1) Porównanie modelu biomedycznego i biopsychospołecznego.
| Model biomedyczny | Model biopsychospołeczny |
|---|---|
Dualizm Kartezjański - uznanie psychiki i ciała za całkowicie odmienne sfery.
|
Koncepcja Lalonde’a – pryzmat czynników socjo-kulturowych jako zasadniczych determinantów stanu zdrowia współczesnego człowieka.
|
2)
3) Model Lalonda 1978.
Raport Lalonda, dotyczył udziału stylu życia w problematyce zdrowotności społeczeństw krajów rozwiniętych, gdzie choroby zakaźne zwalczono w przeważającej części.
Raport wyodrębnił cztery grupy czynników warunkujących tzw. ”pole zdrowia” człowieka:
czynniki biologiczne (genetyczne)
czynniki środowiska zewnętrznego
czynniki związane ze stylem życia
efekty działalności medycyny
Aktualne badania potwierdzają największą rolę stylu życia jako głównego czynnika w polu zdrowia, bo aż w 50% obok 25-35% czynników środowiska, 10-15% czynników biologicznych oraz 10-20% opieki zdrowotnej.
4a) Zachowania prozdrowotne.
Prozdrowotne zachowania zakładają realizację celowych działań nakierowanych na zdrowie i eliminację zachowań zagrażających zdrowiu.
Zachowania prozdrowotne (7) według Berkaman i Breslow (1983)
7-8 godzin snu
codzienne zjadanie śniadania
unikanie lub rzadkie jadanie tzw.”snacków”
utrzymanie wagi ciała w normie
umiarkowane spożywanie alkoholu
aktywność fizyczna w czasie wolnym
nie palenie nigdy papierosów
Cztery klasyczne zachowania związane ze zdrowiem wg. MiIldred:
dieta
aktywność fizyczna
palenie papierosów
alkohol
Dodatkowo Światowa Organizacja Zdrowia dodała następujące zachowania:
posługiwanie się wsparciem społecznym
sposób radzenia sobie ze stresem (unikanie i rozładowanie)
bezpieczne zachowania seksualne
umiarkowana ekspozycja na słońce
stosowanie zasad bezpieczeństwa drogowego
profilaktyka i samobadanie
4b) Zachowania antyzdrowote.
Definicja: to zachowania ryzykowne, zagrażające zdrowiu, to negatywne skutki podejmowanych przez jednostki form aktywności, chociaż bez uświadomionego zamiaru, ale mających zły wpływ na zdrowie
Choroby z wyboru – wszystkie zachowania przeciwne dyrektywom prozdrowotnego stylu życia, będące czynnikami ryzyka chorób cywilizacyjnych w określonym kontekście społecznym i kulturowym.
Cztery najwcześniej zidentyfikowane zachowania dające negatywne konsekwencje zdrowotne:
niewłaściwa dieta
niska aktywność fizyczna
palenie tytoniu picie i alkoholu
otyłość
5)
6) Reakcje ludzi na choroby wg M. Jarosza:
zaprzeczają-(szczególnie jeżeli są to choroby nieuleczalne)
pomniejszają rolę choroby
wyolbrzymiają znaczenie choroby
akceptacja choroby
uważają chorobę jako przeszkoda (np. w zdobywaniu celu).
choroba jako ulga
choroba jako korzyść np: uzyskanie renty, odszkodowania
Reakcja na wieść o chorobie zależy od :
płci
wiedzy chorego na temat choroby
wiek chorego
stan cywilny
miejsce zamieszkania
wykształcenie
status społeczno- ekonomiczny
uwarunkowania kulturowe
czynniki emocjonalne
indywidualnej odporności na stres
Duże znaczenie ma wsparcie społeczne szczególnie rodziny i przyjaciół.
7) Społeczno - kulturowe reakcje na chorobę.
Ta sama choroba w jednej kulturze może być spostrzegana jako oznaki choroby a w innej nie.
Reakcja religijna, którą określić można jako postawę akceptującą chorobę i śmierć bez zastrzeżeń, ze względu na ich uwarunkowanie działaniem sił wyższych, niepodlegających kontroli człowieka. Reakcja religijna przypisuje chorobie znaczenie symboliczne, np. „Bóg dał,Bóg wziął”.
Reakcja magiczna- próba zajęcia postawy czynnej wobec choroby, traktując ją jako rezultat działania bogów, bóstw lub innych tajemnych mocy, których przychylność trzeba zdobyć.
8)
9) Hipotezy wyjaśniające przyczyny nierówności społecznych:
hipoteza artefaktyczności- problematyczna natura konstruowania statystyk, pomiary ekspertów są podatne na różne wypaczenia
hipoteza doboru zdrowotnego- to zdrowie jednostki decyduje o jej pozycji społecznej a nie odwrotnie
wyjaśnienia kulturowe i behawioralne- odpowiedzialność za zły stan zdrowia ponosi sama jednostka, np. palenie
wyjaśnienia materialistyczne- przyczyny nierówności to min. ubóstwo, status materialny bezrobocie, problemy mieszkaniowe, złe warunki pracy
10) Model zgodności i niezgodność w relacjach lekarz – pacjent.
Teoria ról społecznych T. Parsonsa
Wspólny cel lekarza i pacjenta- poprawa lub podtrzymanie zdrowia pacjenta
Odmienność ról- odmienny charakter ich udziału w realizacji wspólnego celu
Lekarz podchodzi do choroby obiektywnie, pacjent- subiektywnie
Pełnienie ról lekarza i pacjenta jest ściśle określone przez system norm społecznych
Teoria konfliktu (model niezgodności) E. Freidsona
Odmienność ról społecznych zakłada różnicę interesów, oczekiwań, wiedzy.
Ta różnica wyraża się w zachowaniach postawach oraz reakcjach lekarza i pacjenta.
W relacjach lekarz- pacjent zawsze istnieje potencjalny konflikt, który został nazwany zderzeniem perspektyw.
11) Model Szasza i Hollendera wg aktywności i bierności.
Modele odnoszą się do relacji pacjenta z personelem medycznym.
Kryterium: stopień aktywności partnerów
| Model | Rola lekarza | Rola pacjenta | Kliniczne zastosowanie modelu |
prototyp |
|---|---|---|---|---|
| aktywność- bierność | Robi coś dla Pacjenta |
Przyjmuje, niezdolny do reagowania |
Narkoza, śpiączka, ostry uraz, | Rodzice- niemowlę |
Kierowanie - współpraca |
Mówi pacjentowi co robić |
współpracuje | Zakażenia, choroby ostre |
Rodzice- dziecko |
Współ- uczestnictwo |
Pomaga pacjentowi, żeby sam sobie pomógł | Uczestnik w partnerstwie |
Większość chorób przewlekłych | Dorosły- dorosły |
Z tabeli wynika, że relacja jest uzależniona od stanu chorobowego pacjenta. Wszystko przebiega poprawnie, jeżeli jest dobrze dopasowane. Problem pojawia się, gdy członek personelu medycznego obierze sobie tylko jedno kryterium i według niego traktuje wszystkich pacjentów nie zależnie od stanu chorobowego.
12) Skrajne ujęcia układu personel-pacjent:
Model paternalistyczno- autokratyczny -W centrum znajduje się rola lekarza, role pielęgniarki i pacjenta podporządkowane.
Model partnerski - W centrum rola pacjenta, między lekarzem i pielęgniarką współpraca.
13) Skrajne ujęcia podejścia w relacji lekarz pacjent:
Model biologiczny- zachowania są ukierunkowane na zadania instrumentalne
Model psychospołeczny- dotyczy zachowań społecznych, afektywnych, ekspresywnych
14) Cechy pacjenta.
Tradycyjna wizja pacjenta:
Całościowość- dominujące doświadczenie
Bierność- poddanie się
Afektywność- obiektywnie spojrzenie tylko lekarz
Zależność- uzależniony od fachowej pomocy
Konsumeryzm- nowa wizja pacjenta:
Racjonalność
Aktywność
Niezależność
Sceptycyzm
15)
16)
17)
18) Przyczyny zainteresowanie leczeniem niemedycznym.
19) Zespoły wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania rodziny:
Rożne typy zakłóceń w procesie komunikowania się w rodzinie nazywamy:
„zespołem milczącego oschłego męża” - mąż jest nieobecny, zapracowany, będąc w domu milczy, żona czując się nierozumiana ujawnia objawy psychosomatyczne-osłabienie, oziębłość ,bóle lędźwiowe. Nieświadomie przemawia językiem ciała.
„zespołem teściowej” - wywoływać może u synowej dolegliwości żołądkowo-jelitowe, z nudnościami i wymiotami.
„zespołem rozwodu i pozbawienia” - w tak zdekompletowanej rodzinie kobieta nie rzadko sama pochodzi z rozbitego małżeństwa, ze środowiska neurotycznego reguły przerzuca się na nią troskę na dzieci i to wytwarza w niej poczucie nadmiernego przeciążenia. Cały ten zespół zjawisk sprzyja nieprawidłowemu, neurotycznemu rozwojowi dziecka, a tym samym występowaniu zaburzeń psychosomatycznych.
„zespół charakterystyczny dla żon w osiedlach podmiejskich” - widoczny paradoks polega na izolacji kobiet pośród ciasnoty jej otoczenia. Przytłoczona niedostateczną przestrzenia mieszkalną, monotonią architektoniczną i socjalną, popada w wyczerpanie psychiczne i somatyczne, które ujawnia się dopiero-o ile w ogóle.
20) Rodzaje rehabilitacji:
medyczna
psychiczna
społeczna: środowiskowa i zawodowa
21) Rodzaje barier w życiu osób niepełnosprawnych.
Marginalizacja (odcinanie osób przez innych od społeczeństwa)
bariera psychiczna- wycofanie się z życia społecznego
bariera społeczna- negatywne stereotypowe postawy społecz.
bariera legislacyjne- brak równych praw
bariera techniczne- komunikacyjne
Automarginizacja (osoba sama się odcina) - edukacja społeczeństwa pomoże zmniejszyć lub zniwelować marginalizację.
Antonina Ostrowska, stworzyła typologię dzielącą tę grupę społeczną uwzględniającą różne mechanizmy społecznej marginalizacji i automarginalizacji:
Osoby aktywne życiowo (młody wiek, wyższa aktywność zawodowa, korzystniejsza sytuacja bytowa niż w pozostałych grupach niepełnosprawnych) – to niepełnosprawni samodzielni, nie odczuwają oni tak bardzo uciążliwości swojej „inności” i mogą służyć wsparciem pozostałym, dzieląc się swoim doświadczeniem. Wydaje się, iż są silni „psychicznie” i nie poddają się marginalizacji.
Osoby upośledzone statusowo (niskie wykształcenie, ubóstwo, ograniczenie w dostępie do opieki lekarskiej, brak pomocy z zewnątrz) – występuje u nich brak wiary w poprawę sytuacji, wynikającej ze złej sytuacji materialnej. Sprzyja temu brak możliwości korzystania z pomocy państwa(brak dostępu do świadczeń).
Osoby wyizolowane społecznie (z reguły o wysokim stopniu niepełnosprawności) – niesamodzielne w wielu czynnościach codziennego życia. Kwestią nie jest sytuacja materialna, gdyż mają one dostęp do świadczeń. Brak im niezbędnych kontaktów ze społeczeństwem i z innymi niepełnosprawnymi właśnie z powodu ograniczeń natury fizycznej, jakich doświadczają poprzez swoją niepełnosprawność.
Osoby pasywne życiowo (często bez znacznych ograniczeń sprawności) - charakteryzuje ich brak pracy zawodowej, ale także aspiracji i zainteresowań. Powodowane jest to głównie środowiskiem życia i dominującym w nim systemem wartości – w ogromnym stopniu sprzyja to automarginalizacji.
22) Typy świadomości w procesie umierania /Gleser i Strauss/:
wzajemnego udawania (wszyscy wiedzą, ale udają, że nic się nie dzieje)
otwarta świadomość (pacjent wie, że umiera, i inni też)
zastrzeżona (pacjent nie zdaje sobie sprawy, że umiera, nikt mu nie mówi)
świadomość podejrzewania (pacjent podejrzewa , że umiera ale nie pyta) –pewnymi objawami u dzieci/moczenie bezwiedne, jąkanie, trudności w szkole.
23) Etapy umierania wg E. Kubler – Ross:
zaprzeczenie i izolacja
gniew
targowanie się – obietnica
depresja – uświadomienie, żałoba po samym sobie
akceptacja – pogodzenie, wyciszenie