Bohaterowie Dostojewskiego często mają koszmary senne. Podczas snu ujawniają się ich najskrytsze myśli, czasem są zapowiedzią przyszłych wydarzeń. Rodion Raskolnikow, główny bohater „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego ma aż cztery ważne sny, natomiast Arkadiusz Iwanowicz Swidrygajłow – trzy.

Nasuwa się pytanie, co jest treścią koszmarów sennych i jak należy je interpretować? Już przed zabójstwem Raskolnikow chodzi rozdrażniony, źle sypia, jest owładnięty myślą o zabójstwie. Ta myśl zagnieździła się w umyśle Rodiona i jest źródłem owych zaburzeń.

Pierwszy jego sen poprzedzony jest też różnymi formami strachu: „Nerwowy dreszcz zmienił się w jakieś febryczne drżenie. Zaczęło go nawet ziębić: w taki upał zrobiło mu się zimno.” W trakcie jego trwania przypomina sobie wstrząsające zdarzenie z dzieciństwa, kiedy był świadkiem zakatowania kobyłki dla zabawy. Okrucieństwo tego czynu, które ma swoje źródło w umyśle przyszłego mordercy, kontrastuje z niewinnością dziecka. We śnie została nakreślona dwoistość osobowości Rodiona. Po przebudzeniu się postępuje tak, jak to miało miejsce we śnie - zabija staruszkę jak kobyłę :„Siekierą ją, co tam ! Skończyć z nią od razu”. Pierwszy sen jest ujawnieniem ciemnej strony natury człowieka i zapowiedzią morderstwa.

Drugi sen następuje po zabójstwie lichwiarki. Półprzytomny Raskolnikow „Rozebrawszy się, czując, że dreszcze chodzą mu po plecach niczym zajeżdżonemu koniowi na grzbiecie, położył się na kanapie (...) i natychmiast zapadł w niepamięć”. Wydawało mu się, że słyszy okropne hałasy na schodach, jakieś jęki, odgłos uderzania głową o stopnie, wrzaski gospodyni. Zdał sobie sprawę, że to policjant bije gospodynię i jemu samemu też grozi niebezpieczeństwo. W malignie widzi tłum ludzi, którzy już wiedzą o jego czynie i za chwilę po niego przyjdą. Kiedy wreszcie ocknął się, nie mógł zasnąć, a kolejne dni upłynęły mu w letargu. Ma wrażenie, że ludzie obserwują go przez szparę w drzwiach, bo się go boją. Męczy go obsesja krwi. Traci poczucie czasu i sam już nie wie, jak długo pozostaje w takim stanie. Sen pokazuje jak stopniowo bohatera ogarnia panika, jak postępująca choroba wyniszcza jego psychikę i siły fizyczne.

Z kolei trzeci sen przynosi wspomnienie dokonanego morderstwa. Raskolnikow wyszedł wieczorem na ulicę, bo miał coś pilnie zrobić, ale nie mógł sobie przypomnieć co. Po drodze zauważył człowieka, który w jego przekonaniu dawał mu znaki ręką, by za nim podążał i tak dotarł do kamienicy starej lichwiarki. Wszedł do ciemnej klatki schodowej (znak śmierci i grzechu), która wydawała mu się dziwnie znajoma. Potem podążył do mieszkania Alony Iwanowny. I teraz, we śnie, wyjął siekierę z pętli i zaczął nią uderzać Alonę, która nie mogła powstrzymać się od chichotu. Rodion uderzał więc raz po raz, a ona nie przestawała się śmiać, aż w końcu zebrał się szepczący tłum ludzi. Przerażony Raskolnikow rzuca się do ucieczki, ale nikt go nie zatrzymuje. Wszyscy czekają na coś w milczeniu. Sen ujawnia najgłębiej skrywane lęki bohatera, budzi się w nim panika przed wyznaniem makabrycznej tajemnicy oraz koszmarne cierpienie duszy i wyrzuty sumienia, które są jak powracająca fala i prowadzą do obłąkania . Bohater „Zbrodni i kary” czyje się wewnętrznie pusty. Zdaje sobie sprawę, że właściwie zabił siebie, że zaczyna zbliżać się do obłędu i jedyną formą ratunku jest przyznanie się do winy i odpokutowanie jej.

Czwarty sen ma miejsce na Syberii w dniu Zmartwychwstania Pańskiego. Bohaterowi wydaje się, że ludzie cierpią na dziwną zarazę, sądzą, że są najważniejsi i tylko oni poznali prawdę. To był rodzaj obłędu! Sen nawiązuje do początkowej teorii Rodiona dzielącej ludzi na dwie kategorie: ludzi „zwykłych” i genialnych. Sen wskazuje na szkodliwość tych poglądów i ich konsekwencje. W efekcie rozprzestrzeniającej się zarazy następuje zagłada ludzkości, z której ocaleje zaledwie kilka osób. Sen głęboko porusza Raskolnikowa, doznaje skruchy, nawraca się i okazuje miłość Soni. W ten sposób wewnętrznie się oczyszcza i podnosi z grzechu.

Sny Rodiona Raskolnikowa uświadamiają mu jak nieprzewidywalna jest jego własna psychika, nie pozwalają mu zapomnieć o dokonanej zbrodni, przynoszą wyrzuty sumienia i wyniszczają go fizycznie i psychicznie. Są więc również elementem pokuty.