Ruś Kijowska, chrzest, relacje z państwem piastowskim , najazd mongolski – skutki
Ruś Kijowska – okres w historii Rusi trwający umownie od 862 do 1240 roku. Rok 862, w którym Ruryk przybył do Nowogrodu Wielkiego, to symboliczna data powstania państwa ruskiego. W 882 roku książę nowogrodzki Oleg Mądry doprowadził do powstania – wczesnofeudalnego państwa we wschodniej Europie ze stolicą w Kijowie, istniejącego do 1169 roku. W 1054 roku państwo Jarosława Mądrego uległo rozbiciu dzielnicowemu, przy czym władcy, którym udało się zawładnąć Kijowem nadal nosili tytuł księcia kijowskiego i byli w hierarchii feudalnej postawieni wyżej od pozostałych książąt ruskich. W 1169 przekształcone w Księstwo Włodzimierskie ze stolicą we Włodzimierzu nad Klaźmą, które przejęło dominującą rolę Kijowa. W 1240 na skutek najazdu mongolskiego Wielkie Księstwo Włodzimierskie utraciło niezależność polityczną na rzecz Złotej Ordy. Moment ten uważany jest powszechnie za koniec okresu Rusi Kijowskiej.
Natomiast Księstwo Kijowskie jako jedna z dzielnic Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego przestało istnieć około 1252 roku, kiedy to ostatni faktyczny władca tego księstwa Aleksander Newski, przyjął tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego.
Chrzest Rusi – proces masowego przyjęcia i rozszerzenia chrześcijaństwa (chrystianizacji) na ziemiach Rusi Kijowskiej. Jako datę symboliczną przyjmuje się chrzest Włodzimierza oraz masowy chrzest mieszkańców Kijowa, a także innych miast, w Dnieprze w roku 988 (podaje się również rok 989), na polecenie wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza I Wielkiego.
Ruś Kijowska
Po wojnie polsko-niemieckiej zainteresowanie Polski obróciło się w kierunku Rusi Kijowskiej. W początkowych latach XI wieku państwo piastowskie utrzymywało przyjazne stosunki z Rusią. Dowodem na to jest małżeństwo córki Bolesława Chrobrego z księciem Świętopełkiem (synem wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego). Po śmierci Włodzimierza Wielkiego w 1015 roku nastały walki o spuściznę po nim. W 1018 roku Bolesław Chrobry podjął wyprawę na Ruś, by pomóc swojemu zięciowi Świętopełkowi objąć tron kijowski. Jednocześnie pragnął zabezpieczyć wpływy Polski na Rusi. W 1018 roku przyłączył także do Polski Grody Czerwieńskie należące do Rusi. Świętopełk, pomimo pomocy Bolesława Chrobrego nie utrzymał się na tronie - zrzucił go Jarosław Mądry. Tym razem władca Polski nie pomógł poszkodowanemu Świętopełkowi, ale poparł Jarosława i podpisał z nim traktat o zawarci pokoju między państwami
Związki te zapoczątkowane przed 1012 r. wydaniem córki Bolesława Chrobrego za Świętopełka turowskiego stały się częstym zjawiskiem za panowania Kazimierza Odnowiciela, który ożenił się około roku 1041 z Dobroniegą, córką Włodzimierza Jarosławowicza, a jego siostra poślubiła Jzasława kijowskiego. Proces ten trwał do końca panowania Bolesława Krzywoustego. Również w okresie rozbicia dzielnicowego książęta mazowieccy i małopolscy wchodzili w alianse małżeńskie z przedstawicielami dworów ruskich.Po interwencji kijowskiej Bolesława Chrobrego jego zięć Świętopełk objął tron książęcy w Kijowie, a sporne Grody Czerwieńskie zamieszkałe przez ludność wyznania prawosławnego znalazły się w 1018 r. w granicach Polski. Przynależność Grodów Czerwieńskich do Polski okazała się krótkotrwała, albowiem Jarosław Mądry odzyskał je w 1031 r. Wówczas to procesy chrystianizacyjne zostały zdynamizowane i objęły ziemie Podlasia, Chełmszczyzny i międzyrzecza Wieprza i Bugu[. Obszar ten wszedł w orbitę państwowości ruskiej już od trzeciej dekady X w. i z małymi przerwami (970-981, 1018-1031) stan taki trwał aż do XIV stulecia.
I najazd mongolski na Polskę – atak Mongołów na Polskę pod dowództwem Bajdara w 1241 roku.
Najazd stanowił część dużo szerszych podbojów Mongołów, które rozpoczęły się w XIII w. pod wodzą Czyngis-chana. Ostatecznym celem najazdu na Europę miało stać się opanowanie Węgier oraz Bułgarii, a przez to stworzenie sobie dogodnej sytuacji polityczno-militarnej do ataku na Cesarstwo Bizantyjskie. Atak mongolski na Polskę był jednym z elementów szeroko zakrojonych działań wojsk Batu-chana w Europie Środkowo-Wschodniej.
II najazd mongolski na Polskę – atak Mongołów na Polskę pod wodzą Burundaja na przełomie 1259 i 1260 roku.
Do drugiego najazdu mongolskiego na Polskę doszło zimą 1259-60 r. Władca Złotej Ordy Berke-chan, następca Batu-chana, zaniepokojony działaniami księcia włodzimiersko-halickiego Daniela Romanowicza wymierzonymi przeciwko Złotej Ordzie, wysłał na niechcącego mu się podporządkować księcia Daniela potężną armię pod wodzą Burundaja. Osamotniony książę halicki został zmuszony do podporządkowania się Burundajowi i wraz z księciem włodzimierskim Wasylkiem w roku 1258 wziął udział w kampanii przeciwko Litwie i Rusi Czarnej. Chcąc jeszcze bardziej osłabić pozycję Daniela halickiego, Mongołowie postanowili usunąć lub osłabić jego potencjalnych sojuszników. Zaliczali się do nich król węgierski Bela IV i książę krakowski Bolesław V Wstydliwy. W 1259 roku chan Berke zaproponował Węgrom sojusz, którego gwarancją miało być małżeństwo królewicza węgierskiego Stefana z córką chana. Ponadto królewicz węgierski miał stanąć na czele własnych oddziałów wspomagających armię mongolską w planowanej wyprawie na Bolesława Wstydliwego.
KONSEKWENCJE
● odsunął w czasie zjednoczenie się Rusi. Ponieważ podbita została Ruś Zalewska a to właśnie tam pojawił się w miarę silny władca.
● jednak w pewien sposób pomogli również zjednoczeniu, ponieważ przywrócili władze zwierzchnią na tych rejonach.
● Mongołowie osiedlili się na stałe na Krymie. W czasie II wojny światowej, kiedy Hitler szedł na Rosje, Stalin kazał wywieźć Tatarów na Syberie, ponieważ obawiał się, iż pomogą oni nazistom. Wrócić mogli dopiero po upadku ZSRR, czyli po 1991r. ale te ziemie należały już do Ukrainy a mieszkali tam sami Rosjanie. W ten sposób mógł narodzić się konflikt, na szczęście się tak nie stało.
● na Węgrzech najazdy pomogły w urbanizacji i kolonizacji oaz wyznaczeniu świadomości narodowej. Pojawiły się nowe maszyny: pług, zaczęto używać zwierzęta, doskonalenie trójpolówki oraz KOSA.
Unia brzeska(1596), Kościół greckokatolicki, powstanie kozackie –Chmielnicki wpływ na wiek XVII i element religijny – państwo kozackie, obrona wiary
Unia brzeska – połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Część duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Następstwem unii brzeskiej był podział społeczności prawosławnej na zwolenników unii – unitów i przeciwników – dyzunitów.
Unia Brzeska została zawarta pomiędzy częścią biskupów prawosławnych Rzeczpospolitej z przedstawicielami Kościoła rzymskokatolickiego. Głównym postanowieniem Unii Brzeskiej było uznanie przez biskupów prawosławnych zwierzchnictwa Watykanu i papiestwa oraz włączenie prawosławia w struktury Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej. Unia Brzeska została zawarta na wspólnym synodzie biskupów obydwu kościołów w Brześciu Litewskim w 1596 roku.
Przyczyny zawarcia Unii Brzeskiej
Kościoły greckokatolickie powstawały z reguły w drodze unii części Cerkwi prawosławnej z Kościołem katolickim, a dokładniej mówiąc rzymskokatolickim,
Wspólny dla Kościołów greckokatolickich jest obrządek grecki (bizantyjski), który jednakże istnieje w bardzo wielu odmianach, nawet w obrębie danego Kościoła, i sprawowany jest w różnych językach liturgicznych. Wspólna jest tradycja tych Kościołów, w zasadzie tożsama z tradycją Cerkwi prawosławnej, w pełni jednak zgodna z nauką Kościoła łacińskiego.
Powstanie Chmielnickiego (nazywane również wielką wojną kozacką, kozacką rewolucją, Chmielnicczyzną) – powstanie w latach 1648-1655 kozactwa i chłopstwa ruskiego pod przywództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego przeciwko szlachcie polskiej.
Znaczenie unii polsko-litewskiej w Lublinie -1569 r. znaczenie ugody hadziarskiej z Kozakami, Rzeczypospolita Obojga Narodów
Unia lubelska – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim zawarta 1 lipca 1569 na Sejmie w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy (unia personalna). Została przyjęta 28 czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla 4 lipca 1569. W jej wyniku powstało państwo znane w historiografii jako Rzeczpospolita Obojga Narodów – ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko i sądownictwo.
Unia hadziacka – zawarta 16 września 1658 roku w Hadziaczu umowa między Rzecząpospolitą Obojga Narodów a Kozackim Wojskiem Zaporoskim, reprezentowanym przez hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego.
Przewidywała przekształcenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w unię trzech równorzędnych podmiotów prawnych (państw): Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego utworzonego z województw kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego (wcześniej stanowiących od unii lubelskiej (1569) część Korony). . Państwo to miało posiadać własne wojsko, własny skarb, własne ministerstwa i urzędy, pod zwierzchnictwem hetmana z własnego wyboru. Szlachta wszystkich trzech państw miała wybierać wspólnie króla i wysyłać posłów na sejm walny. Unia brzeska miała zostać wykluczona na terenie Księstwa Ruskiego, wyższe duchowieństwo prawosławne otrzymało uprawnienia równające je z łacińskim, m.in. prawo zasiadania w polskim Senacie, zastrzeżono że tylko prawosławny może sprawować w tym państwie urząd publiczny, tym sposobem prawosławie otrzymało w Księstwie uprzywilejowane stanowisko. Tysiąc Kozaków (starszyzny kozackiej) otrzymało nadanie praw szlacheckich jednorazowo, a stu Kozaków (z każdego pułku kozackiego) zatwierdzonych przez hetmana miało z rąk króla otrzymywać szlachectwo corocznie. Postanowienia unii obejmowały również przyjęcie do etatowego rejestru kozackiego 30 tysięcy Kozaków, a także powrót szlachty (polskiej i ruskiej) do jej majątków na Ukrainie Naddnieprzańskiej.
Unia hadziacka stanowiła prawno międzynarodowe przekreślenie ugody perejasławskiej (zawartej pomiędzy Radą Kozacką i Bohdanem Chmielnickim a Wasylem Buturlinem występującym jako pełnomocnik cara Rosji), na mocy której Ukraina została poddana jurysdykcji Rosji.
* Unia hadziacka z 1658 roku - unię trzech równorzędnych podmiotów prawnych (państw): Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego
* Ugoda perejasławska z 1659 roku – porozumienie zawarte w Perejasławiu przez przedstawiciela wojska zaporoskiego hetmana Jurija Chmielnickiego (syna Bohdana Chmielnickiego) oraz wysłannika cara - księcia Aleksego Trubeckiego.
Rzeczpospolita Obojga Narodów, współczesne znaczenie: Republika, właściwie Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie, od XVII wieku częściej znane jako Rzeczpospolita Polska; współcześnie przez niektórych uczonych używana jest też nazwa Rzeczpospolita Wielu Narodów) – państwo federacyjne złożone z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego istniejące w latach 1569–1795 na mocy unii lubelskiej. Było to największe państwo leżące w Europie, rozciągało się na większości terytorium dzisiejszej Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy, a częściowo także Łotwy, Estonii, Rosji, Mołdawii i Słowacji
Chrześcijaństwo na ziemiach polskich ma znacznie bogatszą tradycję aniżeli jeden nurt łaciński. Pomijanie istnienia innych tradycji związanych z obrządkiem metodiańskim, bizantyjskim i ruskim bynajmniej nie przyczyniło się do wzbogacenia kultury polskiej, a raczej do jej zubożenia. Tradycja Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej opiera się na tych trzech wymienionych filarach, a zwłaszcza metodiańsko-ruskiej odmianie nurtu bizantyjskiego. Chrześcijaństwo bizantyjskie, aczkolwiek bezpośrednio oddziaływujące na ziemie polskie, swoje umocowanie znalazło w wersji metodiańskiej i ruskiej. W takiej formie zostało przyjęte przez mieszkańców Grodów Czerwieńskich, państwa Wiślan czy międzyrzecza Wieprza i Bugu. Chrześcijaństwo wschodnie było więc stałym elementem życia religijnego w ponad tysiącletniej historii państwa polskiego. Uświadomienie religijnej historii i tradycji wyznawców Kościoła prawosławnego ma fundamentalne znaczenie w poznaniu dziejów Polski. Tylko w ten sposób można będzie spojrzeć z szerszej perspektywy na początki i rozwój chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Czynimy to nie w imię humanistycznego ekumenizmu, ale w celu poznania przeszłości i uświadomienia wspólnych korzeni religijnych mieszkańców dawnej i dzisiejszej Rzeczypospolitej.
4.Unia perejasławska, odrodzenie świadomości ukraińskiej w II poł. XIX wieku, Wiosna Ludów , ruch moskalofilski w Galicji
Ugoda perejasławska – umowa zawarta 18 stycznia 1654 roku w Perejasławiu (od 1943 roku Perejasław Chmielnicki) pomiędzy Radą Kozacką i Bohdanem Chmielnickim a Wasylem Buturlinem, występującym jako pełnomocnik cara Rosji Aleksego I, na mocy której Ukraina została poddana jurysdykcji Rosji.
W październiku 1653 roku car Aleksy zwołał Sobór Ziemski, który podjął decyzję o zerwaniu traktatu pokojowego z Rzecząpospolitą z 1634 roku, wcieleniu Ukrainy Nadnieprzańskiej do Carstwa Rosyjskiego i o wojnie z Rzecząpospolitą
Na jej mocy na Ukrainie Naddnieprzańskiej został potwierdzony ustanowiony ugodą zborowską hetmanat kozacki , który miał znajdować się pod protekcją cara Moskwy (de facto włączony do Rosji). Kozaczyzna oddała się w patronat prawosławnemu carowi Moskwy, zachowując prawo wyboru własnego hetmana kozackiego, car zadeklarował powiększenie rejestru kozackiego do 60 tysięcy, starszyzna kozacka otrzymywała gwarancje zachowania swoich majątków ziemskich.
Ugoda perejasławska była podstawą dla Aleksego I do rozpoczęcia wojny przeciwko Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1654 r. Wynikało to z faktu, że jeden z punktów ugody przewidywał wprowadzenie
garnizonu wojsk rosyjskich do Kijowa – a więc na terytorium Korony (co zostało bezzwłocznie przez Moskwę wykonane – stolicą hetmanatu był od 1654 Czehryń). Wojna Rosji z Rzecząpospolitą z trwała z przerwami (rozejm w Niemieży, 1656) do zawarcia rozejmu w Andruszowie w roku 1667, a została ostatecznie zakończona traktatem pokojowym w 1686 roku.
W 2. połowie XIX w. Ukraina dzieliła się na kilka zróżnicowanych części: Galicję Wschodnią — prężną gospodarczo, najważniejszą w rozwoju świadomości narodowej, część stepową — z silną warstwą zamożnego chłopstwa, Ukrainę słobodzką (pogranicze z Rosją) — typowo rolniczą, bez rozbudzonej świadomości narodową, oraz uprzemysłowioną część wschodnią (Zagłębie Donieckie, Charków), związaną gospodarczo z Krzyworoskim Zagłębiem Rud Żelaza, z wieloetniczną ludnością. Władze rosyjskie stymulowały ruchy kolonizacyjne, osadzały Rosjan na Ukrainie, Ukraińców kierowały na inne tereny (m.in. do Kazachstanu i Azji Środkowej). Od XIX w. w rosyjskiej części Ukrainy (zw. oficjalnie Małorosją) trwała rusyfikacja, prześladowanie kultury ukraińskiej (koncepcja rosyjskich nacjonalistów trójjedynego narodu rosyjskiego: Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy). Po rewolucji 1905 pojawiły się partie polityczne, wybitni działacze. W tym czasie w Galicji Wschodniej, poza rozbudowującym się ruchem politycznym, powstawały ukraińskie organizacje paramilitarne (np. Sokił, sicze). Z nich w czasie I wojny światowej sformowały się oddziały Strzelców Siczowych (analogiczne do Legionów Polskich), z hasłem Ukrainy połączonej z monarchią habsburską.
Wiosna Ludów – seria zrywów rewolucyjnych i narodowych, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 - 1849, przy czym określeniem "lud" nazywano społeczności dążące do uzyskania udziału w rządach, warstwy społeczne dążące do polepszenia warunków bytowych i narodowości walczące o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci: autonomii, niepodległości, lub zjednoczenia w ramach jednego państwa. W latach 1848-1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucyjne: ustrojowy, społeczny i narodowy.
W okresie Wiosny Ludów, gdy monarchia austriacka mobilizowała się przeciwko ruchom rewolucyjnym, nastroje rusofilskie wśród ludności były tolerowane. W cerkwiach greckokatolickich wygłaszano modlitwy zarówno za cesarza austriackiego, jak i za cara. Znaczący wpływ na rozwój mitu rosyjskiego miał przemarsz wojsk rosyjskich przez Galicję do walki z powstaniem węgierskim w 1848. Rosyjskie jednostki wojskowe powstrzymywały wówczas przymusowy nabór Rusinów do sił węgierskich. Wydarzenia te przełożyły się na powstanie mitu o wszechwładnym carze, obrońcy "ludu ruskiego" (tj. wszystkich Słowian wschodnich).
W ocenie B. Wójtowicz-Huber idee ukrainofilskie, wyrażone w czasie Wiosny Ludów, nie miały w tym okresie szans rozwoju z uwagi na własną słabość, politykę polonizacyjną prowadzoną przez administrację galicyjską oraz brak wiary Rusinów we własne siły. Z tym powodów do lat 80. XIX wieku ruskie instytucje oświatowe i kościelne pozostały pod kontrolą umiarkowanych konserwatywnych rusofilów (starorusinów), łączących sympatie do kultury rosyjskiej z lojalnością wobec Austrii.
Moskalofilstwo, moskwofilstwo, rusofilstwo – początkowo językowo-literacki, a później społeczno-polityczny prąd istniejący wśród ruskiej ludności Galicji, Bukowiny i Rusi Podkarpackiej od początku XIX wieku do lat 40. XX wieku. Głosił wspólnotę narodowo-kulturową, następnie również państwową i polityczną z narodem rosyjskim. Ruch ten rywalizował z ukraińskim ruchem narodowym.
Grupował bardzo szeroki przedział poglądów kulturalnych i politycznych, od oczekiwań pomocy Rosji tylko w walce kulturalnej i politycznej z Polakami i Węgrami, aż po zaprzeczanie istnienia narodu ukraińskiego, propagowanie przyjęcia przez wszystkie narody słowiańskie języka rosyjskiego i zjednoczenia się ich w państwie rosyjskim.
Ruś Kijowska
Ziemie z Kijowem, Wołyniem i Czernihowem prawie całkowicie opanowane zostały w XII i XIV wieku przez Wielkie Księstwo Litewskie, które sięgało wówczas prawie do Morza Czarnego. W wyniku unii krewskiej dynastia Jagiellonów roztoczyła swe zwierzchnictwo nad całym teretorium Rusi
Rzeczpospolita Obojga Narodów
W wyniku unii lubelskiej z 1569 roku do Korony (Królestwa Polskiego) przyłączone zostały obszary dzisiejszej Ukrainy, pomimo gwałtownych protestów posłów litewskich. Na własność króla polskiego przeszły województwa wołyńskie (stolicą w Łucku), kijowskie, bracławskie oraz czernihowskie. W 1596 Ruscy biskupi prawosławni zmuszeni zostali przez króla Zygmunta III Wazę do zawarcia na synodzie w Brześciu unię powtórnie przyjmując zwierzchnictwo Papieża i tworząc w ten sposób Ukraiński Kościół Greckokatolicki. W końcu XVI i w XVII wieku Ukraina była widownią częstych powstań kozackich (powstanie Nalewajki) sukcesywnie tłumionych przez Polaków do czasu powstania Chmielnickiego (bezpośrednim powodem jego wybuchu była niezgoda sejmu na podwyższenie liczby Kozaków rejestrowych, co obiecał Kozakom planujący wojnę z Turcją król Władysław IV Waza).
Talent dowódczy i sojusz z Tatarami krymskimi pozwoliły Chmielnickiemu na zorganizowanie faktycznie niezależnego państwa. Był to jednak stan przejściowy nie mający szans na utrwalenie. W okresie wojen kozackich narodziła się idea powstania trzeciego, ruskiego członu federacji polsko-litewskiej (promował ją wojewoda kijowski Marian Kisiel i król Jan Kazimierz).
Nie zaakceptowała jej polska i litewska szlachta i ostatecznie została zarzucona po ugodzie w Perejasławiu z 1654 roku . Wówczas Chmielnicki zawarł sojuszniczą wojskową ugodę z Rosji, która potraktowała ją jak powód do okupacji Ukrainy. W toku walk polsko-rosyjskich część Kozaków opowiedziała się za związkiem z Rzeczpospolitą, część za Rosją. W 1658 część kozaków zawarła z Rzeczpospolitą ugodę hadziacką, na mocy której powstawało państwo trójczłonowe - Rzeczpospolita Trojga Narodów Jej postanowienia nigdy jednak nie weszły w życie. Ostatecznie, na mocy rozejmu w Andruszowie 1667 lewobrzeżna Ukraina z Kijowem przeszła w ręce Moskwy, podczas gdy prawobrzeżna pozostała przy Polsce (okresowo, po traktacie w Buczaczu 1672 do pokoju w Karłowicach 1699, jej część znalazła się pod władzą Turcji).
1. Nacjonalizm ukraiński (również ukraiński ruch narodowy) – ukraiński nurt myśli politycznej i ruch nacjonalistyczny, powstały w pierwszej połowie XIX wieku.
Celem nacjonalizmu ukraińskiego było utworzenie niepodległego i zjednoczonego (z części ziem należących do Czechosłowacji, Polski, Rumunii i ZSRR, a wcześniej do Austro-Węgier i Rosji) państwa ukraińskiego. Ukraiński ruch narodowy w okresie tworzenia toczył zażartą walkę z ruchem moskalofilskim. Jednym ze skutków działań nacjonalistów ukraińskich było ludobójstwo polskiej ludności cywilnej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Drugim był opór przeciw wkraczającym oddziałom Armii Czerwonej (ostatnie grupy nacjonalistów ukraińskich walczyły przeciw ZSRR do lat 60. XX wieku). Jednak cel walki – niepodległość Ukrainy, został zrealizowany dopiero w 1991, i to nie wskutek walki nacjonalistów, a ogólnej sytuacji geopolitycznej. Nacjonalizm ukraiński w latach 30. XX w. wykazywał wiele cech charakterystycznych dla faszyzmu i nacjonalizmu integralnego, określanego w ukraińskiej literaturze nacjonalistycznej mianem „czynnego nacjonalizmu”, jako przeciwstawienie do tradycyjnych nacjonalizmów europejskich. Jego głównym reprezentantem w XX w. była Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, powstała w 1929 z połączenia kilku mniejszych organizacji, przede wszystkim Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, utworzonej w 1920 r. John Armstrong jest zdania, że pierwszych śladów tworzenia się ideologii ukraińskiego nacjonalizmu należy się doszukiwać w twórczości Tarasa Szewczenki oraz Mychajła Hruszewskiego, co miało związek z tworzeniem się ukraińskiego ruchu narodowego i jego szczegółowego programu. Autor ten wskazuje, iż inspiracją dla początków tej ideologii mógł być również dziewiętnastowieczny nacjonalizm niemiecki, a także działalność ludności polskiej w Galicji. Tezę o dziewiętnastowiecznych korzeniach nacjonalizmu ukraińskiego podziela Jarosław Hrycak, który uważa Galicję austriacką za obszar jego formowania się. Jego zdaniem dwie podstawowe inspiracje dla rozwoju ruchu narodowego Ukraińców stanowiło przekonanie o związku Ukrainy z Europą Zachodnią oraz naśladownictwo polskiego nacjonalizmu. Pierwszym przedstawicielem nacjonalizmu był Mykoła Michnowśkyj, który jeszcze przed I wojną światową postulował powstanie niepodległego państwa ukraińskiego. Sformułował on hasło: „Ukraina dla Ukraińców. Rodowodu ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego doszukiwać się należy również w przegranej w latach 1918-1919 wojnie z Polską. Część oficerów Ukraińskiej Halickiej Armii nie pogodziła się z przegraną, wyemigrowała do Europy Zachodniej, częściowo do Czechosłowacji, i tam powołała do życia Ukraińską Wojskową Organizację. Najważniejszą rolę w utworzeniu UWO odegrał płk. UHA Jewhen Konowalec.
Większość kadry UWO stanowili wojskowi – ukraińscy kombatanci wojny polsko-ukraińskiej, która zakończyła się militarną klęską ZURL i jej likwidacją. Działacze i wojskowi ZURL byli nastawieni antypolsko. UWO została powołana w sierpniu 1920, w kulminacji wojny polsko-bolszewickiej. Program UWO sprowadzał się do trzech podstawowych haseł:
-narodowa tożsamość ludu (narodu) ukraińskiego może się wyrazić tylko w niepodległym państwie;
-suwerenność może być zdobyta tylko środkami rewolucyjnymi;
-w walce trzeba opierać się na własnych siłach.
Ukraińska Wojskowa Organizacja w roku 1929 weszła formalnie w skład Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, jednak do 1933 działała jako głęboko zakonspirowany i niezależny Referat Bojowy. Dopiero w tym roku Stepan Bandera, jako nowy przewodniczący Egzekutywy Krajowej OUN, włączył całkowicie ten referat i zintegrował z resztą organizacji.
Cechy charakterystyczne dla nacjonalizmu ukraińskiego: walka o niepodległą Ukrainę , antyrosyjskość i antyradzieckość, rewolucja narodowa jako droga do niepodległości( główną rolę mieli odegrać chłopi), Uchwała II Zboru OUN, który miał miejsce w Rzymie w sierpniu 1939, wskazywała, że na czele państwa powinien stać Wódz wsparty ponadpartyjną (nie dopuszczającą do powstania jakiejkolwiek partii politycznej) monokratyczną Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów
Dmytro Doncow – twórca podstaw teoretycznych ukraińskiego nacjonalizmu
Jewhen Konowalec – przywódca UWO, Główny Prowidnyk OUN
Andrij Melnyk – przywódca OUN po śmierci Konowalca, przewodniczący OUN-M
Stepan Bandera – jeden z przewodniczących Egzekutywy Krajowej OUN, przewodniczący OUN-B
2. Bractwo Cyryla i Metodego, ukr. – organizacja założona na przełomie grudnia 1845 i stycznia 1846 w Kijowie przez studentów, z inicjatywy Mykoły Kostomarowa. Głosiła hasła przebudowy społeczeństwa na zasadach nauki chrześcijańskiej i reform, oraz zjednoczenia wszystkich Słowian w jednym, demokratycznym, federacyjnym państwie. Działało 14 miesięcy.
Członkowie bractwa szczególny nacisk kładli na wyzwolenie narodowe, do czego miała prowadzić demokratyczna ewolucja carskich rządów. Część działaczy Bractwa (z Kostomarowem i Kuliszem) opowiadała się za państwem związanym nierozerwalnie z Rosją, część (z Szewczenką) za samodzielnym państwem demokratycznym. Bractwo doprowadziło do ukształtowania się ukraińskiego języka literackiego oraz rozwoju wielu organizacji kulturalnych.
Do Bractwa należeli m.in. Mykoła Kostomarow, Taras Szewczenko, Pantelejmon Kulisz, M. Hułak, W. Biłozerśkyj, O. Nawroćkyj, D. Pilczykiw, O. Petrow, O. Markowycz, J. Andruźkyj, I. Posjada, M. Sawycz, i inni.
3. 1890 - W Galicji podpisano ugodę między narodowcami ruskimi, ukraińskimi i stańczykami. Autorami ugody są ze strony ukraińskiej Aleksander Barwiński (członek Rady Szkolnej Krajowej) i Julian Romańczuk, ze strony polskiej Badeni.
4. 1868- z inicjatywy studentów i kadry inteligencji ukraińskiej powstaje towarzystwo Proswita, początkowo miało charakter organizacji naukowej, ale z czasem skoncentrowało się na szerzeniu oświaty wśród ukraińskiego ludu.
5. Wojna polsko-ukraińska 1918-1919 – konflikt zbrojny o przynależność państwową zamieszkanej przez Polaków i Ukraińców Galicji Wschodniej.
Stronami konfliktu były: proklamowana 1 listopada 1918 roku przez społeczeństwo ukraińskie Galicji Wschodniej Zachodnioukraińska Republika Ludowa po jednej stronie oraz polskie społeczeństwo Lwowa i lokalny lwowski Komitet Ochrony Dobra i Porządku Publicznego (Tymczasowa Komisja Rządząca), a po 11 (w rzeczywistości 22 listopada) odrodzone państwo polskie, po drugiej.
Bitwa o Lwów 1918-1919 (w polskiej historiografii określana jako Obrona Lwowa) – polsko-ukraiński konflikt zbrojny o Lwów, trwający od 1 listopada 1918 do 22 maja 1919 roku zakończony zniesieniem ukraińskiego okrążenia.
Walki rozpoczęły się od opanowania 1 listopada przez żołnierzy austro-węgierskich pochodzenia ukraińskiego większości gmachów publicznych we Lwowie oraz proklamacji utworzenia Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Przeciw temu wystąpiły polskie organizacje konspiracyjne, polscy mieszkańcy Lwowa, w tym młodzież, nazwana później Orlętami Lwowskimi, wsparte w późniejszym okresie przez powstające wojsko polskie. Pierwszy etap konfliktu 1918-1919 roku zakończył się w nocy z 22 na 23 listopada 1918 roku, gdy oddziały Armii Halickiej wycofały się ze Lwowa, rozpoczynając równocześnie jego oblężenie. 22 maja 1919 wojska ukraińskie zakończyły oblężenie Lwowa i wycofały się wobec ofensywy Wojska Polskiego[1].
Polsko-ukraiński konflikt o Lwów w 1918 roku był jednym z frontów wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919. Po zajęciu Lwowa, 22 listopada 1918 polskie władze wojskowe zatrzymały jako zakładników ukraińskich polityków: Juliana Romanczuka, Kyryła Studynśkiego, Wołodymyra Ochrymowycza, Wołodymyra Starosolskiego, Iwana Kiweluka, Wołodymyra Baczynśkiego, Iwana Kurowcia. Następnie rozpoczęto akcję internowania w obozach Ukraińców „podejrzanych o działalność na szkodę państwa polskiego”, w tym urzędników ZURL oraz żołnierzy Armii Halickiej. Utworzono obozy internowania m.in. w Brześciu, Dąbiu, Dęblinie, Kaliszu, Lwowie, Modlinie, Pikulicach, Przemyślu, Strzałkowie, Szczypiornie, Tarnopolu, Tomaszowie, Wadowicach, Wiśniczu. W końcu 1919 w obozach przebywało ogółem ok. 23-24 tysiące internowanych Ukraińców, a w sumie przewinęło się przez nie około 100 tysięcy Ukraińców. Około 20-25 tysięcy zmarło w obozach, głównie wskutek epidemii tyfusu i czerwonki.
Dekretem Naczelnika Państwa z 10 stycznia 1919 zlikwidowano Polską Komisję Likwidacyjną. Na jej miejsce powołano Komisję Rządzącą dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spisza. 7 marca 1919 rozporządzeniem Rady Ministrów ustanowiono Generalnego Delegata Rządu, który posiadał uprawnienia dawnego namiestnika Galicji, wyłączając z jego jurysdykcji radę szkolną, dyrekcję skarbu, zarząd lasów i dóbr państwowych. Ustawą z 30 stycznia 1920 rozwiązano Sejm Krajowy Galicji i Wydział Krajowy, wprowadzając tymczasowy samorząd. Ustawą z 3 grudnia 1920 wprowadzono nowy podział administracyjny byłego Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim oraz obszarem Spisza i Orawy na 4 województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie.
Ugoda polsko-ukraińska z 1935 roku - ugoda zawarta w Polsce w 1935, pomiędzy umiarkowanymi ukraińskimi ugrupowaniami politycznymi (głównie UNDO), a rządzącym ugrupowaniem piłsudczyków.
Ostatecznym celem ugody miało być zrealizowanie międzynarodowych zobowiązań państwa polskiego, przyjętych w roku 1923, w chwili i jako warunek zatwierdzenia suwerenności Polski nad Galicją Wschodnią o stworzeniu autonomicznego statusu tego terytorium (złożonego z województw: lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego) poprzez wdrożenie ustawy o samorządzie wojewódzkim tych województw z 26 września 1922 r., nigdy nie uchylonej i nigdy nie wdrożonej w życie w II Rzeczypospolitej (pomimo, iż jej postanowienia miały zostać zrealizowane nie później, niż w dwa lata od opublikowania w Dzienniku Ustaw RP)[1]. Rzeczpospolita w konsekwencji zostałaby przekształcona w państwo kantonalne[2] poprzez utworzenie w ramach państwa polskiego, kantonu galicyjskiego ze stolicą we Lwowie w ramach państwa polskiego.
Wobec zmiany dotychczasowej polityki WKP(b) na Ukrainie sowieckiej (kolektywizacja i klęska głodu, odejście od polityki ukrainizacji na rzecz rusyfikacji i mordowanie ukraińskiej inteligencji przez OGPU), UNDO podjęła rozmowy, uwieńczone ugodą polsko-ukraińską w lecie 1935 (tzw. polityka normalizacji dotycząca Galicji), zawartą przed wyborami parlamentarnymi, zbojkotowanymi przez polską opozycję.
Władze polskie udzieliły ukraińskim organizacjom gospodarczym w Galicji dużych kredytów, uwolniły z obozu w Berezie Kartuskiej część internowanych członków Ukraińskiej Wojskowej Organizacji i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, a skazanym za przestępstwa polityczne Ukraińcom obniżono karę na mocy amnestii.
Rząd polski zobowiązał się ponadto do reaktywowania ukraińskiego gimnazjum w Tarnopolu, utworzenia sieci ukraińskich liceów pedagogicznych, zwiększenia ilości Ukraińców w kuratoriach szkolnych i administracji samorządowej. Jednak te zobowiązania nigdy nie zostały zrealizowane.
Polityka ugody załamała się w roku 1938. Było to skutkiem niezrealizowania części zobowiązań przez stronę polską, jak również zbliżeniem się rządzącej części obozu sanacyjnego(Edward Rydz-Śmigły, Adam Koc) do haseł nacjonalistycznych środowisk obozu endecji w Polsce (uznano, że ludność niepolska stanowi zagrożenie dla państwa polskiego). W konsekwencji nasilono program umacniania polskości województw wschodnich .
7. Ukraińskie partie polityczne w II RP
W okresie międzywojennym na terenie Polski dzialało 10 większych ukraińskich partii i organizacji politycznych, w tym 9 legalnie. Nielegalną organizacją była Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów.
Uwzględniając ich programy polityczne oraz stosunek do rządu polskiego, można podzielić je na 5 grup:
grupa burżuazyjno-narodowa
grupa emigracyjna
grupa prorządowa
grupa nacjonalistyczna
grupa komunistyczno-socjalistyczna
W jej skład można zaliczyć: Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO), Ukraińską Partię Socjalistyczno-Radykalną (USRP), Ukraińską Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (USDP), Ukraińską Katolicką Partię Ludową (UKNP).
W skład tej grupy wchodzili: Ukraińscy Narodowi Republikanie (UNR), Petlurowcy i Związek Państwowców Hetmańskich (SHD).
W jej skład wchodziły: Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie (WUO) i Ruska Organizacja Włościańska (RSO).
Do niej zaliczamy: Front Jedności Narodowej (FNJ) i Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN).
W jej skład zaliczamy: Komunistyczną Partię Zachodniej Ukrainy (KPZU) oraz Ukraińskie Włościańsko-Robotnicze Zjednoczenie Socjalistyczne.
UNDO- Miała charakter centroprawicowy. Była największym legalnie działającym ukraińskim ugrupowaniem politycznym II Rzeczypospolitej. Działała prawie wyłącznie na terenie Galicji. Poprzez swych członków kierowała działalnością większości ukraińskich instytucji społecznych, kulturalnych i gospodarczych. Jej członkowie kierowali pracami Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej (w wyborach 1928UNDO uzyskała 26 mandatów poselskich i 9 senatorskich; w wyborach roku 1935 i 1938 po 23 mandaty). Celem UNDO była budowa niepodległego, demokratycznego państwa ukraińskiego i walka o wykonywanie konstytucyjnych praw obywatelskich Ukraińców w Polsce.
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów – ukraińska nacjonalistyczna organizacja polityczno-wojskowa założona w 1929 w Wiedniu.
OUN kierowała się ideologią integralnego ukraińskiego nacjonalizmu[3][4], dążąc do zbudowania na ziemiach uznawanych przez nią za ukraińskie niepodległego państwa[5] o ustroju zbliżonym do faszyzmu[6][7]. W praktyce działała konspiracyjnie, głównie w Drugiej Rzeczypospolitej[8][9], prowadząc działalność terrorystyczną, dywersyjną, szkoleniową i propagandowo-oświatową[10][11].
W 1940 doszło do rozłamu OUN na dwie frakcje, następnie organizacje: OUN-B (banderowców pod przywództwem Stepana Bandery) orazOUN-M (melnykowców pod przywództwem Andrija Melnyka).
1 listopada 1918 roku, w sytuacji rozpadu monarchii austrowęgierskiej politycy ukraińscy proklamowali we Lwowie Zachodnioukraińską Republikę Ludową, która w oparciu o oddziały ukraińskie z armii Austro-Węgier objęła w listopadzie 1918 całe terytorium Galicji Wschodniej. Polska ludność Lwowa, dążąc do przyłączenia miasta do odradzającego się państwa polskiego rozpoczęła już 1 listopada zbrojną kontrakcję, która przekształciła się w regularną wojnę polsko-ukraińską, zakończoną w sierpniu 1919 wyparciem przez Wojsko Polskie oddziałów Armii Halickiej za Zbrucz i likwidacją państwowości ZURL. W umowie warszawskiej w kwietniu 1920 rząd URL Symona Petlury uznał przynależność Galicji Wschodniej do Polski, akceptując rzekę Zbrucz za granicę polsko-ukraińską. W czasie wojny polsko-bolszewickiej, w lipcu 1920 Armia Czerwona prowadziła ofensywę na Lwów, czasowo okupując część Galicji Wsch. i ustanawiając marionetkową Galicyjską Socjalistyczną Republikę Rad z siedzibą władz w Tarnopolu. W walkach z Armią Czerwoną w Galicji uczestniczyły siły sojuszniczej Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, broniąc pod dowództwem gen Omelianowycza-Pawlenki linii Dniestru. W traktacie ryskim granicę między Polską a USRR na odcinku galicyjskim ustalono na Zbruczu, co wobec nieuznawania Rosji sowieckiej i USRR na forum międzynarodowym[6] miało jedynie charakter dwustronny (wyrzeczenia się pretensji sowieckich do Galicji Wschodniej).
W II Rzeczypospolitej od nazwy Galicja Wschodnia stopniowo odchodzono na rzecz potocznego określenia - Małopolska Wschodnia. Były to, ogólnie, tereny z przewagą ludności ukraińskiej na wsiach oraz polskiej i żydowskiej w miastach.
14 marca 1923 Rada Ambasadorów, korzystając z uprawnień przyznanych przez wielkie mocarstwa w art. 87 traktatu wersalskiego oraz art. 94 Traktatu z Saint-Germain, podjęła uchwałę o zatwierdzeniu wschodnich granice Polski i uznała polską suwerenność nad Galicją Wschodnią. Odpowiedni protokół - aneks do traktatu wersalskiego podpisano następnego dnia - 15 marca. W związku z tym do Polski powróciła znaczna część ukraińskiej emigracji politycznej, zlikwidowano również obozy internowania dla żołnierzy URL.
Ukraińcy stanowili największą mniejszość narodową w odrodzonej Polsce liczącą (około 4,4 ml do ponad 5 mln obywateli), tj. ponad 13% ludności kraju. W okresie kształtowania się państwa polskiego polityka wobec nich nie była jednoznaczna. Zwłaszcza na wschodnich terenach Galicji, których przynależność do Polski była przez długi czas niepewna, początkowo podejmowano różne inicjatywy w celu zaspokojenia dążeń ukraińskich. Przykładem jest ustawa z 1922 r., przyznająca szeroką autonomię Małopolsce Wschodniej, przewidująca utworzenie dwujęzycznych samorządów i powołanie uniwersytetu ukraińskiego. Charakterystyczne, iż w 1924 r., po ostatecznym przyznaniu Galicji Polsce, ustawa ta została uchylona. Jakkolwiek w okresie dwudziestolecia międzywojennego prawa należne mniejszości ukraińskiej wraz z przyznającymi je traktatami międzynarodowymi były łamane, mimo to II RP posiadała atrybuty państwa prawa, prawa obywatelskie nie były systemowo łamane, a działacze ukraińscy mieli możliwość propagowania swoich poglądów.
Porażka koncepcji federacyjnej Piłsudskiego, przypieczętowana traktatem ryskim, spowodowała, iż od początku lat dwudziestych do wybuchu II wojny światowej następowało stopniowe zaostrzanie kursu wobec mniejszości ukraińskiej, przerywane epizodami pozornej liberalizacji. Polityka ta charakteryzowała się między innymi odsuwaniem inteligencji ukraińskiej od udziału w aparacie państwa i doprowadzeniem do ograniczania zasięgu oświaty ukraińskiej (z ok. 3 tys. szkół ukraińskich po I wojnie światowej, w końcu lat '30 ich liczba spadła do ok. 400). Niezamierzonym, pozytywnym skutkiem odsuwania ukraińskich absolwentów szkół wyższych od udziału w administracji państwowej, był bardzo dynamiczny rozwój ukraińskiego ruchu spółdzielczego w którym znajdowali oni zatrudnienie. Wpływ na ten stan pośrednio miał rosnący nacjonalizm pośród Ukraińców i coraz częstsze akty dywersji i terroryzmu skierowane przeciwko Państwu Polskiemu.
Aktywność elit ukraińskich w latach '20 skupiała się na kontynuacji pracy organicznej zapoczątkowanej jeszcze w monarchii habsburskiej. Działalność spółdzielcza, o której mowa wyżej, była realnym narzędziem budowania postaw patriotycznych wśród ludności, zwłaszcza przez zatrudnionych w niej byłych żołnierzy ukraińskich formacji zbrojnych z I wojny światowej. Jak realną siłę stanowił ruch spółdzielczy świadczy, iż w skali Polski w 1929 r. na 10 000 mieszkańców przypadały 3,6 spółdzielnie, natomiast w województwach zamieszkanych przez Ukraińców wskaźnik ten wzrastał do 7,3 spółdzielni.
W środowiskach ukraińskich na terenie II RP istniały ugrupowania skrajne, które w latach 1921 – 1939 przeprowadziły 63 zamachy na Polaków. Przykładem może być nieudany zamach na Józefa Piłsudskiego 25 września 1921 roku we Lwowie, nieudany zamach na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego 5 września 1924 roku we Lwowie, śmiertelny zamach na kuratora szkolnego Stanisława Sobińskiego 19 października 1926 roku, zabójstwo posła Tadeusza Hołówko 29 sierpnia 1931 roku w Truskawcu, zabójstwo ministra spraw wewnętrznychBronisława Pierackiego w 1934 roku w Warszawie. Odpowiedzią władz polskich były przeprowadzane pacyfikacje wsi ukraińskich, z których pierwsza miała miejsce jesienią 1930 roku. Po stronie polskiej politykę dialogu z Ukraińcami próbował prowadzić wojewoda wołyński w latach 1928-1937 Henryk Józewski, jednak po jego odwołaniu i w związku z licznymi aktami ataków ukraińskich wzmożono w 1938 roku represje przeprowadzając akcje pacyfikacyjne i niszcząc 138 cerkwi na Podlasiu i Chełmszczyźnie.
W życiu publicznym rolę nieoficjalnego przywódcy zaczynał pełnić unicki metropolita Lwowa Andrij Szeptycki. Życie polityczne pod względem ideologicznym obejmowało nurt nacjonalistyczny, liberalny, socjalistyczny i komunistyczny. Coraz ważniejszą rolę odgrywały partie nacjonalistyczne, choć atrakcyjna dla niektórych członków elity wydawała się opcja komunistyczna – szczególnie wobec opisanej wyżej liberalnej polityki w USRR w tym okresie.
Najważniejsze partie w tym okresie:
Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne – najważniejsza legalna partia ukraińska, o programie liberalno demokratycznym. Miała stałą reprezentację w Sejmie. Skupiała szerokie spektrum poglądów, część jej działaczy wybierała z czasem działalność konspiracyjną.
Ukraińska Partia Radykalna – legalna partia socjalistyczna, popierająca ustrój demokratyczny równocześnie wroga wobec systemu komunistycznego.
Komunistyczna Partia Galicji Wschodniej (od 1923 r. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy) – część Komunistycznej Partii Polski, praktycznie w pełni infiltrowana przez ZSRR. Działała nielegalnie, jednakże miała swoich przedstawicieli w Sejmie.
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów – nielegalna organizacja, założona w 1929 r., programowo skierowana na działania terrorystyczne. Odgrywała coraz większą rolę w latach '30, w przededniu II wojny światowej liczyła 20 000 członków.
9. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy, Org. Ukraińskich Nacjonalistów (wpływ pacyfikacji Kresów Płd.-Wsch. 1930 na relacje polsko-ukraińskie
. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy (KPZU) – nielegalna partia komunistyczna, działająca w Drugiej RP w województwach lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim. Partia powstała w październiku 1923 z przekształcenia Komunistycznej Partii Galicji Wschodniej. Opowiadała się za zbrojnym oderwaniem terytorium południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej Polskiej i przyłączeniem do ZSRR. W 1924 połączyła się z Ukraińską Partią Socjal-Demokratyczną (USDP), następnie w 1925 została wcielona na zasadzie autonomii do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Oskarżona o zdradę idei komunistycznej (podział na 2 ugrupowania – szumkiści, wasylkiwcy). Pod koniec 1928 KPZU-większość ogłosiła samorozwiązanie, a jej liderzy wyznali swoje błędy, i wyjechali do ZSRR, gdzie wkrótce zostali zgładzeni. Partię rozwiązano w 1938 roku, razem z Komunistyczną Partią Polski. Większość jej działaczy została aresztowana przez Sowietów podczas okupacji radzieckiej (1939-1941), i zlikwidowana. Partię zrehabilitowano w 1956.
Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/Komunistyczna_Partia_Zachodniej_Ukrainy
Czołowi przywódcy: Aleksander Szpilman, Nestor Chomyn, Ostap Dłuski, Roman Kuźma Turianśkyj, Osyp Kriłyk, I. Senyk, Ozjasz Szechter (ojciec Adama Michnika), Hryhorij Iwanenko Barnaba, Myron Zajaczkiwśkyj Kosar.
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) - ukraińska partia niepodległościowa założona w Wiedniu w 1929, działająca od 1929 w Polsce. Na czele stanął J. Konowalec, od 1938 M. Melnyk. Działała nielegalnie, posługując się terrorem indywidualnym, sabotażem i dywersją w celu zbudowania niepodległej Ukrainy. Ramię zbrojne OUN, Ukraińska Organizacja Wojskowa dokonała wielu znaczących zamachów terrorystycznych, m.in. w 1931 na T. Hołówkę (wiceprezesa BBWR). W 1934 na B. Pierackiego (ministra spraw wewnętrznych) dokonała zamachu wyodrębniona z OUN organizacja z R. Jarym na czele. W 1940 doszło do rozłamu na dwie frakcje: "solidarystów", zwaną grupą "starych", czyli OUN-M A. Melnyka, którzy byli zwolennikami współpracy z Niemcami, i "radykałów", zwaną też grupą "młodych", czyli OUN-B S. Bandery. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej działacze tej partii próbowali utworzyć we Lwowie rząd narodowy, co spowodowało ostrą reakcję niemiecką. Na "radykałów" spadły ostre represje. "Solidaryści" utworzyli dywizję Waffen SS Galizien (Hałyczyna), natomiast banderowcy w 1942 Ukraińską Powstańczą Armię (UPA). Działalność tego ukraińskiego ruchu narodowego, do którego przystąpili później melnykowcy rozczarowani polityką niemiecką, skierowana była przeciw partyzantce sowieckiej i polskiej, od 1945 także przeciw armii. Walczyli także z Niemcami. Siły te zostały rozbite w Polsce w 1948 w wyniku akcji Wisła, a w ZSRR w 1956. Po II wojnie światowej przywódcy udali się na emigrację.
Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), ukraińska niepodległościowa formacja zbrojna powstała 14 października 1942 w wyniku połączenia oddziałów partyzanckich działających na Polesiu i Wołyniu, oddziałów Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-Banderowcy) i innych. Dowództwo jednostki sprawował R. Szuchewycz (pseudonim Taras Czuprynka).
UPA stanowiła zbrojne ramię radykalnego skrzydła OUN, od lipca 1944 podporządkowana Ukraińskiej Głównej Radzie Wyzwoleńczej. Wysuwała program walki o samodzielną, niepodległą Ukrainę. 1943–1944 liczyła 40 tys. osób. Oddziały organizacji prowadziły walkę z Rosjanami, Czechami, Polakami z terenów polsko-ukraińskiego pogranicza etnicznego, a także sporadycznie z niemieckimi formacjami wojskowymi. Jej ofiarą padło ok. 100 tys. Polaków, a dalsze 300 tys. musiało uciekać przed prześladowaniami. UPA została rozbita na ziemiach polskich w wyniku operacji "Wisła" (1947), 140 tys. Ukraińców z terenów Bieszczadów przesiedlono, a pozostałe na tych terenach sotnie ukraińskie zostały zneutralizowane przez żołnierzy WP, funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. 1950 R. Szuchewycz został zastrzelony pod Lwowem przez NKWD. Pojedyncze oddziały UPA utrzymywały się jeszcze do 1953, a nawet do 1956. Pacyfikacja Małopolski Wschodniej (Kresów Wschodnich, zwana policyjną akcją represyjną) – Pacyfikacje były odpowiedzią władz Rzeczypospolitej na serię aktów terrorystycznych i sabotażowych dokonanych przez Organizacje Ukraińskich Nacjonalistów. Jej celem było zahamowanie rozwoju OUN i rozładowanie napięcia społecznego. Polska opinia publiczna domagała się poprawy bezpieczeństwa i oskarżała rząd o bezczynność. -> eskalacja napięć między PL a Ukrainą, rozgłos międzynarodowy dla UOW, krytyka Polski. Liczne protesty opinii publicznej w niektórych krajach m.in. w Wielkiej Brytanii, Franci i Niemczech. Organizacje ukraińskie złożyły skargę do Ligi Narodów. Ta jednak uznała, ze postępowanie władz polskich było uzasadnione terrorem OUN.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pacyfikacja_Ma%C5%82opolski_Wschodniej
10. Relacje PL-Ukr – II WŚ – wątki Polit. Ukraińskiej, UPA – działania Wołyń i Mał.
Relacje polsko-ukraińskie http://pl.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%B3by_porozumienia_polsko-ukrai%C5%84skiego_podczas_II_wojny_%C5%9Bwiatowej
UPA -> o samej org. Jest już w 9.
Ludobójstwo Polaków na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej - W lutym 1943 r. UPA rozpoczęła akcję eksterminacji polskiej ludności na terenie okupowanego województwa wołyńskiego. Było to podyktowane obawami dowództwa UPA, że po zakończeniu wojny dojdzie powtórnie do konfliktu polsko-ukraińskiego. Postanowiło więc wcześniej oczyścić sporne tereny z polskiej ludności. Do tej pory nie rozstrzygnięto czy decyzję podjęto na III konferencji OUN-B, czy rozpoczął ją na własną rękę dowódca UPA Dmytro Klaczkiwski. Oddziały UPA wzmocnione dezerterami z Ukraińskiej Policji Pomocniczej dokonały szeregu ataków na polskie wsie m.in. Parośle, Janową Dolinę.
Kulminacja mordów przypadła na 11 lipca 1943 r., niedługo po wydaniu przez Dmytra Klaczkiwskiego tajnej dyrektywy dowództwa UPA-"Piwnicz" w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji likwidacji polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat. W mordach dokonywanych z dużym okrucieństwem uczestniczyła również ukraińska ludność cywilna. W całym lipcu 1943 r. ofiarą napadów padło co najmniej 530 polskich wsi i osad. Wymordowano wówczas siedemnaście tysięcy Polaków. Kolejne nasilenia ataków przypadły na sierpień 1943 i Boże Narodzenie. Polska ludność przetrwała jedynie w dużych miastach i w ośrodkach samoobrony. Zorganizowane zbrodnie trwały do lutego 1944 i spowodowały na Wołyniu według szacunków historyków śmierć do 50-60 tys. Polaków. W sierpniu 1943 r. na III zjeździe OUN(B) delegacja wołyńska zaproponowała powtórzenie rzezi z Wołynia we Wschodniej Małopolsce, co znalazło poparcie większości delegatów. W konsekwencji według ustaleń historyków zostało zamordowanych od 20-25 do 60 tys. Polaków. Ok. 300–400 tys. Polaków uciekło z terenów Małopolski Wschodniej wiosną i latem 1944 r. w obawie przed mordami, a także by uchronić się przed powrotem okupacji sowieckiej i terroru NKWD, wobec wkroczenia w styczniu 1944 r. Armii Czerwonej na terytorium II Rzeczypospolitej i zbliżającego się frontu sowiecko-niemieckiego. W eksterminacji polskiej ludności Wołynia i Małopolski Wschodniej oprócz UPA wzięła udział także cywilna ludność ukraińska, nazywana czernią. Zdarzały się również przypadki współpracy z 4 pułkiem policji SS[14] (w Hucie Pieniackiej, Podkamieniu i Palikrowach) oraz z SKW (mord w Ihrowicy)[6].
Więcej: http://pl.wikipedia.org/wiki/Rze%C5%BA_wo%C5%82y%C5%84ska
http://pl.wikipedia.org/wiki/Czystka_etniczna_w_Ma%C5%82opolsce_Wschodniej
11. Akcja „Wisła” (1947) – ogólna syt. mniejszości ukraińskiej do lat 90.
Akcja Wisła, przeprowadzona w 1947 pod dowództwem generała S. Mossora akcja jednostek Wojska Polskiego i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, mająca na celu likwidację oddziałów Ukraińskiej Armii Powstańczej i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.
Łączyła się z przesiedleniem niepolskiej ludności z południowo-wschodniej (Rzeszowszczyzna, Lubelszczyzna) części kraju m.in. Łemków, Ukraińców, Bojków, Dolninian, jak również mieszanych rodzin polsko-ukraińskich w inne rejony, głównie na ziemie zachodnie i północne (Ziemie Odzyskane – tereny byłego terytorium III Rzeszy uzyskane przez Polskę podczas konferencji poczdamskiej (17 VII–2 VIII 1945)). Przeprowadzona została przez formacje wojskowe Rzeczypospolitej Polskiej (Ludowe Wojsko Polskie), policyjne (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Milicję Obywatelską, Wojska Ochrony Pogranicza, Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej), jak i jej agendy cywilne (Państwowy Urząd Repatriacyjny).
Przyjmuje się, że trwała od 28 kwietnia do końca lipca 1947, chociaż ostatnie wysiedlenia miały miejsce w roku 1950. Szacuje się, iż w wyniku akcji wojskowej rozbito siły UPA w liczbie 1500 ludzi , oraz uwięziono 2 900 aktywnych lub domniemanych członków OUN, a przesiedlenia objęły ponad 140 tysięcy osób cywilnych. Pierwotnym kryptonimem tej akcji był „Wschód”, zmieniony później na „Wisła”. Akcja „Wisła” nie była tożsama z repatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944-1946, w dalszym ciągu budzi liczne kontrowersje i jest różnie interpretowana przez historyków, z których część twierdzi że jej głównym zadaniem nie było zniszczenie UPA – wskazują oni m.in. na fakt, iż objęła ona również obszary, gdzie UPA w ogóle nie działała.
Współcześnie polscy politycy wielokrotnie potępili akcję „Wisła” – w 1990 potępił ją Senat, Prezydent A. Kwaśniewski, L. Kaczyński we wspólnym oświadczeniu z W. Juszczenko (2007) – sprzeciw historyków – akcja ‘Wisła’ jako odpowiedź na antypolski program i działalność OUN-UPA (nie tylko wina komunistycznych władz).
Jakby ktoś chciał doczytać:
http://ukraincy.wm.pl/278,Mity-o-Akcji-Wisla.html
Sytuacja mniejszości ukraińskiej w Polsce do 1990 roku – właściwie nic nie znalazłam, poza tą pracą: http://www.stolicawielukultur.com.pl/pdf/scenariusze-zajec/mniejszosc-ukrainska-w-polsce-mity-i-rzeczywistosc/material-pomocniczy_mniejszosc-ukrainska-w-polsce-podstawowe-informacje.pdf
12. Polski wpływ na pomarańczową rewolucję.
Pomarańczowa rewolucja - Od momentu rozpoczęcia demonstracji w Kijowie Ukrainę wspierała Polska, która odegrała ważną rolę w czasie Pomarańczowej Rewolucji. W tamtym czasie zapomniano o sporach polsko-ukraińskich. Polska wspierała „Pomarańczowych”. Zaraz po wyborach na Ukrainie CBOS przeprowadził badanie, w którym większość badanych opowiedziało się za ukraińską opozycją (rys.1) – 54% po stronie Juszczenki, tylko 2 % - poparcie dla obozu Janukowycza. Tak duże poparcie dla ukraińskich opozycjonistów względem ówczesnego prorosyjskiego obozu władzy wyraża nastroje, jakie panowały w Polsce na przełomie roku 2004 i 2005. Roman Przybylski uważa, że „Pomarańczowa Rewolucja stała się niezwykle popularna w Polsce, a polskie poparcie dla demokracji na Ukrainie przyczyniło się nie tylko do umocnienia polskiej pozycji na wschodzie, ale także do zbliżenia między Polakami i Ukraińcami”. Swoje poparcie dla kandydata „Pomarańczowych” Polacy wyrażali na wiele sposobów. Organizowano koncerty, wiece i protesty.
Magdalena Janocha wymienia 11 form wsparcia, jakie podjęto w Polsce: „marsze solidarności z Ukrainą, manifestacje za wolność i niepodległość na Ukrainie, wyjazdy przedstawicieli polskich władz na Ukrainę, inicjatywa grupy studentów warszawskich „Wolna Ukraina”, występy polskich artystów na Ukrainie, Polska Misja Obserwacyjna, Poparcie Rewolucji w polskich szkołach (rozpowszechnianie wiedzy o Ukrainie, gazetki szkolne, akcentowanie pomarańczowego koloru) i wśród studentów, rozpowszechnianie ukraińskiej sztuki w Polsce (wystawy, muzyka ukraińska w polskich audycjach radiowych, wydawanie książek wschodnich pisarzy), apele władz miejskich i krajowych wzywające do poparcia Pomarańczowej Rewolucji, polskie portale internetowe dotyczące sytuacji na Ukrainie, apel poparcia gazet lokalnych, akcja „Pomarańczowe Logo”. Charakterystycznym sposobem wyrażenia swojego poparcia dla Ukrainy były pomarańczowe wstążki, które przypinano do ubrań lub torebek.
Kijów odwiedzili m.in. prezydenci Polski Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, a także Bronisław Komorowski (PO) i Lech Kaczyński (PiS) oraz delegacja polskich parlamentarzystów z ówczesnym marszałkiem Sejmu Józefem Oleksym. Na specjalnie zorganizowanym koncercie w Kijowie wystąpili polscy artyści, m.in. Edyta Górniak, Perfect i Piersi. Pomarańczową Rewolucję poparł także legendarny ruch artystyczno-polityczny Pomarańczowa Alternatywa z Majorem Waldemarem Fydrychem na czele organizując w Polsce i kilku ukraińskich miastach, w tym w Kijowie, happeningi w ramach akcji "Kijów – Warszawa – Wspólna Sprawa".
Oprócz wyżej wymienionych działań wyrażających poparcie Polski dla Pomarańczowej Rewolucji, należy wspomnieć, że Polska pełniła również inną ważną rolę. Była swego rodzaju mediatorem między Unią Europejską a Ukrainą i dzięki swojemu zaangażowaniu zapewniła Ukrainie unijne wsparcie. Unia zaapelowała o przeprowadzenie uczciwych, demokratycznych wyborów. Zorganizowano również „okrągły stół”, na którym osiągnięto kompromis i zadecydowano o przeprowadzeniu trzeciej tury wyborów. Według Magdaleny Szewczyk po wyborze Juszczenki na prezydenta „umocniła się pozycja Polski, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii wschodnich. Warszawa była głównym mediatorem w Kijowie, odnosząc sukces pokazała, że Polska powinna przewodzić unijnej polityce wschodniej.
Udział Polski w pomarańczowej rewolucji
Polska aktywnie włączyła się w przywracanie demokracji na Ukrainie. Zabiegała w państwach zachodnich o wyraźne potępienie władz ukraińskich i poparcie dla Ukraińców, którzy domagali się powtórzenia sfałszowanych wyborów. Politycy europejscy wypowiadali się za demokratyczną Ukrainą, ale niewielu zdecydowało się poprzeć Ukraińców, ponieważ nie chcieli drażnić Władimira Putina, który otwarcie wypowiadał się za obozem władzy. Rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow ubolewał, że „ktoś usiłuje na nowo narysować linie podziału w Europie” oraz że Zachód, w tym także Polska ingerują w sprawy ukraińskie. Z inicjatywy polskich eurodeputowanych Parlament Europejski zaapelował o przeprowadzenie uczciwych wyborów prezydenckich na Ukrainie. W kampanię poparcia dla Ukrainy zaangażował się prezydent Aleksander Kwaśniewski. Zorganizowany został „okrągły stół”, w obradach którego uczestniczyli, ze strony ukraińskiej: Leonid Kuczma, Wiktor Juszczenko, Wiktor Janukowycz, Wołodymyr Lytwyn oraz Aleksander Kwaśniewski, Valdas Adamcus, Jan Kubisz ze strony OBWE, Javier Solana jako przedstawiciel UE oraz Borys Gryzłow – przedstawiciel rosyjskiej Dumy. Obrady zakończyły się kompromisem, zgodzono się na przeprowadzenie kolejnej tury wyborów i zmianę ordynacji wyborczej w zamian za ograniczenie prerogatyw prezydenta na rzecz parlamentu. Pomarańczowa rewolucja zakończyła się przeprowadzeniem trzeciej tury wyborów, którą wygrał Wiktor Juszczenko. Był to nie tylko sukces Ukrainy, ale także zmiana w relacjach wewnątrz Unii Europejskiej. Umocniła się pozycja Polski, zwłaszcza w odniesieniu do kwestii wschodnich. Warszawa była głównym mediatorem w Kijowie, odnosząc sukces pokazała, że Polska powinna przewodzić unijnej polityce wschodniej (w 2009 roku – polsko-szwedzki projekt Partnerstwa Wschodniego).