KOMEDIE
Z wesołych pieśni chóralnych i dramatycznych scenek rodzajowych powstała w Atenach na początku V w. p.ne. komedia, mająca zazwyczaj charakter ostrej satyry społecznej i politycznej. Najbardziej znanym twórcą komedii był Arystofanes (445-385 p.n.e.). Twórczość Arystofanesa jest ściśle związana z bieżącą sytuacją polityczną – toczącą się wtedy wojną peloponeską. Arystofanes propagował więc idee pokoju (komedie Acharnejczycy, Pokój, Lizystrata), atakował ostro przywódców ludu i demagogów zachęcających do wojny i krytykował tendencje imperialistyczne Ateńczyków (Rycerze, Ptaki, Babilończycy), wyśmiewał sądy (Osy). Uprawiał też ostrą krytykę swoich kolegów po fachu, zwłaszcza tragików (słynne Żaby, Kobiety biorące udział w święcie Tesmoforiów). Do innych znanych jego komedii należą: Sejm niewieści, Chmury. Komedie Arystofanesa charakteryzuje bogactwo pomysłów, fantastyka, komizm nieoczekiwanych sytuacji oraz bogaty, barwny i dosadny język. Twórczość komediopisarza cenił Platon. Spośród 40 napisanych przez niego komedii zachowało się 11.
Antyczne nawiązania, toposy i archetypy
Do Antyku, jako pierwszej epoki w dziejach kultury i podstawy całej naszej cywilizacji, nawiązywały epoki późniejsze. Obecność w literaturze i kulturze antycznych motywów, tematów, postaci określa się przy pomocy pojęć toposu i archetypu.
ARCHETYP to inaczej pierwowzór, prawzór, prototyp; nazwa pochodzi od arche – początek, przyczyna, pierwiastek. Zespół cech ludzkich, składający się na daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś reakcji. Według Junga archetypy odzwierciedlają zawartość zbiorowej podświadomości, powszechne myśli ludzkie spotykane we wszystkich kulturach. Przykłady: archetyp syna marnotrawnego z Biblii, archetyp wyzwoliciela – Prometeusz, archetyp wiernej żony – Penelopa.
TOPOS to odwieczny i stale podejmowane motyw lub temat będący świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury i uzewnętrznieniem jej archetypicznej wspólnoty. Topos należy do loci communes (łac. miejsca wspólne), czyli zbioru chwytów oratorskich stosowanych od antyku w sztuce retoryki. Dziś jednak występuje w szerszym znaczeniu. Jeden topos (liczba mnoga: topoi) to nie tylko schematy sposobów wysławiania się, lecz przede wszystkim odwieczne, archetypiczne motywy i tematy. Topoi występują w dziełach od Antyku do współczesności, przez co świadczą o ciągłości śródziemnomorskiej kultury i jej pradawnych źródłach (mitologicznych, obrzędowych, religijnych). Toposy literackie są uniwersalnymi opiniami o świecie, koncepcjami człowieka i świata, komentarzami do rzeczywistości, np. przeciwstawienia starca i młodzieńca, miłości niebiańskiej miłości ziemskiej; wartościujące określenia, jak wyspy szczęśliwe, ojczyzna matka; interpretujące formuły, m.in. świat na opak, świat jako teatr, sen brat śmier
LITERATURA POWSZECHNA:
• Horacy
• Biblia
ANTYK
STAROŻYTNOŚĆ GRECKO-RZYMSKA
Typowy bohater:
Heros: waleczny, mężny, wierny przyjaciołom
Władca: sprawiedliwy, mężny, wódz, rozważny.
Typ autora:
Natchniony artysta (Homer, Horacy)
Mędrzec podeszły w latach, bogaty w przemyślenia, oszczędny w słowach (Cycero)
Tematyka utworów:
Mitologiczna
Filozoficzna
Historyczna
Polityczna
Miłosna
Autentyczna
RELIGIA: W świecie starożytnym panował przeważnie politeizm (wielobóstwo), z wyjątkiem monoteistycznej (wyznającej jednego Boga) religii judaistycznej. Podstawą wierzeń starożytnych Greków i Rzymian była mitologia, zaś Żydów - Biblia.
Literatura antyczna dała początek literaturze. Wywarła duży wpływ na kulturę europejską. Stworzyła filozofię życiową, dzięki Horacemu poprzez zasadę „złotego środka”. Antyk jest „exegi monumentum” dla twórców kolejnych epok, stworzył jakże dziś popularny teatr, sformułował zasady religii chrześcijańskiej. Kształtowanie to trwało od dwóch tysięcy lat p. n. e. do upadku cesarstwa rzymskiego w 476 roku n. e. Nawet dzisiaj możemy się spotkać z określeniami antycznymi. Przeglądając późniejsze epoki widzimy nawiązanie do estetycznych kanonów piękna oraz wzorców literackich antyku, stawianie sobie za wzór model antyczny i staranie do jego realizacji. Wpływy antyku widoczne są praktyczne w każdej epoce.
LITERATURA:
Rozkwit literatury antycznej przypada na okres świetności starożytnej Grecji i Rzymu (tzn. VIII w p.n.e. - II w n.e.). Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Klasycyzm narodził się w Grecji, zaś Rzym przejął i odpowiednio przekształcił ten wzorzec.
Literaturę grecką można podzielić na cztery okresy, biorąc pod uwagę gatunek literacki dominujący w danym czasie:
epika (VIII wiek p.n.e.)
liryka (VII-VI wiek p.n.e.)
dramat (V wiek p.n.e.)
epigramat (III wiek p.n.e.)
PODZIAŁU LITERATURY DOKONAŁ ARYSTOTELES WYRÓŻNIAJĄC W NIEJ:
epikę
dramat
lirykę
GRECCY DRAMATOPISARZE:
Ajschylos,
Sofokles,
Eurypides.
REGUŁY KOMPOZYCJI GRECKIEJ TRAGEDII:
jedność czasu (cała akcja nie mogła trwać dłużej niż 24 godziny),
jedność miejsca (cała akcja musiała się rozegrać w jednym miejscu),
jedność akcji ( była to tragedia jednowątkowa).
EPOS (EPOPEJA):
Zaliczany jest do gatunków epickich
Charakteryzuje się przede wszystkim dużymi rozmiarami
Jest pisany wierszem
Ukazuje losy wybranej grupy społecznej na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu
Epos homerycki jakim jest Iliada jest heksametrem
BIBLIA
Biblia, inaczej Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, to zbiór siedemdziesięciu trzech ksiąg religijnych judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego. Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około tysiąc dwieście języków i funkcjonuje już ponad trzy tysiące lat. Stary Testament składa się z czterdziestu sześciu ksiąg. Powstał między XII a II wiekiem p. n. e. w języku hebrajskim i aramejskim. Tekst oryginalny zaginął. Stary Testament zawiera tzw. Pięcioksiąg, tzn. pięć ksiąg: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri i Deuteronomium. Nowy Testament zawiera dwadzieścia siedem ksiąg. Powstał między I a III wiekiem n. e. zachowany w języku greckim. Oryginały zaginęły. Biblia zawiera w N. T. księgi: mądrości, historyczne i prorockie. W N. T. zawarte są cztery Ewangelie: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; Dzieje Apostolskie, Listy apostolskie i Apokalipsę św. Jana. Tekst Biblii jest bardzo zbliżony do tekstów mitów, powtarzają się w niej tematy znane już z innych religii i mitów. Np. najstarsze dzieło literackie „Opowieść o Gilgameszu” bardzo jest podobne do biblijnego potopu, tylko tu Utnapisztin został zastąpiony Noem
Tłumaczenia Biblii:
Septuaginta ( na język grecki)
Wolugata ( na język łaciński)
Sens cierpienia w Biblii wg Księgi Hioba: Hiob był ideałem pobożności, był sprawiedliwy. Został doświadczony przez Boga, który został przekonany na to przez szatana. Hiob stracił rodzinę, zdrowie, majątek, poważanie wśród ludzi, gdyż myśleli oni, że Hiob zgrzeszył przeciwko Bogu i On go doświadczył. Jednak upokorzony Hiob nie traci wiary i nie odwraca się od Boga, przyjmuje Jego decyzje. Hiob jest postacią heroiczną (bohaterską). Znosi bez słowa doświadczenia życia codziennego. Pozostaje moralny do końca. Jest to heroizm etyczny (moralny). Wizja Boga w S. T. odbiega od wizji teraźniejszej. Bóg nie tylko jest dobry, ale i okrutny. Księga Hioba jest księgą dydaktyczną. W Biblii, N. T., widzimy dydaktyczne przypowieści, których zrozumienie wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do alegorycznego lub symbolicznego. Przypowieść o chwaście wg św. Mateusza:
Antyk
Teksty kultury:
kultura – duchowny i materialny dorobek ludzkości przez nią przetworzony
natura – otaczająca nas przyroda, w którą człowiek nie ingeruje
masowa – wytwór oddziałuje na wąską grupę odbiorców
wysoka (elitarna) – wytwór oddziałuje na szerszą grupę odbiorców
tekst kultury – rzeczy materialne, które pozwalają poznawać kulturę (literatura, architektura, malarstwo)
dzieło sztuki – przekazuje jakieś wartości uniwersalne, ma charakter oryginalny
tekst literacki – jeden z elementów tekstu kultury
materialna – budynki; narzędzia; pojazdy; broń | niematerialna – język, obyczaje, obrzędy, religie.
narodowa – kultura określonego narodu
regionalna (np. góralska, krakowska)
religijna – kultura odnosząca się do wyznań wiary | subkultura – dresy, EMO, metalowcy itd.
Dzieło sztuki jest dziełem sztuki, gdy:
przekazuje to, co jest piękne
wyraża emocje
wpływa na odbiorcę.
Sztuka sumeryjska:
rozwój architektury
rozwój pisma
rozwój literatury ustnej, a potem pisemnej
około 3,5 tysiąca lat p.n.e wynaleziono pismo obrazkowe = piktograficzne
ideograficzne = klinowe (abstrakcyjne przekazy; przetłumaczono na początku XIX w.), hieroglify egipskie, alfabetyczne.
literatura oralna (łac. orare – mówić) – literatura przekazywana drogą ustną
powstanie eposu (opowieść, słowo) – gatunek epicki, pisany wierszem (heksametrem –„Iliada”) – osobą mówiącą w epopei jest narrator występujący w trzeciej osobie liczby pojedynczej, jest wszechobecny oraz wszechwiedzący, obiektywny – nie komentuje wydarzeń i postępowania bohaterów. Ważną rolę w epopei odgrywa czas. Elementami czasu są:
retrospekcje (wspomnienia)
retardacje (zatrzymanie akcji)
czas akcji i czas fabuły (10 lat)
Przestrzeń w eposie jest bardzo szeroka (rozległa i odległa).
- osnowa – fundament (wojna trojańska); mit
- główny wątek – gniew Achillesa
Świat bogów miesza się ze światem śmiertelników. Bogowie są okrutni wobec ludzi.
Budowa eposu:
inwokacja
liczba pieśni, ksiąg podzielna przez 6
epilog
występowanie apostrof
w „Iliadzie” występują 3 cechy języka homeryckiego – porównanie homeryckie; stałe uosobienia; epitety; pytania retoryczne
język wykwintny, ale niepozbawiony wulgaryzmów
Iliada – pieśń o Iliadzie. Iliada = ilios = Troja.
cyfra 3 – tajemnicza, magiczna i boska.
stałe epitety np. szybkonogi Achilles, boski Achilles, Hektor o hełmie wiejącym kitami
wprowadzenie retardacji w celu opisu zbroi
wprowadzenie dygresji
porównania homeryckie
pytania retoryczne
Mit o narcyzie
Owidiusz – poeta rzymski, autor utworu „Metamorfozy” i „Sztuka kochania”. Został wygnany z dworu Oktawiana Augusta.
narcyzm – samouwielbienie, samo-zachwyt
Cechy tragedii antycznej na podst. „Poetyki” Arystotelesa, pisarze starożytnej Grecji.
Komediopisarze greccy: Arystofanes „Ptaki”,”Pokój”,”Chmury”. Rzymscy – Terencjusz.
Eurypides – tragediopisarz grecki, wprowadził psychologizację bohatera „Wektra”
Filozofia (phileo – umiłować, lubić; sophia – mądrość). Etynologia – umiłowanie miłości.
Akademia – szkoła filozoficzna założona przez Platona w ateńskim gaju.
Likejon (liceum) – szkoła założona przez ucznia Platona – Arystotelesa (szkoła perypateryków)
Kanon wartości duchowych – zbiór zasad i norm obowiązujących w danym czasie, miejscu, epoce (dobro, piękno, prawda)
platonizm – sposób myślenia na podstawie poglądów Platona.
gimnazjum – ćwiczenia fizyczne, szkoły.
neoplatonizm – głoszenie własnych poglądów na podstawie poglądów Platona
kalokagatia – połączenie doskonałości fizycznej i duchowej
retoryka – często sprzeciwia się erystyce, sztuka pięknego wypowiadania się i przekonywania do swoich racji. Ma charakter obiektywny.
diatryba – ukształtowany w starożytnej Grecji, miał formę dialogu, mowy lub kazania. Mógł być również wykładem moralizatorskim.
etyka – nauka o moralności (dekalog). Wywodzi się ona z aksjologii.
estetyka – dyscyplina filozoficzna, która zajmuje się problemem piękna.
Dziedziny filozofii:
Ontologia – poddawanie analizie sposobu istnienia rzeczywistości
Epistemologia – teoria poznania skupiająca się na granicach ludzkiego poznania świata
Logika – analiza rozumowania
Aksjologia – teoria wartości – układanie wartości w hierarchii.
Agora i forum – miejsce, gdzie spotykali się i dyskutowali filozofowie.
Sokrates – filozof Grecki, dla którego najważniejszym dobrem była cnota – czyli zbiór pozytywnych cech: uczciwość, szlachetność, pomocność, honorowość, bycie dobrym, uczciwym, gdyż ona zapewnia szczęście i pożytek. Warunkiem cnoty jest wiedza. Maksyma Sokratesa: „Wiem, że nic nie wiem”.
Platon – był uczniem Sokratesa, swoje poglądy opublikował w działach m.in: „Państwo”, „Obrona Sokratesa”, „Uczta”. Poglądy Platona: najważniejszą wartością była idea. Był on twórcą idealizmu, miłość duszą (tylko duchowa = platoniczna), idea piękna – człowieczego wyglądu, ciała ludzkiego. Nie był zwolennikiem demokracji, twierdził, że to filozofowie powinni rządzić państwem, bo mają dobry kontakt z bogami.
Arystoteles – uczeń Platona. Najważniejszą wartością dla niego było rozumowe podejście. Ważna była też dla niego cnota, która była dla niego czymś innym jak u Sokratesa
„Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”
„Pantarei – czas płynie” – Heraklit
Epikur – filozof grecki, który utworzył własną szkołę i epikureizm.
Różnice między Epikureizmem, a Stoicyzmem:
Dla epikureiczyków najważniejszą rzeczą było dążenie do szczęścia pracą nad sobą, spokojem i wyrzeczeniem. „Carpe diem” (życie chwilą)
Dla stoików najważniejsze było dążenie do cnoty, zapanowanie nad namiętnościami.
stoicki spokój – opanowanie, nie dać się namiętnościom.
cynizm antyczny – wyzwolenie się od własnych pożądań, życie w cnocie (rodzaj ascetyzmu, umartwiali również umysł i ciało).
dzisiejszy cynizm – cynik – osoba pozbawiona praw moralnych
hedonizm – życie jest krótkie i należy brać z niego wszystko garściami. Brak obowiązków, tylko radość i swoboda.
Wartości, które wg. Platona wynikają z idei dobra: słuszność, piękno, prawda oraz rozum.
Klasyczny kanon piękna:
ład, regularność
umiar, prostota
harmonia elementów
zachowanie proporcji
naśladowanie natury (mimesis)
dążenie do idealizacji
Imiona rzeźbiarzy:
Fidiasz
Poliklet
Lizyd
Myron
Werbalne i niewerbalne czynniki kształtujące odbiór przemówienia:
niewerbalne (siła głosu):
siła głosu
dykcja
rozłożenie akcentów
stosowanie pauz
gra ciałem
gestykulacja
mimika
werbalne:
stosowanie pytań retorycznych
stosowanie gradacji = stopniowanie
inwokacja, apostrofa
można stosować kontrasty
Mówca jest aktorem.
Podział gatunków ze względu na style:
Styl wysoki
dytyramby
peany
tren
oda
hymn
Styl średni
pieśń
elegia
Styl niski
epigramat
anakreonty
Mitologizacja – przekształcenie czegoś w mit, podkreślenie znaczenia i nadawanie rangi.
Demitologizacja – coś zwykłego, obalenie mitu i pozbawienie go cech wyolbrzymionych.
Mecenas – opiekun artystów
Mecenat – roztoczyć nad kimś opiekę
Utwór „Georgiki” opiewa patriotyzm pracy i składa się z czterech pieśni:
pierwsza: uprawa ziemi
druga: hodowla drzew, szczególnie winorośl
trzecia: hodowla bydła
czwarta: pszczelarstwo
W utworze pojawiają się praktyczne wskazówki dla rolników np. o sposobie nawożenia, podziale prac polowych, o rodzajach gleb i przewidywaniu pogody. Całość w utworze przenika uczucie zadowolenia, jakie niesie ze sobą praca na roli. W pieśni IV wplata poeta nieoczekiwania piękną opowieść o Orfeuszu i Eurydike. Wątki mitologiczne pojawiają się po to, aby zachęcić rolników do składania ofiar bogom, żeby zyskać ich przychylność. Orfeusz w mitologii jest symbolem doskonałej muzyki i wiecznej, wiernej miłości, jego postać jest wyolbrzymiona.
Antyk - opracowanie epoki
Motywy biblijne w innych utworach:
Muzyka - psalmy Mikołaja Gomółki; J.S. Bach; Krzysztof Penderecki; Pieśni (kolędy)
Literatura - J. Kochanowski; P. Skarga; D. Naborowski.
Milton - Raj utracony
Franciszek Karpiński - Kolędy
M. Sęp Sarzyński, I. Krasicki, Norwid, J. Słowacki, J. Kasprowicz, I. Konwicki - Mała Apokalipsa
Dobraczyński - Listy Nikodema
U. Eco - Imię Róży
Bułchakow - Mistrz i Małgorzata
Mitologia- narracyjna opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności. Mity zawierają wiadomości o początkach istnienia rodzaju ludzkiego, a także wyjaśnienia, po co stworzono świat i kto go stworzył. Można w nich znaleźć informacje o bogach, którzy tym światem mieliby rządzić. Mity możemy podzielić na cztery grupy: teogoniczne- mity o powstaniu i naturze bogów; kosmogoniczne- o powstaniu i początkach świata; antropogeniczne- traktujące o powstaniu człowieka; genealogiczne- o historii pokoleń ludzkich, o pokoleniach bohaterów. Trzy podstawowe funkcje mitu: poznawcza- dzięki mitom próbowano uzasadniać i interpretować różne niezrozumiałe dla człowieka zjawiska przyrody; światopoglądowe- mity w tym ujęciu stanowiły podstawę wierzeń religijnych; sakralna- mity wprowadzały do życia społeczeństwa kulty różnych bóstw oraz hierarchizowały rytualne obrzędy, podczas których składano bóstwom hołd. Antropomorfizm- bogowie są przedstawiani jako ludzie, mają te same przywary, cieleśnie są lepsi, ale duchowo tacy sami.
Postawy i uczuci antyczne:
miłość macierzyńska (bogini Reja),
bunt (Antygona)
patriotyzm: „słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”,
nienawiść (Herkules i Hera),
cierpienie (Hiob, Chrystus, Prometeusz),
ciekawość (Adam i Ewa, Eros i Psyche),
kłamstwo (Ewa),
odwaga (Antygona),
męstwo (Odyseusz),
poświęcenie (Antygona),
pożądanie (Ewa),
miłość (Eros i Psyche),
fatum ( „Wojna trojańska” ),
śmierć (Antygona, Hektor, Herkules, Achilles),
życie pojmowane było jako wędrówka.
2. Typowe cechy sztuki Greckiej, Helleńskiej i Rzymskiej
1. Domy, w których Grecy były budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb życia nacechowany umiarem.
2. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze świątynie.
3. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
4. Do połowy IV w p.n.e. powstała sztuka nie służąca Bogom, na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający Hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich.
5. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
6. Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V w p.n.e. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol - Myrona
7. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowane godnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.
8. Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
9. Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy
10. W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej.
11. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na stosowanie półokrągłych sklepień zamiast płaskich stropów.
12. W rzeźbiarstwie także osiągnęli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności.
13. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często będących dziełami sztuki.
4. Literatura starożytnej Grecji
Epika Antyczna i najdoskonalszy jej twórca - Homer
Historia Wojny Trojańskiej i jej przebieg („Iliada”)
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjechał do Sparty i porwał żonę Menelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troi. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.
Wędrówki Odysa („Odyseja”)
Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszo-osobową narracją. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego
1. Liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe
2. Obiektywizm
3. Obecność inwokacji
4. Ingerowanie bogów w świat ludzki
5. Styl utworu podniosły i uroczysty, chwilami patetyczny
6. Specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja
7. Regularność występowania mów bohaterów
8. Wiersz rytmiczny (heksametr)
9. Porównania homeryckie
10. Rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń
11. Psychologiczne charakterystyki bohaterów
Walory formy i stylu „Iliady”
Narrator nie narzuca się słuchaczom. Na początku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada treść utworu. Paralelizm akcji (dwa ciągi wydarzeń, równocześnie z ludźmi działali bogowie). O przebiegu akcji w dwóch płaszczyznach decydowało przeznaczenie, nad czym czuwało fatum, bóstwo losu, któremu podlegali nie tylko ludzie, ale też bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. „Iliada” zawiera rozbudowane porównania homeryckie. Styl narracji jest podniosły i uroczysty, pełen szczegółowych i wyrazistych opisów zwalniających akcję. Jest to dzieło oparte na iloczasie (istnienie samogłosek długich i krótkich). Podstawy rytmiczności: oprócz akcentu jedna zgłoska może być długa, inna krótka. Akcent pada tylko na zgłoski długie. Jeżeli dodamy do niej jedną lub kilka, krótkich nieakcentowanych, powstanie stopa rytmiczna. W każdym wersie powtarza się jednakowy układ stóp.
Sofokles -jeden z najwybitniejszych pisarzy greckich
1. Przynależność Sofoklesa do grupy trzech najwybitniejszych tragediopisarzy greckich, w skład której wchodzili także Ajschylos i Eurypides.
2. Sofokles (496-406 p.n.e.) ur. W Kolonos na przedmieściu Aten jako człowiek, który pełnił wiele ważnych funkcji w państwie ateńskim, w okresie jego rozkwitu za panowania Peryklesa.
3. Szczególne zasługi tego autora dla rozwoju dramatu i teatru antycznego -wprowadził trzeciego aktora, zerwał z zasadą tetralogii.
4. Uznanie przez współczesnych szczególnych uzdolnień i talentu tego autora (aż 18 razy był nagradzany laurem olimpijskim, odniósł zwycięstwo nawet nad Ajschylosem, właściwym twórcą antycznej tragedii).
5. Napisanie przez Sofoklesa ok.120 utworów, z których do naszych czasów przetrwało 7 tragedii (,,Antygona”, ,,Elektra”, ,,Król Edyp”, ,,Edyp z Kolonos”, ,,Ajas”, ,,Trachinki”, ,,Filoktet”) oraz dramat satyrowy pod tytułem ,,Tropiciele”.
6. Początek wydarzeń stanowiących akcję ,,Antygony”, a nawiązujących do treści mitu o dziejach domu Edypa wywodzącego się z rodu Labdakidów - przeciwstawienie się przez Antygonę jedną z córek Edypa zakazowi pogrzebania zwłok Polinejkesa jej brata; przyłapana przez strażników na łamaniu królewskiego zakazu została skazana na zamurowanie żywcem w grocie skalnej, gdzie popełniła samobójstwo, które pociągnęło za sobą śmierć dwóch osób najbliższych Kreonowi czyli władcy, który ów zakaz wydał (jego syna Hajmona i żony Eurydyki).
POJĘCIA I I CH ZNACZENIE PRZENOŚNE:
Chaos - bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan
Atlas - zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający
Syzyf - praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu
Prometeusz - określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości
Pięta Achillesa - słaby punkt
Puszka Pandory - źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść
Węzeł gordyjski - bardzo skomplikowana sprawa
Hiobowa wieść - zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość
Samsonowa siła - siła nadludzka
Kainowa zbrodnia - morderstwo, bratobójstwo
Zakazany owoc - rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło
Judasz - zdrajca, osoba fałszywa, podstępna
Syn marnotrawny - człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać
Apokalipsa - uosobienie nieszczęść wojny, koniec świata
Sodoma i Gomora - miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty
Dawid i Goliat - określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę
Samarytańska przysługa - przysługa bezinteresowna
Arka przymierza - symbol porozumienia i braterstwa
Arka Noego - wybawienie, ratunek
Wieża Babel - zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi mówiących różnymi językami
Typowe cechy sztuki greckiej, helleńskiej i rzymskiej:
Domy, w których mieszkali Grecy były budowane z umiarem, natomiast bogom wznoszono jak najwspanialsze świątynie. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
Do połowy IV wpne. powstała sztuka nie służąca Bogom.
Na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w.p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol - Myrona. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowanegodnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.
Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na srosowanie półokrągłych sklepiej zamiast płaskich stropów. W rzeźbiarstwie także osiągneli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często bedących dziełami sztuki.
Historia wojny trojańskiej i jej przebieg("Iliada" Homera) :
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej". Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjehał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troji Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troji. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.
Wędrówki Odysa ("Odyseja" Homera):
Tematem "Odysei" są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso.
Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego:
1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe,
2. obiektywizm,
3. obecność inwokacji,
4. ingerowanie bogów w świat ludzki,
5. styl utworu podniosły i uroczysty
6. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja,
7. regularność występowania mów bohaterów,
8. wiersz rytmiczny (heksametr),
9. porównania homeryckie,
10. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń,
11. psychologiczne charakterystyki bohaterów.
"Antygona" Sofoklesa, Dzieje domu Edypa:
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest przybranym synem króla. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną. Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kaju. Opuścił więc dom. Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie. Rządy w Tebach objął szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedziła zaraza. Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką. Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jakasty - Kreon.
Charakterystyka postaw bohaterów tragedii:
Antygona - Ismena - Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go. Ale aby to uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą.
Kreon - Hajmon - Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jgo decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewając iż poddani mogliby lekcewarzyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców.
Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsadkiem.
Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że Kreon jest władcą dla włąsnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym, człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
W "Antygonie", oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
Antygona Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
Kreon Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
A N T Y K
PYTANIE 1
Bohater heroiczny w eposie Homera i chanson de geste – wykaż różnice i podobieństwa.
Od Homera rozpoczęła się historia literatury europejskiej. Był on pierwszym epikiem. Autor w swoich eposach stworzył stworzył bohatera heroicznego.
W Średniowieczu powst. termin pieśni o czynach (chanson de geste). Pieśni te rozpowszechniały wzór rycerza, którego niektóre cechy odpowiadały cechom antycznego bohatera heroicznego
Różnice ukazane na przykładzie; “Iliada” Achilles i “ Pieśń o Rolandzie” Roland
| PODOBIEŃSTWA | RÓŻNICE |
|---|---|
odważny ,przystojny waleczny ,męski najlepszy wojownik (sztuka) przedkłada krótkie pełne chwały życie nad długą egzystencją gardzą kłamstwem wsławili się w walkach okrutni dla wrogów ideały młodzieńców śmierć nie jest porażka tylko uwieńczeniem młodzieńczego życia dumni ,honorowi giną na polu bitwy (ugodzony w piętę Achilles i raniony wielokrotnie Roland |
w Iliadzie w losy bohaterów ingerują bogowie którzy decydują o losach (fatum) Roland jest chrześcijaninem ,modli się do Boga, nawraca pogan ,walczy w obronie wiary chrześcijańskiej. Achilles nie robi tego dla wiary, ale w jego życiu Bogowie odgrywają b.dużą rolę wierny ojczyźnie zwierzchnikowi Karolowi Wielkiemu- Roland.Achilles odchodzi od walczących Greków (spór o Bryzeidę) ,powraca dopiero, gdy ginie Petrokles(jego przyjaciel, ubrany w jego zbroję) Achilles nie ma zwierzchnika ; Roland -Karola Wielkiego achilles jest herosem –półbogiem (synem śmiertelnika i boginki) a Roland ma normalnych rodziców |
Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora
Hektor i Achilles to dwóch najstraszniejszych w boju wojowników, którzy brali udział w wojnie trojańskiej. Obaj wsławili się w bitwach pod Troją wzbudzając strach w oddziałach przeciwnika. Są silni, odważni, waleczni i mężni.
Achilles to syn tesalskiego księcia - Peleusa i boginki morskiej - Tetydy. W dzieciństwie matka kąpała go w Styksie - świętej rzece bogów i uczyniła go odpornym na wszelką broń. Zanurzając go w wodzie trzymała syna za piętę, co spowodowało, że jest to jedyny słaby punkt Achillesa, gdyż nie został on obmyty cudowną wodą. Grecki heros posiada nieskazitelną urodę i doskonałość fizyczną. Ma jasne włosy, które podczas boju spływają mu po lśniącej, złotej zbroi. W przeciwieństwie do Hektora nie ma rodziny. Jego najbliższymi osobami są branka - Bryzeida i przyjaciel Partoklos. Już od najmłodszych lat bohater ten wykazuje zainteresowanie rzemiosłem wojennym. Z tego powodu Odyseuszowi udaje się namówić młodego księcia do wzięcia udziału w wyprawie przeciwko Trojanom.Hektor to najstarszy syn władcy Troi - Priama i Hekaby. Mimo, iż jest tylko śmiertelnym człowiekiem, to nie ma wśród ludzi lepszego od niego żołnierza. Uznawany jest za bohatera narodowego i wzór wojownika. Podobnie jak grecki heros odznacza się urodą i dobrze zbudowanym ciałem. Ciemnowłosy Hektor ma żonę - Andromachę i nieletniego synka. Głównym motywem jego postępowania jest obrona ojczyzny i walka o honor swojej rodziny. W niektórych fragmentach “Iliady” możemy dopatrzyć się jednak argumentów za tym, że walczył on, podobnie jak Achilles, o sławę i łupy wojenne. Hektor to kochający mąż i ojciec. Troszczy się o rodzinę. Jest wspaniałomyślny, gdyż on jeden nie wypomina Helenie, że to z jej powodu spadły klęski na Trojan. Z fragmentu : “...a może to ja zwyciężę Achillesa...” wynika, że mimo iż zna swoje przeznaczenie, ma jednak nadzieję, że może uda mu się zmienić swój los.
Achilles natomiast nie boi się spełnienia swego przeznaczenia. Podejmuje walkę w imię przyjaźni, choć wie, że zginie. “Wiem, że zostając pod Troją zginę, ale będę walczył(...)”. W pojedynkach i w bitwie grecki heros był najstraszniejszy. Autor ujął to tak: “Nie darmo karmiono go za młodu sercami lwów i szpikiem niedźwiedzi. Na rydwanie, ciągnionym przez nieśmiertelne konie, wrzynał się w najgęstsze szeregi nieprzyjaciół, ranił, zabijał, przewalał się nad tłumami jak pożar, sam nieczuły na zmęczenie, nie uległy ranom.” Achilles to postać dynamiczna. Zmienia się kiedy w sporze z Agamemnonem urażona zostaje jego godność i odebrana miłość życia - Bryzeida. Wtedy zapiera się i obraża. Upór i zapamiętałość w gniewie nie pozwala mu także udzielić wsparcia Achajom, gdy ci, bliscy klęski proszą go o pomoc. Nie przewiduje jednak konsekwencji swego gniewu i dopiero po śmierci przyjaciela - Partoklosa zaczyna zastanawiać się nad swoim postępowaniem. Prawdziwe człowieczeństwo budzi się w nim dopiero po śmierci Hektora, gdy Priam błaga go wydanie zwłok syna. W tym momencie dokonuje się w Achillesie przemiana duchowa i ujawniają się w nim takie cechy jak : hojność, gościnność, współczucie. Zauważamy, że ten brutalny, bezwzględny, żądny mordu wojownik potrafi jednak być delikatny, wyrozumiały, opanowany i łagodny.
Inaczej przedstawia się postać Hektora. Jest to bohater statyczny, który nie zmienia swojego postępowania. Wydaje się być wyraźnie spokojniejszy i bardziej zrównoważony od Achillesa. Syn Priama również odznacza się męstwem, jednak przed walką z herosem odczuwa wyraźny lęk przed śmiercią, która wydaje mu się być pewną.
“Na równinie pozostał jeden tylko wojownik trojański, Hektor. Z wież miasta wzywał go do powrotu ojciec, wzywała go matka płacząc i jęcząc. Nie ruszył się z miejsca. Czekał. Ku niemu szedł Achilles (...) Gdy go ujrzał z bliska, jak szedł taki ogromny, straszny, z obliczem okrytym czarną chmurą gniewu, zadrżał Hektor i począł uciekać.” Mimo tego strachu i obawy przed śmiercią uważał honor za najważniejszy i stanął do nierównego pojedynku. Stara się przez to ocalić swą sławę i nie splamić honoru tchórzostwem
PYTANIE 2:
Biblijne i antyczne źródła inspiracji poetów i malarzy.
BIBLIA: ”Bogurodzica” ,”Żale Matki Boskiej pod krzyżem”
(Renesans) „Psalmy” , „Pieśni” Kochanowskiego , „Kazania” -Piotr Skarga
(Barok) „Krótkość żywota” –Naborowski
(Oświecenie) „Kolędy” –Karpiński
(Romantyzm) Norwid ,poezja Słowackiego
(Młoda Polska) „Hymny” Kasprowicza, utwory Micińskiego
...poza tym:
„Kain i Abel” Iłłakiewiczówna
„Piosenka o końcu świata” Miłosz
„Wieża Babel” , „Żona Lota’ Wiesława Szymborska
„U wrót doliny” Herbert
„Mojżesz nad Nilem” Wiktor Hugo
„Pamiętniki Adama i Ewy” Mark Twain
MALARSTWO: „Sąd Salomona” –fresk Rafaela(Watykan)
„Znalezienie Mojżesza” Rembrandt
„Dawid” Veronese Rembrandt
ANTYK: „Grób Agamemnona” Słowacki
„Ikar” Grochowiak
„Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll
„Homer” Ożoga
„Nike ,która się waha” Herbert
„Pejzaż z upadkiem Ikara” Bruegel
„Achilles” Rubens von Dycke
Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.
WPŁYW KULTURY ANTYCZNEJ.
Wpływ kultury antycznej na kulturę europejską jest ogromny. Na każdym kroku spotkać możemy nawiązania do mitologicznych postaci i haseł (np. "Ikar" Iwaszkiewicza czy "Orfeusz w piekle" Offenbacha). Bardzo często postacie mitologiczne wykorzystywane były jako szkielet dla bohaterów późniejszych utworów (np. Prometeusz był wzorem dla Mickiewiczowskiego Konrada z Dziadów cz. III). Sięgano też do postaci Syzyfa, uosabiającej nieustanny i bezowocny trud, lub też do Odysa, będącego symbolem wędrówki i działania zmierzającego do wyznaczonego celu. Mity wyrażały także hasła i treści uniwersalne, poprzez stworzenie wzorców zachowań i postaw. Przedstawiały one całą prawdę o człowieku.
Nawiązywano także do gatunków uprawianych w tym okresie (Mickiewiczowska "Oda", "Monachomachia" Krasickiego, w której wykorzystuje typową dla starożytnych wzniosłość stylu czy wreszcie twórczość Jana Parandowskiego). Dzieła klasyczne stanowią doskonały wzór literackich form i zasad. Do początku XIX wieku dominował nurt klasycystyczny, oparty na antycznych zasadach.
Do filozofii starożytnej Grecji chętnie sięgają twórcy współcześni. Filozofie antyczne dają podstawy budowaniu różnych systemów filozoficznych, np. renesansowych. Bardzo duże znaczenie mają zwłaszcza stoicyzm (nakazujący równowagę duchową, powagę i spokój umysłu, wyrzekanie się dóbr materialnych w zamian za szczęście, odrzucenie emocji i kierowanie się zimnymi kalkulacjami) i epikureizm (mówiący o cieszeniu się życiem, nakłaniający do korzystania z jego radości).
Bardzo ważnym elementem, zaczerpniętym z kultury Śródziemnomorskiej jest klasyczne ujęcie porządku i formy. Kunsztowność i klasyczne wyczucie piękna jest motywem, który powtarza się nie tylko w literaturze, ale także i w architekturze.
We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz myśli antycznej.
Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".
Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć.
Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia.
Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą".
Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedal
MOTYWY BIBLIJNE W LITERATURZE PÓŹNIEJSZYCH EPOK
- Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołują się bardzo często: średniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte są na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest prośbą do Matki Boskiej; jest też wiele odwołań do religijności wypływającej przecież z Biblii: "Pieśń o Rolandzie", a dokładniej cały skomplikowany rytuał śmierci; renesans: Kochanowski odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy w swoim "Czego chcesz od nas Panie" oraz w "Psałterzu Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; w Baroku również pisano psalmy, a ze względu na religijną skłonność do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; w oświeceniu patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez doświadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazujący niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalności człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacją; romantyzm gruntownie zmienia pogląd na Biblię: pojawiają się odwołania do mesjanizmu narodowego (III cz. "Dziadów" pokazuje obraz walki narodowo-wyzwoleńcz
jako walkę dobra ze złem, "Kordian"); pozytywizm jest kolejnym odejściem od Biblii i koncentracji na racjonalizmie, ale odwołania są: "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co związane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowości cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza (prezentowany jest dzień sądu ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyną winy);
PYTANIE 3.5.
Jakie niepokoje i dylematy współczesnych zauważasz w tragediach Sofoklesa?
Najważniejszą tragedią Sofoklesa jest Antygona. Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata, a także decyzja Kreona- władcy.
Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym ,iż autor tragedii ukazuje konflikt i metody postępowania ludzi ,które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt m /y a dobrem jednostki ,wciąż istnieje walka o władzę ,zjawisko zdrady i dochodzenie swoich praw ,zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy nad pojęciem sprawiedliwości i pragniemy ,aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich- nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje nam się ,że człowiek ,który skupia w swym ręku władzę-kraju ,rejonu ,czy też przedsiębiorstwa musi dbać o autorytet i postępować stanowczo , a nie kierować się emocjami i interesami jednostki.
Dziś także oprócz praw oficjalnych istnieją prawa nie pisane ,a interes i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym .Wszystko to sprawia ,że problemy zawarte w Antygonie są wciąż aktualne.
miłość siostrzana
walka o władzę
uczucie i obowiązek
pojęcie zdrady i dochodzenia swoich praw
prawa równe dla wszystkich
władza a interes jednostki
szacunek dla zmarłych
ból po stracie najbliższych
Tragedia Sofoklesa zmusza współczesnego czytelnika do pewnych refleksji. Poucza przede wszystkim, aby nie postępować pochopnie, gdyż może to mieć straszne konsekwencje.
W przypadku Kreona trafniejszą decyzją byłoby pochowanie Polinejkesa poza murami miasta. Rozróżniłoby to charakter śmierci obydwu braci, a także ocaliło od śmierci trzy osoby.
Antygona może niewątpliwie stanowić przykład słusznego uporu i zaangażowania w sprawach dotyczących wiary, z którą związane jest życie codzienne. Należy stanowczo dążyć do osiągnięcia celu, ale powinno się także brać pod uwagę panujące powszechnie prawa i postępować według ustalonych reguł.
Antygona miała racje moralne, jednak jako obywatelka postąpiła niewłaściwie lekceważąc ustanowione przez władcę prawo państwowe. Autor sugeruje, że każdy człowiek winien przestrzegać praw regulujących życie w państwie, gdyż inaczej zapanowałby chaos.
Sofokles zwracał się w swoim dramacie zarówno do rządzących jak i rządzonych. Pierwszych pouczał, żeby wydawali prawa przemyślane, mądre, zgodne z panującymi tradycjami, aby nie powodować konfliktów w społeczeństwie. Władcy stanowiący prawo nie mogą mieć na względzie interesów osobistych ani budować swego autorytetu zbyt surowym prawem. Dlatego Kreon, choć miał szlachetne intencje, za popełnine błędy poniósł karę, tracąc swych najbliższych. Obywatele winni przestrzegać obowiązujących praw państwowych, a swe zastrzeżenia zgłaszać w ustalony sposób. Nie wolno jednak postępować samowolnie w ramach obowiązującego porządku prawnego.
Na koniec warto wspomnieć, iż każdy jest panem swojego losu. Naszego życia nie określa przeznaczenie, lecz sposób w jaki wykorzystujemy możliwości.
Pytanie 8
Epos antyczny i jego kontynuacje
Homer - autor "Iliady" i "Odysei". Jego ojczyzną była Azja Mniejsza. Prawdopodobnie żył na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Pochodził z Chios.
- Epos (epopeja) - wielki poemat epicki opiewający potęgę bohaterów, opowiadający o losach społeczeństw w przełomowej dla niego chwili. Akcja eposu dzieje się zwykle na dwóch płaszczyznach. Zwykle utwór wierszowany, którego cechuje duża liczba epizodów tworzących tło społeczno - obyczajowe epoki, oraz podniosły, uroczysty styl bogaty w ozdobne inwokacje, epitety, porównania.
Przykłady epopeji: "Odyseja", "Iliada", "Eneida" (czyli wędrówka Eneasza), "Pan Tadeusz".
- Aojdos - poeta wędrowny, wędrujący po starożytnej Grecji.
- Unitarysta - człowiek wierzący w istnienie Homera.
- Retartacja - opóźnienie, chwilowe powstrzymanie akcji, mające na celu utrzymanie czytelnika w napięciu.
Iliada - przedstawia fragment 10-letnich zmagań Greków pod Troją. Artyzm Homera polega na umiejętności ukazywania w skondensowanej formie dziejowego starcia dwóch potęg starożytnych. Akcja eposu rozpoczyna się w dziesiątym roku wojny i toczy przez około miesiąc. Punktem wyjścia akcji jest spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę, który prowadzi do poważnych konsekwencji: zagniewany heros odstępuje wojska greckie powodując znaczne straty i dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklosa bohater powraca na plac boju. Stacza zwycięski pojedynek z Hektorem, wspomagany przez Atenę. Achilles początkowo bezcześci zwłoki, ale wzruszony błaganiem króla Troji - Priama, wydaje ciało Trojanom. Uroczystości pogrzebowe na cześć Hektora zamykają opowieść.
Opowieść o próbach zdobycia Ilionu ujęta została w 24 księgach. Otwiera ją inwokacja do Muzy, zamyka finał opisu pogrzebu Hektora. Ważny wątek eposu stanowią interwencje bogów w toczącą się walkę, ich narady oraz spory. Jednak nawet bogowie nie mogą zmienić wyroków Fatum.
Ideał wojownika achajskiego:
1. potężna budowa fizyczna (piękno ludzkiego ciała - kanon)
2. roztropność, racjonalizm, konkretność
3. honorowy, odważny w boju
4. spryt ( cecha bardzo ceniona - Odyseusz)
5. patriotyzm
Wojownicy: Achilles, Hektor, Agamemnon, Diomedes, Ajas Telamonida, Ajas - syn Ojneusa, Idomeneus, Meryjon, Eurypylos, Toas Andrajmonida, Odyseusz
Odyseja - Ukazuje dzieje wędrówki Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej do rodzimej Itaki. W pierwszych czterech pieśniach poeta przedstawia walkę żony Odysa, Penelopy z zalotnikami, współczucie bogów, którzy postanawiają zakończyć tułaczkę bohatera i przysposobić jego syna, Telemacha do wielkich czynów. Kolejne 20 pieśni maluje dzieje powrotu Odysa, jego wspomnienia z podróży, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawą zemstę zgotowaną rozzuchwalonym zalotnikom. Na zakończenie bohater i jego syn godzą się ze swym ludem, wspierani przez bogów.
"Odyseja" to pierwszy w historii romans, opowiadający o rozstaniu i spotkaniu po latach kochających się małżonków.