Pięćdziesiątnica jest upamiętnieniem zawarcia przymierza na Synaju, odbywającym się 50 dni po święcie Paschy. Świderkówna pisze o wydarzeniach z 30 r. n.e. Wtedy to jak co roku zjechało się do Jerozolimy mnóstwo pielgrzymów z każdego zakątka świata. Uczniowie Jezusa z Nazaretu byli małą grupką obracającą się tylko w swoim towarzystwie, ponieważ wcześniejsze prześladowania ze strony Rzymian wzbudziły w nich strach.
Tylko z 2 rozdziału Dziejów Apostolskich możemy dowiedzieć się co wydarzyło się w dzień 50tnicy. Mianowicie: Uczniowie Jezusa wyszli niespodziewanie na ulice głosząc „wielkie dzieła Boże”. Przez tłum odbierani byli jako upitych młodym winem, bo nie zachowywali oni żadnych środków ostrożności itp. Niesamowite było to, że każdy pielgrzym słyszał te słowa wypowiedziane w swoim ojczystym języku.
Św. Piotr (Szymon – Piotr) wygłosił mowę podczas tej 50tnicy, która jest pierwszym przedstawieniem nauki głoszonej przez Apostołów. (Taką naukę znajdujemy również w innych pięciu misyjnych mowach, gdzie 4 są mowami Piotra. 3 zwrócone do Żydów w Jerozolimie i jedna w Cezarei Nadmorskiej u Korneliusza (setnika rzymskiego). Ostatnia mowa św. Pawła w synagodze w Antiochii.) Wszystkie te mowy mają taki sam schemat:
wydarzenie historyczne niezmiernie doniosłe, chodzi o śmierć Jezusa, za którą ponosi odpowiedzialność kilku przedstawicieli różnych władz
relacja istotna i tajemnicza, jaka łączy Boga z Jezusem: to Bóg Go posyła, by dokonał w Izraelu Jego dzieła, i On Go też wskrzesił gdy dzieło to zostało dokonane
uroczyste stwierdzenie świadków, którzy brali w owym wydarzeniu udział i poświadczają ścisły związek tegoż wydarzenia z tajemnicą osoby Jezusa
wezwanie, skierowanie do tych, którzy ponoszą odpowiedzialność za Jego śmierć; nawołuje ono do skruchy, obiecując zarazem przebaczenie.
Mowa Piotra z dnia 50tnicy prowadzi przez dwa poziomy: pierwszy to fakty historyczne, działalność Jezusa, znaki potwierdzające Jego misję i ukrzyżowanie. Drugi poziom przenosi nas w świat niepojętych i tajemniczych rzeczy. Takich jak tajemnica zmartwychwstania Jezusa, która jest antycypacją zmartwychwstania powszechnego, wyczekiwanego przez Żydów. Bóg uczynił Jezusa „Panem i Mesjaszem”, zsyłając na wszystkich wiernych Ducha Świętego.
W ten sposób przechodzimy do pozaziemskiej historii Jezusa, która od tej chwili będzie zawsze stanowiła tło dziejów ludzkości.
Zajmując miejsce „po prawicy Boga” Jezus otrzymuje dwa tytuły. „Pan” (Kyrios)
(ad. 15) tytuł jakim Septuaginta oddaje niewymawialne imię Jahwe. I „Mesjasz: (Christos) to już nie Pomazaniec, który miał pokonać wszystkich, wyzwolić itd. itp. tylko Jego chwała królewska jest uczestnictwem w chwale samego Boga, a Piotr i 11 Apostołów zostało właśnie powołanych na świadków wszystkiego, co się wydarzyło.
Według św. Łukasza (autora Dziejów Apostolskich) Piotr wygłasza niejako streszczenie Ewangelii w dzień 50tnicy. Opowiada przede wszystkim o życiu Jezusa – Człowieka i podkreśla bardzo widocznie to, że jeśli ktoś chce zrozumieć Jego naukę musi również poznać działalność, życie codzienne, każdy gest, krok Jezusa, który był nauczycielem wędrownym, więc reprezentował swe mądrości nie tylko poprzez słowa. W „Prawach i Prorokach” (dziś: Stary Testament) znajduje się połączenie tej codziennej działalności Jezusa z planami Bożymi. Dopiero powstanie z martwych wskazuje na udział Jezusa w Mocy i Panowaniu Boga.
KERYGMat – pierwotnie „to, co głosił herold”. Są to pierwsze nauki, proklamacje głoszone przez Apostołów i Uczniów Jezusa na samym początku chrześcijaństwa. Są często krótkie, zwięzłe, proste i rytmiczne. Dotyczą zawsze śmierci Jezusa i zmartwychwstania, przebaczenia grzechów i darów Ducha Św. Odnajdujemy je w Listach św. Pawła i Ewangeliach. Np. „Jezus jest Panem”…
EWANGELIA – dobra nowina! (gr. Euangelion) VIII w. p. n. e. Już opisuje nagrodę za dobrą nowinę. A dobra nowina dotyczy zwycięstwa w walce, gdzie ugodzony został sam król. Temat zwycięstwa i władzy królewskiej znajdujemy również u Drugiego Izajasza (Iż 40-55). Jednak chodzi tu już o sławienie tryumfu Boga i nadejścia Jego królestwa. Słowo „Ewangelia” można interpretować na 4 sposoby:
1) Ewangelia głoszona przez Jezusa, o nadejściu królestwa Bożego.
2) Jezus sam jest owym królestwem, a zatem i Ewangelią przez siebie głoszoną.
3) dla św. Marka już Ewangelia o Jezusie Chrystusie, głoszona po Jego śmierci i zmartwychwstaniu przez uczniów i Apostołów.
4) Ewangelia stała się nowym gatunkiem literackim narodzony wraz z ewangelią św. Marka.
Paraklet czyli inaczej Wspomożyciel, Orędownik, który kiedy przyjdzie „wprowadzi ich w całą prawdę” jest po prostu DUCHEM ŚWIĘTYM. Zstąpił w dzień 50tnicy. Paraklet pomógł zrozumieć wiernym resztę tajemnicy. To On „ożywiał wszystkich wierzących”. Poczucie obecności Parakleta wśród ludzi było tak silne, mówili że wraz z Nim podejmują ważne decyzje i to On pomaga im w uchwałach i zrozumieniu niezrozumianego.
Dziś wyróżnia się trzy etapy:
Czas ziemskiego życia Jezusa, gdy głosi Ewangelię królestwa Bożego i Sam jest tą właśnie Ewangelią czyli 3 ostatnie lata życia lub 9 miesięcy (zmarł 30 – 33 r. n.e.)
Tworzenie się młodych gmin chrześcijańskich, a przede wszystkim życie tych gmin wg Ewangelii czyli 30 – 7- r. n.e.
Czas ostatecznej redakcji 4 Ewangelii, czyli od 65 do 100 r. n.e.
To co czytali pierwsi chrześcijanie dziś nazywamy Starym Testamentem. Zależnie od rejonu, czytali hebrajski oryginał lub grecki przekład – Septuagintę. Wielowarstwowość Biblii oznacza to, że można ją interpretować w każdych okolicznościach, nawet współcześnie. Pierwsza warstwa to sens pierwotny, historyczny, ten który był dla autora zrozumiały w trakcie pisania. Następnie pokolenia odczytywały na nowo te teksty i odnajdywali sens ukryty, aktualny do czasów w których żyją.
Podobieństwa: mądrość przekazywana ustnie, łatwe do zapamiętania, rytmiczne, krótkie wypowiedzi.
Różnice: Rabini przekazywali naukę wziętą od mistrzów, powoływali się na wyższy od nich samych autorytet. Przekazywali sentencje i komentarze uczonych w Piśmie, czasem coś uzupełniając własną zdobytą od mistrza wiedzą. Jezus nie powoływał się nigdy na żaden autorytet (oprócz czasami na Ojca (Boga)). Po prostu Jezus przemawiał tak jak ktoś, kto opiera się na własnym autorytecie. „I to właśnie zdumiewało!”. W tradycjach rabinicznych nie znajdziemy wskazówek poszukiwania nauki w czynach i codziennym życiu Jezusa.
Wspólna nazwa dla ewangelii wg św. Mateusza, wg św. Marka i wg św. Łukasza. Ewangelie te łączone są razem ze względu na znaczne podobieństwo relacji w zestawieniu z Ewangelią wg św. Jana, wskazywany jest przede wszystkim podobieństwo treści, układ materiału, język, słownictwo i styl. Bibliści tłumaczą te zbieżności oparciem się autorów ewangelii synoptycznych na jednej z nich - najstarszej (najczęściej za taką jest uważana Ewangelia Marka) oraz zależność od nie zachowanych tekstów. + Źródło Q!
Wszyscy Ewangeliści przekazują słowa Jezusa wypowiedziane nad chlebem i winem, jednak wersja Pawła (Kor 11,23 – 25)jest najwcześniejszą i najdokładniejszą. („To jest ciało moje za was wydane itd.….”).
To w Listach św. Pawła słowo „ewangelia” pojawia się najczęściej i to jemu przypada godna rola kreatora wczesnej wiary chrześcijańskiej. Na Ewangelię Pawłową przypadają trzy warstwy (aspekty): fakt historyczny, interpretacja i praktyczne odniesienie do życia Kościoła.
Protoewangelia Jakuba (poświęcona głównie młodości Marii). „Ewangelia dzieciństwa Tomasza” (dziecięce lata Jezusa. UWAGA! Nie mylić z gnostycką Ewangelią Tomasza!)
Ciężko dziś ustalić dokładne informacje o autorach Ewangelii, ponieważ mogli się oni opierać na tekstach pisanych i mówionych. Trzeba uwzględnić pracę ich uczniów i ostatecznego autora, który nadał kształt księdze świętej. Kościół katolicki pisze dziś o „świętych autorach” („hagiografiach”), a nie przypisuje autorstwa konkretnym ludziom.
Euzebiusz z Cezarei – najstarszy historyk Kościoła, od niego czerpiemy wiadomości o narodzinach Ewangelii.
Ewangelia św. Mateusza: autor – Mateusz Lewi (wcześniejszy poborca podatkowy); data i miejsce: kiedyś uważali że 41 r. n.e., teraz że 80 – 90. W Palestynie lub Syrii. Napisana po aramejsku i przetłumaczona na grekę. Pisana przede wszystkim z myślą o Żydach i społeczności judeochrześcijańskiej. Można ją podzielić na cztery części: Rodowód, narodzenie i dzieciństwo Jezusa, Czyny Jana Chrzciciela i przygotowanie do działalności Jezusa, Działalność Jezusa w Galilei, Męka i zmartwychwstanie Jezusa.
Myśl przewodnia tej Ewangelii sprowadza się do tezy, że w osobie, czynach, życiu i nauce Jezusa urzeczywistniły się proroctwa mesjańskie Starego Testamentu. Wg Mateusza Jezus jest Mesjaszem, potomkiem Abrahama i spadkobiercą króla Dawida.
Ewangelia św. Marka: autor – Marek „sekretarz” Piotra i „zapisał dokładnie, chociaż nie po kolei, wszystko, co zapamiętał z tego, co Pan uczynił i powiedział”. Jednak Marek nie znał Jezusa, ani Mu nie towarzyszył, tylko Piotrowi, który nie porządkował przemówień Jezusa. W czasie gdy Piotr przemawiał w Rzymie, obecni poprosili Marka by spisał jego słowa.
Powszechnie uważa się ją za najstarszą,(kiedyś uważano Mateusza) spisaną ok. 70 r. prawdopodobnie w Rzymie, do Rzymian więc i była kierowana. Zawiera mało mów Jezusa, natomiast szczegółowo relacjonuje Jego czyny. Język Ewangelii wg Marka jest prosty i niewyszukany. Styl roi się od zapożyczeń z języków semickich i łaciny. Słownictwo jest ubogie, często występują powtórzenia i niezręczności. Głównym tematem księgi jest nadprzyrodzona mądrość i moc Jezusa i jego władza nad Szatanem. Marek pomija całe dzieciństwo Mesjasza, rozpoczynając swoją relację od Chrztu w Jordanie i krótkiego opisu działalności Jana Chrzciciela
Ewangelia św. Łukasza: autor: Łukasz towarzysz w podróżach misyjnych Pawła, lekarz z greckiej Antiochii, czczony jako męczennik. Był wychowany w kulturze greckiej. U niego znajdujemy jedyną datę w NT.
Powstała w 80 – 85 r. n.e. Zwrócona do pogan nawróconych na chrześcijaństwo i dedykacja do Teofila, a także do Kościoła o kulturze greckiej lub do społeczności żydowskiej. Ewangelia Łukasza ma układ podobny do Ewangelii Marka, z tym że zawiera dodatkowo część wstępną – narodzenie i życie ukryte Jana Chrzciciela i Jezusa.
Ewangelia św. Jana: autor – Jan Apostoł. Napisana najpóźniej ze wszystkich (koniec I w.), w Efezie, jako jedyna nie jest synoptyczną ewangelią. Jan nakłoniony przez uczniów i w boski sposób kierowany przez Ducha napisał Ewangelię duchową, teologiczną, opisującą boskość i niepojętność Jezusa. Można ją podzielić na 2 części: 1) Opis działalności Jezusa, tzw. księga znaków (do 12 rozdz.), 2) Opis Paschy, męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa, tzw. księga chwały. Jan wzorował się na Filonie (grecki filozof) pisząc w prologu o Logos (preegzystencji słowa). Kierowana była do ogółu wiernych.
Opisujące około 30 lat rozwoju Kościoła, od Wniebowstąpienia Jezusa i dnia Pięćdziesiątnicy do uwięzienia Apostoła Pawła w Rzymie - bywają nazywane "Ewangelią Ducha Świętego": to On prowadzi Apostolski Kościół na krańce ówczesnego świata z Dobrą Nowiną. Za autora Dziejów Apostolskich jest uznany św. Łukasz Ewangelista. Język, jakim została napisana Ewangelia Łukasza - styl, gramatyka, użyte słownictwo - jest zbliżony do języka Dziejów Apostolskich. W Dziejach Apostolskich szczególnie wyróżniona jest Osoba Ducha Świętego, działającego w Kościele. Księga opisuje rozszerzanie się chrześcijaństwa i wzrost Kościoła jako dzieło zapoczątkowane i podtrzymywane przez Ducha Świętego. Centralną myślą przekazywaną przez wczesny Kościół Apostolski jest fakt zmartwychwstania Jezusa Chrystusa i jego konsekwencje. Apostołowie ukazani są jako świadkowie zmartwychwstałego Jezusa. W Dziejach Apostolskich opisany jest fakt przełomowy dla rozwoju chrześcijaństwa: powstanie Kościoła o charakterze uniwersalnym, nie ograniczającym się do środowiska judaistycznego. Jako lider Kościoła ukazany jest Apostoł Piotr. Ponieważ w tworzenie tego Kościoła zaangażowany był Apostoł Paweł, bywa on nazywany "Apostołem pogan". W Dziejach Apostolskich są opisane jego dwie podróże misyjne i krótko wspomniana trzecia (ich datowanie jest przybliżone), ok. I w n.e. Bardzo interesujące jest zastanowienie się nad historycznym tłem Dziejów Apostolskich (lata 30 - 63). Początek naszej ery był okresem stabilizacji politycznej w imperium rzymskim (panowanie Tyberiusza i Klaudiusza). Funkcjonowało ono w oparciu o sprawnie działającą administrację. Nie było również poważniejszych zagrożeń zewnętrznych. Młode chrześcijaństwo rozwijało się w jednolitym organizmie państwowym, z dobrym systemem komunikacji, z jednym, powszechnie znanym językiem, w kręgu kulturowym opartym na hellenizmie. Księga kończy się opisem pobytu Pawła Apostoła w areszcie domowym w Rzymie w oczekiwaniu na proces sądowy przed cesarzem.
Św. Paweł wskazał, iż w Kościele istnieje żywa tradycja. „Przez nią i w niej to Ewangelia jest przekazywana, przejmowana i zachowywana, nie jak skarb, który zakopuje się w ziemi, żeby ustrzec przed rabusiami, ale jako żyjąca roślina, która ma przynosić owoce.” Nie ważne było ustalenie autorów Ewangelii, czy daty powstania, ponieważ te aspekty i tak nie zmieniały w niczym samego faktu tradycji, w którą się po prostu wpisują.
Na szczególną uwagę zasługują dwie formy literackie: opowiadania o cudach i przypowieści Jezusa. Pierwsze towarzyszą Mu zawsze, w czasie Jego całej działalności, i nie są bynajmniej jakimś sposobem budzenia zainteresowania osobą Cudotwórcy, lecz znakiem że nadeszło już Królestwo Boże. Przypowieści natomiast stanowią ulubioną formę Jego nauczania, a nauczanie to rzecz znamienna – koncentruje się również na Bożym Królestwie.
Schemat opowiadania o cudzie:
Wprowadzenie przedstawiające przypadek i podkreślające jego powagę.
Zwrócona do Jezusa prośba tego, który znajduje się w potrzebie, poparta nieraz przez jego najbliższych i wyrażająca wiarę w moc cudotwórcy.
Wystąpienie cudotwórcy
Skutek jego działania
Reakcja widzów: wyrazy podziwu, wychwalanie Boga, niekiedy także zastrzeżenia.
Przypowieść:
Jej istotą jest porównanie dwóch składników.
1 – obraz wzięty z życia codziennego;
2 – leżący w sferze pojęciowej, ukryty. Ma to zilustrować prawdę wyższą, duchową, nadprzyrodzoną. Parabola to rozbudowane porównanie.
Kyrios i Christos – patrz: pytanie 1.
Logion – (gr. „powiedzeni”) Logia to zbiory powiedzeń Jezusa, krótkich, łatwych maksym. Najsławniejsza jest Ewangelia według Tomasza, zawiera 114 logiów Jezusowych w przekładzie koptyjskim.
Parabolé – my tłumaczymy jako „przypowieść”. Greckie słowo w Piśmie świętym jest odpowiednikiem hebrajskiego Masza. Jednak Masza ma wiele znaczeń: przysłowie, powiedzenie mędrca, czasem określa zagadkę. Może to być również to co my nazywamy przypowieścią, alegorią, metaforą. Istotą maszalu jest język obrazkowy.
Fakty historyczne związane z Jezusem
Są dwa fakty:
w latach 28-30 pewien człowiek, imieniem Jezus, głosił w Palestynie bliskość Królestwa Bożego. Gromadziły się wokół Niego tłumy. Wszyscy Go opuścili gdy został skazany na śmierć. Umarł ukrzyżowany z rozkazu Poncjusza Piłata.
po śmierci, Jego uczniowie najpierw w Jerozolimie, później w całym imperium zaczynają głosić to co nazywają Dobrą Nowiną (Ewangelię).
Zasadnicze prawdy zawarte w naukach Apostołów.
Trzy zasadnicze prawdy: - Jezus umarł na krzyżu
- Bóg Go wskrzesił
- Bóg uczynił Go Panem i Mesjaszem
Znaczenie słowa agrapha
Nie wszystkie opowieści i przypowieści Jezusa trafiły do naszych Ewangelii. Dwa z tych powiedzeń „nie zapisanych” (gr. Agrapha) przytacza św. Paweł, jedno w pierwszym liście do Koryntian, drugie w Dziejach Apostolskich. (1 Kor 7,10) i (Dz 20,35)