AKTUALNE PROBLEMY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Problemy gospodarki światowej, tom IV, V , red. I.Pietryka, wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu

Kubiak M., Współczesne problemy demograficzne w aspekcie społeczno-gospodarczym w: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, , Rzeszów 2010, Nr 16

Mokrzycki E., Ney R., Siemek J. „Światowe zasoby surowców energetycznych- wnioski dla Polski” w „Rynek Energii” nr 6/2008

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa „Globalny raport głodu 2014”

Strony internetowe:

http://www.ue.wroc.pl/p/studenci/problemy_gospodarki.pdf

http://www.proekologia.pl/e107_plugins/content/content.php?content.42333.6

http://www.moneymarket.pl/makroekonomia-kategorie-218/594-wpsyw-terroryzmu-na-gospodarke

http://www.newropeans-magazine.org/pl/2015/11/24/terroryzm-zagraza-demokracji-gospodarce-i-turystyce/

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czarna-smierc-tyfus-ospa-i-ebola-ekonomiczne-skutki-epidemii-7218980,3.html

Gospodarka światowa, jak każdy skomplikowany mechanizm ma swoje niedoskonałości, wady i problemy, które wpływają na efektywność jej funkcjonowania. Współczesną gospodarkę charakteryzuje współzależność krajów, wzrost powiązań międzynarodowych, wspólny rynek walutowy a także podział na kraje bogate i biedne. Do czynników utrudniających rozwój gospodarczy można zaliczyć: zmiany demograficzne, konflikty zbrojne, zanieczyszczenie środowiska, wyczerpalność surowców i zasobów złóż a także głód oraz epidemie.¹

Problemy surowcowo- energetyczne

Kopalne surowce energetyczne: ropa naftowa, gaz ziemny i węgiel nie mają obecnie substytutów, które sprostałyby obecnemu zapotrzebowaniu na energię. Ograniczonym substytutem może być energia jądrowa, co do której są zastrzeżenia psychologiczne (strach przed powtórzeniem się sytuacji z Czarnobyla czy Fukushimy), ale także stale jeszcze nie rozwiązano wszystkich problemów technologicznych reaktorów czwartej generacji.² Wykres poniżej przedstawia światowe zużycie energii z różnych źródeł w TWh.

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Peak_oil

Posiadanie złóż surowców energetycznych przy niezwykle wysokiej energochłonności przemysłu jest bardzo ważnym czynnikiem decydującym o potencjale gospodarczym państw świata. Państwa rozwinięte znajdują się na etapie rozwoju, w którym podtrzymanie stworzonego przez człowieka systemu wymaga niezliczonej ilości energii, tak cieplnej, jak i elektrycznej. Wraz z postępem rośnie zapotrzebowanie na surowce energetyczne. Dziennie na świecie zużywa się ponad 91,0 mln baryłek ropy naftowej, przy czym w samej tylko Ameryce Północnej aż 23,3 mln. Za popytem na surowce energetyczne nie nadąża podaż, a świadomość, że przy obecnym poziomie konsumpcji globalne rezerwy ropy wyczerpią się za 50 lat, natomiast gazu ziemnego za 55–60 lat, podbija ceny tych surowców do maksymalnych poziomów. Cena baryłki ropy naftowej na koniec 2013 roku wynosiła ok. 110,0 USD, podczas gdy jeszcze 10 lat temu było to niecałe 30,0 USD. Średnia cena gazu ziemnego wzrosła z 5,2 USD w 1985 roku do ponad 16,0 USD/mln Btu (brytyjska jednostka ciepła, odpowiada ok. 1055J). Natomiast cena tony węgla kamiennego osiągnęła poziom 92,5 USD, podczas gdy jeszcze 13 lat temu wynosiła 36,0 USD.

Kwestią związaną z surowcami energetycznymi jest ryzyko wystąpienia lub nasilenia się już istniejących konfliktów, których głównym powodem jest dostęp i kontrola złóż kopalin. Za przykład może tu służyć choćby sytuacja w państwach afrykańskich, w których niestabilność władzy prowadzi do nieumiejętnego wykorzystywania szans i korzyści, jakie niesie ze sobą posiadanie zasobów naturalnych i narastania nacisków ze strony grup zainteresowanych objęciem złóż. Stosunkowo nowym punktem zapalnym jest Arktyka, gdzie topniejące lodowce odsłaniają niedostępne do tej pory pokłady surowców. Obecnie do zlokalizowanych na jej obszarze złóż prawa rości sobie kilka globalnych mocarstw, w tym USA oraz Rosja, co w przypadku wybuchu konfliktu zbrojnego może zakończyć się katastrofą dla wszystkich państw świata.

Wyczerpalność zasobów energetycznych jest problemem, którego nierozwiązanie w przyszłości może osłabić tempo wzrostu gospodarki światowej i negatywnie wpływać na funkcjonowanie cywilizacji. Może ona również prowadzić do wybuchu globalnego kataklizmu, czy nawet konfliktu zbrojnego, który zaangażuje wszystkie światowe mocarstwa biorące udział w wyścigu po surowce. Istnieje jednak szansa, aby takiej ponurej przyszłości uniknąć. Szybki rozwój wiedzy i technologii, niesie ze sobą nadzieję na harmonijny rozwój bez konieczności niszczenia ekosystemu. Rozwiązaniem problemu może być wynalezienie substytutów wyczerpujących się surowców lub zastąpienie ich nowszymi technologiami (np. elektrownie jądrowe).³

Przemiany demograficzne- proces starzenia się społeczeństw

Procesy demograficzne zachodzące we współczesnym świecie mają znaczący wpływ zarówno na społeczeństwo jak i na gospodarkę. Zmiana przyrostu naturalnego czy starzenie się społeczeństw stanowią najpoważniejsze problemy. Przemiany zachodzące w poszczególnych państwach oraz na całym świecie pokazują, że wzrasta liczba ludności. Mogłoby się wydawać, że należy odbierać takie zmiany jako korzystne, jednak trzeba zauważyć, że przyrost liczby ludności zmniejsza się. Początkowo w latach 60. ubiegłego wieku miernik ten oscylował wokół 2% rocznie, natomiast obecnie jest o połowę niższy. Należy także zauważyć, iż demografowie jednoznacznie twierdzą, że tendencja spadku przyrostu liczby ludności utrzyma się, czego konsekwencją będzie wyludnienie się poszczególnych krajów.⁴

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludno%C5%9B%C4%87_%C5%9Bwiata

Źródło: http://www.worldometers.info/world-population/

Zmiana struktury wiekowej społeczeństwa niesie za sobą konkretne konsekwencje, do których należy zaliczyć przede wszystkim wpływ na gospodarkę (osoby w różnym wieku mają inne potrzeby i zachowania ekonomiczne), wzrastającą liczbę osób w wieku poprodukcyjnym zwiększającą obciążenie budżetu państwa. Ponadto, trzeba zauważyć, że przy opisanej zmianie struktury ludności negatywne skutki odczuje również system emerytalny oraz służba zdrowia.

Malejące rozmiary ludności w wieku produkcyjnym mogą być kompensowane przez wzrost wydajności, a także przez wydłużenie okresu aktywności zawodowej osób. To ostatnie rozwiązanie wiąże się – poprzez udział w rynku pracy starszych pracowników – z intensyfikacją procesu starzenia się zasobów pracy, wynikającego niezależnie i nieuchronnie ze zmian demograficznych, co może mieć znaczenie dla produktywności tej siły.⁵

Zanieczyszczenie Środowiska

Skutki, jakie przynosi środowisku i ludziom intensyfikacja produkcji rolnej to erozja gleby, skażenie wody odpadami chemicznymi, coraz szybsze wyczerpywanie się zasobów wód gruntowych, niszczenie genetycznej różnorodności, skażenie artykułów spożywczych a wreszcie obniżanie poziomu zdrowia publicznego. To zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powietrza, ścieki, odpady stałe, które muszą być spalane lub zakopywane w ziemi, co także nie pozostaje obojętne dla środowiska. Próba „poprawienia" natury w przypadku zastosowania niewłaściwych pasz dla zwierząt hodowlanych, w rezultacie spowodowała ich chorobę. Wspomaganie hodowli i upraw lekami, antybiotykami powoduje mutacje bakterii, które się na nie uodparniają. Ostatecznie wzrasta ryzyko wystąpienia nowych chorób, epidemii. Uprzemysłowienie, obok korzyści, przyniosła wiele negatywnych konsekwencji, często niemożliwych do zmierzenia i przewidzenia ich ostatecznych efektów. Oprócz ww. efektów można jeszcze wymienić: efekt cieplarniany i niszczenie warstwy ozonowej oraz wszelkie zmiany klimatyczne spowodowane nieracjonalną działalnością człowieka. Już dzisiaj widoczne są skutki w postaci opadów kwaśnych deszczy, gwałtownych ulew, powodzi, susz i pożarów. Te niekorzystne zjawiska atmosferyczne oddziałują także na rozwój poszczególnych krajów - na przykład powstrzymują zagranicznych inwestorów przed lokowaniem poważniejszych sum w danym państwie. Nie można też zapominać o konieczności przeznaczania pewnych nakładów na naprawianie szkód i rekompensaty strat wynikających z powodu anomalii pogodowych. Charakterystyczne jest, że sytuacje te zaczynają występować na zupełnie nowych obszarach niż pierwotnie, na ziemiach, gdzie wcześniej nie miały miejsca.

W skali globalnej zagadnienia dotyczące środowiska stają się jednym z najbardziej palących problemów. Zaczął rozwijać się rynek towarów ekologicznych, nowoczesne technologie mają być mniej szkodliwe dla przyrody, wprowadzane są coraz bardziej rygorystyczne normy dotyczące zachowania jakości środowiska. Jednak największą przeszkodą w uzyskaniu pozytywnych wyników tych działań jest fakt, że nie wszyscy je stosują. Co więcej, nie robią tego nawet ci, którzy zobowiązali się do określonego postępowania. Liczba odbytych międzynarodowych konferencji poświęconych tym sprawom jest bardzo duża. Tysiące stron zajmują deklaracje i opracowania, programy naprawy i stworzenia nowego ładu ekonomicznego. Niestety są to tylko zapisy, których większość państw nie wdraża⁶

Terroryzm

Może się wydawać, że terroryzm nie wywołuje większej szkody w gospodarce, gdyż wartość strat materialnych w stosunku do majątku narodowego jest stosunkowo niska. Jednak życie pokazuje, że skutki działań terrorystycznych mają szersze znaczenie. W pierwszej kolejności mogą następować zmiany w zakresie alokacji kapitału między różnymi krajami. Niepokój wywołany terroryzmem może przyczyniać się do przemieszczeń kapitału pomiędzy regionami świata i poszczególnymi krajami, których gospodarki są otwarte. Inwestorzy będą dokonywać dywersyfikacji inwestycji tak, aby zmniejszyć ryzyko poniesienia dużych strat w jednym miejscu. Terroryzm może powodować obniżenie stopy zwrotu z inwestycji, np. w sektorze turystyki, ubezpieczeń czy w transporcie. Wyższy poziom ryzyka implikuje niższy poziom inwestycji zagranicznych. W wyniku zamachów terrorystycznych mogą wzrastać ceny surowców strategicznych, np. ropy.⁷

Przykładem bezpośredniego oddziaływania terroryzmu na gospodarkę były zamachy w Paryżu. Strach, który się pojawił po zamachach w Paryżu, rozszerzył się na cały świat, co może ujemnie wpłynąć na francuskie dochody czerpane z turystyki. Wynoszą one 77 miliardów euro francuskiego PNB, ale gdy się weźmie pod uwagę wszystkie gałęzie gospodarki powiązane z turystyką, to przekracza on 190 miliardów czyli 9% PNB. Ponad milion Francuzów pracuje dla turystyki. Nie podlega wątpliwości, że w najbliższym czasie Francja nie będzie się cieszyła popularnością u turystów, a to oznacza straty. Zaraz po tych zamachach odradzano podróżnym z Australii, Nowej Zelandii i Ukrainy lotu do Francji. Podobnie postąpiły japońskie linie lotnicze. Ponowne wprowadzenie kontroli na granicach państwowych, choć jak najbardziej konieczne, nie będzie sprzyjało gospodarce. Francuska gospodarka odczuje także zniesienie cięć na obronność oraz pogwałcenie trzyprocentowego limitu budżetowego w PNB, co ma przeciwważyć spodziewany mniejszy dochód z turystyki. Paradoksalnie, wydatki na obronność mogą napędzić francuską gospodarkę, która ostatnio przeżywała stagnację. Ceną do zapłacenia będzie większe zadłużenie.⁸

Epidemie

W ostatnich latach największe zagrożenie stanowiły różne odmiany grypy. Chociaż liczba ofiar wskazuje, że są to tylko lokalne ogniska, które nie mają większego wpływu na wielkość populacji to jednak w tej sprawie nie chodzi o liczbę faktycznie zmarłych, ale potencjał rozprzestrzeniania się choroby. W praktyce człowiek zarażony w Australii może w ciągu doby znaleźć się w Warszawie. Następnie wsiąść do metra i zarazić tysiąc osób w ciągu godziny. Śmiertelność „ptasiej grypy” waha się od 20% do nawet 90% wśród ludzi powyżej 65 roku życia. Oznacza to, że na tysiąc zarażonych umrze najprawdopodobniej 200 osób. Globalizacja sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób, a praktyka pokazuje, że nie ma państwa na świecie gotowego na pandemię. Ebola jest jeszcze groźniejsza, bo jej śmiertelność to ponad 50%. Wirus zabija szybko. W teorii trudno się nim zarazić, bo rozprzestrzenia się tylko przez krew i inne płyny ustrojowe. Duża liczba zmarłych w Afryce wynika z rytuałów pogrzebowych (dotykanie zmarłych). Do tego dochodzą nienależyte środki ostrożności. Niemniej, po przypadku zachorowania hiszpańskiej pielęgniarki ( w 2014r.) pracującej w jednym "z najlepszych szpitali w Madrycie", która podobno podwinęła rękawy swojego stroju ochronnego, trudno twierdzić, by Europejczycy byli bardziej świadomi i ostrożni od mieszkańców Afryki lub jakiegokolwiek innego kontynentu.

Oceniając skutki ekonomiczne współczesnych epidemii należy rozdzielić koszty prewencji od faktycznej walki z chorobą już w momencie masowych zachorowań. Na walkę z ebolą świat już wydał miliardy dolarów – nie tylko na wątpliwej skuteczności leki, ale także na szkolenia, sprzęt ochronny, etc. Z raportu Banku Światowego wynika, że całkowite koszty finansowe dla gospodarek obecnie objętych pandemią mogą wynieść nawet 32 mld dolarów. Dla Sierra Leone, Gwinei i Liberii oznacza to wciągnięcie w jeszcze większą biedę.

Skutki wybuchu epidemii w USA i Europie (ok. 20 mln zachorowań):

• koszty leczenia (wydatki na leki i hospitalizacje) to minimum 20 mld USD,

• koszty z tytułu ubezpieczeń to kolejne 10 mld USD,

• koszty społeczne związane np. z utratą głównych żywicieli przez 200 tys. rodzin to ok. 2-3 mld dolarów,

• koszty z tytułu wstrzymania pracy i kwarantanny 1% populacji (utracone korzyści) to minimum 5 mld dolarów miesięcznie,

• zamknięcie rynków finansowych na jeden dzień to przynajmniej 1 mld dolarów strat,

• śmierć ok. 4 mln ludzi (najgorszy scenariusz) to ok. 10 bln dolarów strat dla gospodarki.

Na razie ebola wydaje się ekonomicznie niegroźna, ale to pozory. Nawet niewielka liczba ofiar może narazić firmy na poważne straty związane np. z prewencją lub wstrzymaniem pracy. Z raportu Andrew Zarnetta, analityka Deutsche Banku wynika, że epidemia SARS, na którą w 2003 roku umarło 775 osób kosztowała linie lotnicze aż 6 mld dolarów. Wg Banku Światowego koszty epidemii eboli tylko w Afryce wyniosły 32 mld dolarów do 2015 roku. Biedne kraje takie jak Sierra Leone, Gwinea czy Liberia stały się jeszcze biedniejsze.

Gorzej dla gospodarki będzie, gdy epidemia naprawdę wybuchnie. Gdyby zaraza ogarnęła Europę i Amerykę Północną i np. na jej skutek zmarło 2% populacji (20 mln ludzi) to najprawdopodobniej koszty wyniosłyby biliony dolarów. Gigantyczny spadek produkcji przemysłowej doprowadziłby do kryzysu finansowego. Jeśli giełdy papierów wartościowych nie byłyby zamknięte to doświadczylibyśmy dziwnych zwrotów akcji – najmniejsze plotki np. o wykryciu szczepionki mogłyby wywindować akcje firm farmaceutycznych do niebotycznych poziomów. W tym czasie przedsiębiorstwa transportowe traciłyby na wartości.⁹

Głód- problem całego świata

„Ludzie nie głodują dlatego, że na świecie nie ma żywności. Jest jej pełno, w nadmiarze. Ale między tymi, którzy chcą jeść, a pełnymi magazynami stoi wysoka przeszkoda: gra polityczna.(...) Jesteśmy w świecie, w którym człowiek, czołgając się, próbuje wygrzebać z błota kilka ziaren zboża, żeby przeżyć do następnego dnia.” pisał Ryszard Kapuściński w „Hebanie” z 1998 roku.

W 2014r. na świecie głodowało 800mln osób (w 2013 było ich 870mln), natomiast niedożywionych było ponad 2 mld. Mimo, że sytuacja jest dużo lepsza niż w latach 90. to problem nadal jest ogromny. Skutki ukrytego niedożywienia są w równym stopniu śmiertelne, jak skutki głodu. Różnica polega tylko na tym, że niedożywiony człowiek umiera dłużej.Jako główne przyczyny głodu można wyróżnić: biedę, marnotractwo jedzenia, nieurodzajną glebę, wysoką cenę produktów. Kraje najbardziej dotknięte problemem głodu to : Demokratyczna Republika Konga (62% ludności), Mozambik (43%), Zimbabwe (43%), Tanzania (41%), Etiopia (40%).¹⁰

Eksperci IFPRI (Międzynarodowy Instytut Badawczy Polityki Żywnościowej) zestawili dane pochodzące z poszczególnych państw, regionów i z różnych agencji ONZ. Wyznacznikami ukrytego głodu są: niedożywienie całej ludności, niedowaga wśród dzieci i ich umieralność. Jednocześnie eksperci porównali te dane ze statystykami z 1990 roku. Wynik tego porównania: na całym świecie można wprawdzie zaobserwować pozytywny rozwój, ale w sumie zaniedbana została w ostatnich latach jakość pożywienia, jak wskazuje Wolfgang Jamann, sekretarz generalny niemieckiej organizacji Welthungerhilfe. Mapę krajów borykających się z problemem niedożywienia przedstawia poniższy rysunek.

Przykładem zapewnienia właściwego wyżywienia są projekty prowadzone przez niemiecką i irlandzką organizację– szczególnie ważne jest uwzględnienie trzech aspektów: polepszenie sposobów produkcji żywności, polepszenie sposobu odżywiania się i właściwie obchodzenie się z zasobami naturalnymi. Przede wszystkim wsparcia wymaga rozwój rolnictwa w najbiedniejszych krajach naszego globu. Szef Welthungerhilfe krytycznie postrzega dlatego najnowszy raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Państwa członkowskie OECD planują wprawdzie zwiększenie pomocy finansowej na współpracę rozwojową, istnieje jednak tendecja, by wspierać tzw. „Good Performers“, zatem stabilne kraje szybko rozwijające się lub dobrze funkcjonujące organizacje gospodarcze, krytykuje Wolfgang Jamann. W wielu krajach możliwa jest pomoc dzięki prywatnym inwestycjom. Do wielu krajów jednak, zwłaszcza tych dotkniętych głodem i biedą nie dociera prywatna pomoc, nie zaliczają się one także do „Good Performers”. Te kraje zbywa się pomocą humanitarną.¹¹ Innymi rozwiązaniami są: lepsze dostosowanie wysyłanych produktów do miejsc, gdzie jest problem głodu, lepszy podział, gromadzenie żywności, użyźnianie gleby tam, gdzie jest nieurodzajna.

---

1. http://www.ue.wroc.pl/p/studenci/problemy_gospodarki.pdf↩

2. Mokrzycki E., Ney R., Siemek J. „Światowe zasoby surowców energetycznych- wnioski dla Polski” w „Rynek Energii” nr 6/2008↩

3. K. Idźkowska „Globalna polityka surowcowo-energetyczna” w „Problemy gospodarki światowej” tom V, red. I. Pietryka, Toruń 2015↩

4. Kubiak M. (2010), Współczesne problemy demograficzne w aspekcie społeczno-gospodarczym w: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Rzeszów 2010, Nr 16, S. 182-183↩

5. Kubiak M., Współczesne problemy demograficzne w aspekcie społeczno-gospodarczym w: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, , Rzeszów 2010, Nr 16↩

6. Problemy współczesnej gospodarki światowej (http://www.proekologia.pl/e107_plugins/content/content.php?content.42333.6). Data pobrania 06.III.2016r.↩

7. Wpływ terroryzmu na gospodarkę (http://www.moneymarket.pl/makroekonomia-kategorie-218/594-wpsyw-terroryzmu-na-gospodark). Data pobrania: 16.III.2016r.↩

8. Terroryzm zagraża demokracji, gospodarce i turystyce (http://www.newropeans-magazine.org/pl/2015/11/24/terroryzm-zagraza-demokracji-gospodarce-i-turystyce/). Data pobrania: 16.III.2016r.↩

9. Czarna śmierć, tyfus, ospa i ebola - ekonomiczne skutki epidemii (http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czarna-smierc-tyfus-ospa-i-ebola-ekonomiczne-skutki-epidemii-7218980,3.html). Data pobrania 22.III.2016r.↩

10. Globalny raport głodu 2014↩

11. http://www.dw.com/pl/globalny-raport-g%C5%82odu-2014-dwa-miliardy-ludzi-na-%C5%9Bwiecie-jest-niedo%C5%BCywionych/a-17993765↩