Michel Foucault

Skupił się na procedurach wykluczania. Szczególnie był zainteresowany zmarginalizowanymi grupami, których odmienność odsuwa stale od politycznej władzy. Post-renesansowa kultura oddawała się marginalizacji przez ustalanie norm zachowań. Poświęcił studium przypadków temu, w jaki sposób owe normy wprowadzono w XVII i XVIII w. w zachodniej Europie, aż do powołania instytucji poddających surowej dyscyplinie (szpitale, więzienia), które powstały, by uporać się z innymi. Te instytucje mają być wyrazem politycznej władzy, nowymi formami opresji w społeczeństwie.

Aby pokazać jak zdominowano seksualną odmienność zwrócił się do okresu antycznego. Greckie społeczeństwo, mimo iż nie mniej moralne we własnej ocenie, okazało się bardziej tolerancyjne niż nasze. Kultura ta posiadała odmienny dyskurs seksualności, w którym nie została narzucona żadna pojedyncza norma zachowania.

Nacisk na normę, w naszym społeczeństwie, kosztem tego, co różne, jest częścią autorytaryzmu. Foucault pokazywał, że każda epoka historyczna miała własne koncepcje na temat tego, co „normalne”. Naukowcy więc nie mogą traktować cech biologicznych, takich jak „pociąg seksualny”, jako punktu odniesienia, ponieważ nie istnieją wspólne dla wszystkich kultur definicje tego, co taki punkt odniesienia stanowi.

Zajął się on także zjawiskiem kryzysu podmiotu. Dla niego „autor” tekstu był tylko konstrukcją dyskursu i jego funkcją, nie był rozumiany jako dawca dyskursu i nie mógł sprawować nad nim władzy. A więc znaczenie tekstu znajdowało się poza kontrolą autora i jeśli tekst był otwarty na różne interpretacje to niektóre z nich mogą być inne niż życzyłby sobie autor. Nie możemy więc tylko jego interpretacji uważać za słuszną.

Archeologia poststrukturalistyczna

Użycie metafory tekstu w odniesieniu do kultury materialnej oznacza początek poststrukturalizmu w archeologii.

Archeo. poststrukt. stanowi jedno z wcieleń archeologii postprocesualnej. Łączy w sobie w szczególności elementy z neomarksizmu i fenomenologii.

Kluczowe było odrzucenie strukturalistycznego rozumienia znaku, zakładającego proste relacje pomiędzy elementem znaczącym a znaczonym. Twierdzono, że znaczenie jest tworzone w warunkach niekończącego się wytwarzania tego, co znaczone.

Poststrukturalizm rozwijał tekstualne postrzeganie kultury materialnej.

Zwrócono uwagę, że znaczenie kultury materialnej często ma charakter podświadomy, nie oparty na logicznym wnioskowaniu. Cechuje je wielogłosowość (podczas każdego kolejnego odczytywania narasta wieloznaczność treści, których nośnikami są rzeczy). Trwałość kultury materialnej odróżnia ją od krótkotrwałości wypowiedzi. Znaki materialne nie mają charakteru arbitralnego takiego jak znaki językowe. Kultura materialna nie jest odczytywana dosłownie na podobieństwo tekstu pisanego. Może być ona odczytywana przez więcej zmysłów. Zdaniem poststrukturalistów „czytanie” powinno być czynnością kreatywną, której towarzyszy przejęcie władzy i odpowiedzialności za tekst od jego autora przez czytającego. W sposób świadomy autor umieszcza w tekście tylko część znaczeń, natomiast czytający odnajduje w tymże tekście nowe treści i generuje nowe jego znaczenia.

Rozumienie kultury materialnej zależy bardziej od okoliczności, w których jest odczytywana niż od intencji jej twórców. Procedura interpretacji pozostaje po stronie odbiorcy. W takim rozumieniu archeologia przestaje być dyscypliną zajmującą się poznawaniem i interpretacją przeszłości. Staje się ona konstruktem społecznym o niestałym i zmieniającym się charakterze.

Znaczenie kultury materialnej tworzone jest w tekście i przez tekst. Z tekstu kultury materialnej archeolog tworzy własny tekst. Konieczna jest w tym celu samo-refleksja, pozwalająca spojrzeć na siebie samego jak na dyskurs. Należy rozpoznać warunki polityki dyskursu i struktury władzy, w ramach której dochodzi się do tworzenia przekazów. Wartości moralne, polityczne, itp. Decydują o podejmowanej problematyce i sposobach jej ujęcia. Znaczenie przeszłości sytuuje się więc w teraźniejszości.

Bliskie archeologii są idee, dotyczące badania pojęcia różnicy w jej różnorakich aspektach. Elementów dotyczących poststrukturalizmu można dopatrywać się w rozważaniach nad wytwarzaniem znaczenia. Foucault uważa, że istotą walki o kształt życia społecznego jest wytwarzanie znaczeń.

Poststrukturaliści uważali, że nie istnieje 1 wersja świata. Jak pisał Foucault każda z wersji świata jest w pełni rzeczywista dla tych, którzy są do niej przekonani.

Prawda jest wytworem kultury. Jest ona związana z wiedzą i władzą. Wiedza włącza nieuchronnie stosunki władzy między tym kto poznaje, procesem poznawania i tym, co jest poznawane.

Myśl poststrukturalistyczną w archeologii reprezentują m.in. Ch. Tilley, I. Bapty, T. Yates, P. Morgan, D. Hides.