Zwierzeta gospodarskie (ustawa z dnia 20 VIII 1997 roku o organizacji hodowli i rozrodzie zwierzat gospodarskich): koniowate (kon i osiol); bydło (bydło domowe, bawoły); jeleniowate ( jelen, daniel-tylko z chowu fermowego); drób, swinie, owce, kozy, pszczoły, zwierzeta futerkowe (lisy, norka, tchórz, jenot, nutria, szynszyl, królik).

Chów- zespół zabiegów w odniesieniu do zwierzat (utrzymywanie, pielegnowanie itd.), których celem jest otrzymywanie produktów (mleko, jaja, mieso, wełna itd.).

Hodowla – zespol zabiegow w odniesieniu do zwierzat ( ocena uzytkowosci, selekcja, dobór do rozrodu, utrzymywanie, pielegnowanie itd.), których celem jest poprawa zalozen dziedzicznych.

Zootechniczna klasyfikacja zwierząt; zwierzeta:*szkodliwe dla działalności czlowieka (myszy, szczury, stonka ziemniaczana, szarańcza); *pożyteczne: dzikie (nie uzytkowane przez czlowieka- kozice, łosie, muflony); uzytkowane przez człowieka: dzikie (jelenie, sarny, dziki, zajace); oswojone (złonie); udamawiane (karp, soból); udomowione: domowe (pies, kot); gospodarskie (bydlo, owce, konie, swinie, drob); amatorskie (golebie, złote rybki, kanarki); laboratoryjne (myszy, szczury, świnki morskie, królik).

Podstawowe cechy domestyacyjne: łagodnosc i tzw. oswojenie; zmiana proporcji budowy i wieksze otłuszczenie; rozwoj cech korzystnych dla czlowieka; utrata barw ochronnych; zanik wielu instynktow (brak kwoczenia- chec wysiadywania jaj przez kure); utrata samodzielnosci w zdobywaniu pokarmu.

Towarowa produkcja rolnicza (mln zł): produkcja rolnicza 40%; produkcja zwierzeca 60%.

Spozycie miesa i podrobow [kg]:

kraj	Mieso i podroby razem	Mieso wolowe	Mieso wieprzowe	Mieso drobiowe	Mieso kozie i baranina
Polska	73,4	10	49,9	10,2	0,1
Szwecja	68,2	18,8	35,6	8,9	0,7
Niemcy	89	17,6	51	13,4	1,1
Grecja	81,8	22	25	15,5	13,3
Hiszpania	103,3	13,2	52,9	23,8	6

Stan pogłowia zwierzat gospodarskich w Polsce (tys.ton):

Lata	Bydlo	Trzoda	Owce	konie
1950	7200	9350	2198	2800
1985	11055	19170	4837	1373
2009	5606	16000	285	-

Stan pogłowia na swiecie zwierzat gospodarskich (tys.szt) w 2008 roku: trzoda chelwna 950 277; bydlo 1522005; owce 1138394; kozy 713235; konie 60900.

Poglowie zwierzat gospodarskich na swiecie:

	bydlo	owce	Kozy
Populacja 2006 rok, mln	1400	1100	840
Zmiany 1985-2005 (%)	+13	-1	+78

Do 10%- biologiczna norma; +78%- odkryto to co się staje modne, owce bardzo rozwineły się , jest to zwierze ratujace zycie i wytrzymale na trudne warunki.

Model zrównowazonego rozowju UE opiera organizacje struktury przestrzennej panstw i regionow na glebokim zrozumieniu uwarunkowan przyrodniczych, a funkcjonowanie gospodarki- zestawia z ostrożnym zarzadzaniem zasobami naturalnymi zapewniajac ich odnawialnosc oraz dostepnosc ich roznorodnosci i bogactwa także dla nastepnych pokolen- raport UE 2005 rok.

Wojewodztwo lubelskie (7,8% powierzchni kraju); Parki Krajobrazowe (17); NATURA 2000 (21 obszarow); obszary specjalnej ochrony siedliska (47, NATURA 2000); obszary chronionego krajobrazu (17); Parki Narodowe ( Poleski i Roztoczanski); Rezerwaty Przyrody (85). Struktura uzytkowania rolniczego gruntow w woj.lubelskim: uzytki rolne 62,7 % (w tym: grunty orne 77,2%; sady 4%, łąki 14%; pastwiska 2,1%; pozostale 2,7%); lasy 22,9%; pozostale 14,4%. Poglowie zwierzat gospodarskich w woj. Lubelskim (szt./ % poglowia krajowego): bydlo 407827/ 7,1; trzoda chelwna 1017399/ 6,6; owce 20501/ 6,3; konie 43766/ 13,5; kozy 11898/ 8,7; drób 6654231/ 5,3. Produkcja rolnicza w woj.lubelskim: mleko 859,7 mln litrow (7,1%); jaja 398,8 mln sztuk (3,8%); wełna 78,4 tys. ton (8,2%); żywiec 316,6 tys.ton (6,4%).

Zmiany populacji 1980-2005 (%): Afryka: bydlo (44); kozy (75); owce (43). Ameryka: bydlo (22); kozy (29); owce (-28). Azja: bydlo (-2); kozy (85); owce (-1). Europa: bydlo(-2); kozy (60); owce (12). Oceania: bydlo (9); kozy (133); owce (-31).

Rola zwierzat: *zrodlo zywnosci (mleko, mieso, jaja itd.); *ochrona srodowiska ( element ekosystemu- przewaznie przezuwacze korzystajace z pszay zielonej); *atrakcja turystyczna. Znaczenie i zainteresowanie tematyka jakosci prozdrowotnej żywnosci pochodzenia zwierzecego wynika z zagrozenia chorobami cywilizacyjnymi… Glowne zagrozenia: zbyt wysoka zawartosc tluszczu; niekorzystny profil kwasow tluszczowych; zbyt wysoka zawartosc cholesterolu.

Dieta polska a zalecenia WHO:

-energia z tluszczow 40vs. 15-30%;

-kwasy tluszczowe: PUFA 5,5vs.10%; n6 : n3 20:1 vs. 4:1;

-spozycie cholesterolu 350 vs. 300 mg/dobe (vs.=wg zalecen). Zalecenia dotycza calej diety; dieta powinna być zrownowazona i zbilansowana rożnorodnymi produktami; eliminowanie produktow zwierzecych= pozbawianie wielu waznych skladnikow bioaktywnych, w tym cholesterolu; optymalizacja poziomu zawartosci tłuszczu; poprawa profilu kwasow tluszczowych; ograniczenie poziomu cholesterolu; wzbogacenie w naturalne przeciwutleniacze.

Wystepowanie: bydlo ( Indie- religia, Europa-mleczne i miesne, USA i Meksyk- glownie miesne, Ameryka Poludniowa – miesne); owce ( Austria i Nowa Zelandia- produkcja welny i miesa, to mieso trafia jako mieso mrozone, Rejon Morza Śródziemnego i Wielka Brytania, RPA, Azja, żadna religia nie zabrania jesc tego miesa); Trzoda chlewna( Chiny- gruba warstwa tłuszczu, Europa- miesna, USA- miesna); Konie (Europa i Ameryka- zwierzeta rekreacyjne, sportowe, hipoterapia); Kozy ( biedniejsze rejony swiata: Azja, Daleki Wschód, Afryka, Ameryka Południowa, Meksyk, Grecja, Hiszpania).

POKRÓJ I TYPY UŻYTKOWE.

Pokrój- zewnetrzna budowa ciala zwierzat.

Typ uzytkowy- grupa zwierzat domowych wyspecjalizowana w okreslonym kierunku produkcyjnym, cechy anatomiczne i fizjologiczne sa utrwalone genetycznie.

Bydlo (typy uzytkowe):

1. Jednokierunkowe : mleczny; miesny.

2. Dwukierunkowe: mleczno-miesny; miesno-mleczny.

3. Wielokierunkowy: mleczno- miesno- roboczy.

Bydlo (produkty): mleko, mieso, skóry, rogi i racice, obornik, produkty poubojowe (krew itd.)

Rasy bydla miesnego typu uzytkowego:

1. Wczesnie dojrzewajace- w czasie wzrostu organizmu sa 2 procesy. Wzrost- w wyniku podzialu namnazaja się, trwa do uzyskania dojrzalosci somatycznej, nastepuja przyrosty ciala (proporcjonalny przyrost tkanki kostnej i miesniowej) po zakonczeniu tego procesu przyrost tkanki miesniowej. U zwierzat ras miesnych wczesne dojrzewanie wiąże się z tym, ze szybko uzyskuja dojrzalosc somatyczna. Bydlo ras miesnych szybko dojrzewa (3-4 miesiace).

2. Kosciec lekki, krotkie nogi i szyje- wiaze się z szybkoscia wzrostu. U ras miesnych nie ma czasu na wzrost kosci na dlugosc, tylko tkanka kostna szybko się kostnieje i rozrasta się w szerokosc.

3. Bardzo mono umiesnione partie zadu i przodu tulowia

4. Sylwetka ma ksztalt prostokatny ( z boku) a cylindryczny (z przodu);

5. Masa ciala od 450-1800kg.

6. Rasy: charolaise (rasa francuska); aberdeen angus (rasa brytyjska); blonde d’Aquitaine (rasa francuska); rasa błękitna belgijska; chianina (rasa włoska).

Rasy bydla mlecznego typu uzytkowego:

1. Budowa ciala sucha, kanciasta z wystajacymi zewnetrznymi guzami biodrowymi i kulszowymi- slabo umiesnione, brak tkanki tluszczowej, krotkie wyrostki poprzeczne, rowne strzyki, blyszczaca skora.

2. Sciegna i stawy dobrze zarysowane;

3. Klatka piersiowa waska lecz dluga;

4. Duze wymiona;

5. Skora cienka;

6. Widoczne na podbrzuszu zyly mleczne;

7. Rasy: jersey (hodowli nowozelandzkiej); holsztynsko-fryzyjska (hodowli kanadyjskiej- w Polsce: polska holsztyńsko-fryzyjska, w wieku 8 lat dala 20701 kg mleka w 305-dniowej laktacji, zawartosc tluszczu w mleku 4,2%, zawartosc bialka 3,4%); krowa „Beta”- mieszaniec, 87,5% genow rasy hf (cb x hf) w hodowli polskiej; krowa „Kania”- mieszaniec F1 (cb x hf) hodowli polskiej.

Rasy bydla wszechstronnie uzytkowego:

1. Mocny kosciec;

2. Dobra muskulatura;

3. Dobre cechy mleczne;

4. Twarda, ordynarna konstrukcja;

Rasy bydla (typ miesno-mleczny): rasa polska czerwona, rasa czerowno-biala holenderska, rasa czarno-biala hodowli polskiej.

Rasy bydla (typ mleczno- miesno- roboczy): rasa simentalska.

Rasy bydla roboczego typu uzytkowego (znaczenie historyjne): rasa siwa sstepowa węgierska.

Owce (typy uzytkowe):

1. Jednokierunkowe: welnisty, miesny, mleczny, kożuchowy, smuszkowy (skorka z malego jagniecia);

2. Kombinowany: welnisto- miesny;

3. Wszechstronnie uzytkowy.

Owce (typ welnisty): slabe umiesnienie, bardzo obfita skora (faldy na szyi i na mostku), welna zwykle biala i bardzo cienka, jednakowy rodzaj wlosa, glowy rogate, charakterystycznie zwiniety rog. Rasy: tryk rasy merynoprekos i rasy rambouillet (stare rasy); merynos australijski i kaukaski (rasy obecne).

Owce (typ miesny): cechy bydla miesnego + krotka welna, rzadka welna, bez rogow (wyjatek rasa dorset rogaty). Rasy: dorset brytyjska, berlichone francuska, southdown, owce downowe angielskie-np. krotkowelnisty; rasy suffolk, czarnogłówka (polska/niemiecka), dorset rogaty, iil de france, charolaise francuska (najwiecej ras miesnych jest brytyjskich i francuskich).

Owce (typ welnisto- miesny): merynos polski (30% poglowia w Polsce); kent- brytyjska (romney marsh), polskie owce nizinne i dlugowelniste, dorper- z Afryki ( nie ma welny).

Owce (typ mleczny): opis bydla mlecznego + 1200 kg mleka. Rasy: rasa fryzyjska- sztandarowa rasa mleczna!! ; rasa fińska- dosc mleczna, bardzo plenna; owce kożuchowe: wrzosówka (charakterystyczna budowa wlosa, nie spilsnia się); rasa romanowska (bardzo wysoka plennosc).

Owce (typ smuszkowy): rasa karakuł- wymagaja bardzo suchego klimatu.