i gospodarczej zwartości (spójności) całości Unii. Polityka regionalna opiera się na zasadzie współfinansowania i partnerstwa ze strony władz centralnych i regionalnych państw członkowskich. Unia zapewnia wsparcie finansowe dla projektów regionalnych podejmowanych w tych krajach oraz ukierunkowuje ich działania na rzecz harmonijnej integracji z korzyścią dla całej organizacji. Głównym celem tej polityki jest lepsze wykorzystanie dla rozwoju tych regionów występujących w nich zasobów: materiałów i energii, złóż surowcowych oraz zasobów przyrodniczych. Podmiotami prowadzącymi i realizującymi tę politykę są władze terenowe i centralne, a także miejscowe podmioty gospodarcze, organizacje samorządowe i społeczno-ekonomiczne. Ważnymi celami polityki regionalnej są także decentralizacja władzy politycznej i gospodarczej, poprawa warunków rozwoju gospodarczego i infrastruktury w regionach, powiatach i gminach, a także rozwój oświaty i nauki, kultury ogólnej i regionalnej oraz ochrona środowiska.Członkostwo Polski w UE daje Polsce szansę pozyskania znacznych środków na rozwój całego kraju i najbardziej potrzebujących regionów. Szansa ta może być jednak tylko przejściową i trwać tylko kilka lat. Tym bardziej należy zadbać, by tej szansy nie stracić. Kluczowym zadaniem jest zwiększenie zdolności Polski (tak władz centralnych jak i regionalnych i lokalnych) do absorpcji unijnych środków. Wymaga to nie tylko umiejętności formułowania przekonujących projektów i sprawności w zarządzaniu ich realizacją, ale również takiego doboru projektów i sposobów ich finansowania i zarządzania, by rzeczywiście projekty te przyczyniały się do rozwoju gospodarczego regionów i społeczności lokalnych, by nie stały się obciążeniem dla lokalnych samorządów i społeczności.

Obecnie podstawowe kierunki regionalnej polityki Unii Europejskiej to:

- wspieranie rozwoju regionów opóźnionych i problemowych,

- restrukturyzacja starych regionów przemysłowych,

- wspieranie regionów z dominującym rolnictwem, odczuwających negatywne skutki wspólnej polityki rolnej Unii,

- walka z bezrobociem młodzieży i bezrobociem długookresowym.

Regiony problemowe w Unii Europejskiej to:

regiony opóźnione w rozwoju, gdzie Produkt Narodowy Brutto na 1 mieszkańca jest mniejszy niż 75% średniej dla Wspólnoty regiony depresyjne – mające przestarzałą strukturę przemysłową regiony rolnicze.

1. Waluta międzynarodowa w obrocie prywatnym i oficjalnym.

Walutą międzynarodową, nazywaną też walutą rezerwową, kluczową lub światową, jest wymienialna waluta narodowa, która powszechnie w długim okresie pełni w stosunkach międzynarodowych funkcje pieniądza, a więc miernika wartości, środka płatniczego i środka tezauryzacji. Funkcje te powinna pełnić zarówno w sferze prywatnej, jak i w sferze oficjalnej.

Uzyskanie przez daną walutę statusu waluty międzynarodowej wymaga, oprócz pełnej wymienialności, spełnienia przez kraj ją emitujący określonych warunków, do których zalicza się:

• wysokie obroty handlu zagranicznego. Duży eksport atrakcyjnych towarów po konkurencyjnych cenach oznacza bowiem dla posiadaczy waluty międzynarodowej dostęp do różnorodnych towarów, co stanowi jej towarowe zabezpieczenie. Natomiast duży import towarów i usług przez podmioty zagraniczne pożądanej waluty;

• wysoki udział emitenta waluty międzynarodowej w międzynarodowych obrotach kapitałowych i pieniężnych, co jest pochodną zdolności państwa i podmiotów prywatnych z kraju emitenta waluty międzynarodowej do udzielania kredytów zagranicznych, zakupu zagranicznych papierów wartościowych i dokonywania bezpośrednich inwestycji zagranicznych;

• występowanie podaży netto waluty dla zagranicy, co wymaga utrzymywania strukturalnego deficytu bilansu płatniczego, który jest długotrwałym źródłem kreacji waluty międzynarodowej dla podmiotów zagranicznych;

• ustabilizowana wartość waluty, tj. ustabilizowany poziom kursu walutowego i zachowanie w długim okresie względnie stałej siły nabywczej na rynku wewnętrznym, co jest przesłanką zaufania inwestorów zagranicznych do danej waluty i zachowania realnej wartości rezerw w niej utrzymywanych;

• istnienie odpowiednich instytucji finansowych ułatwiających pełnienie przez pieniądz krajowy funkcji waluty międzynarodowej. Chodzi tutaj o istnienie rozwiniętego systemu bankowego z siecią placówek zagranicznych i dobrze ukształtowanego rynku kapitałowego oraz pieniężnego stanowiących warunek dostępu do kapitału i podstawę transferów kapitałowych dla podmiotów zagranicznych.

1. Istota równowagi bilansu płatniczego.

Bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczącym określonego okresu, zazwyczaj jednego roku kalendarzowego.

Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji gospodarczej.

Oddziałuje on na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza:

• monetarnej,

• fiskalnej,

• handlowej,

• kursu walutowego.

Bilans jest zestawieniem sporządzanym według ogólnych zasad księgowości. Transakcje międzynarodowe są w nim sklasyfikowane jako kredytowe (ma) lub debetowe (winien).

Transakcje kredytowe to transakcje, które powodują otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych.

Transakcje debetowe zaś to takie transakcje, które wymagają płatności na rzecz

podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju. Całość transakcji w bilansie płatniczym: dzieli się na dwie podstawowe części

• rachunek bieżący

• rachunek kapitałowy

Tak więc w bilansie płatniczym odnotowuje się:

• wzrost lub spadek różnego rodzaju należności i zobowiązań zagranicznych,

• przyrost lub ubytek majątku rzeczowego za granicą lub zagranicznego w kraju oraz

• zmiany zapasu złota monetarnego i zasobu specjalnych praw ciągnienia (SDR).

Równowaga bilansu płatniczego:

Z formalnego, rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony.

Saldo obrotów bieżących powinno być równe saldu obrotów kapitałowych

skorygowanych o zmianę stanu rezerw.

Obroty kapitałowe wyjaśniają nam, z jakich źródeł został sfinansowany deficyt lub na co została zużyta nadwyżka rachunku bieżącego.

Jeśli obroty kapitałowe nie równoważą deficytu lub nadwyżki obrotów bieżących, to funkcje te są przejmowane przez rezerwy płatnicze.

Nie zrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje odpowiednie ich zmniejszenie. Z kolei nadwyżka obrotów bieżących, jeśli nie jest skompensowana eksportem kapitału, powoduje wzrost rezerw płatniczych.

Gdy spadek rezerw płatniczych jest znaczny i szybko się zwiększa zagraniczne zadłużenie długoterminowe, zmniejsza się wiarygodność płatnicza kraju.

Równowaga rzeczywista ma miejsce wówczas, gdy należności i zobowiązania handlowe są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymująca się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.

Równowaga pozorna ma natomiast miejsce wtedy, kiedy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restryktywnej polityki dewizowej lub handlowej.

Oprócz pojęcia bilansu płatniczego jest stosowane pojęcie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej kraju.

Przedstawia ona łącznie sumę i strukturę aktywów krajowych za granicą i zagranicznych w kraju, zazwyczaj na koniec roku.

Mechanizmy równoważenia bilansu płatniczego:

Między równowagą wewnętrzną a równowagą zewnętrzną kraju występuje ścisła

współzależność.

Jest ona tym silniejsza, im większy jest stopień liberalizacji systemu gospodarczego, w tym stosunków ekonomicznych z zagranicą.

Ta ścisła współzależność sprawia, że zagadnienie równowagi płatniczej nie może być analizowane wyłącznie z punktu widzenia kursu walutowego i polityki handlowej oraz międzynarodowych przepływów kapitałowych, lecz szerzej w kontekście równowagi wewnętrznej.

Punktem wyjścia w analizie makroekonomicznej czynników kształtujących równowagę wewnętrzną i zewnętrzną jest równanie:

Ex-Im/kurs = (O-n+(P-WJ = -obroty kapitałowe,

gdzie: Ex - eksport, Im - import, O - oszczędności, 1 - inwestycje, P – podatki, Wb - wydatki budżetowe.

Powyższe zależności wyprowadza się z równania:

Y = K + 1 + Wb + Ex - Im/kurs

oraz O = Y – P - K,

gdzie: Y- dochód narodowy, K - konsumpcja.

Takie trójczłonowe ujęcie współzależności pozwala kwestię równowagi wewnętrznej i zewnętrznej rozpatrywać z trzech podstawowych punktów widzenia:

1.równowagi rachunku bieżącego i wpływu na nią bilansu handlowego i kursu;

2. równowagi wewnętrznej kształtowanej w dużym stopniu zmianę relacji oszczędności i inwestycji, poziomu podatków i wydatków budżetowych;

3. przepływów kapitałowych z zagranicą

1. Forma handlu zagranicznego.

Handel zagraniczny – wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymaniem środków gospodarczych za granicą.

W wąskim znaczeniu: sprzedaż lub zakup za granicą dóbr materialnych czynników produkcji, technologii, myśli naukowej.

Formy handlu zagranicznego:

A. Podstawowe formy handlu zagranicznego.

- export,

- import,

- handel tranzytowy, sprowadza się go wyłącznie do obrotu towarowego, dotyczy sytuacji, kiedy siedziba firmy realizującej dana transakcję kupna – sprzedaży nie znajduje się w kraju eksportującym, bądź importującym, w kraju trzecim.

Eksport – transakcje realizowane między podmiotem a odbiorcą lub za pomocą pośredników.

Eksport bezpośredni:

- stosowany przede wszystkim w eksporcie dóbr inwestycyjnych,

- bezpośredni kontakt z klientami,

- wymaga dobrej znajomości rynków zagranicznych przez producenta,

- konieczność własnej akwizycji i dbałość o rynek,

- własny dział eksportu,

- dłuższa droga zbytu,

- własny magazyn wysyłkowy,

- własny serwis i magazyn części zamiennych,

- długoterminowe kredyty,

- wzrost zaangażowania kapitału,

- wysokie ryzyko kredytowe.

Eksport pośredni:

- sprzedaż towarów przez producenta w kraju,

- dystrybucja poprzez przedsiębiorstwo handlu zagranicznego,

- znajomość przez pośredników specyficznych dla poszczególnych krajów sieci sprzedaży i dróg transportu,

- doświadczenie rynkowe pośredników, często specjalizacja w sprzedaży na określonym rynku lub określonych produktów,

- ryzyko błędnych informacji o popycie na towary producenta,

- wymóg przekazania prawa wyłącznej sprzedaży,

- preferowany przez średnie przedsiębiorstwa,

- producent unika tworzenia własnej sieci za granicą,

- preferowany w przypadku niewielkich, bądź nie regularnych dostaw towarów oraz przy sprzedaży produktów seryjnych,

- nie wymaga angażowania kapitału przez producenta na cele składowania i dystrybucji.

Import bezpośredni:

- stosowany zwłaszcza w przypadku surowców i półfabrykatów, nieprzerwany przypływ materiałów,

- bezpośredni kontakt z dostawcą,

- własny oddział zagraniczny, własna orientacja w rynku, własna akwizycja,

- wymaga urządzenia magazyny importowego,

- ryzyko transportowe importera,

- większe zaangażowanie kapitału.

Import pośredni:

- dokonywanie nieregularnie, bądź w małych ilościach,

- rozproszony z wielu krajów,

- korzystniejsze ceny poprzez masowe zakupy przez firmy handlu zagranicznego,

- konieczna dobra znajomość rynku przez firmy handlu zagranicznego,

- możliwość przystosowania importowanych towarów przez firmy handlu zagranicznego do wymagań odbiorców,

- brak problemu poszukiwania źródeł zaopatrzenia,

- stała gotowość dostaw.

B. Inne szczególne formy handlu zagranicznego.

- obrót uszlachetniający i reparacyjny,

- obrót licencjami i “know how”,

- franchizing,

- leasing,

- transakcje wiązane, kompensacyjne, barterowe,

- obrót projektami inwestycyjnymi,

- inwestycje bezpośrednie.

1. Ryzyko faktyczne i formalne kursu walutowego.

Ryzyko kursu walutowego polega na tym, że w związku z niekorzystnymi zmianami kursów walutowych może nastąpić zmniejszenie należności lub też wzrost zobowiązań w transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową.

Wystąpienie tego ryzyka jest zależne od dwóch warunków:

1. podmioty [prowadzące wymianę z zagranicą muszą mieć należności i zobowiązania wyrażone w walutach obcych, a więc utrzymać tzw. Otwartą pozycję walutową. (Pozycja walutowa – zestawienie zobowiązań i należności w danej walucie)

2. rzeczywiste kształtowanie się kursów walutowych musi odbiegać od ich stanu oczekiwanego.

Ryzyko kursu może być:

- faktyczne – nazywane ekonomicznym ryzykiem kursowym,

Ono oddziałuje na całokształt działalności przedsiębiorstwa. Zmiany kursów walutowych powodują swoiste „upośledzenie” oczekiwanych w przyszłości strumieni pieniężnych związanych z określoną pozycją majątkową przedsiębiorstwa.

- formalne – księgowe – znajduje swoje odzwierciedlenie w ewidencji księgowej

Księgowe ryzyko kursowe można podzielić:

• ryzyko poszczególnych transakcji – wynika z różnic kursowych będących skutkiem zmiany kursu walutowego w związku z rozbieżnością w czasie między momentem powstania należności lub zobowiązania a dniem ostatecznego rozliczenia transakcji.

• Ryzyko translacji (przeliczeniowe), nie ma tu faktycznie zrealizowanych różnic kursowych, ponieważ nie następuje rzeczywista wymiana jednej waluty na drugą. Dokonuje się wyłącznie ewidencji księgowej tego ryzyka, zwykle na ostatni dzień każdego roku. Ryzyko translacji składa się z:

  1. Ryzyka bilansowego – różnice kursowe powstają przez zmianę kursu walutowego albo z momentem powstania należności lub zobowiązania a momentem sporządzenia dwóch kolejnych bilansów

  2. Ryzyko konsolidacyjne – powstaje w momencie kiedy dokonujemy konsolidacji kont filii znajdujących się w różnych krajach. Jeżeli jest to ryzyko związane z krótkoterminowymi operacjami handlowymi lub finansowymi, to może pojawić się ryzyko bieżące. Nie stanowi ono z reguły dużego zagrożenia, gdyż jak wiadomo – prognozy i przewidywania w krótkim przedziale czasu są z reguły obarczone mniejszym ryzykiem. Inaczej wygląda kwestia ryzyka długoterminowego, które obejmuje okres powyżej 1 roku, ponieważ w takim okresie warunki działania mogą ulec większym zmianom w porównaniu do okresu bieżącego.

1. Motywy międzynarodowego ruchu kapitału.

Motywy obrotu kapitałowego

Motywy międzynarodowego transferu kapitału możemy podzielić na:

Polityczne - są wyrazem chęci niesienia pomocy zagranicznej w postaci darowizn, subsydiów, zwrotnej pomocy gospodarczej lub wyrównania przez zagranice zawinionych na skutek działań wojennych strat poprzez zapłatę reparacji

Humanitarne - są odzwierciedleniem zagranicznej pomocy udzielanej w sytuacji zaistnienia klęsk żywiołowych, bądź skutków działań wojennych "obejmują dary, długoterminowe pożyczki netto nie przeznaczone na cele militarne a udzielane przez instytucje państwowe lub organizacje międzynarodowe oraz pomoc techniczną"

Ekonomiczne - powodowane maksymalizacją zysków podmiotów gospodarczych

Militarne - powiązane z ruchami zarówno politycznymi jak i ekonomicznymi. Tworzą je transfery specyficznych dóbr (uzbrojenie, sprzęt wojskowy), usług (np. szkolenie wojsk) a także środków pieniężnych na realizację przedsięwzięć państwowych.

Przyczyny transferów kapitałowych

Do podstawowych przyczyn uczestnictwa w międzynarodowych przepływach kapitału zalicza się:

• Zysk ekonomiczny - różnice stopy zysku pomiędzy poszczególnymi krajami stanowią ekonomiczną podstawę przepływów w skali światowej. Kapitał wywożony jest głównie z tych państw, w których spadkowy trend stopy zysku ujawnia się najsilniej, rozmiary rynku są ograniczone, występują wysokie place, podatki i ceny surowców. Eksportowany jest do krajów o wysokiej stopie zysku.

• Dążenie do osiągnięcia wyższej stopy procentowej od wolnych kapitałów, stopy zysku od lokat, minimalizacja ryzyka

• Zagwarantowanie dostępu do deficytowych źródeł surowców - wraz z rozwojem produkcji wymagane są większe zasoby surowców po możliwie niskich cenach. Inwestycje na różnych rynkach umożliwiają zapewnienie sobie dostaw zagranicznych surowców niezbędnych do szybko rozrastającej się produkcji.

• Pozyskanie nowych rynków zbytu - w warunkach wolnej konkurencji przy wysokim poziomie współzawodnictwa między producentami lepszą pozycję ma ten, który wytwarza dobro bezpośrednio na rynku największego odbiorcy. Wtedy może szybko reagować na zmiany popytu i sam może go kształtować przez odpowiednie narzędzia marketingowe.

• Ominięcie barier za pomocą lokowania kapitału w krajach gdzie zasady te nie obowiązują. Wykorzystanie przewagi technologicznej - transfer do krajów słabiej rozwiniętych technologicznie

• Inwestycje w państwach bardziej stabilnych politycznie i ekonomicznie w celu ograniczenia ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej

• Obniżenie kosztów produkcji - ta przyczyna prowadzi do inwestowania przez zagraniczne koncerny w krajach rozwijających się. W państwach wysoko rozwiniętych rozbudowane przepisy dotyczące ochrony środowiska oraz silne związki zawodowe podnoszą koszty bieżące przedsiębiorstw.

Przyczynami partycypacji banku centralnego w międzynarodowym obrocie kapitałowym są:

• Możliwość interwencji na międzynarodowym rynku walutowym w celu nie dopuszczenia do deprecjacji waluty obcej, co jest związane z zakupem dewiz, a więc eksportem kapitału, lub tez w celu obrony kursu własnej waluty przez sprzedaż dewiz, a więc import kapitału

1. Cele i narzędzia polityki handlowej.

Polityka handlowa – zespoł działań , których celem jest wpływanie na rozmiary, kierunki i strukturę obrotów handlowych z zagranicą; świadoma działaność państwa w kształtowaniu stosunków gospodarki narodowej z otoczeniem.

Cele polityki handlowej :

• kształtowanie poządanych rozmiarów eksportu i importu oraz salda bilansu handlowego

• poprawa terms of trade ( wskaźnik określający relację zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych) poprzez oddziaływanie na strukturę eksportu i importu oraz oddziaływanie na konkurencyjność przedsiębiorstw krajowych

• zaopatrzenie gospodarki w niezbędne surowce i materiały (na długi czas)

• stymulowanie zmian strukturalnych w gospodarce

• zapewnienie równowagi na rynku pracy (zmniejszenie bezrobocia)

Narzędzia polityki handlowej :

Narzędzia polityki handlowej służą do oddziaływania państwa na stosunki ekonomiczne z zagranicą. Wyróżniamy :

ŚRODKI TARYFOWE

Cło – opłata nakładana przez państwona dany towar w momencie przegroczenia przez niego granicy danego kraju.

z punktu widzenia kierunku ruchu towarów :

• cła importowe – najczęściej stosowane, stosowane w celu ochrony produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją , ochrony poziomu cen wewnętrznych, w celach fiskalnych (zwiększenie dochodu kraju); pobierane są od towarów wyprodukowanych zagranicą w wwożonych na obszar kraju w celach handlowych lub konsumpcyjnych; efektem stoswania cłą importowego jest zwiększenie ceny w wysokości pobranej opłaty;

• cła eksportowe – opłata nakładana na towary produkcji krajowej wywozone zagranicę; stosowane rzadko; powodem ich stosowania może być dązenie do zachowania odpowiedniej podaży danego dobra na rynku wewnętrznym; np. w przypadku surowców celem stosowania cła eksportowego będzie zachęcenie do przetwarzania ich w kraju; cła te powodują wzrost cen produktów krajowych zagranicą – mogą ograniczyć eksport danego kraju, a co za tym idzie pogorszyć jego bilans handlowy (zestawienie wartości eksportu oraz importu towarów (dóbr materialnych i usług), w danym okresie)

• cła tranzytowe – opłaty naliczane przy przewozie towarów (usługi transportowe) przez obszar celny kraju lub unii celnej; stosowane są sporadycznie

z punktu widzenia sposobu obliczania :

• cła od wartośći (ad valorem) – określane w porcentach; naliczane od wartości towaru

• cła specyficzne – ich wysokość jest obliczana w stosunku do ilości towaru lub jego wagi

• cła mieszane (kombinowane) – ustalane jednocześnie od wartości i ilości przewożonego towaru

z punktu widzenia charakteru ekonomicznego :

• cła fiskalne – stosowane są wyłącznie w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów; ich poziom jest zazwyczaj bardzo wysoki; towary na które się je zazwyczaj nakłada to głównie używki, twary luksusowe oraz rodukty, które nie są wytwarzane w kraju

• cła ochronne – stosowane są w celu ochrony produkcji krajowej; powodują ograniczenie napływu towarów z zagranicy, które mogą tworzyć konkurencję dla rynku krajowego;

• cła ekspansywne – odmiana ceł ochronnyh; ich stosowanie ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym, a co za tym idzie zwiekszanie ekspansywności producentów krajowych na rynkach zagranicznych

z punktu widzenia podmiotu ustalania :

• autonomiczne - wprowadzone decyzją danego kraju

• umowne – okreslone w umowie z partnerami zagranicznymi

ŚRODKI POZATARYFOWE

Dzielimy na :

• bariery parataryfowe – nie są cłami ale wywołuja takie same skutki; oddziaływują na handel z zagranicą przez podwyższenie ceny towaru importowanego; obniżają jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym

• bariery pozataryfowe – inne, bezpośrednio ograniczają obroty towarowe z zagranicą, szczególnie ich wolumen

Bariery parataryfowe

• opłaty wyrównawcze – stanowią dodatkowe obciążenie obciążenie importu; ich zadaniem jest podniesienie ceny towaru zagranicznego w celu zrówniania z ceną na rynku krajowym; skutecznie chronią rynek wewnętrzny przed konkurencją

• podatek importowy - stanowi dodatkowe obciążenie towarów importowanych (stosowany do 1996r)

• depozyty importowe - obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nie oprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. Pozostaje ona na tym rachunku z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona

• subsydia eksportowe - oznaczają pomoc finansową udzieloną beneficjentowi w celu wspierania określonej działalności – eksportu; są to świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą; wyrównują różnicę między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym.

• cła antydumpingowe - podobnie jak subsydia eksportowe, oznacza sprzedaż towaru za granicą poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera, a w krańcowym przypadku - poniżej kosztów produkcji tego towaru w kraju eksportującym

Bariery pozataryfowe

• ograniczenia ilościowe - okreslenie przez państwo wolumenu importu/eksportu, którey nie może być w danym roku przekroczony; kiedy jest ustalony na poziomie zero oznacza to zakaz importu/eksportu;

• licencje importowe – zezwolenie wydawane przez państwo przedsiębiorcom na przywóz okreslonej ilosci konkretnego towaru

• zakaz importu

• dobrowolne ograniczenia eksportu – wporwadzane są przez kraj zmiejszający swój wywóz na żądanie importera

• ograniczenia dewizowe – całkowite lub częsciowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą; może dotyczyć wszystkich partnerów zagranicznych lub tylko niektórych;