Rozumienie przez dzieci zjawiska śmierci w zależności od wieku.
Dzieci do 3 roku życia
Maluch nie jest w stanie pojąć śmierci, ale choć nie ogarnia jej umysłem, doskonale chłonie świat zmysłami, dzięki czemu świetnie odbiera nastroje i emocje otaczających go ludzi. Więc chociaż nie rozumie, że ktoś zmarł, udziela mu się smutek, przygnębienie czy rozpacz dorosłych. Może mieć kłopoty z zaśnięciem, budzić się w nocy, obawiać rozstania. Dziecka w tym wieku zdecydowanie nie należy brać na pogrzeb.
Dzieci w wieku 4-5 lat
Dla czterolatka śmierć wciąż nie jest czymś nieodwracalnym. Jest jak sen albo daleka podróż. Dziadka nie ma – jak mama jest w pracy, to też jej nie ma, ale potem wraca, więc kiedy wróci dziadek? Co to znaczy, że babcia umarła? Gdzie jest? Jeśli poszła do nieba, to czy spadnie z deszczem? Czy ma tam telewizor? Dla pięciolatka śmierć zaczyna być pojęciem szczegółowym i dość konkretnym. W tym wieku dzieciom zdarza się błędnie interpretować posiadane informacje: wierzą, że śmierć jest czymś odwracalnym, jak w filmie (aktor zabity w jednym filmie, gra przecież w drugim) albo grze komputerowej; wystarczy uważać na siebie, a na pewno się nie umrze (wiara, że zginąć można tylko w wypadku), umierają tylko mężczyźni lub tylko starzy ludzie, a one same będą żyły wiecznie. Jednocześnie pojawia się obawa, że może umrzeć mama. Większość dzieci w tym wieku nie jest wystarczająco dojrzała, żeby zabierać je na pogrzeb. Podczas tej ceremonii, mogą czuć się zbyt przerażone, zagubione, a później odczuwać lęk.
Dzieci w wieku 6-8 lat
Zdają sobie sprawę z tego, że śmierć jest czymś ostatecznym. Mają skłonność do kojarzenia śmierci ze szkieletami, potworami, duchami. Śmierć jest czymś przerażającym, czasem postrzegana jest jako skutek przemocy i agresji. Jeśli umiera ktoś bliski, dziecko odczuwa tak samo, jak dorosły, ale zdarza się przekonanie, że to ono było winne tej śmierci. Udział dziecka w tym wieku w uroczystości pogrzebowej może sprawić, że śmierć stanie sie mniej tajemnicza i straszna.
Dzieci od 9 roku wzwyż
Dziecko sobie definitywnie uświadamia, że śmierć jest czymś uniwersalnym, nieodwracalnym i nieuniknionym. Wie, że wszystko co żyje, musi umrzeć. Rozumie, że mogą być różne przyczyny śmierci: starość, choroba, wypadki. To, jak przeżywa żałobę zależy od jego charakteru, a emocje są podobne, jak u dorosłych.
W jakich sytuacjach należy z dziećmi rozmawiać o śmierci.
Na trudne rozmowy o śmierci nigdy nie jest zbyt wcześnie, jednak muszą one być prowadzone w sposób naturalny. Okazje do rozmów ławo znaleźć – spadające liście, martwy ptak w parku, zwiędły kwiatek, to wszystko pozwala na tłumaczenie, że to co się narodziło, kiedyś umrze. Pierwszego listopada można odwiedzać groby bliskich i nie tylko zapalać znicze, ale także mówić o tym, kim i jacy byli, co po sobie zostawili – to jedyny w swoim rodzaju czas rozmowy o przemijaniu.
Śmierć zwierzątka
Śmierć zwierzątka w życiu dziecka – fazy, przez jakie przechodzi dziecko, jak je wspierać w przeżywaniu żałoby po śmierci zwierzęcia:
FAZA1.-szok, odrętwienie.
Dziecku trudno jest zaakceptować, a niekiedy zrozumieć co i dlaczego się stało.
Dobrze jest porozmawiać o przyczynie śmierci, by osoba nie obwiniała siebie karcąc się myślami: „Nie zrobiłem wszystkiego, by uratować pieska”, „Nie dbałam o niego wystarczająco”
Najgorszym rozwiązaniem jest potajemny zakup podobnego chomika, kotka czy pieska z nadzieją, że osoba nie dostrzeże różnicy
FAZA2-przykre uczucia- złość, smutek.
Nie należy pomniejszać straty mówiąc: „To tylko zwierzę”, „Kupimy ci nowego króliczka”, to nie był bowiem tylko króliczek, lecz powiernik, obiekt uczuć przyjaciel
Pozwolić na zorganizowanie zwierzakowi pochówku(w lesie, i nie wyrzucać gdzieś rybki na oczach osoby cierpiącej.
Pozwolić dziecku na przeżycie śmierci.
Ważna jest rozmowa o uczuciach, potwierdzenie, ile zwierzę znaczyło dla osoby i dla rodziny
Okres żałoby zależy od stopnia przywiązania.
FAZA 3 akceptacji i nowego początku.
Osoba akceptuje nieodwracalność faktu śmierci
Bywa że sygnalizuje gotowość zakupu innego zwierzątka
Teraz już nie odczuwa, że nowe zastępuje stare, ale że będzie mogła nawiązać z nim nową więź
Jak nie rozmawiać a jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci? – wskazówki praktyczne.
JAK NIE ROZMAWIAĆ:
NIE mów dziecku, że jeszcze ma czas się tym martwić. Każdy musi problem śmierci zrozumieć i oswoić. Jeśli dziecko zadaje pytanie, to znaczy, że jest gotowe na, choćby częściowe, jego zrozumienie.
NIE porównuj śmierci do snu. Używając określeń “zasnął, wieczny odpoczynek” ryzykujesz, że dziecku będzie się śmierć kojarzyć ze snem i będzie się obawiało zasnąć ze strachu, że się nie obudzi.
NIE mów, że ktoś odszedł czy wyjechał daleko. Dziecko będzie się zastanawiać dlaczego ten ktoś się nie pożegnał i wciąż będzie dopytywać, kiedy wróci. Może też poczuć się opuszczone i porzucone. Będzie się obawiać, że każdy kto wyjeżdża, już nie wróci.
NIE zapewniaj dziecka, że tylko starzy ludzi umierają. Na pewno wkrótce dowie się, że młodym też się to zdarza.
NIE mów małym dzieciom, że przyczyną śmierci była choroba. Maluch nie widzi różnicy między zwykłym przeziębieniem, a śmiertelną chorobą i będzie przerażony, gdy ktoś z rodziny zachoruje. Należy wyjaśniać, że tylko bardzo poważna choroba może spowodować śmierć.
NIE unikaj tematu. Nie ma nic gorszego niż robienie ze śmierci tematu tabu. Powoduje to nagromadzenie się lęków, obaw i niepewności.
NIE mów niczego, co dziecko musiałoby potem zapomnieć.
JAK ROZMAWIAĆ:
Przede wszystkim mówić prawdę. Oczywiście musi ona być dostosowana do wieku.
Na trudne rozmowy o śmierci nigdy nie jest zbyt wcześnie, jednak muszą one być prowadzone w sposób naturalny.
Rozmawiaj szczerze i bez skrępowania.
Mów to, co sama myślisz i w co wierzysz. Podążaj tropem pytań zadawanych przez dziecko, jeśli przestanie pytać, to znaczy, że musi sobie to przemyśleć lub jego ciekawość została zaspokojona.
Nie mów za dużo, to nie jest temat na jedną rozmowę, trzeba do niej wielokrotnie wracać i stopniowo zapoznawać z pojęciami
Wyjaśnij śmierć jest udziałem wszystkich istot żywych
Uznaj ż e nie znasz odpowiedzi na wszystkie pytania, lecz nie chcesz unikać tematu śmierci, wyjaśnisz to co sam wiesz i rozumiesz.
Zanim odpowiesz pomyśl o co osoba niepełnosprawna intelektualnie pyta, nie urządzaj wykładów skup się na konkretnych odpowiedziach.
Jak dziecko może towarzyszyć bliskiej osobie, która umiera: dlaczego dzieci odsuwamy od umierających, jak mogą pomóc umierającemu, jak przekazać dziecku informację o śmierci bliskiej osoby.
Dlaczego dzieci odsuwamy od umierających
Niech zachowa w sobie obraz mamy żywej, zdrowej, aktywnej.
Nie mam pewności, czy jest w stanie zrozumieć, co się z umierającą osobą dzieje.
Może się przestraszyć widoku mamy osłabionej, wychudzonej, podłączonej do aparatury medycznej, a obraz ten powracać będzie w snach, w sytuacjach trudnych, w kontaktach z lekarzami.
Widok umierającej bliskiej osoby może wywołać lawinę trudnych do poskromienia emocji.
Nie ma pewności, czy nie zacznie zadawać kłopotliwych pytań w obecności umierającej osoby.
Ukrywanie emocji -> nie znaczy, że osoba wcale ich nie odczuwa
Brak pozwolenia na wizyty w szpitalu -> poczucie opuszczenie, lęk, izolacja
Tęsknota za najbliższym jest trudniejsza niż prawda
Trzymanie z dala -> akceptacja śmierci jeszcze trudniejsza
Jak mogą pomóc umierającemu
Zachęcaj, by odwiedzała ukochaną osobę w szpitalu, lecz przygotuj ją na tę wizytę:
Wyjaśnij w prosty sposób, że zmienił się wygląd chorego np. mówiąc „pamiętasz, jak byłeś chory? Nic nie mogłeś jeść, byłeś osłabiony, leżałeś a łóżku w pidżamie. Mimo, że dziadek wygląda teraz inaczej, jest słabszy, na pewno ucieszy się, że go odwiedziłeś”
Opisz szpitalny sprzęt i urządzenia w sposób podkreślający ich dobroczynne działanie
np. „to jest rurka dzięki której babcia może oddychać.
Spraw, by osoba udzielała umierającemu pomocy w prostych czynnościach
Zachęcaj, by miała szansę zapytać „co mogę dla ciebie zrobić?”. Dzięki temu będzie się czuła potrzebna i pomocna w przynoszeniu ulgi w cierpieniu.
Nie hamuj uczuć, jakie pojawiają się w relacjach między dzieckiem a umierającym
Nie ograniczaj fizycznej bliskości z ukochaną osobą (o ile nie zagraża to choremu)
Jak przekazać dziecku informację o śmierci bliskiej osoby
Informację o śmierci powinno się przekazać od razu, bowiem gdy zapragniemy ukryć prawdę, nie damy ani sobie, ani też dziecku na otwarte wyrażenie uczuć
Przekazując informację nie kryj własnych uczuć; twój nieskrywany żal, rozpacz są sygnałem dla syna, córki, że mają prawo ujawniać własne trudne emocje
Pocieszaj swoje dziecko lub podopiecznego poprzez przytulenie lub inny rodzaj bliskości fizycznej czy emocjonalnej
Wypowiadaj słowa zapewnienia: „jest mi trudno i bardzo smutno, ale poradzimy sobie”
Jeśli w pierwszej chwili jesteś tak bardzo zatopiony w rozpaczy, że nie jesteś w stanie żaden sposób być wsparciem dla dziecka, poproś innego członka rodziny, przyjaciela lub profesjonalistę o pomoc
Daj szansę dziecku wyrazić własne emocje i niepokoje związane ze śmiercią, szanuj te emocje, jej cierpienie, bądź niezrozumienie sytuacji
Nie infantylizuj ich lub nie kłam, że on, ona i tak nic nie rozumie, bo nie jest w stanie. Jest w stanie na swój sposób.
Czy dzieci powinny brać udział w pogrzebie? Istota i sens pogrzebu. Jak je do tego przygotować? Jak odpowiadać na pytania dzieci związane z pogrzebem?
Dziecko w wieku przedszkolnym może czuć się przerażone, jak dorośli niekontrolowanie wyrażają żal. Jeśli dziecko jest starsze lub dorosłe i na tyle sprawne intelektualnie, ze jesteśmy w stanie przekazać mu podstawowe informacje, nie powinniśmy ograniczać jego uczestnictwa w rytualnym pożegnaniu.
Co to jest czuwanie i pogrzeb? To obrzędy, podczas których żegnamy się z tymi, którzy umarli.
Dlaczego robi się pogrzeb? Żeby wszyscy ludzie, którzy kochali tę osobę, mogli się wspólnie zgromadzić i podzielić swoimi uczuciami.
Czy zmarły będzie na tym pogrzebie? Tak, jego ciało będzie leżało w trumnie. To ciało jest martwe – będzie nieruchome, nie będziesz mógł z nim rozmawiać. Każdy, kto chce będzie mógł je ostatni raz zobaczyć i wyszeptać słowa pożegnania.
Co będziemy robić? Przez cały czas będziesz blisko mnie, jeśli chcesz, będę cię trzymać za rękę. Podejdziemy do trumny i pożegnamy się. Będą do nas podchodzić inni ludzie i dzielić z nami swoim smutkiem.
Czy muszę iść? Wiele osób uważa pogrzeb za dobry sposób, aby pożegnać się ze zmarłym. Ale inni wolą pożegnać zmarłego samotnie, z dala od ludzi. Decyzja należy do ciebie. Cokolwiek postanowisz, wiem, że kochałeś i będziesz tęsknić jak ja.
Żałoba w życiu dziecka i osoby niepełnosprawnej intelektualnie: czym jest żałoba, etapy żałoby, jak pomóc dziecku przeżyć żałoby (zasady wspierania).
Żałoba jest procesem, przez który przechadza ludzie idący różnymi drogami i w różnym czasie. To nie czas jako taki jest cudownym uzdrowicielem, ale czas w którym mamy możliwość doświadczenia naszego smutku, bólu i przejścia przez życiową próbę. Żałoba jest ta drogą, która prowadzi nas do odbudowania życia po utracie bliskiego człowieka, Jego kluczowym elementem jest uświadomienie sobie, ze nikt nigdy nie przywróci życia takiego jakim było ono wcześniej.
Etapy żałoby:
SZOK
Może objawiać się negowaniem w to co się wydarzyło lub odrętwieniem brakiem czucia.
Osoba niepełnosprawna może sprawiać wrażenie bardzo spokojnej jakby śmierć najbliższego jej nie obchodziła. Zazwyczaj ból dociera z opóźnieniem.
Doznania które utożsamiamy z lękiem: skurcze żołądka, utrata apetytu, skłonność do irytacji, bezsenność.
POSZUKIWANIE
Objawy neurotyczne, przeniesienie się poszukiwanie straconej osoby.
Dziecko lub osoba niepełnosprawna intelektualnie zwłaszcza taka która nie mówi, nie potrafi wyrażać swoich uczuć może na tym etapie chodzić z kąta w kąt jakby bez celu, ujawniać zachowania stereotypowe.
Mogą nasilić się napady padaczkowe albo inne dolegliwości somatyczne.
GNIEW-złość żal odczuwany względem zmarłego.
Poczucie winy z powodu straconego czasu życia, niewypowiedzianych słów miłości, niemożności ochronienia ukochanej osoby przed nieuniknionym.
Niektóre osoby z intelektualna niepełnosprawnością wymagające stałej opieki mogą dodatkowo czuć się winne śmierci rodzica. Nie raz słyszały słowa:” ja się wykończę przez to wnoszenie wózka”.
Złość, żal odczuwane względem zmarłego
DEPRESJA
Może ona objawiać się ciągłym płakaniem, atakami płaczu, bezsennością lub uciekaniem w sen.
Niespokojna nadaktywność: niemożność skupienia się na niczym za wyjątkiem myśli o stracie, rozpamiętywanie zdarzeń, które do niej doprowadziły, brak zainteresowania wszystkim co zwykle przyciąga uwagę i sprawia przyjemność.
Regres zachowań
POSTANOWIENIE-pogodzenie się, akomodacja
Jest to etap, w którym do pewnego stopnia godzimy się z utratą, akceptujemy ją, dostosowujemy się do niej.
Niebezpieczeństwem jest koncentracja na zachowaniach a nie na ich przyczynach
Jak pomóc dziecku przeżyć żałoby (zasady wspierania)
Rozmawiaj z dzieckiem o zmarłym, przypominaj dobre i te gorsze chwile spędzone razem,
Pozwól płakać – nie w samotności, ale w twoich ramionach,
Zachęcaj do rysowania tego, co dziecko czuje, malowania portretów,
Zachęcaj do napisania listu, opowiadania o swoich najlepszych wspomnieniach,
Czytajcie książki poruszające problem śmierci i rozmawiajcie o tym, co czuli bohaterowie, np.: “Bracia Lwie Serce” Astrid Lindgren, “Mała księżniczka” i “Tajemniczy ogród” F.H. Burnett, “Dziewczynkę z zapałkami” Andersena,
Pomóż dziecku nazwać uczucia, choćby przez zabawę,
Rozmawiaj; wiele dzieci ma skłonność do przypisywania sobie odpowiedzialności za śmierć (no tak, babcia mówiła, że jak nie będę jadł, to ją wpędzę do grobu, umarła przeze mnie),
Nie ukrywaj własnego żalu,
Określ swoje poglądy filozoficzne i religijne; ludziom wierzącym łatwiej przejść przez żałobę. Jednak jeśli mówimy dziecku, że ktoś poszedł do nieba, musimy to zrobić w taki sposób, żeby nie zrozumiało tego dosłownie (i np. lecąc samolotem nie rozglądało się za babcią)
8.Czy można przygotować osobę niepełnosprawną intelektualnie do śmierci rodziców? Jak rodzice mogą zabezpieczyć swoje dziecko? Jakie problemy rodzi śmierć rodziców? Problemy rodzeństwa.
Jak rodzice mogą zabezpieczyć swoje dziecko?
Uporządkować sprawy finansowe, spadkowe.
Otwarta rozmowa z pełnosprawnym rodzeństwem lub kimś z rodziny, kto będzie opiekował się po śmierci.
Przygotowanie niepełnosprawnego syna ,córki do życia z dalszą rodziną.
Znalezienie placówki w której dorosły niepełnosprawny syn/córka może zamieszkać- nie bać się że jest się złymi rodzicami:
- nie miejcie poczucia winy, nie jesteście złymi rodzicami
- nie bójcie się! To nie oznacza, że jesteście złymi rodzicami
- bycie z rówieśnikami może się okazać dla syna/córki korzystne
- zamieszkanie tam syna/córki za waszego życia, daje większe szansę lepszego przystosowania się
Jakie problemy rodzi śmierć rodziców? Problemy rodzeństwa
Nie ma kto zaopiekować się dzieckiem
Ciężar obowiązku opieki spada na zdrowe rodzeństwo
9.Kiedy umiera dziecko: jak je do śmierci przygotować? Jak odpowiadać na pytania dziecka?
DEPRESJA-reaktywna, przygotowawcza.
Czy ja na pewno umrę? - jeśli osoba jest poważnie chora, możemy odpowiedzieć: „Rozumiem, że martwisz się, że możesz umrzeć. Jesteś bardzo chory, ale lekarze mówią nam, że można jeszcze wiele zrobić, dlatego przepisuje dla Ciebie lekarstwa, żebyś czuł się lepiej”. Jjeśli osoba jest bliska śmierci, możemy powiedzieć: „Lekarze już nie mogą wyleczyć Twojej choroby, ale mogą sprawić, byś nie cierpiał przed śmiercią”.
Czy to mnie będzie bolało? „Nie wiem dokładnie, co będziesz czuł. Jeśli będzie Ciebie bolało, pokazuj mi to lub powiedz. Lekarze podadzą Ci lekarstwa, żeby bolało mniej”.
Nie zostawisz mnie? Nie będę przy tobie cały czas.
Co się ze mną stanie po śmierci? Twoje ciało zostanie pochowane a dusza zostanie z nami. nie będziesz czuć bólu lub odwołać się do tego w co wierzymy. Niech rodzic przekaże dziecku wiedzę i wiarę zgodną ze swoim przekonaniem, włącznie z tym, że może nie znać odpowiedzi na to pytanie. Może użyć różnych przykładów – w co wierzą inni, np. niebo, reinkarnację lub nicość. Przy jednoczesnym zaznaczeniu, że w jego sercu i pamięci dziecko pozostanie na zawsze.
Czy będę mógł was widzieć z nieba?- odpowiedź na powyższe pytanie powinna zależeć od wyznawanej przez nas religii czy poglądów filozoficznych. Wewnętrzna zgoda na jego odejście , to jedyne co możemy dać.
Co ja będę czuł po śmierci?
- można odpowiedzieć: „Nie będziesz nic czuł. Nie będzie cię już nic boleć” lub odnieść się do tego, w to co wierzymy „będziesz szczęśliwy z aniołami w raju”
„Żyj w teraźniejszej chwili..
Tylko ona jest życiem.”
10.Etapy, przez jakie przechodzi osoba umierająca na drodze do akceptacji swojej śmierci według E. Kubler-Ross: opisz etapy, w jaki sposób możemy być pomocni osobie umierającej na poszczególnych etapach. (wykład na II r.)
| Pięć etapów w dążeniu do śmierci - Elisabeth Kubler- Ross |
| EKR stage Etapy EKR |
| 1 - Denial 1 – Zaprzeczenie, izolacja |
| 2 - Anger 2 - Gniew |
| 3 - Bargaining 3 - Targowanie się |
| 4 - Depression 4 - Depresja |
| 5 - Acceptance 5 – Akceptacja, pogodzenie się |
11.Opisz konteksty świadomości śmierci według Glasera i Straussa (wykład na II r.).
Zamknięty kontekst świadomości:
- pacjent nie zdaje sobie sprawy z tego, że umiera, ani z tego, że jego partner interakcyjny coś o tym wie. Aby zachować pacjenta w nieświadomości, osoby sprawujące opiekę nie mogą swym zachowaniem zademonstrować czegoś, co wzbudziłoby podejrzenia pacjenta. Wszystkie wypowiedzi są kontrolowane, wyniki badań i kart chorób są pilnie strzeżone, rodzina współpracuje z lekarzami w tworzeniu „zmowy milczenia”, tworzy się fikcyjną przyszłość biograficzną pacjenta, w którą ma on uwierzyć, tak jak rzekomo rodzina i lekarze, gdy pacjent, zaczyna coś podejrzewać, wszyscy starają się rozwiać jego wątpliwości. Kontekst może zostać przerwany przez nieostrożność partnerów interakcji.
Kontekst podejrzewania:
- pojawia się, gdy pacjent zaczyna domyślać się, że otoczenie ukrywa przed nim prawdę o jego stanie zdrowia, że odgrywa nierzeczywiste role. Pacjent chcąc zweryfikować swoją hipotezę staje się czujny i przewrażliwiony. W zachowaniach otoczenia stara się wychwycić symptomy potwierdzające przypuszczenia. Personel i rodzina starają się podtrzymać kontekst zamknięty. Jeśli pacjent uwierzy, że podejrzenia były bezpodstawne, powróci do zamkniętego kontekstu świadomości, a jeśli jego przypuszczenia się potwierdzą, przejdzie do kontekstu wzajemnego udawania lub kontekstu otwartego.
Kontekst wzajemnego udawania:
- jest najczęściej występującym modelem we współczesnych szpitalach. Umierający pacjenci są świadomi swojego stanu, nawet jeśli otoczenie temu zaprzecza. Nie mówią więc o śmierci, nie pytają o diagnozę. Wiedzą, że umierają, unikają sytuacji, w których mogłoby nastąpić otwarcie kontekstu świadomości. Przeważa perspektywa „tu i teraz”. W udawaniu bierze udział rodzina, bo prawda jest trudna do zniesienia. A pacjent udaje, by oszczędzić bliskim cierpienia. Obie strony przeżywają nadchodzącą śmierć w izolacji lub osamotnieniu.
Otwarty kontekst świadomości
- chory, rodzina, lekarze wiedzą, że pacjent umiera, wszyscy są tego świadomi, pacjent przyjmuje rolę umierającego. Otoczenie stara się podjąć z nim dialog. Celem otoczenia jest wytworzenia takiej sytuacji, w której chory osiągnie spokój i zaakceptuje swój stan. Kontekst ten pozwala na budowanie szczerych relacji z odchodzącym.
12.Wyjaśnij, co oznacza termin integracja. Opisz, (wyjaśnij istotę, podaj przykłady) poziomy integracji według A. Krause.
We współczesnej pedagogice specjalnej integrację rozumie się jako interdyscyplinarne, zintegrowane działanie mające na celu rewalidację jednostek odbiegających od normy. Chodzi również o stworzenie warunków dydaktycznych oraz wychowawczych w powszechnej szkole, umożliwiającej nauczanie dzieci i młodzieży, odbiegających od normy wspólnie z osobami od tej normy nie odbiegającymi. Integrację niepełnosprawnych w społeczeństwie rozumie się jako włączenie tych osób w normalne codzienne życie, przez różne formy kształcenia i przygotowania do pracy zawodowej oraz aktywny udział w życiu społecznym. System integracyjny kształcenia i wychowania specjalnego polega na nauce i wychowaniu dzieci i dorosłych z odchyleniami od normy w powszechnych szkołach i placówkach oświatowych, przy uwzględnieniu ich odrębnych potrzeb i zaspokojeniu ich dodatkowymi zabiegami, służbami i świadczeniami.
Istota integracji:
- polega na włączaniu osób niepełnosprawnych do życia w społeczeństwie, na organizowaniu rehabilitacji osób odbiegających od normy w ich naturalnym środowisku społecznym. Jest wyrazem przekonania, że każdy człowiek, także niepełnosprawny powinien jak najwcześniej i jak najpełniej uczestniczyć w życiu społecznym. Jest umożliwieniem niepełnosprawnym życia w takich warunkach, w jakich pełnosprawni funkcjonują na co dzień. Integracja zakłada podmiotowe traktowanie osób niepełnosprawnych, a więc nie koncentrowanie się tylko na ich upośledzeniu czy brakach, ale bazowanie na tym, co potrafią, na ich umiejętnościach, a tym samym pozwolenie na przeżywanie sukcesu.(Nowak 1999)
Przykłady integracji:
Poziomy integracji wg Krauze:
• mieszkanie w swoim domu, chodzenie, dojeżdżanie lub bycie dowożonym do pracy, spędzanie czasu wolnego poza domem,
• normalizacja rytmu dnia – czyli przeżywanie dnia w rytmie typowym dla osób sprawnych,
• normalizacja rytmu tygodnia, brak bowiem zajęć lub zanik rytmu tygodnia prowadzi do zaniku motywacji i aktywności
• normalizacja rytmu roku (coroczny urlop, święta w gronie najbliższych
• normalizacja życiorysu – czyli życie w dostosowanych do wieku : atmosferze i środowisku,
• normalizacja autonomii oznacza respektowanie w miarę możliwości samostanowienia o swojej codzienności, głównie uwzględnienie woli, życzeń osób niepełnosprawnych, tak samo jak pełnosprawnych,
• normalizacja kontaktów z płcią przeciwną, dotyczy przerwania praktyk segregacji płci oraz umożliwienie realizacji potrzeb seksualnych,
• normalizacja warunków materialnej egzystencji, posiadanie własnych pieniędzy i dysponowanie nimi,
• normalizacja warunków życia, zbliżenie warunków życia do standardów społecznych,
• normalizacja standardów socjalnych w środowisku lokalnym, kontakty naturalne, niewymuszone i spontaniczne
13.Integracja na poziomie szkoły (zasady organizacji w placówce), problemy integracji w szkole, w życiu zawodowym, w życiu osobistym osób niepełnosprawnych. (na podstawie debaty z dn. 17 listopada 2009 r.)
Zasady organizacji placówki
Nauczanie i wychowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych w warunkach szkoły ogólnodostępnej poprzez:
a) integrację obu grup dzieci w naturalnym środowisku rówieśniczym
b) diagnozę potrzeb specjalnych każdego ucznia
c) nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania poprzez:
- modyfikowanie programu do potrzeb i możliwości każdego ucznia, w zakresie treści metod oraz tempa uczenia się poszczególnych dzieci
- aktywne metody oparte na współpracy
- tworzenie indywidualnych programów nauczania w zależności od potrzeb i możliwości każdego ucznia
d) kreowanie sytuacji dających możliwość twórczego rozwoju dziecka przez różnorodną działalność
e) humanizację edukacji
f) stymulowanie rozwoju dziecka oraz przygotowanie do przyszłego, na miarę możliwości samodzielnego, włączenia się w życie społeczne
g) określenie priorytetów rozwojowych dziecka niepełnosprawnego w konkretnym momencie jego życia.
Pedagogizacja rodziców poprzez:
a) zapewnienie im odpowiedniej informacji na temat integracji
b) przeprowadzenie warsztatów dotyczących umiejętności wychowawczych
c) czynne włączenie rodziców w życie szkoły.
Partnerstwo we współpracy z rodziną poprzez:
a) rozpoznawanie potrzeb dzieci
b) planowanie pracy wychowawczej
c) konsultacje, warsztaty
d) pomoc w wychowaniu dziecka
Kształtowanie postaw prospołecznych w stosunku do osób słabszych, młodszych, niepełnosprawnych oraz kształtowanie postaw prospołecznych osób niepełnosprawnych w stosunku do osób zdrowych poprzez:
a) organizowanie otwartych imprez okolicznościowych np. Mikołajki, Dzień Matki ...
b) organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych
c) tworzenie kół zainteresowań
Cel ogólny głównie realizowany jest poprzez:
- udzielanie dzieciom pomocy pedagogicznej i psychologicznej
- wspomaganie rozwoju i efektywności uczenia się
- korygowanie odchyleń od normy
- wyrównywanie braków w opanowaniu materiału programowego
- eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń
- jednoczenie działań szkoły i rodziców w organizowaniu konkretnej pomocy dziecku
- szkolenie rodziców i wskazywanie im odpowiednich osób lub literatury do samokształcenia w niesieniu pomocy dziecku Wspólna edukacja i wychowanie dzieci pełnosprawnych i dzieci o specyficznych potrzebach edukacyjnych jest możliwa i przynosi obustronne korzyści- zarówno w sferze dydaktycznej jak i wychowawczej.
a) Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
- stają się pewniejsi siebie
- odważniej patrzą na świat
- wierzą w swoje możliwości
- zapominają o swoich problemach
- dążą do większego wysiłku
- mają poczucie własnej wartości
b) uczniowie pełnosprawni:
- stają się bardziej tolerancyjni i opiekuńczy
- uczą się cierpliwości
- potrafią pracować w grupie
- umieją postępować z osobami niepełnosprawnymi
- dostrzegają przyczyny różnych zachowań innych osób
- podejmują różnorodne zadania
- stają się partnerami, którzy wspólnie osiągają sukcesy
- akceptują niepełnosprawnych
- stają się odpowiedzialni i życzliwi wobec siebie
- rozumieją, że inny to nie znaczy gorszy”
Podstawową formą organizacyjną pracy w klasie integracyjnej w klasach młodszych są zajęcia zintegrowane, prowadzone przez dwóch nauczycieli:
- nauczyciela prowadzącego- specjalistę kształcenia zintegrowanego
- nauczyciela wspomagającego- specjalistę kształcenia specjalnego Według przepisów klasa integracyjna może liczyć od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 z Orzeczeniem”, wydanym przez Poradnię Psycholog-Pedagogiczną. Nauczanie w takiej klasie jest prowadzone wg obowiązujących w szkole Programów” nauczania wychowania. Ze względu jednak na zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, programy te muszą być modyfikowane pod względem treści i metod i dostosowane do możliwości i tempa uczenia się dzieci.
W klasie integracyjnej są wykorzystywane różne metody nauczania. Wśród nich najbardziej preferowane są aktywne metody pracy, które pozwalają uczniom samodzielnie odkrywać wiedzę i zdobywać nowe umiejętności, kształtować samodzielność poznawczą i wiarę we własne możliwości. Metody nauczania dostosowane są do potrzeb i możliwości dziecka.
Maciarz (1999) wyróżniła bariery, które zakłócają istotę integracji.
Bariery fizyczne Jest wiele przeszkód natury fizycznej utrudniających przebywanie i przemieszczanie się osób niepełnosprawnych:
nieprzystosowane konstrukcje tras komunikacyjnych, obiektów architektonicznych (budynków i budowli), środków komunikacji oraz różnych urządzeń technicznych, np.:
wysokie progi, schody, zbyt wąskie drzwi, korytarze i przejścia w budynkach i środkach komunikacji, brak poręczy, uchwytów, wind, pochylni, klimatyzacji, sygnalizacji świetlnej i dźwiękowej, zbyt wysoko usytuowane urządzenia i niedostosowane do obsługi przez osoby niepełnosprawne lub brak dostosowania do zróżnicowanego stopnia niepełnosprawności;
niedostosowane szkoły pod względem elementów architektonicznych oraz braku odpowiednich urządzeń technicznych niezbędnych dla osób z danym rodzajem niepełnosprawności (odpowiednie fotele dla uczniów z mózgowym porażeniem, aparatura nagłaśniająca dla ucznia niesłyszącego czy komputer przetwarzający pismo Breille'a na pismo normalne.
Bariery społeczne. Rozumiemy przez nie negatywne postawy oraz przesądy w stosunku do osób niepełnosprawnych, które powodują ograniczenie ich uczestnictwa w życiu społecznym, aktywności i pełnienia różnych ról oraz "wyznaczanie dla nich wąskiego wachlarza zawodów i stanowisk pracy." Chociaż stopniowe upowszechnianie idei społecznej integracji złagodziło bariery społeczne w różnych środowiskach to nadal można się z nimi spotkać. Przejawiają się wobec osób niepełnosprawnych np.:
w niechęci niektórych pracodawców do udostępniania miejsc pracy, pewnych ról i stanowisk,
w postaci uprzedzeń emocjonalnych niektórych osób i unikania kontaktów towarzyskich i zawodowych,
w niechęci niektórych nauczycieli do pracy w integracyjnych formach edukacji.
Bariery kulturowe tkwią w oddziaływaniach kulturowych, którym od wczesnych lat życia podlegają dzieci w swoim środowisku. Od wczesnego bowiem dzieciństwa kształtuje się w psychicznych strukturach poznawczych wyobrażenie schematu budowy ludzkiego ciała, wyglądu fizycznego. Dziecko stale uwrażliwiane jest na wartość zdrowia i sprawności. Przekonuje się je, że uroda zapewnia atrakcyjności i powodzenie społeczne. Dlatego często dzieci podczas pierwszych kontaktów z osobami dotkniętymi widoczną niepełnosprawnością przejawiają wobec nich negatywne emocje i zachowania. Czasami dzieci i młodzież pełnosprawna skłania się do tzw. kamuflażu swoich negatywnych emocji wobec osób niepełnosprawnych. Stosują wyrafinowane sposoby unikania tych kontaktów z rówieśnikami, maskują swoją niechęć. Badacze podkreślają, że uczniowie niepełnosprawni na ogół nie są lubiani przez innych uczniów w klasie i nie czują się dobrze. Najczęściej integracja zaczyna i kończy się w ramach klasy czy szkoły. Aktualna jest tylko pod kontrolą nauczyciela. Uczniowie pełnosprawni, znając oczekiwania nauczycieli w zakresie integrowania się, dostosowują się do nich. W sytuacjach kontrolowania przejawiają określone pozytywne zachowania wobec swoich kolegów z niepełnosprawnościami. Powoduje to, że często nauczyciel nie zdaje sobie sprawy, że osoba niesprawna jest izolowana w grupie.
Podobnie reagują osoby dorosłe. Podczas kontaktu z osobą niepełnosprawną czują dezorientację, czują brak kompetencji w zakresie pożądanych zachowań i często wycofują się z kontaktu. Czasami maja oni negatywne wyobrażenie o niepełnosprawności – osoba niepełnosprawna to osoba niepełnowartościowa.
Bariery edukacyjne, o której wspomina A. Maciarz tkwi w procesie dydaktycznym tradycyjnej szkoły oraz stosowanych zabiegach organizacyjno – wychowawczych.
Strategia motywowania uczniów do osiągnięć nie sprzyja kształtowaniu się pozytywnych więzi między młodzieżą pełnosprawną i niepełnosprawną.
Osiągnięcia edukacyjne oceniane są wg. standardowych wymagań. Nie uwzględniają indywidualnych różnic.
Niepełnosprawni narażeni są na stres związany z rywalizacją w warunkach nierównych szans. Osoby, które przegrywają nie są atrakcyjnymi uczestnikami.
Nauczyciele mają bowiem tendencję do wyodrębniania z klasy uczniów „ najlepszych” i „ najgorszych”. W ocenie nie uwzględnia się zdrowotnych, osobowościowych i społecznych uwarunkowań. Ten sposób oceny nie uczą dzieci wzajemnego rozumienia swego zachowania, zwłaszcza zachowania tych słabych, przyhamowanych, chorych.. Niesprawność stanowi często czynnik dzielący grupę.
Zdarza się, że nauczyciele polecają uczniom niepełnosprawnym siedzenie w oddzielnych ławkach. Przyczynia się to do stygmatyzowania tych osób i zwiększenie psychicznego dystansu dzieci pełnosprawnych do niepełnosprawnych.
Niedostatek kompetencji metodycznych nauczycieli niezbędnych w udzielaniu specjalnej pomocy w nauce uczniom z niepełnosprawnością intelektualną, wzrokową, słuchową sprawia, że obniżają oni wymagania dydaktyczne oraz kryteria oceny. Nadmierna pobłażliwość powoduje regres ich osiągnięć w nauce.
Doping osób pełnosprawnych i pobłażliwość dla niepełnosprawnych różnicują te grupy i rzutują niekorzystne na ich wzajemną akceptacją i współdziałanie,
Problem dotyczy także sfery organizacyjnej podczas nauczania obu tych grup. Uczniowie z niepełnosprawnościami o ograniczonych możliwościach nie tylko uczenia się, lecz również kontaktowania, wymagają dodatkowo więcej czasu ze strony nauczyciela.
Inny problem wiąże się z tym, że uczniowie pełnosprawni zmuszania są do uczenia się w atmosferze pewnego dyskomfortu psychicznego. Równolegle prowadzone zajęcia z uczniami niepełnosprawnymi dekoncentrują ich uwagę, zwalniają tempo uczenia się, często obniżają wymagania.
14.Co to jest normalizacja? Opisz warunki, jakie powinny być spełnione, by można było mówić o normalizacji życia osób niepełnosprawnych (na przykładzie domu pomocy społecznej).
Normalizacja nie oznacza normalizowania osób różniących się dopasowywania ich osobowościowych, dążenie do przekształceń środowiskowych które pozwolą doświadczać mu normalności.
Normalizacja jest szeregiem instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych działań zmierzających do stworzenia normalnych warunków życia, determinujących w dużej mierze jednostkowe relacje człowieka niepełnosprawnego w środowisku lokalnym.
Zasady normalizacji:
Mieszkanie w domu i normalizacja rytmu dnia.
Normalizacja rytmu tygodnia.
Normalizacja rytmu roku(święta ,ferie).
Normalizacja życiorysu(wiek szkolny, bycie dzieckiem).
Normalizacja autonomii.
Normalizacja kontaktów z płcią przeciwna.
Normalizacja warunków codziennej egzystencji(zarabianie, wydawanie).
Normalizacja warunków życia.
Normalizacja kontaktów socjalnych w środowisku lokalnym.
15.Refleksje związane z pobytem w placówce, zasady funkcjonowania placówki (DPS Janowice Wlk., Zespół Szkół i Placówek Specjalnych ul. Grottgera.