PRAWO RZYMSKIE

Skrypt powstał na podstawie źródeł przeróżnych, zaczynając od cudownej książki niejakiego Dajczakusa, przez dzieła bardziej przystępne- książka Kolańczyka, po literaturę najbardziej przystępną- inne skrypty, opracowania. Niektóre rzeczy są chamsko zerżnięte ale w słusznym celu, więc żyje nadzieją, że z nikim nie będę sądzić się o plagiat.

Poniżej opracowane są odpowiedzi na najczęściej padające zagadnienia itd. Nie jest to wszystko co tylko Profesor może wymyślić, ale powinno wystarczyć.

Skrypt robiony jest na ostatnią chwilę, więc formatowaniem nie zachwyci, interpunkcją i poziomem języka zapewne również, ale liczę, że się komuś przyda i karma mi wynagrodzi w przyszłości. ( bezinteresowność mocno :d )

Powodzenia wszystkim,

J.K. – niestety studentka z warunkiem z rzymu ( oby wam poszło lepiej)

CZĘŚĆ HISTORYCZNA

USTAWA XII TABLIC

- w okresie archaicznym: zasadniczym sposób kreowania norm- zwyczaj

-niosło to niepewność prawną społeczeństwa

-V w. konflikt plebejuszy z patrycjuszami o spisanie prawa

-patrycjusze mogli stosować prawo tak, ze dyskryminowali plebejuszy- wyzysk!

-żądanie spisania prawa

- 451 r dziesięcioosobowy zespół-> zadaniem było spisanie prawa zwyczajowego
- legenda: wybrali się oni do Grecji by zapoznać się z prawem Solona

-pierwszy roku: spisano 10 tablic- komisja specjalna= 10 patrycjuszy

-następnym: + 2 – komisja specjalna= 8 patrycjuszy + 2 plebejuszy

-nie zniosła ona podziału między grupami, jednakże zlikwidowała dowolność w interpretowaniu prawa przez patrycjiuszy

-pierwsza konsolidacja prawa zwyczajowego

-źródło wszelkiego prawa publicznego i prywatnego

-niewiele przepisów sakralnych

- głównie prawo świeckie

-regulacje obejmowały:
I postępowanie sądowe i egzekucyjne
II spadkobranie
III ochronę własności, zobowiązania
VI również prawo karne i o czynności prawne

-treść= wyraz poziomu ówczesnego stanu gospodarki ( np. wiele przepisów dotyczy ochrony interesów drobnych rolników)
-momentami prymitywna ( niewielki akt, przepisy nieporadne, ledwo uporządkowane)

-szacunek dla prawa Rzymian (dostępna na forum dla wszystkich)- ‘pomnik prawa’

-nigdy nie została uchylona mimo nieaktualności przepisów

-obowiązywała praktycznie aż do kodyfikacji justyniańskiej

INSTYTUCJE GAJUSZA

-okres klasyczny

-podręcznik do nauki prawa napisany przez mało znanego prawnika z II wieku – Gaiusa

-w okresie poklasycznym: Gajusz-otoczony estymą-> wymieniony w ustawie o cytowaniu jako jeden z 5

-Justynian wzorował się na tym podręczniku, tworząc część składową swojej kodyfikacji

-podzielony na cztery tomy

-podział na personae, res, actiones ( aktualne do dziś)

-jasne i przystępne przedstawienie materii (choć czasem zbytnia powierzchowność)

-Gaiusowi zawdzięczamy mnóstwo definicji, które w samym prawie rzymskim raczej nie funkcjonowały – Rzymianie nie lubili definiowani

-podział na: ius privatum i ius publicum-> nie do końca oddawało to rzeczywistość ponieważ rzymianie pojmowali prawo jako całość

- początek XIX w.- odnalezienie rękopisu i odtworzenie tekstu instytucji-> przyczyna badań nad klasycznym prawem rzymskim

KONSTYTUCJE CESARSKIE

- pryncypat: wzrost roli prawotwórczej działalności cesarza

- wyróżniamy 4 typy:
1) EDICTA- edykty

-zarządzenia

-ogólne normy prawa publicznego

-obowiązywały do końca życia autorów

- na ograniczonym terenie albo w całym państwie

- np. edykt Karakalli, 212r.- nadanie obywatelstwa prawie wszystkim mieszkańcom cesarstwa
2) MANDATA- mandaty

-polecenia

- instrukcje dla urzędników, namiestników w prowincjach cesarskich jak i senackich

- mimo że adresatem był urzędnik, to wiązały całą mu podległą społeczność
3) DECRETA-dekret

- wyrok wydany przez cesarza jako najwyższego sędziego

-cesarz był najwyższą instancją, szybko więc okazało się, że sędziowie wzorują swoje orzecznictwo na dekretach

-osiągały moc ustawy
4) RESCRIPTA- reskrypt

- pisemne odpowiedź cesarza na zapytanie urzędników, sędziów lub osób prywatnych w kwestiach prawnych

-3 rodzaje:

I epistulae- redagowane przez kancelarie

II substricptonus- adnotacje dokonywane na prośbę petenta, sporządzane przez kancelarie

III rescripta- odpowienik funkcjonalny prawniczych responsów

- cesarz dokonywał żywej interpretacji prawa

-cesarz sygnował te akty, ale opracowywała je kancelaria cesarska

-w dominacie:
1) wszystkie akty wydawane przez cesarza noszą miano leges
2) najważniejsze są edykty i mniej reskrypty
3) mandata zanikają, a dekrety mają drugorzędną rolę

- uporządkowane konstytucje cesarskie wychodziły w postaci kodeksów

-ostatni: justyniański z 529 r

METODY PRACY JURYSTÓW RZYMSKICH

FUCK THIS SHIT.

Jurysprudencja

-z łaciny roztropność wobec prawa

- osoby charakteryzujące się znajomością prawa i umiejętnością jego zastosowania w praktyce

-nieodpłatna

-osoby mające kapitał- głownie arystokraci

- była budowa własnego autorytetu, sławy i prestiżu w społeczeństwie

- okresy:

1. OKRES KRÓLESTWA

-jurysprudencja kapłańska

-monopol na wiedze prawniczą

- silny związek prawa i religii

- brak rozróżnienia miedzy ius i fas

- działalność pontyfikatów polegała na:

I znajomości kalendarza sądowego, czyli dni, w których można było skutecznie dokonać czynności prawnych

II układaniu formularzy tych czynności

III znajomości sposobów postępowania w procesie cywilnym

IV udzielaniu informacji i porad w zakresie prawa zwyczajowego i pierwszych aktów normatywnych.

2. OKRES REPUBLIKI

- Ustawa XII tablic-> podniesienie zwyczaju do rangi obowiązujących przepisów

-proces laicyzacji jurysprudencji

-ogłoszenie kalendarza sądowego, zbioru formuł skarg procesowych

-rozpoczęcie publicznego nauczania prawa

-juryści świeccy przejęli styl pracy od pontyfikatów:

I wydawali opinie w konkretnych przypadkach prawnych- kazuistyka

- Jurysprudencja kautelarna:

I układała nowe formularze aktów prawnych w zakresie prawa materialnego czy też prawa procesowego

II w twórczy sposób interpretowała Ustawę XII tablic

- wiele nieuregulowanych przez ustawy obszarów prawa prywatnego-> dzięki temu juryści zdobyli autorytet, a ich opinie były uwzględniane w procesach i respektowane przez społeczeństwo

-Nauczanie prawa: charakter praktyczny i prywatny

-Uczeni prawnicy nie brali bezpośredniego udziału w prowadzeniu procesów w charakterze pomocników czy pełnomocników stron

-wyraz prymitywnego formalizmu prawniczego, ale jednak kształciła technikę prawniczą

-późniejsi prawnicy rzymscy nazywali przedstawicieli tego okresu veteres, z których najważniejsi to Scaevola i Rufus.

3. OKRES PRYNCYPATU- juryspudencja klasyczna

- czas największej świetności jurysprudencji

I okres wczesnoklasyczny

- prywatne szkoły nauczania prawa i specjalne podręczniki

- >Sabinianie- Capitao i Prokulianie-Labeo

- przedmiotem sporów: kwestie szczegółowe- próby uporządkowania i ograniczenia kontrowersji

- zgrupowania prawników, charakter prestiżowy

II okres średnioklasyczny

-próbowa wprowadzania nowych rozwiązań

-media sententia- rozwiązanie kompromisowe

III okres późnoklasyczny

-biurokratyzacja jurysprudencji

-stopniowe uzależnienie od pryncepsa

- Cesarz August: nadanie przywileju niektórym prawnikom do udzielania opinii prawnych -> responsa z upoważnienia samego princepsa

-Tyberiusz( następny prynceps)- cesarski przywilej ius responendi dla pierwszego przedstawiciela stanu ekwitów Sabinusa

-> porady w formie zapieczętowanego listu, który w zasadzie wiązał proszącego o poradę sędziego jednakże tylko w konrektym przypadku procesowym

-wpływ na kierunek orzecznictwa

- cesarz Hadrian- przyznanie w jednym z reskryptów wielu prawniczym responsom moc ustawy

->reformy*

- jeszcze większy wpływ pośredni na stosowanie i tworzenie prawa zapewniało ścisłe połączenie z aparatem władzy państwowej (wysokie urzędy, udział w radzie cesarskiej)

-Uczeni juryści doradzali stronom, sędziom prywatnym i urzędnikom jurysdykcyjnym

-zasadnicza cecha pracy jurystów klasycznych: nadal kazuistyka-> w ich pracach liczne zbiory rozstrzygnięć

- rozważenia opiarte również na ustawach, obarczonych strukturalną niekompletnością

-poszukiwanie reguł, które mogłyby rozstrzygnąć dany przypadek, korzystali oni ze schematów argumentacyjnych zaczerpniętych z filozofii greckiej

-ogromny dorobek pisarski: digesta, komentarze do ustaw, do edyktów, do dzieł dawniejszych jurystów, opracowania monograficzne na różne tematy

-Najwybitniejsi prawnicy okresu klasycznego to m.in.: Celsus, Gaius, Papinain, Paulus, Ulpain

4. OKRES DOMINATU

-prace nad uproszczeniem spuścizny historycznej

-mniejsze zainteresowanie literaturą kazuistyczną

- literatura prosta i ogólna np. dzieła Gaiusa

- Upraszczanie dzieł klasyków

-dodawanie definicji do trudniejszych sformułowań

-anonimowa

*reformy Hadriana:

-uczynił z consulium principis stały doradczy organ prawodawstwa i wymiaru sprawiedliwości skupiony coraz bardziej w ręku cesarza

- członkowie koncylium pobierali stałe wynagrodzenia co uzależniało ich od cesarza

-prawo jurysprudencyjne z responsami usątpiło w rzymskim systemie źródeł konstytucjom cesarskim zwłaszcza w postaci reskryptów

CORPUS IURIS CIVILIS

-działaność prawotwórcza Justyniana 527-565

- wydana w 1583 roku przez Dionizego Gothofredusa

-chęć odbudowy świetlności dawnego imperium rzymskiego

-chęć stworzenia dzieła zawierającego całość prawa

- powołanie komisji

-prace: 527-535

-spisana po łacinie

-symbol

1. DIGESTA

-zwane również pandektami

-530-533

-prawo wyłuskane z prawa dawnego

-zbiory opinii prawników okresu przedklasycznego i klasycznego (= idealny model prawa)

-kompilacja i eliminacja sprzeczności

-5% całości dawnych dzieł- redukcja

- teksty które nie weszły do zbioru- destrakszyn!

- i tak 16 razy większe od Instytucji

- połowa: Paulus i Ulpian

- interpolacje-> modyfikacje tekstów prawnych przez prawników Justyniana

-niemal wyłącznie materiał z zakresu prawa prywatnego i postępowania cywilnego

- 50 ksiąg, skonstruowanych ‘mechanicznie’, nie udało się wyeliminować sprzeczności

-> 1 k.- prawo ustrojowe, 1-procesowe, 1- administracyjne 45- cywilne, 2- karne-ksiegi budzące groze

-ogłoszone jako obowiązujące prawo

-planowano 10 lat, prace trwały 3-> pośpiech

-4 podkomisje (17 osob)- każda inna parta materiału:

I sabiniańska: traktaty Sabinusa

II edyktalna: komentarze do edyktów

III masa papiniańska: twórczość Papiniana i jemu współczesnych

IV masa luźna

- na czele komisji: Tryboninan- posiadał bibliotekę zawierającą rękopisy dzieł prawników

- sposób cytowania: księga, tyt., frag., paragaf

2. KODEKS

-529

- konkretna forma zewnętrzna: inskrypcje i subskrypcje

-zbiory konstytucji cesarskich

- chronologicznie od najstarszej do najnowszej konstytucji

-‘prawo nowe’

-XII ksiąg wg wzorca ustawy XII tablic

- charakter mechaniczny, nie zawsze jednorodny materiał

- ksiega, tyt, kons, par

3. INSTYTUCJE

-do młodzieży żądnej wiedzy prawniczej

-podręczniki do nauki prawa

-obowiązująca ustawa

-wykład prawa obowiązującego + odwołania do nieaktualnego

-anonimowy, jak gdyby cesarz sam przemawiał

- nie kazuistyczny

-wzorowany na Ins. Gaiusa:

I podział na 4 komentarze ( rozdziały)

II prawo na 3 rozdziały:

a) Osoby- personae

b) obiekty materialne- res

c) skargi- actiones- prawo procesowe

- ksiega, tyt, par

4. NOWELE

-zbiory konstytucji Justyniana po 535r

- zbiory prywatne

- brak zbioru urzędowego

-reformy w dziedzinie prawa publicznego

- j. grecki

- rozdział, par

GLOSATORZY

-XI- XIII w

-razem z konsyliatorami: moc italicus- zwyczaj italski- teksty traktowane bezkrytycznie

-istotne ożywienie gospodarcze

-wzrost ilość transakcji handlowych

-poszukiwanie adekwatnych rozwiązań prawnych

-odkrycie Litera Florentina- fragment digestów- rękopis sporządzony w VI w w Konstantynopolu

-przedmiot zainteresowania uniwersystetu bolońskiego

-lata 80 XI w- rozpoczęcie studiów nad tekstem

-początek samodzielnej refleksji nad prawem

-Irnerius- cel: poznanie i wyjaśnienie tekstów justyniańskich= odpowiedź na wszystkie pytania

-przepisanie Litera Florentina-> upowszechnienie

-czytanie i komentowanie za pomocą glos marginalnych i interlinearnych

-glosy- komentarze do określonych słów, objaśnienia, def. w jezyku potocznym, objaśnianie sprzecznoczności, szukanie elementów podobnych

-wizualne relacje o prawie- obrazki

-odrywanie schematów rozwiązywania konfliktów, rozwiązań podobnych

-odkrycie pewnych modeli podziałów prawa

-rozwiązania konkretnych problemów np. konflikt cesarza z papieżem

-metoda scholastyczna- lektura i dyskutowanie tekstów, uznawanych za autorytarne; naukowcy uniwersytetcy

-Azon, uczeń Akursjusz- autor tzw. Glossa Ordinara

->zebranie glos i dokonanie syntezy dorobku metody glosatorskiej

- XVI w, teksty drukowane-> kompilacja tekstu antycznego z glosami Akursjusza, nie rozróżniając tekstu i komentarza

KONSYLIATORZY

-XIV- XVIw

-mos italicus

-inaczej: postglosatorzy

-szczególny autorytet w dziedzinie prawa-> udzielnie porad prawnych jak antyczni juryści

-nie prywatnie, odpowiedzi na pytania w konsyliach

- udzielali zarówno consilium iudiciale- porady sądowej dla sędziego, jak i consilium pro parte, czyli płatnej porady zamawianej przez stronę procesową

- wydawali opinie do tego, co już wcześniej było uregulowane w prawie rzymskim

-w rzymskich tekstach: prawnicza prawda!

-szukali w nich odpowiedzi na konretne pytania

-dodatkowo: starali się wyinterpretować coś, albo wprowadzić korekty

-chcieli praktycznie wykorzystać wiedzę płynącą z prawa rzymskiego

-wnoszenie czegoś nowego do prawa

-swobodniejsza interpretacja

-obszerne komentarze: interpretacje + glosy

-budowali katalog pytań i na nie odpowiadali

-rozważania nad konkretnymi kwestiami

- najważniejsze były cele praktyczne, chcieli ożywić antyczne prawo rzymskie i dostosować je do innych już warunków XIV w

- wpływ na sądownictwo (praktyczne zorientowanie rozważań)

- ich punktami odniesienia były:
1) prawo statutowe oparte na statutach miast włoskich
2) prawo kanoniczne
3) prawo zwyczajowe utrwalone w praktyce handlowej
4) teksty rzymskie opatrzone glosą

- Przykładowe innowacje:

->konstrukcja traditio fictiva (czysto umowne wydanie rzeczy – bez konieczności fizycznego przekazania dzierżenia)

->clausula rebus sic stantibus*

-> rozwinięcie konstrukcji własności podzielonej

->prawo wekslowe: weksel jako czynność abstrakcyjna (niezależna od rzymskiej stypulacji)

-Baldus de Ubaldis (synteza praw lokalnych, prawa rzymskiego i prawa kanonicznego - ius commune), Bartolus de Saxoferato ( szanowany profesor i sędzia)

* twierdzenie, że umowa wiąże tylko wtedy, gdy zasadniczo niezmienione pozostają warunki istniejące przy jej zawarciu

HUMANIZM PRAWNICZY

- XVI w.

- mos gallicus – zwyczaj francuski – krytyczny element w podejściu do tekstów justyniańskich

-kryzys papiestwa i cesarstwa

- reformacja – ludzie zaczynają krytycznie myśleć o świecie, co przekłada się także na myślenie o prawie

-określenie prawa rzymskiego jako prawa, władzy rozumu, nie cesarza

- dwie tendencje:

1. Nurt historyczno-filologiczny

- Kujacjusz, Favre

- wyraźnie akcentowano, że teksty zawarte w zbiorach justyniańskich pochodzą od różnych ludzi, który żyli w sporym przedziale czasowym

-ptania o kontekst powstania tekstów

-zaczęto czytać fragmenty greckie

- mogą się więc różnic między sobą:

I bo czas się zmienił,

II bo pochodzą od różnych autorów,

III bo mogą mieć modyfikacje wprowadzone przez samego Justyniana w ramach tzw. interpolacji.

- krytycyzm: skoro na jedną sprawę pojawia się kilka poglądów, tzn. że nie można mówic o oczywistych rozwiązaniach

-W prawie godzimy się z tym, że są kontrowersje

- więcej swobody w podejściu do prawa

- elastyczniejsza interpretacja

2. Nurt systematyczny

-Hugo Donellus

- zalety i słabości prawa rzymskiego

I Zaleta : w ramach Instytucji justyniańskich można prawo systematycznie uporządkować- (res, personae, action)

II wada: digesta pokazywały, że prawo może być bardzo chaotyczne

-Donellus postulował budowę prawa jako porządkującego systemu, z którego można wyprowadzić konkretne wnioski

- Pierwsze osiągnięcie: rozróżnienie prawa materialnego i procesowego (inspiracji można szukać w prawie rzymskim, ale wyraźnie dokonał tego Donellus)

a) Prawo materialne: mówiło, jakie są prawa i obowiązki;

b) prawo procesowe – w jaki sposób chronić te prawa lub wyciągać konsekwencje z niewykonania obowiązków

- Johannes Apel dokonał rozróżnienia:

a) ius in re – prawo rzeczowe

b) ius ad rem – prawo zobowiązań

- inne: zmiany w zakresie kary śmierci, kar okaleczania, humanizacja prawa

-najwybitniejsi przedstawiciele: francuzi- protestanci ->prześladowania-> emigracja do Holandii-> holenderska szkoła jurysprudencji eleganckiej

USUS MODERNUS PANDECTARUM

Elegancka jurysprudencja

-XVII w

- Centrum prawa rzymskiego : Holandia

-Vinnius, Voet

- zbieżna z tym, co postulował nurt systematyczny

-> budowa uporządkowanego obrazu prawa

->ale obraz ten powinnien być zorientowany praktycznie

- Roman-Dutch Law – to co wynika z lokalnie obowiązującego prawa uzupełnia się tym, co wynika z prawa rzymskiego i przyjmuje się model systematyczny od Donellusa

Usus modernus pandectarum

-XVIII w

-Samuel Stryk

-rozbicie terytorialne I Rzeszy

-kraje niemieckie

- zastosowanie prawa justyniańskiego z modyfikacjami niemieckimi

-nowoczesne zastosowanie digestów dopasowane do realiów

-odrzucono autorytet prawa rzymskiego uzupełniając go prawem lokalnym, dając nawet pierwszeństwo w orzecznictwie sądowym prawu lokalnemu nad prawem rzymskim

-krytycyzm w odniesieniu do pandektów ale kładł nacisk na wykorzystanie rozwiązań w nich zawartych

- główną rolę odgrywał Kameralny Sąd Rzeszy Niemieckiej – najważniejsi byli prawnicy sascy

- poszczególne dziedziny bazowały na takich zasadach:

1) prawo rodzinne – zakładało podporządkowanie żony mężowi (wraz z prawem karcenia)

2) prawo spadkowe – rzymski testament i system zachowku, ale dziedziczenie już według germańskiego systemu parantel, uzupełnionego o rzymskie prawo reprezentacji

3) prawo rzeczowe – przy nieruchomościach bazowali na prawie lokalnym, przy ruchomościach – synteza germańsko-rzymska

4) prawo zobowiązań – innowacyjność, pojęcie umowy uznano za złożone z oferty i jej akceptacji, która czyniła umowę nieodwołalną, bazowała na zasadzie swobody umów

5) prawo procesowe- cechowało się odwoływaniem do dorobku naukowego (opiniowanie przez wydziały prawa wyroków sądu na zlecenie tego drugiego)

PANDEKTYSTYKA

- Savigny, XIX

- odrzucono pomysł kodyfikacji prawa prywatnego, ponieważ wiązałoby się to z przyjęciem kodeksu francuskiego

-należy uwzględnić specyfikę narodu niemieckiego i wrócić do korzeni prawa rzymskiego

-odrzucenie nowożytnych modyfikacji

-na bazie szkoły historycznej

->w efekcie: stworzenie systemu Pandektów studiując Corpus Iuris Civilis

-Niemcy: ruchy zjednoczeniowe

->Niemcy poniekąd 'domagali' się uporządkowania prawa na wzór austriacki (ABGB) czy francuski (CC)

-pandektystyka- surogat, ekwiwalent kodyfikacji

-bazowanie na:
1) rzymskim pojęciu wolności osobistej i wolnej własności
2) zasadzie swobody umów
3) walce z feudalizmem i antysocjalnym leseferyzmem

-sztandarowy wynalazek: wyszczególnienie części ogólnej (wyjęcie pewnych pojęć przed nawias – Ausklammerung) -Georgowi Arnoldowi Heise
-podział na: część ogólna → prawo rzeczowe → rodzinne → spadkowe
-do konstrukcji pandektystyki należą:
1) abstrakcyjność czynności prawnych – Savigny
2) idea majątku celowego – Brinz
3) culpa in contrahendo – Ihering

-najlepiej podsumowuje dorobek pandektystów „Lehrbruh” Windscheida z 1906 roku
→ zastępował on sędziemu niemieckiemu zarazem kodeks, komentarz i zbiór orzeczeń
„Prawoznawstwo to Pandekty, a Pandekty to Windscheid”

-dominująca pozycja dogmatyki uniwersyteckiej

-> kodeks niemiecki ma charakter naukowy, a wyrok sądowy to minirozprawka naukowa

-następcy Savigny’ego umyślnie ignorowali dorobek od konsyliatorów po XIX wiek, uważając go za „historycznie nieugruntowany”, ewentualnie robili wyjątek dla stojących „blisko źródeł” glosatorów i humanistów

-skutkiem tego odrzucili taki dorobek ius commune jak:
1) cesja wierzytelności
2) klauzulę rebus sic stantibus – ale zastąpili je swoją konstrukcją „Geschaftsgrundlage”
3) culpa in contrehendo – mimo że lansował ją Ihering została odrzucona w BGB

SPADKOWE

ZASADY PRAWA SPADKOWEGO

I Niemo pro parte testatus pro parte intestatur decedere potest

II Swoboda dysponowania majątkiem na przypadek śmierci i szacunek dla woli zmarłego

III Semel heres, semper heres

IV Nasciturus pro nato habetur

SZACUNEK DLA WOLI ZMARŁEGO (ZASADA SWOBODY TESTOWANIA) A INTERES RODZINY

-Swoboda dysponowania majątkiem na przypadek śmierci i szacunek dla woli zmarłego

-Najwcześniejsze antyczne prawo rzymskie nie znały testamentu – majątek zmarłego pater familias przypadał jego rodzini

- IV w. p.n.e. swoboda pater familias do dysponowania majątkiem

-Swoboda opiera swój byt na następujących kwestiach:

I Możliwość swobodnego sporządzenia testamentu

II Możliwość swobodnej zmiany raz sporządzonego testamentu

III Po krótkim czasie zakazano sporządzania testamentów wspólnych

-sporządzanego przez dwie osoby

- jeżeli ja umrę pierwszy, to ty dziedziczysz mój majątek, a jeżeli ty umrzesz pierwszy – ja dziedziczę twój

- istnieje niebezpieczeństwo wpływania na treść dyspozycję testamentową

IV Umowa o dziedziczenie

- czy można za życia sprzedać spadek, czy można wyjść poza podział na ex testatamento i ab intestato

-Uznano, że jest to sprzeczne z dobrymi obyczajami

- skoro umowa jest spotkaniem dwóch wól, a założeniem jest pełne wyrażenie woli w testamencie, to zakazać należy sprzedaży spadku

(INTERES RODZINY)

V Dziedziczenie przeciwtestamentowe

- problem uwzględniania osób najbliższych spadkodawcy

a) IV w. p.n.e. -przekonanie, że testator jest absolutnie suwerenny

-ważne jest tylko jedno – aby testament był sporządzony po namyśle

-Testator może nie uwzględnić najbliższych, jeżeli ich wydziedziczy (nie musiał wówczas podawać powodu)

-ochrona przed pominięciem- w testamencie nie można nikogo z kategorii sui pominąć, musi być powołany do spadku lub wydziedziczony

- w przypadku syna lub nowego członka rodziny testament tracił znaczenie i następowało dziedziczenie ab intestato

- w pozostałych dopuszczano obok dziedziców testamentowych

b) Od II w. p.n.e.- problem w dyskusji prawniczej na nowo

-Do tego czasu uznawano, że istnieje powinność dbania o rodzinie, stąd obyczajowy – nie prawny – obowiązek zapisu dla dzieci

>skarga przeciw sprzecznemu z powinnościami testamentu

- instrument prawny ograniczający swobodę testowania

- spadkodawca ma pełną wolność sporządzania testamentu, ale także, powinien postępować zgodnie z dobrymi obyczajami

-Jeżeli tak nie było, to nie działał rozsądnie – dlatego testament był nieważny

-Porządek prawny nie definiował, kiedy najbliższy może wystąpić z taką skargą

-np. spadkodawca ma 100 tys. i chce przeznaczyć spadkobierczyni F i ma trójkę dzieci. Uznaje on, że A i B i C dostają po 1, a F dostaje 99 997.

> pars legitima – zachowek

-ułamkowa część majątku spadkowego, który przypadłby osobie najbliższej spadkodawcy, w przypadku dziedziczenia ab intestato

- albo ¼, albo ½

tym przypadku – 100 000 / 3 = 33,3 tys.; 33,3 tys. * ½ = ~17 tys

VI Zapis powierniczy – fideikomisy

-Spadkodawca zwracał się z prośbą do spadkobiercy, aby ten drugi przekazał część spadku osobie trzeciej

- dowolna forma, byle tylko była jasna i zrozumiała

- więcej: patrz niżej

VII konieczność ujęcia woli w określonej formie ustalonej przez prawo (testament, później też kodycyl; favor testamenti – wykładania treści testamentu dążąca do utrzymania go w mocy oraz do jak najwierniejszego odtworzenia woli testatora

ZASADA SEMEL HERES SEMPER HERES

-definitywność dyspozycji zapisanej w testamencie

-> kto raz został spadkobiercą – jest nim na zawsze

-testator mógł powołać dziedzica tylko na stałe

-zapewnienie stabilizacji stosunków własnościowych

-cenne zwłaszcza w gospodarce rolnej

-testator nie mógł ograniczyć dziedzica terminem początkowym czy końcowym

- zakaz odbierania tego co zostało nabyte mortis causa

-konsekwencje:

I Niedopuszczalność ustanowienia spadkobiercy pod warunkiem rozwiązującym

-np. X będzie dzieciem, chyba że statek przypłynie z Azji

-> takie ograniczenie spadkobiercy, podobnie jak ustanowienie zapisu sprzecznego z prawem traktuje się jako niezawarty w testamencie.

II pewne rozwiązania, które ograniczały tę regułę

->wiążące się z konstrukcją zapisu powierniczego – fideikomisu

-> dopuszczalne powołanie dziedzica z warunkiem zawieszającym

- np. X będzie dziedzicem, jeżeli statek przypłynie z Azji; wówczas tak ustanowiony dziedzic mógł wystąpić do pretora o udzielenie bonorum possessio

-problem: warunek potestatywny i negatywny- zależy od samego dziedzica i polega na powstrzymaniu się od działania

-rozwiązanie: cautio muciana*

->w imię uczynienia prawa spadkowego bardziej elastycznego

-> poza fideikomisem wyłomem od tej zasady jest konstrukcja testamentu żołnierskiego (możliwość ustanowienia dziedzica do części spadku, a reszta dziedziczy testamentowo)

- ustanowienie spadkobiercy ma charakter definitywny

- kto stawał się dziedziczem (heres) nie mógl przenieść swojej „pozycji dziedzica” na inną osobę

* przy warunku zawieszającym- powstają skutki czynności prawnej

Przy warunku rozwiąującym- ustają

* zabezpieczenie mucjańskie- pozwalało objąć spadek pod warunkiem ujemnym zależnym od woli dziedzica lub zapisobiercy tzn pod warunkiem, że ten nie zachowa się w określony sposob

ZASADA NEMO PRO PARTE TESTATUS, PRO PARTE INTESTATUS DECEDERE POTEST

-Nie jest możliwe, aby po jednej osobie w części dziedziczenie było oparte na testamencie, a w części było dziedziczeniem beztestamentowym

-fundamentalny podział na dwa sposoby powołania do dziedziczenia:

I Dziedziczenie wynikające z testamentu (ex testamento)

-z woli spadkodawcy wyrażone w testamencie, pierwszeństwo

-eliminowało beztestamentowe nawet gdy spadkodawca rozporządził tylko częścią spadku

-nierozporządzone przypadały dziedzicom testamentowym

-brak rozdrobnienia majątku

II Dziedziczenie beztestamentowe (ab intestato)

-z ustawy lub edyktu pretorskiego, po kimś kto nie zostawił testamentu

->niepołączalne

-odstępstwa od zasady:

I testamenty żołnierskie

- II w. n.e., ustawodawstwo cesarza Hadriana, czas ekspansji Rzymian

-prawo wychodziło naprzeciw żołnierzom

-> testamentem jest dowolnie wyrażona wola – w każdej postaci rodzi skutki prawne

-> Jeśli żołnierz powiedział, że jedna druga majątku przypada jego córce, to tak się działo, a reszta była dziedziczona ab intestatum.

II Dziedziczenie przeciwtestamentowe- contra tabulas

-na mocy prawa ogólnie obowiązującego powoływano do spadku najbliższe osoby spadkodawcy

- kwestionowanie testamentu

-instytucja chroniąca najbliższych testatora

-dziedziczenie przeciwko temu, co chciał testator.

- Są osoby, które mają szczególne uprawnienia do majątku testatora

-> uznano, że osoba najbliższa spadkodawcy mogła zakwestionować jednego ze spadkobierców testamentowych.

-Np. spadkodawca ma troje dzieci – spadkobierca A otrzymuje ¼, B – ¼, a przyjaciółce F – ½. Dziecko C zostaje bez spadku. Mogło ono kwestionować skuteczność spadkobrania przez przyjaciółkę F, natomiast części przypadające rodzeństwu są skuteczne. Wobec tego części przypadające w testamencie F – są dziedziczone ab intestato.

- Testamentowe i przeciwtestamentowe mogły iść ze sobą w parze tylko wtedy, gdy przeciwtestamentowe nie prowadziło do obalenia całości testamentu, tylko jego części

-Obalenie całego testamentu prowadziło zawsze do dziedziczenia beztestamentowego

III Dopuszczenie zapisu powierniczego ciążącego na spadkobiercach beztestamentowych

- Od Augusta zaczęto uznawać jako skuteczne takie dyspozycje, które opierały się na nieformalnej dyspozycji spadkodawcy

- np. jeden spadkobierca beztestamentowy – A. Cały majątek przypada jemu. Spadkodawca zwrócił się do A, aby ten po śmierci spadkodawcy przekazał ½ majątku osobie G.

INTERPRETACJA TESTAMENTU

-Rozróżnienie między verba i volutas

-testament- czynność wymagająca jakiejś formy

-Początkowo: rygorystyczna i odwoływała się do wymogów formalnych właściwych antycznemu Rzymowi

-Do I w. p.n.e. ocena skutków prawnych testamentu oparta była na słowach użytych przez spadkodawcę

-formalna, rygorystyczna

-Causa Curiana – spadkodawca sporządzał testament. Sporządzając go działał w przekonaniu, że jego żona spodziewa się dziecka. Spadkobiercą w testamencie w testamencie był ten nasciturus. Nie wiedział, czy to dziecko urodzi się żywe, więc dokonał tzw. substytucji pupilarnej: jeżeli umrze przed osiągnięciem dojrzałości, to majątek spadkowy ma trafić do dalszego spadkobiercy, którym był Kuriusz. Po sporządzeniu testamentu spadkodawca umiera. Okazało się, że żona spadkodawcy nie spodziewała się dziecka, powstaje więc pytanie, kto jest spadkobiercą. Spór rozegrał się między dwoma stronami:

I Osoby powołujące się na fakt, że w chwili śmierci spadkodawcy nie istniała osoba dziedzica a przecież dla ważności testamentu konieczne jest istnienie dziedzica. W takim wypadku spadek przysługuje spadkobiercą ustawowym.

>Rozwiązanie płynące z dosłownej interpretacji testamentu.

II Kuriusz – powoływał się na fakt, że przysługiwał mu spadek na mocy zapisu o substytucji pupilarnej.

> Spadkodawca nie wiedział, że dziecko się nie urodzi, sporządził testament pod wpływem błędu, a z jego zapisów wynika, że spadkodawca nie chciał, by majątek trafił do dziedziców beztestamentowych. Rozwiązanie wynikające z woli spadkodawcy.

-Do I w. p.n.e. nie byłoby wątpliwości, że należy brać pod uwagę dosłowny zapis testamentowy.

- Causa Curiana: wygrał Kuriusz-> nowy etap prawa spadkowego

-bierze się pod uwagę rzeczywistą wolę spadkodawcy.

-Argumenty powiązane:

1. Mniej powiedziane, niż pomyślane- plus nuncupatum, minus scriptum –

-testament może rodzic także takie skutki, które nie są określone w jego tekście – założenie, że zapis jest niepełny.

2. Falsa causa non nocet

-błędne uzasadnienie nie szkodzi – błędne określenie intencji uzasadnienia nie powoduje nieważności testamentu.

3. Falsa demonstratio non nocet

- błędne określenie przedmiotu dyspozycji nie szkodzi – złe oznaczenie przedmiotu spadku nie powoduje nieważności testamentu.

Wykładnia uzupełniająca testamentu

- ustala jak daleko możemy wyjść poza treść testamentu, by zrekonstruować wolę spadkodawcy

->W przypadku, gdy nie jesteśmy w stanie zrekonstruować rzeczywistej woli zmarłego

-Np. spadkodawca zapisał swojej żonie ryby. Spadkodawca był kupcem rybnym i miał ich dużo. Pytanie, czy przedmiotem dyspozycji testamentowej są wszystkie ryby, które miał w magazynie, czy tylko te, które miał na własny użytek.

I Możemy uznać, że dyspozycja testamentowa jest nieokreślona, a przez to nieważna.

II Możemy też wybrać takie rozwiązanie, które nie unieważni testamentu.

a) Wykładnia favor testamenti

- należy wybrać rozwiązanie, które utrzyma testament w mocy

- Można to zrobić stosując metodę pro non scripta

-np. w przypadku, gdy testator zaprosił sześciu świadków i siódmą osobę, która ma spisać wolę – chodź potrzeba siedmioro świadków. Rygorystycznie się trzymając można by podważyć ten testament, ale stosując favor testamenti – można utrzymać go w woli.

b) Favor heredis

- zasada przychylności dla dziedzica

-W razie wątpliwości co do interpretacji, wybieramy rozwiązanie korzystniejsze dla dziedzica.

- Np. w przypadku, gdy testator zapisuje, że spadkobierca A ma dostać 1/3, a spadkobierca B ma dostać 2/3. Oprócz tego – legatariusz – ma otrzymać tyle, ile spadkobierca. Stąd pytanie: tyle, ile który spadkobierca? Wg favor heredis wybiera się rozwiązanie najkorzystniejsze dla dziedzica – a więc 1/3.

c) Favor libertatis

- zasada przychylności dla wyzwoleńca

-Stosuje się w przypadku wątpliwości dotyczącej wyzwolenia

- Np. gdy spadkodawca ustanawiał dziedzicem niewolnika, nie dokonując zapisu o wyzwoleniu go

d) Favor usoris

- reguła, wg której jeśli legata riuszką była żona spadkodawcy, to traktowano ją lepiej, niż innego legatariusza

SUBSTYTUCJE

-podstawienie

-dązenie do uregulowania sprawy sukcesji we własnym zakresie i niedopuszczenie do dziedziczenia beztestamentowego

- Spadkodawca wskazuje osobę, która może dziedziczyć, jeśli dziedziczyć nie będzie powołana w pierwszej kolejności inna osoba

1. Substytucja zwyczajna (substitutio vulgaris)

-spadkodawca wskazywał osobę powołaną do dziedziczenia, jeśli powołany wcześniej nie będzie mógł, lub nie będzie chciał dziedziczyć.

- np. spadkobiercą niech będzie Titus. Jeśli Titus nie będzie, niech spadkobiercą będzie Markus. Jeśli Markus nie będzie, niech spadkobiercą niech będzie Rufus (itd., itd.).

-Na końcu tego łańcucha wyzwalano i zapisywano spadek niewolnikowi

>dziedzic konieczny- w praktyce zazwyczaj dziedziczył spadek bardzo zadłużony

2. Substytucja pupilarna (substitutio pupilaris)

- spadkodawca ustanawia swoim spadkobiercą osobę niedojrzałą (nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnej);

-stanowił, iż jeżeli dziecko umrze (więc nie będzie mogło sporządzić testamentu), to spadkobiercą niech będzie osoba trzecia

-zabezpieczenie niedojrzałego

- w praktyce często substytut pozostawał w tajemnicy w obawie przed zamachami na życie niedojrzałego dziedzica

-ojciec powołując do dziedziczenia po sobie niedojrzałe dziecko, mógł w tym samym testamencie zdecydować kto będzie dziedziczył po dziecku gdyby zmarło jako osoba sui iuris ale przed dojściem do dojrzałości

-sui iuris- osoba niepodlegająca władzy pater familias

3. Substytucja quasi-pupilarna (substitutio quasi-pupilaris)

- spadkodawca ustanawia swoim spadkobiercą osobę niepoczytalną (może mieć zdolność prawną, chodź nie posiada zdolności do czynności prawnej)

- Jeżeli ta osoba nie wyzdrowieje, to spadkobiercą ma być osoba trzecia

4. Substytucja związana z zapisem powierniczym (fideikomisaryczna)

- spadkodawca ustanawiał określoną osobę swoim dziedzicem i stwierdzał, że po śmierci dziedzica majątek ma przypaść wskazanej osobie.

-dozwolone było dodawanie warunków albo terminów

5. Substytucja związana z zapisem powierniczym pozostawionym rodzinie (fideikomisaryczna familijna)

- ustanawiało się spadkobiercą określoną osobę (osoby) i stwierdzało się, że najdalej po jego śmierci spadkobiercy majątek ma przypaść konkretnym krewnym spadkodawcy

-zatrzymacie poszczególnych dóbr lub całego spadku w rodzinie

WYDZIEDZICZENIE A UZNANIE ZA NIEGODNEGO DO DZIEDZICZENIA

Wydziedziczenie

-normalny sposób regulowania sukcesji ogólnej, nic osobliwego

-zawarte w testamencie

-dotyczy osób najbliższych

-powołanie do spadku przechodzi na kolejne osoby

I Początkowo:

-jeżeli spadkodawca nie chce, aby spadek otrzymywali najbliżsi, to istniała konieczność wydziedziczenia

-synów wydziedziczało się w sposób imienny, natomiast córki i nasciturusa można było to określić w sposób ogólny

II W prawie poklasycznym:

- uznawano, że wydziedziczenie jest skuteczne tylko, gdy jest uzasadnione

-Ewolucja dąży ku wskazywania podstaw wydziedziczania

-musiało być dokonane w określonej formie, inaczej nieważne

Idignitas-niegodność do dziedziczenia

-następuje już po śmierci spadkodawcy

- odnosi się do osób, które mają testamenti actio passiva, mają capacitas, ale objęcie przez nich jakiegoś składnika majątkowego budzi sprzeciw z punktu widzenia oceny moralnej

- Nie do zaakceptowania było np. dziedziczenie testamentowe ojca przez syna, który go zabił

- dotyczyć może każdej osoby, która miałaby wejść w prawa i obowiązki po zmarłym

-stwierdzane w postępowaniu extra ordinem, na mocy orzeczenia sądu

-nabyty spadek przypadał z reguły fiskusowi

-Za niegodnego do dziedziczenia uznawano:

I Nastawanie na życie lub zdrowie spadkodawcy

II Ciężkie naruszenie dóbr osobistych spadkodawcy

III Zamachy na swobodę testowania i testament

-Zmusił lub oszukał spadkodawcę

-Zniszczył lub ukrył testament

-Sfałszował testament

LEGATY

-ściśle formalna, ograniczona w zastosowaniu istytucja ius civile

-mógł być ustanowiony tylko w testamencie

-tylko w dziedziczeniu testamentowym

-tylko w stanowczych słowach

- jest to zapis skierowany do spadkobiercy aby wyróżniona przez testatora osoba otrzymała darowiznę, która może mieć charakter zarówno rzeczowy jak i pieniężny

1. L. WINDYKACYJNY

-ma charakter rzeczowy

-sporządzano wskazując tylko zapisobiercę i przedmiot

-testator może zapisać tylko to co posiada w momencie spisywania testamentu i śmierci

-konkretny przedmiot musi być w majątku testatora w momencie śmierci

-jeśli go nie ma, legatariuszowi nie przysługuje żadna skarga

-legitariusz staje się właścicielem darowizny z chwilą nabycia spadku przed dziedzica

-rei vindicatio- mógł dochodzić od dziedzica wydania rzeczy

2. l. DAMNACYJY

-charakter osobisty i obligacyjny

-sporzadzano wskazując legatariusza, przedmiot zapisu oraz dziedzica

-powodował zawiązanie się stosunku obligacyjnego o charakterze jak gdyby kontraktowym pomiędzy legitariuszem jako wierzycielem a dziedzicem jako dłużnikiem

-‘dług’ spadkobiercy względem legatariusza

-spadkodawca może zapisać legatariuszowi również to czego nie posiada lub dopiero będzie posiadał np. przyszłe plony

-zapewnienie otrzymania zapisu bądź w formie rzeczowej bądź równowartości pieniężnej

-actio ex testamento

-bezpieczniejszy

3. L. SINENDI MODO

-charakter mieszany

-przedmiot legatu w momencie śmierci musi być częścią majątku testatora lub dziedzica

-zobowiązywal spadkobiercę do znoszenia zobowiązania wobec legatariusza , który mogl rzecz zabrać nieformalnie

4. L. PER PRAECEPTIONEM

-jedyny jaki można było sporządzić na rzecz dziedzica

-najczęściej w przypadku współdziedziców

-pozwalał na zabranie przez spadkobiercę zapisanego przedmiotu jeszcze przed podziałem spadku, tak więc nie był on uwzględniany w obliczeniu części spadkowych

FIDEIKOMISY

-zapis powierniczy

-twór prawa cesarskiego

-mniej formalne, szerzej dostępne

-spadkodawca nie ustanawiając formalnie legatu zwracał się do swego dziedzica lub legatariusza z prośbą o wydanie przysporzenia majątkowego wskazane osobie

-brak okrślonej formy: w testamencie, w kodycylach, ustnie

-klauzule kodycylarne - możliwość realizacji woli testatora w formie kodycylu, o ile testament okazał się nieważny

-wykorzystywane w celu obchodzenia ograniczeń wynikających z wcześniejszego prawa spadkowego

- nieformalna prośba skierowana do każdego kto otrzymał coś ze spadku; początkowo nie rodziły obowiązku prawnego

- nie można było żądać wydania większj wartości, niż otrzymana ze spadku

-jeśli w fideikomisie zapisywano cudzą rzecz, należało ją wykupić i świadczyć, albo wypłacić oszacowaną wartość

1. F. SYNGULARNE

-zapis powierniczy dotyczył konkretnego obiektu, albo konkretnej kwoty pieniężnej

- określenie obowiązku spadkobiercy: np. możliwość zobowiązania go do zakupu przedmiotu od osoby trzeciej i przekazania go fideikomisariuszowi

2. F. UNIWERSALNE

- spadkodawca zwracał się z prośbą do spadkobiercy, aby ten wydał cały majątek

-wydanie natychmiast: dziedzic- rola powiernika, po czasie- dziedzic tymczasowy: naruszenie zasady semel..

3. F. WOLNOŚCI

- przy jego pomocy dokonywano wyzwolenia niewolników

Fideikomisy można było nałożyć na (w kolejności pojawiania się):

I Spadkobiercę testamentowego

II Legatariusza

III Spadkobiercę ab intestato

Zbliżenie legatów do fideikomisów:

-Uchwałą Hrebaliańska – odnosiła się do fideikomisów uniwersalnych – fideikomisariusz uniwersalnych stawał się odpowiedzialny za długi spadkowe

- Uchwała Pegasiańska – zrównywała fideikomisy z legatami jeśli chodzi o maksymalne obciążenie majątku spadkowego zapisami powierniczymi

-okres panowania Justyniana: zupełne zrównanie

-problem: niechęć dziedzica do przyjęcia spadku ze zobowiązaniem

-kwarta falcydyjska- nałożenie na dziedzica obowiązku przyjęcia spadku z zachowaniem tytułu dziedzica, ale bez ryzyka odpowiedzialności za długi spadkowe i z zapewnieniem mu korzyści w postaci kwarty falcydyjskiej

-> po wypłacie fideikomisów spadkobiercy musi pozostać co najmniej ¼ czystego spadku

PORZĄDEK DZIEDZICZENIA WG NOWEL JUSTYNIANA

Dziedziczenie ab intestat

- dochodziło do skutku po kimś kto nie zostawił testamentu albo też pozostawił nieważny lub bezskuteczny

-od agnacji do kognacji

> agnacja- pokrewieństwo oparte na stosunku prawnym wynikającym z podprządkowania władyz ojcu

>kognacja-pokrewieństwo naturalne wynikające z więzów krwi zarówno w linii męskiej, jak i żenskiej

- 3 etapy unormowań:

I angacyjny- ustawa XII tablic

-pater familias

-osoby podległe jego władzy

II kognacyjno-agnacyjny- system edyktu pretorskiego

-aktywność prawotwórcza senatu

a) senatus consultum terturialianum – matka może dziedziczyć po dzieciach

b) senatus consultum orbitianum- dzieci mogły dziedziczym po matce

III kognacyjny- Nowele Justyniana (118, 127)

-543 r. – Justynian dokonuje modernizacji dziedziczenia ab intestato

-modernizacje wprowadzone konstytucjami

- Założenia:

I nieuzasadnione zróżnicowanie ze względu na płec

II Pokrewieństwo prawne (wynikające z władzy agnacyjnej) nie powinno mieć znaczenia – wiąże się to z faktem, że Justynian znosi instytucję pater potestas.

Trzy klasy dziedziców ab intestato:

1.Descendentes – zstępni

-Bierzemy pod uwagę stopień pokrewieństwa – „ile urodzeń, tyle stopni”

I Defunctus – spadkodawca

II Dzieci – I krąg spadkobierców (tylko pochodzący z małżeństwa).

> Dziedziczą per capita – wg głów: ile głów – tyle części. Jeśli spadkodawca miał pięcioro dzieci, to każdemu przypadnie 1/5.

>Krewni bliżsi wykluczają krewnych dalszych – jeżeli żyją dzieci spadkodawcy – to dziedziczą one, wnukowie nie mają prawa do spadku.

>Jeśli dziecko spadkodawcy zmarło przed śmiercią defunctusa, to uznaje się, że nie istniało w momencie otwarcia spadku. Jego np. czterej bracia otrzymają więc po ¼ majątku.

>Jeżeli jednak ten zmarły zstępny pozostawił swoje dzieci, to dochodzi do dziedziczenia „wg szczepów” – zasada reprezentacji: dzieci spokrewnionego bliżej obejmują jego część. Najbliżsi zstępni otrzymają po 1/5, natomiast dwóch dziedziców in stirpes otrzyma po 1/10.

2. Ascendentes – wstępni i rodzeństwo rodzone

> Najbliżej spokrewni wstępni – ojciec i matka – przypada im – jeśli żyją – w równych częściach

>Dziadkowie – jeśli rodzice spadkodawcy nie żyją - majątek zmarłego dzieli się na dwie części:

I Połowa majątku trafia do wstępnych ojca

II Połowa majątku trafia do wstępnych matki

-Dziedziczenie in lineas – dziedziczenie po linii (ojcowskiej lub macierzyńskiej)

> Rodzeństwo

-Gdy żyją najbliżsi wstępni i rodzeństwo – dziedziczą oni w częściach równych

-Jeżeli żyją wstępni, jedno rodzeństwo żyje, a drugie nie żyje – ale pozostawił dwóch bratanków, to:

I Wg pierwotnego kształtu noweli 118 bratankom nie przysługiwało prawo reprezentacji

II Kilka lat później uznano prawo reprezentacji także, jeśli chodzi o dzieci rodzeństwa

III Nie uznano prawa do dziedziczenia wnuków rodzeństwa w klasie II

3. Krewni boczni i rodzeństwo przyrodnie

- gdy brak jest zstępnych, wstępnych, rodzeństwa oraz dzieci jego rodzeństwa

-rodzeństwo przyrodnie to takie, które mają jedno z rodziców wspólne ze spadkodawcą

-Bratanek lub siostrzenica mieli lepsze prawo spadkowe niż rodzeństwo przyrodnie

-Nowela nie wprowadziła żadnych ograniczeń dotyczących tego pokrewieństw

- obowiązuje zasada, że zstępni bliżsi wykluczają zstępnych dalszych

- gwarantowało to, że zawsze znajdzie się jakiś spadkobierca

- małżonka nie była co prawda w żadnej z klas, ale zapewniając jej kwartę jej pozycja została istotnie polepszona

>nowela 117

>adresatka: uboga wdowa, która nie ma majątku pozwalającego się utrzymać

>uprawnienie do ¼ majątku spadkowego zmarłego męza

>nie więcej niż 100 funtów złota

> jeżeli spadkodawca pozostawił więcej niż 3 dzieci to należy się jednakowa część

>jeżeli dzieci wspólne z ubogą wdową, wdowa: brak prawa do majątku spadkowego, a jedynie prawo do używania i pobierania użytku z części

-brak ochorny dla wdowca

FORMY TESTAMENTU W PRAWIE KLASYCZNYM

Testament

-czynność formalna

-dokonywana prywatnie, w szczególności poprzez wypowiedzenie określonych słów przez spadkodawcę

Prawo archaiczne:

-tylko publiczne, ustnie

I przed zgromadzeniem ludowym dwa razy w roku

II w czasie wojny przed gotowym do boju oddziałem

Prawo przedklasyczne i klasyczne

- testament : akt formalny i prywatny

I testament mancypacyjny

-5 swiadków + obsługujący wagę

-sporządzający testament mancypował swój majątek zaufanej osobie dając jej polecenie komu ma wydać majątek po śmierci

-osoba powiernika: znacząca

- w celach dowodowych: zapisywane na tabliczkach

-przekształcił się w:

II testament prawa pretorskiego

-pisemny, opatrzony pieczęciami co najmniej 7 świadków

-względna skuteczność

Prawo poklasyczne:

- podział testamentu

1. Publiczny

-testamenty sporządzone przy udziale władzy publicznej

-cel: ochrona przed zniszczeniem i zmianą zapisu

I Testament sądowy- sporządzony ustnie poprzez podyktowanie ostatniej woli sędziemu – wpisany do akt (apud acta)

- Spadkodawca stawiał się przed sędzią (urzędnikiem cesarskim) i określał swoje rozporządzenia, a urzędnik to rejestrował.

II Testament przekazywany do kancelarii cesarskiej

- sporządzony przez spadkodawcę w formie pisemnej i składany w archiwum publicznym.

2. Prywatny

I Testament holograficzny (od 446 n.e.)

- własnoręcznie napisany przez spadkodawcę, co ma być gwarancją autentyczności i wiarygodności zapisu, bez świadków

-justynian w swojej kompilacji nie uznał testamentu holograficznego. Później jednak forma ta powróciła.

II Testament trójelementowy

-pojawił się za Justyniana

-kontynuacja prawa przedklasycznego i klasycznego

- Wola spadkodawcy utrwalana na piśmie przez niego lub inną osobę. Towarzyszyło temu siedmiu świadków

-na tabliczkach woskowaych, zamknięte, opieczętowane

-testament pisemny

- jednoczesna obecności 7 świadków we wszystkich fazach, opatrzony pieczęcią

- z ius civile: wymóg jednoczesnej obecności uczestników

-z prawa pretorskiego: liczba 7 świadków + obowiązek opieczętowania

-z prawa cesarskiego: podpisy testatora i świadków

Testamenty zwyczajne

- sporządzane z zapobiegliwości

Testamenty szczególne

- szczególna sytuacja spadkodawcy

I Testamenty sporządzane w czasie zarazy

- złagodzono wymogi formalne dotyczące świadków

- nie muszą być obecni jednocześnie (żeby się nie zarazili )

II Testament żołnierski

- uprzywilejowane traktowanie żołnierzy

- od końca republiki – za Juliusza Cezara

- łagodzenie wymogów formalnych

-Rozwój: ustawodawstwo cesarskie.

>Za Hadriana: liberalizacja najdalej: testament żołnierski jest skuteczny, jeśli wola została wyrażona w dowolny sposób, byle była zrozumiała. A więc może to być akt nieformalny >Żołnierz mógł skutecznie rozporządzić w testamencie częścią majątku

> Wyjątek od zasady semel heres, semper heres

>Dopuszczono możliwość skutecznego ustanawiania osób, które nie miały capacitas (zdolności do nabycia spadku).

III Testament ustanowiony w stosunku do osób należących do kręgu spadkobierców ab intestato

-od V w.

- np. w testamencie zapisano, że ½ majątku otrzymają synowie. W takim przypadku ograniczono liczbę wymaganych świadków – z 7 do 5.

III Testamenty sporządzane na wsi – wystarczało 5 świadków

IV testament dla niewidomych i analfabetów- konieczna obesność 8 świadka, który musiał odczytać testamet

POWOŁANIE DO SPADKU A NABYCIE SPADKU

Dziedzic jest to osoba, która została powołana do spadku i spadek ten nabędzie.

Powołanie do spadku

-forma zaoferowania spadku

- wskazanie osoby, która może dziedziczyć po zmarłym

- wskazanie to mogło odbyć się na mocy testamentu albo przy jego braku, wynikało z przepisów prawa

-spodoby:

I dziedziczenie testamentowe- opiera się na woli spadkodawcy

II beztestamoentowe- podstawa: przepisy prawne

III przeciwtesnatemntowe – jw.

Rodzaje spadków:

I hereditas

-spadek uzyskiwany przez regulacje prawa cywilnego

II bonorum possessio

-dziedziczenie oparte na prawie pretorskim

-przysługuje temu kto z mocy prawa cywilnego nie miał prawa do spadku

-udzielał pretor gdy brakowało dziedzica z ius civile

Nabycie spadku w prawie rzymskim

-wejście w prawa i obowiązki spadkodawcy w zakresie wyznaczonym testamentem albo ustawą

-skutki: zlanie się majątku spadkodawcy z majątkiem dziedzica

- moment nabycia spadku - z chwilą otwarcia spadku tj. z momentem śmierci spadkodawcy

1. z mocy prawa (ipso iure) :

-dziedzice konieczni

-uznawano, że domownicy spadkodawcy, którzy dziedziczyli w pierwszej klasie nabywają automatycznie z chwilą śmierci

-brak potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności

-niewolnicy: dzidziczenie wraz z wyzwoleniem

. inne osoby

- w wyznaczonym terminie (np. 100 dni)

-wejście w pozycje dziedzica uzależniono potem od aktu woli spadkodawcy

I poprzez formalne oświadczenie (cretio)

-koncepcja powołania do spadku jako formy „zaoferowania” wejścia w prawa i obowiązki testatora

-formalne oświadczenie dziedzica o przyjęciu spadku składane wobec świadków, termin 100 dni

II w sposób dorozumiany- nuda voluntas

- zachowując się jak dziedzic (obejmując spadek)-> wyrażenie woli bycia dziedzicem

III zwykłe nieformalne oświadczenie woli niepwiązane z żadnym działaniem

nieprzyjęcie spadku

-hereditas damnosa- spadek wadliwy

- długi przekraczają wartość aktywów

- mimo powołania do spadku

-np. gdy spadkodawca miał długi

-początkowo co do zasady nie wymagało żadnej formy - po prostu zaniechanie czynności wobec spadku w określonym terminie

Lex Falcidia- redukca legatów

Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza- w momencie nabycia spadku spisuje się listę, która zawiera aktywa i pasywa

ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA Z TESTAMENTU

-zdolność do stania się spadkobiercą-> wejścia w prawa i obowiązki po zmarłym

- zdolność do objęcia spadku jako dziedzic w przypadku powołania wynikającego z testamentu lub z ustawy

- początkowo dotycząca tylko osób fizycznych

>muszą żyć w chwili otwarcia spadku

>wyjątek: nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywy

>osoba musiała być wskazana w sposób jednoznaczny

-później: także pewne zbiorowości (instytucji, „osób prawnych”);

> państwo, podmioty prawa publicznego, instytucje dobroczynne

-wszystkie osoby i podmioty posiadające zdolność prawną, czyli możliwość samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej

-warunkowane przez trzy czynniki: wolność, obywatelstwo oraz stanowisko w rodzinie, czyli podleganie bądź niepodleganie władzy zwierzchnika rodziny

- Zdolność do dziedziczenia z testamentu określano jako testamenti factio passiva, czyli zdolność, by być branym pod uwagę jako dziedzic i w tym przypadku krąg osób rozszerzał się m.in. o niewolników

Brak zdolności do dziedziczenia:

I konsekwencja decyzji politycznych [np. heretycy, potomkowie osób skazanych za zdradę stanu itp.]

II decyzje wynikających ze struktury danego społeczeństwa

-początkowo: brak zdolności do dziedziczenia kobiet gdy majątek przewyższał daną kwotę- lex vaconia

- wyłączenie niewolników, który nie mogli dziedziczyć beztestamentowo, ale w przypadku ustanowienia ich dziedzicami w testamencie, stawali się wolni, a więc uzyskiwali w ten sposób zdolność do dziedziczenia – favor libertatis

- Wdowy, które wyszły ponownie za mąż w czasie rocznej żałoby traciły testamenti factio passiva, ale nadal miały prawo do dziedziczenia beztestamentowego

-brak przez osoby trudne do zidentyfikowania – konieczność dokładnego wskazania spadkobiercy

-capacitas – zdolność do nabycia korzyści na podstawie testamentu

-indignitas – niegodność do dziedziczenia (patrz wyżej)

PRAWO RZECZOWE

Formy władztwa nad obiektami materialnymi

I Obiekty materialne – rzeczy (łac. res) – te przedmioty, które człowiek mógł opanować i zużytkować.

II Władztwo – może mieć dwojaki charakter:

- władztwo faktyczne => posiadanie (possessio; faktyczne władztwo osoby nad rzeczą, trzeba wyraźnie odróżnić od dominium propoerietas, czyli własności)

- władztwo prawne => wyrażało się w prawach rzeczowych, do których zaliczało się prawo własności (pełne władztwo nad rzeczą) oraz prawa na rzeczy cudzej, czyli iura in re aliena (w tym: służebności, dzierżawa wieczysta - emfiteuza, zastaw, prawo zabudowy)

a) SŁUŻEBNOŚCI- forma korzystania z cudzej rzeczy w ograniczonym, określonym przez prawo zakresie.

1. gruntowe

- dwa grunty: władnący ( właściciel- uprawniony) oraz służebny ( właściciel- znosił prawa właścicielskie)

-różni właściciele

- położone blisko siebie

-ograniczenie jednego użyteczne dla sąsiada-> przesłanka- utilas

- trwały charakter użyteczności

-sposoby powstania służebności:

I konsekwencja akty prawnego- ustępstwo jednego

II orzeczenie sądu

III przymusowe ustanowienie służebności np. droga konieczna

- Rodzaje:

służebności gruntów wiejskich- podstawowe problemy sądziedzkie, najstarsze, one jedyne z rzeczy materialnych należały do res mancipi ( = rzeczy szczególnie cenne), zmiana właściciela nie przerywa

I drogowe- prawo dostępu do drogi, do której można było dostać się tylko poprzez grunt służebny

- iter- p. przechodu

-via- p. przejazdu, przechodu + przeprowadzanie bydła

-actus- p. przepędzania bydła i przechód

II wodne

-p. przeprowadzania akweduktu

-p. czerpania wody z sąsiedniego gruntu

Służebności gruntów miejskich- pojawiły się wraz z procesem urbanizacji

wspieranie konstrukcji jednego budynku na konstrukcji drugiego

- prawo oparcia o istniejaca już sciane sąsiada

- prawo wpuszczania belki w budynek sąsiada dla oparcia własnej kontrukcji

-prawo okapu- kierowanie wody deszczowej na grunt sąsiada

-ograniczenie budowy na swoim gruncie do określonej wysokości- światło i widoczność

2. osobiste- relacja osoby do rzeczy należącej do innej osoby

I użytkowanie- ususfructus- prawo do używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków z zachowaniem substancji rzeczy (właściciel- tylko goła własność)

- niezbywalne

-nie jest dziedziczne- maks. Dożywotnie

-użtkownik jest dzierżycielem

-nabywanie rzeczy lub owoców poprzez perceptio

-trwałe utrzymanie istotny rzeczy służebnej

-ponoszenie wszelkich ciężarów publicznych

-funkcja alimentacyjna ( majątek miał zostać w rodzinie, nie przjęto dziedziczenia przez małżonka, testaotr-> legat-> przekazanie w użytkowanie )

II usus- używanie- prawo używania cudzej rzeczy z pobieraniem co najwyżej tylko części pożytków, i tylko dla siebie

III habitatio- używanie mieszkania, charakter alimentacyjny, w drodze zapisu,

IV operae servorum et animalium- prawo korzystania z cudzych niewolników i zwierząt

OGÓLNE ZASADY DOTYCZĄCE SŁUŻEBNOŚCI

Służebność nie może polegać na działaniu- servitus in faciendo consistere nequit

Służebności należy wykonywać oględnie – servitibus civiliter utendum est

Nie można ustanowić służebności na służebności servitus servititus esse non potest

Nie można ustanowić służebności na własnej rzeczy neminen res sua servis

+

Trwała przyczyna- perpetua causa

Wymóg sąsiedztwa gruntów

Wygaśnięcie służebności:

- zniszenie rzeczy obciążonej

-przez zbieg z prawem własności

-przez zrzeszenie się

- przez niewykonywanie w ciągu odpowiednio długiego okresu

-osobiste także przez śmierć

b) DZIERŻAWA WIECZYSTA, EMIFITEUZA –prawem rzeczowym do użytkowania cudzego gruntu z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu.

- dziedziczna

-zbywalna

- A- właściciel gruntu rolniczego, B- chce go uprawiać za zgodą-> ryzyko ( dzierżawca ponosi nakłady i nic z tego nie ma, zostaje wyrzucony z ziemi przed czasem)

-dzierżawca- brak ochorny posesoryjnej ( płaci czynsz, nie traktuje rzeczy jak swojej, nie jest posiadaczem)

- kontrakt emfiteutyczny- nieformalna umowa pomiędzy właścicielem a emfiteutą lub na podstawie testamentu. Przedmiot kontraktu + czynsz ( określany raz na zawsze, konieczność regularnego płacenia, stały, symboliczna wielkość

- tak długo jak płacony jest czynsz, nie można zerwać umowy

-emfiteuta mogł sprzeciwić się zakłócaniu gruntu

- ponoszenie ciężarów publicznych obciążających grunt – przede wszystkim płacenie podatku (tribulum) oraz utrzymanie uprawianego gruntu w należytym, niepogorszonym stanie.

-mogł sprzedać prawo, ale musiał wcześniej poinf. właściciela -> prawo pierwokupu, jeżeli nie, zbycie i miał prawo do 2 %

- pozbawienie emfiteuzy dzierżawy wieczystej (np. wskutek niepłacenia czynszu przez kolejne trzy lata lub pogorszenia stanu uprawianego gruntu).

- średniowiecze: podział na dominium utile i directum

c) ZASTAW- ograniczone prawo rzeczowe przysługujące wierzycielowi na cudzej rzeczy w celu uzyskania z niej zaspokojenia należności nie pokrytej przez dłużnika

- konstrukcja prawna bliska zobowiązaniom

-gwarancja

- prywatna, noeformalna umowa

Trzy historyczne formy zastawu:

Fiducia – przewłaszczenie na zabezpieczenie , przypadki powierniczego przeniesienia własności dla zabezpieczenia jakiegoś zobowiązania. Właściciel, który dzierży taki przedmiot zastawu nie mógł nic z nim zrobic, bo musiał go zwrócic.

Pignus – zastaw ręczny – łączy się z przeniesieniem possessio civilis dla zabezpieczenia istniejącej wierzytelności. Następuje to poprzez zawarcie specjalnej umowy, której towarzyszy – koniecznie – wydanie przedmiotu zastawu.

Hypotheca – zastaw umowny – jego istota polega na tym, że dla zabezpieczenia określonej wierzytelności strony zawierają umowę na zabezpieczenie w postaci rzeczy, ale rzecz zostaje we władaniu zastawcy (dłużnika).

d) SUPERFICIES- PRAWO ZABUDOWY/POWIERZCHNI- prawo do odpłatnego korzystania z budynku wzniesionego na cudzym gruncie

- A- właściciel gruntu, B wybudował dom za jego zgodą

- ochrona dla B

-dziedziczne, zbywalne

-superficies solo cedit- właściciel gruntu= właściciel budynku

III PRZEDMIOT WŁADZTWA NAD RZECZĄ

Własności: w praktyce tylko res corporales ( rzeczy materialne, które można dotknąć)

Prawa na rzeczy cudze: res corporales i res incorporales- iura (prawa, rzeczy niematerialne)

NABYCIE POSIADANIA

Posiadanie- władztwo nad obiekietktem łączące w sobie dwa elementy corpus i animus.

Corpus- materialne władanie obiektem

Animus- zamiar w jakim ktoś objemuje władztwo nad nim

1. NABYCIE TRADYCYJNE: corpore et animo

a) corpus

I przy nabyciu pierwotnym: akt objęcia rzeczy w fizyczne władanie corpore musiał być wyraźny, przejawiał się z reguły poprzez użycie siły

II przy przeniesiniu posiadania: wymogi łagodniejsze, wydanie rzeczy z ręki do ręki ( traditio), wręczenie kluczy

b) animus

I przy nabyciu pierwotnym: wystarczy sam akt fizycznego zawładnięcia rzeczą

II przy przeniesieniu władania: charakter osiągniętego porozumienia

2. NABYCIE WYJĄTKOWE: solo animo

- nabycie posiadacza następowało bez wręczenia rzeczy corpore, jedynie przez zmianę dotychczasowej podstawy władania animo na mocy umowy

a) traditio brevi manu-> wydanie krótką ręka, przeniesienie posiadania na dzierżyciela na mocy sameh umowy pomiędzy stronami. Dotychczasowy posiadacz naturalny staje się cywilnym, zależny-samoistnym np. najemca kupuje wynajmowany dotąd obiekt

b) constitutum possessorium-> przeniesienie posiadania na mocy samej umowy z nabywcą, przy czym dotychczasowy posiadacz pozostaje nadal dzierżycielem . posiadacz cywilny-> naturalny np. właściciel sprzedaje obiket i jednocześnie bierze w najem

OCHRONA POSESORYJNA

Posiadanie jest to władztwo nad obiektem, które łączy w sobie dwa elementy corpus i animus. Na podstawie animus możemy wyróżnić possessio civilis- włdztwo, z którym ius civilis łączy różne konsekwencje prawne i possessio naturalis- władztwo, z którym porządek prawny nie łączy żadnych konsekwencji.

Krąg osób objętych ochroną

-zakreślany przez pretorów dość dowolnie

Possessio civilis- wszyscy posiadacze suo nomine nawet nieuczciwi.

-wyjątki: posiadacze wadliwi

Possessio naturalis->ewolucja->przyznanie ochrony posesoryjnej-> precyzyjna lista wyjątków od zasady:

I Zastawnik

II Depozytariusz sekwestrowy- podmiot który na czas trwania procesu uzyskuje rzecz będącą przedmiotem sporu, aby potem oddać ją prawowitemu właścicielowi

III Emfiteuta

IV Superficariusz

V Prekarzysta- korzystający z cudzej rzeczy, gruntu z obowiązkiem zwrotu na każde wezwanie właściciela

- brak na liscie najemcy!

Ochrona posiadania- ogół środków prawnych służących ochronie (odzyskaniu/utrzymaniu) posiadania:

-instrument ograniczający stosowanie przemocy w życiu publicznym

-przygotowanie pewnej równowagi do sporów o własność

-posiadacz może odzyskać przedmiot swojego władztwa

- może bronić się przed zamachami na posiadanie

-wiąże się z funkcjonowaniem urzędników

-niezależna od prawa właśności tzw ochrony petytoryjnej

-interdykty- urzędnik nakazywał, zakazywał określonego zachowania

-szybka i sprawna ochrona

- nie udzielano po upływie roku od zdarzenia

- w ramach sporu posesoryjnego nie można było podnosić zarzutów petytoryjnych

- czy doszło do naruszenia posiedania?

-która ze stron jest posiadaczem niewadliwym?

- proces mógł przegrać nawet właściciel, ale nie zamykało mu to drogi do odzyskania rzeczy w procesie petytoryjnym

INTERDYKTY POSESORYJNE

-środek ochrony pozaprrocesowej wydawany przez pretora

-określały granice dopuszczalnej pomocy własnej

1. INTERDICTA REINENDAE POSSESSIONIS

- interdicta duplica

- ogłaszane w edykcie

- który z przeciwników utrzyma się przy posiadaniu rzeczy spornej

-jednakowa sytuacja dwóch stron- każda mogła wygrac/przegrać

a) interdykt uti possidentis ‘skoro posiadacie’- dotyczył posiadania nieruchomości

-> przy posiadaniu utrzymywał się ten z przeciwników, który w czasie wydania intrdyktu był posiadaczem niewadliwym

b) interdykt utrubi ‘ kto z was’- odnosił się do ruchomości, a szczególnie do niewolników

-> zwyciężał tez z przeciwników, który w ciągu roku poprzedzającego wydanie interdyku dłużej posiadał rzecz sporną w sposób niewadliwy

2. INTERDICTA RECUPERANDAE POSSESSIONIS

-interdicta simplica

-służyły do odzyskania posiadania wyraznie utraconego

-powód: pozbawiony posiadania

-pozwany: aktualny posiadacz

a)interdykt unde vi ‘skąd przemocą’

-> przysługiwał niewadliwemu posiadaczowi nieruchomości, którego wyrzuto z posiadania siłą

b) intedykt de vi armata ‘o przemocy zbrojnej’

-> wyrzucie z posiadania przy użyciu siły zbrojnej

-> nawet dla posiadaczy wadliwych

c) interdykt de precario

-> przeciw prekarzyście, który nie zwrócił rzeczy otrzymanej w precareium

Prawo poklasyczne i justyniańskie:

- dopuszczenie do ochrony posiadaczy wadliwych i dzierżycieli

-wymogi utrubi zrównane z uti possidentis

-unde vi i de vi armata- połaczone w jeden

- de precario- stracił praktycznie znaczenie

-zmiana proceduralna- intedkykty- postać zwyczajnego powództwa

WŁASNOŚĆ: POJĘCIE I GRANICE

Własność- trwałe władztwo nad obiektami materialnymi skuteczne egra omnes (= można przywrócić występując przeciwko każdemu kto je narusza)

-monopol gwarantowany przez porządek prawny

-zapewniała utrzymanie władztwa prawnego mimo utraty posiadania

-prawo wyłączne, absolutne i wieczyste

-pierwotnie: manus=wszystko co podlegało władzy pater familias

DEFINICJE

Antyk

-brak definicji własności

-posługiwano się wskazaniem uprawnień

-od średniowiecza próby definiowania

-odnosiła się wyłącznie do rzeczy materialnych res corporales

Plena in re potestas- pełne władztwo względem rzeczy. Triada uprawnień właścicielskich:

a) ius possidendi- uprawnienia do władztwa faktycznego

b) ius disponendi- uprawnienia do rozporządzania m.in. sprzedaży, darowizn

c) ius utendi- prawo do używania

d) ius fruendi- p. pobierania pożytków

Cechy charakterystyczne:

-wąski krąg dopuszczalnych podmiotów

-uprawnienia ścisle zindywidualizowane

-szeroki krąg możliwych przedmiotów

-daleko idąca swoboda właścicieli

-starannie ukształtowana ochrona

Tradycja romanistyczna:

I Bartollus de Saxoferato (konsyliatorzy)

-> „własność to prawo do rzeczy ruchomej w granicach określonych przez prawo”

- podejście negatywne: właściciel może zrobić wszystko w odniesieniu do własności, z wyjątkiem zachowań wyraźnie zakazanych przez prawo.

- własność dotyczy rzeczy materialnych, a przecież dla średniowiecza właściwa jest własność nad rzeczami niematerialnymi.

- własność jest pełnym prawem, a przecież w średniowieczu dominuje własność podzielona.

II Podejście pozytywne:

-wyliczenie uprawnień właściciela

-Konsekwencja: zestawienie trzech elementów władztwa właścicielskiego: ius possidendi, ius disponendi, ius utendi

- Ponownie – w przypadku duplex dominium ta konstrukcja także nie odpowiada rzeczywistości.

III Koncepcja świętego prawa własności

–jedna z podstawowych idei Rewolucji Francuskiej

- Efekt: wprowadzenie liberalnej, indywidualistycznej definicji prawa własności, którą spotykamy w Code Civile – własność do cieszenia się rzeczą w sposób najbardziej absolutny, o ile nie pozostaje to w sprzeczności z ustawami

–kontynuacja definicji Bartollusa de Saxoferato wzmocniona frazą plus absolute

IV BGB

- par. 803 – „własność to uprawnienie do władania rzeczą w sposób zgodny z czyimś upodobaniem”

-W XIX w. rzymską koncepcję prawa własności stawiano w opozycji do średniowiecznej.

V W XX w.

-przeważała koncepcja, iż własność jest prawem, które ma czemuś służyć

-krytycy indywidualistycznego podejścia wskazują, że nadużyciem jest absolutne prawo własności

-Własność należy traktować instrumentalnie, ma ono określoną funkcję społeczną.

- art. 140 KC – jako granicę prawa własności wskazuje się zasady współżycia społecznego

OGRANICZENIA WŁASNOŚCI

1. w interesie publicznym

a)wynikające z norm obyczajowych

- już w prawie archaicznym

-własność jako element zgodnego albo niezgodnego z obyczajami zachowania

I ograniczenia ustawowe

- nie wolno własności marnować

- dezaoprobata społeczna dla niegospodarczości

-np. nie można chować zmarłych ze złotymi zębami

II konstytucje cesarskie

- np. II w ne : zakaz nieuzasadnionego maltretowania lub zabijania niewolników

III aktywność cenzorska

- spis obywatelski i przy okazji obyczajowy-> ocena tego jak obywatel korzysta ze swojej własności

- np. jak uprawiają ziemie

IV Utilitas

- kryterium oceny wskazujące na korzystanie ze swojej własności w sposób użytecznych

b)wynikające z norm ustrojowych

- reguły zapewniające możliwe sprawne funkcjonowanie społeczeństwa

I o charakterze budowlanym- administracyjnoprawne

- Przepisy określające minimalne odległości między budynkami - ochrona przed pożarami

-Przepisy o minimalnej szerokości drogi

-Normy dotyczące sposobu technicznego łączenia budynków

II związane z nadużyciem prawa

-uznaje się, że korzystanie z prawa może być niezgodne z obyczajami

-brak konstrukcji, ale dostrzeżono problem

-funkcja urzędnika cenzorskiego

-koniec republiki: kompetencje przejmuje princeps

-exceptio doli przeciwko podmiotom, które nadużyły swojego prawa

-Gaius ‘ nie można tak korzystać z prawa, że szkodzi innemu’- male iure nostro utile non debemus

III wywłaszczenie

-przymusowe objęcie własności

-brak osobnej kontrukcji

-‘umowa sprzedaży z koniecznością’- odpłatnego odbierania własności w interesie publicznym

- zmuszano właścicieli do sprzedaży

-uzasadnione gdy w interesie publicznym i za odszkodowaniem

2.w interesie prywatnym

a) Wynikające z relacji sąsiedzkich

I spływ wody i zmiana naruralnego kierunku spływu wody

- właścicel gruntu a położonego wyżej nie może swobodnie zmieniać ponieważ może to wpływać ujemnie na grunt b-połozony niżej

II owoce, które spadły na grunt

-są własnością właściciela drzewa A

- jeśli spadły na grunt B, A nie może ich zebrać

-B też ich nie może zebrać

-właścicel drzewa może co drugi dzień wejść na grunt B i zebrać

III immisiones

- zważanie na wyziewy, niemożliwość swobodnego otworzenia np. dojrzewalni serów

-szkodliwe oddziaływanie na grunt sąsiedni

b)wynikające z czynności prawnych

- w większości wymagana zgoda właściciela

-wszystkie prawa na rzeczach cudzych ustanowione na rzecz osób postronnych przez aktualnego właścicela lub jego poprzedników, a także stosunki obligacyjne na mocy których właściciel wyzbywa się przejściowo części swoich uprawnień

PIERWOTNE SPOSOBY NABYCIA WŁASNOŚCI

Nabycie własności niezależnie od czyichkolwiek uprawnień poprzednich.

1.ZASIEDZENIE

- już w prawie archaicznym (usus)

-Z tego wykształciło się usucapio- nabycie własności w następstwie długotrwałego posiadania ( przykład funkcji transportowej posiadania).

- Posiadamy rzecz, która ma właściciela, który się nią nie interesuje – możemy zostać jej właścicielem

-W interesie ogółu i dla dobra państwa wyłączone spod zasiedzenia były rzeczy wyjęte z obrotu

-Justynian: zasiedzenie ruchomości określał terminem usucapio, a dla nieruchomości praescriptio

-Funkcje zasiedzenia:

I Gaius :ograniczenie niepewności co do tego, kto jest właścicielem.

II Zasiedzenie służy legitymizowaniu przypadków nabycia własności w oparciu o nieważną czynność prawną.

Przesłanki :

a) Res habilis

- przez zasiedzenie można nabyć własność tylko takiej rzeczy, która jest zdatna do zasiedzenia.

-Wyłączone były:

I Rzeczy, które nie mogły wejść do majątku prywatnego

-akwedukty, drogi publiczne, budynki publiczne

- tworzy to pewne gwarancje: dostępu do wody, nieodpłatnego oddychania

II rzeczy skradzione – res futiva

- Ustawa XII Tablic zmierzała do zablokowania możliwości stania się właścicielem wskutek kradzieży

-Restrykcja ta szła jeszcze dalej:

• rzecz, którą właściciel utracił w następstwie kradzieży, nigdy nie może być zasiedzona. Ochrona właściciela ma pierwszeństwo w tym przypadku przed ochroną uczciwego nabywcy.

• W ramach wyjątku pojawiła się możliwość zasiedzenia kradzionej rzeczy po bardzo długim okresie czasu – 40 latach.

• Ius commune powtarza, stanowisko prawników rzymskich – nie można zasiedzieć rzeczy kradzionej.

• W ramach szkoły prawa natury dopuszcza się zasiedzenie rzeczy kradzionej – pojawia się to w Code Civil. Jeśli nabywca był w dobrej wierze – po 3 latach rzecz można zasiedzieć.

• BGB bezwzględnie wyklucza możliwość zasiedzenia rzeczy kradzionej

III nabyte siłą

IV należące do skarbu państwa, majątku cesarza, kościoła

b) Titulus - iusta causa possessionis

- słuszna i prawdziwa podstawa objęcia w posiadanie

-w drodze zasiedzenia można nabyć tylko taką rzecz, którą nabyto w posiadanie w sposób akceptowany przez porządek prawny

- Najbardziej typowy sposób to pro emptore – w następstwie umowy sprzedaży, ale także objęcie w posiadanie jako posag, legat, zapis, rzeczy znalezionej.

I objęcie posiadanie w wyniku nieważnej umowy

- Titulus putativus – tytuł mniemany, wyobrażony przez nabywcę, ale obiektywnie nieistniejący

-W niektórych kodyfikacjach cywilnych uznano, że titulus putativus jest przesłanką zasiedzenia – tutaj interesy właścicieli są słabiej chronione.

-W innych - nie ma takiej przesłanki (BGB, KC).

c) Fides – wiara – a właściwie bona fides.

- Własność w drodze zasiedzenia może objąć tylko ten, kto działa w przekonaniu, że nie narusza cudzych uprawnień

d)Tempus

-ile trwać musi posiadanie aby spełnić przesłankę zasiedzenia

-W ustawie XII Tablic mówi się o terminie:

I 1 roku dla ruchomości

II 2 lat dla nieruchomości

- w prawie klasycznym:

I dla gruntu 10 lat jeśli właściciel i zasiadający mieszkają w tej samej prowincji

II 20 gdy w dwóch różnych

III Longissimo tempus – 40 lat dla rzeczy skradzionej.

e) Possessio – władztwo

- dotyczy obiektów materialnych i obejmuje corpus (władania obiektem) i animus (traktowania go tak jak swój)

-nieprzerwane posiadanie

-utrata= dotychczasowy bieg zasiedzenia jets bezskutczeny

2. NATURALNE SPOSOBY NABYCIA WŁASNOŚCI

a) Zawłaszczenie (occupatio)

- przypadek nabycia własności rzeczy niczyjej w następstwie objęcia jej w posiadanie

-wyłączenia: rzeczy zgubione ( trzeba zwrócić) orazmonety ciskane w tłum

-w przypadku rzeczy zgubionej własność można nabyć jedynie w drodze zasiedzenia

-żadne prawo dla znalazcy

b) Nabycie własności skarbu

- skarb to obiekt wartościowy, który został tak dawno ukryty, że zatarła się pamięć o jego właścicielu

I Skarb jest własnością tego, do kogo należy miejsce, w którym go znaleziono – już z chwilą, gdy dowiedział się o jego istnienia- zasada akcesji- Prokulianie

II Skarb jest własnością do tego, kto skarb znalazł – zasada okupacji- Sabinianie

III Stanowisko kompromisowe: skarb należy w 50% do znalazcy i w 50% do właściciela gruntu

c) Nabycie własności pożytków

-pożytek (fructus) – rzecz, którą czerpie się z innej rzeczy w wyniku eksploatacji

-Potem także korzyści płynące z kapitału

-owoce stawały się odrębnymi przedmiotami prawa przez ich odłączenie

- Właścicielem pożytków jest ten, kto jest właścicielem rzeczy głównej

- Wyjątki:

I Podmiot, który nie jest właścicielem, ale jest posiadaczem w dobrej wierze może pobrać pożytki

-Nabywanie właśności z chwilą odłączenia od rzeczy głównej

II Emfiteuta nabywał własność jak właściciel

III Użytkownik i dzierżawca zwykły nabywali rzecz dopiero z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie

d) Nabycie własności w następstwie przetworzenia (specificatio)

-z materiału należącego do jednej osoby inna osoba wykonała dzieło (podmiot A z desek należących do B zbudował łódź):

I Sabinianie: właścicielem rzeczy przetworzonej jest właściciel przetwarzanej rzeczy.

II Prokulianie: właścicielem rzeczy jest ten, kto wcześniej objął ją w posiadanie, a więc przetwórca

III Media sententia

-Jeśli można wrócić do pierwotnej postaci materiału – przetworzenie nie powoduje zmiany właścicielskiej

-Jeśli nie można wrócić do pierwotnej postaci materiału – przetworzenie prowadzi do nabycia własności przez przetwórcę

e) Powstanie rzeczy przez połączenie rzeczy należących do dwóch różnych właścicieli

I nieruchomość z nieruchomością

-np. podmywiska- woda podmyje budynek, oderwie się jego część, to należy ona do tego do kogo należał brzeg

II nieruchomość z ruchomością

- superficies solo cedit- to co jest na powierzchni przypada gruntowi

- zmiany właścicielskie wtedy gdy połączenie ma charakter trwały

-brak wyjątków

III ruchomość z ruchomością

- połączenie rzeczy głównej z rzeczą przyłączoną

>to co przyłączone przypada właścicielowi rz. głownej

> pomalowanie cudzego materiału, nawet jeśli tanszy niż barwnik właścicielem jest w. mat.

>tekst na podłożu, właścicielem wł. Pod.

>obraz na cudzej desce- właścicelem autor obrazu

-połączenie rzeczy, z których nie da się wyróżnić głównej i przyłączonej

> win należącego do różnych właścicieli

> powstanie współwłasności

NABYCIE POCHODNE

Nabywa się własność przy udziale poprzedniego właściciela w drodze przeniesienia własności.

Dwie reguły:

A. NABYCIE OD NIEUPRAWNIONEGO

Nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habet

- jest regułą wynikającą z prawa natury

-Nie można nabyć własności od podmiotu, który nie był właścicielem

-brak wyjątków od tej zasady

-jeżeli własność miała przejść na nabywcę od razu, sam właściciel musiał być zbywcą albo też musiała reprezentować go upoważniona do tego osoba

-podmiot B nabył od podmiotu A rzecz w sposób wadliwy (np. nie dochował właściwej formy)

>może przenieść posiadanie, sprzedaż na podmiot C

> nie może przenieść własności

> A może odebrać własność przeniesioną wadliwie przez B na C

> komu przyznać ochronę właścicielowi czy uczciwemu nabywcy, który zapłacił cene? – praw właścicielskich nigdy nie ograniczono

> kupujący musiał się liczyć z koniecznością zwrotu rzeczy na podstawie skargi rei vindicatio od prawdziwego właściciela

> na straży pewności obrotu stała instytucja zasiedzenia z krótkimi, jednorocznymi lub dwuletnimi okresami wystarczającymi do uzdrowienia nieudanego przewłaszczenia

B. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI

Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis transferuntur

-własność przenosi się poprzez tradycję i zasiedzenie, a nie poprzez gołą umowę

- trzy sposoby: mancipatio, in iure cessio, traditio

-po pewnym czasie podział na res mancipi i res nec mancipi stał się uciążliwy ze względu na formalizm obu tych form (w mancypacji - określona liczba świadków, waga, itd.)

>stąd też pomijano te formy, co powodowało, że przenoszono posiadanie, a nie własność

> Justynian zlikwidował ten podział-> Od tego czasu przeniesienie własności wiązano z traditio

>tylko traditio dotrwało do czasów Justyniana

Czasy Gaiusa:

a)akty formalne- konieczne do przeniesienia własności na res mancipi

1. mancipatio

-pierwotnie: rzeczywisty akt kupna- sprzedaży wykonywany w drodze bezpośredniej, odręcznej wymiany

-potem: publiczny akt prawny, w którym następowało formalne stwierdzenie przejścia władzy nad osobą czy nad rzeczą z jednej osoby na drugą

-akt właściwy dla obywateli rzymskich

-5 świadków+ 1 uczestnik który trzymał wagę

-nabywca chwytał przedmiot i wygłaszał formułkę po czym uderzał w wagę monetą i wręczał ją zbywcy

-słuzyła też w celu dokonania innych czynności np. adopcji

2.in iure cessio

- w sytuacji gdy nie było sporu, a strony dążyły zgodnie do zmiany jakiegoś stanu prawnego i do urzędowego potwierdzenia alienacji

-nabywca występował jako pozorny powód

-zbywca- pozorny pozwany

-pretor potwierdzał prawo nabywcy

- formalne odstąpienie jakiegoś prawa przed sądem

-nabywca dotykał laską rzeczy i twierdził, ze ma do niej prawo, a zbywca milczał i przegrywał sprawę

-nie dopuszczano alieni iuris

b)na res nec mancipi

1. Traditio

-prosty i naturalny sposób przeniesienia władzy nad rzeczami przez wydanie ich z ręki do ręki

- w szczególniści przenoszono w tej sposób własność kwirytarną na rec nec mancipi a własność bonitarną na res mancipi

-dwie przesłanki konieczne:

I iusta causa traditionis- słuszna przyczyna przekazania np. sprzedaż, darowizna

II traditio- faktyczne wydanie towaru

-inne wymogi:

I zbywca musiał być właścicielem rzeczy tradowanej, zdolny do rozporządzania swoim prawem

II zgodna wola stron przniesienia własności

III podstawą wydania rzeczy musiała być czynność prawna stron usprawiedliwiająca przejście prawa właności

Przeniesienie własności w prawie klasycznym i justyniańskim:

-2 etapy

I krok wstępny: czynność zobowiązująca do przeniesienia ‘tytuł do nabycia własności’

-np. kontarkty kupna-sprzedaż

II przeniesienie- powodowane przez osobną czynność rozporządzającą

- w oparciu o umowę- wydanie tradycyjne

Trzy modele przeniesienia własności w nowożytności:

1. Titulus et modus – konieczne jest zaistnienie dwóch przesłanek:

I Tytułu – a więc iusta causa

II Sposobu – a więc traditio

-aby własność mogła być przeniesiona, musi wystąpić np. sprzedaż, a także przeniesienie posiadania

-bez wydania nabywca nie jest właścicielem.

2.Przewłaszczenie na zasadzie konsensualizmu

-stworzony przez prawników szkoły prawa natury

- prawne znaczenie ma tylko tytuł (iusta causa)

- sposób (traditio) jest czynnością czysto faktyczną.

- Argumentem: dwie reguły:

I Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy ponosi właściciel

II Ryzyko ponosi kupujący

-Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy indywidualnie oznaczonej przenosi własność już z chwilą zawarcia umowy. Nabywca staje się właścicielem w momencie zawarcia umowy.

-Występuje w polskim KC.

3. Zasada abstrakcyjności

-po raz pierwszy w rozważaniach Savignego

-Traditio rozumiane jako wydane nie było dla rzymian prostą czynnością techniczną

-Każde wydanie podczas przeniesienia własności zawierało w sobie umowę, której treścią było zgodne przeniesienia własności

-Stąd też zbudowanie umowy rzeczowej (umowy realnej) – jej treść i skutek prawny jest ograniczony wyłącznie do przejścia własności.

-Zdaniem Savignego samo traditio wystarczyło do przejścia własności

-Właścicielem jest ten, kto otrzymał rzecz przewłaszczaną – wymaga tylko wydania rzeczy

-Ten model znajduje wyraz w BGB.

REI VINDICATIO

Actiones in rem – skargi gwarantujące ochronę przeciw każdemu:

I Rei vindicatio

II Actio negatoria

Rei vindicatio

-skarga nieposiadającego właściciela przeciwko posiadającemu nie właścicielowi o wydadanie rzeczy

-Pojawia się w procesie formularny (I w. p.n.e)

- podstawowy cel: wydobycie rzeczy, tj. odzyskanie przez właściciela utraconego posiadania:

1. Legitymacja procesowa (kto może żądać)

– właściciel

-był jedyną osobą, która mogła skutecznie skorzystać z tej skargi

-w roli powoda mogł wystąpić tylko taki pretendent, który nie był posiadaczem rzeczy spornej, ale twierdził, że jest jej właścicielem kwirytarnym

- powód wygrywał, jeśli wykazał, że przysługuje mu prawo własności

-musiał udowodnić, że nabył prawo do własności

-diabelski dowód: trzeba udowodnić, że nabyło się od osoby, która nabyła od osoby itd.

I Nie wystarczyło wykazać, że nabyło się w sposób pochodny, ponieważ nie można było nabyć rzeczy od niewłaściciela

II Można było wykazać, że nabyto własność w drodze zasiedzenia

2. Legitymacja bierna (przeciwko komu można wystąpić z rei vindicatio)

- ewolucja w kierunku poszerzania ochrony własności:

I późna republika:

-rei vindicatio przeciw posiadaczowi – temu, kto władza corpore z określonym nastawieniem psychicznym

- nie można więc było skierować skargi np. przeciw przechowującemu (ponieważ nie posiadał rzeczy, tylko ją dzierżył – nie miał animus).

II prawo klasyczne – rei vindicatio można było wytoczyć przeciwko każdemu, kto faktycznie rzeczą włada.

III Przeciwko temu, kto zniszczył przedmiot – fictio possessor

-ten kto bezpodstawnie wdał się w spór np. aby umożliwić prawdziwemu posiadaczowi dokończenie zasiedzenia

-ten kto podstępnie wyzbył się posiadania np. przez zniszczenie rzeczy spornej

3. Proces formularny: można było żądać tylko kwoty pieniężnej, którą wskazał jako wielkość jej oszacowania.

Proces kognicyjny: pojawiła się możliwość odzyskania rzeczy

4. Pożytki, które pobierał pozwany

I Stanowisko prawa klasycznego: posiadacz w dobrej wierze nabywał pożytki w momencie ich zebrania – do momentu litis contestatio pozwany nie miał żadnych obowiązków związanych ze zwrotem pożytków, jeśli przegrał proces wydawał samą rzecz macierzystą

II Od Dioklecjana: posiadacz w dobrej wierze musi zwrócić pożytki, które zebrał, ale jeszcze nie spożył. Z chwilą litis contestatio posiadacz w dobrej wierze musi wydać wszystkie pożytki, które pobrał, a także zrekompensować pożytki, które spożył, jak również te pożytki, które mógł zebrać, ale nie zebrał wskutek swojej niestaranności

- ogólnie: należało zwrócić wszystkie pożytki, jakie hipotetycznie mógł zebrać posiadacz

III posiadacz w złej wierze: powinien wydać wszystkie pożytki, nawet te których nie zebrał z własnej winy

5. Nakłady posiadacza na rzecz

- wydatki, które wiązały się z rzeczą

- posiadaczowi w dobrej wierze przysługuje prawo zatrzymania rzeczy, której spór dotyczył do chwili rozliczenia nakładów zwiększających wartość tej rzeczy

-Prawo zatrzymania paraliżowało więc rei vindicatio do momentu rozliczenia

Rozliczenie nakładów:

I nakłady konieczne- miał prawo domagać się ich zwrotu nawet posiadacz w złej wierze

II nakłady użyteczne- tylko posiadacz w dobrej wierze

III nakłady zbytkowe- nikt, nie podlegały zwrotowi, ale dotychszasowy posiadacz mogł je zabrać jeśli dał rade

ZOBOWIĄZANIA

Zródła zobowiązań wg justyniana:

1.ex contractu

2. ex delicto

3. quasi ex contracto

4 quasi ex delicto

OD NOMINALIZMU KONTRAKTOWEGO DO ZASADY SWOBODY UMÓW

-nominalizm kontraktowy- nie każda umowa kreuje zobowiązanie, tylko określone przez prawo

-swoboda umów- każda co do zasady, do tego rozwiązania w drodze ewolucji będzie zmierzało prawo

- dla rzymskiego prawa antycznego charakterystyczny nominalizm

- podstawę indywidualizacji ich typów stanowiły:

I istotne elementy treści (np. określenie ceny)

II istotne elementy formy (np. uroczyste wyrażenie treści zobowiązania)

Wyróżniamy:

I contractus- te umowy, które kreują zobowiązanie

II pactum- same przez się, zobowiązań nie kreują

III conventio- umowa, jako zgodne myślenie dwóch stron

- akcentowano, iż z tzw. gołej umowy czyli nudo pacto nie powstaje skarga

- jako tzw. gołą umowę rozumiano porozumienie, które:

a) nie zawiera w swej treści przewidzianych przez prawo postanowień

b) nie zostało osiągnięte w wymaganej przez prawo formie

-pacta vestitia- ubrane- wszystkie poniżej

KONTRAKTY NAZWANE

Prawo archaiczne

-tylko trzy rodzaje umów wywoływały zobowiązanie:

I stipulatio- ustne i formalne przyrzeczenie spełnienia określonego świadczenia

II mutuum- pożyczka

III commodatum- użyczenie, korzystanie z cudzej rzeczy

Edykt pretorski:

I depositum- przechowanie

II fiducia- powiernictwo, powierzenie przeniesienia własności

III mandatum- zlecenie

IV societas- spółka

V emptio venditio- sprzedaż

VI locatio conductio- przechowanie odpłatne, umowa najmu, dzierżway, o dzieło, świadczenie usług

VII pignus- zastaw z dzierżeniem

>katalog zamknięty

> rozstrzygając daną sprawę trzeba było ustalić czy dana umowa podpada pod jedną z wymienionych

Ewolucja

- zwiększenie liczby rodzajów umów

- Ulipan „w rzeczywistości dokonuje się więcej rodzajów transakcji niż jest słów, za pomocą których się je nazywa”

-skutki prawne wywoływały tylko kontrakty nazwane

- nie spełniały swoich wszystkich funkcji

-uzupełniano je o kontrakty nienazwane

KONTRAKTY NIENAZWANE

1. Zobowiązania synalagmatyczne

-Jeżeli są dwa podmioty umowy i umawiają się o jakieś wzajemne świadczenie, to jeżeli jedna ze stron wykonała swoje świadczenie, to fakt ten kreuje prawny obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego

Ochrona:

I condition

-strona, która dokonała świadczenia rzeczowego, a nie doczekała się umówionego świadczenia wzajemnego mogła dochodzić zwrotu swojej rzeczy jako wydanej bezpodstawnie

II skarga : actio prescriptis verbis

-powództwo za pomocą którego można było w każdym przypadku dochodzić wypłenienia umówionego świadczenia wzajemnego

-elastyczny środek ochrony oparty na dobrej wierze

-można było również dochodzić wyrównania strat jakie powstały gdy dłużnik ze swej winy nie spełnił przyrzeczonego świadczenia

I Do ut des – daję, abyś dał – służy przeniesieniu własności - zamiana

II Do ut facias – daję, abyś świadczył – jedno zobowiązanie polega na przeniesieniu własności, drugie – na wykonaniu usługi

III Facio ut des – świadczę, abyś dał

IV Facio ut facisa – świadczę, abyś świadczył

2. Uznanie prawnej skuteczności nieformalnych przyrzeczeń określonych zachowań:

I Constitutum

-nieformalne, jednostronne przyrzeczenie, które w praktyce pretorskiej kreowało zobowiązania

- można było wymusić jego wykonanie

-trescia nie było stworzenie nowego zobowiązania ale przyrzeczenie wypełnienia w określonym terminie już istniejącego

a) przyrzeczenie zapłaty długi własnego

- służyło do przedłużenia terminów realizacji zobowiazan

-umozliwiało skracanie terminów platnosci, zmiane miejsca świadczenia

b) przyrzeczenie zaplaty długu cudzego

-dochodziło nowe zobowiązanie innej osoby dotyczące samego swiadczenia

II Receptum

- nieformalne, jednostronne przyrzeczenie określonego zachowania

-osoba, która jest arbitrem, składa oświadczenie, że wywiąże się z obowiązku

a) przyrzeczenie bankiera

-gwarancja bankiera, ze cudzy dług, istniejący lub przyszły zostanie spłacony

b) własciel statku, gospody czy stajni zajezdnej

-przedciebiorca

-wynajmował swoje usługi w ramach locatio conducto

3. Konstytucja cesarza Leona (472 r.)

- dotyczy kontraktu stipulatio

-przyjęto, że umowa zawarta przy użyciu dowolnych słów, byle wynikał z nich zgodny zamiar kreuje zobowiązania

- liberalizacja formy stypulacji wskazywana jest jako zbliżenie w antycznym prawie rzymskim do zasady swobody umów

Zasada swobody umów polega na tym, że strony mogą ułożyć treść zobowiązania według własnego uznania. Nie jest to jednak swoboda absolutna. Treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z porządkiem publicznym, prawem ani dobrymi obyczajami. Zasada ta ukształtowała się przy uwzględnieniu rzymskich tekstów prawnych.

(Szerzej o poszczególnych)

STYPULACJA

- ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia

-złożone w formie bezpośredniej wymiany pytania i odpowiedzi pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem

-stipulator/promissor

-osobisty więzeł obligacyjny

-zawierano ze względu na konkretną przyczynę np. dla ustalenia obowiązku płacenia odsetek

-nikt nie może przyjmować przyrzeczenia stypulacyjnego dla drugiego

-dłużnik mogł skutecznie przyrzec świadczenie tylko za siebie, a nie za kogoś innego

-możliwość rozszerzenia: mnożenie osób po jednej i drugiej stronie

>współuczestnicy stypulacji byli bądź to pełnoprawnymi współwierzycielami czy współdłużnikami bądź też występowali w innych rolach

I po stronie wierzyciela:

-wierzyciel uboczny, mąż zaufania, niejako przedłużenie ramienia właściciela

II po stronie dłużnika:

- występował jako poręczyciel za długi dłużnika

Forma:

a) ustna

-tylko między osobami równocześnie obecnymi

-przez bezpośrednią wymianę ustnego pytania i odp.

-używano formułek słownych, w których decydujące słowo musiało powtarzać się w pytaniu i odpowiedzi

-brak wymogu co do świadków czy sporządzania dokumentacji

-tylko dla obywatela rzymskiego

b) poświadczona na piśmie

Treść:

-przyrzeczenie zapłacenia określonej sumy pieniędzy

-później też: dostarczenie określonej rzeczy innego rodzaju, na działaniu, na zaniechaniu

Ochrona procesowa:

-zobowiązanie jednostronnie zobowiązujące-> powództwo przysługiwało tylko wierzycielowi

- o wydanie I określonej sumy pieniędzy, II określonej rzeczy, III świadczenia bliżej nieokreślonego

+ PORÓWNAĆ CZYNNOŚĆ O CHARAKTERZE KAZUALNYM I ABSTRAKCYJNYM NA PRZYKLADZIE STIPULATIO

- na początku akt formalny

-później: bardziej uniwersalny

-dowolność treści: mogło dotyczyć wszystkiego

I ewolucja: liberalizacja formalnej strony stipulatio

> najpierw wymagane były konkretne słowa

>potem: również inne formuły

>inny język

>za Justyniana: dowolność słow

II ewloucja pod względem treści:

> od abstrakcyjności po kazualność

> na początku: wywoływało skutki prawne tylko jeżeli spełniało warunek formy

> okres klasyczny: zwrócenie uwagi na causa

>Justynian: stypulacja staje się czynnością kazualną- musi istnieć przyczyna, podstawa, żeby wywołało skutki prawne

MUTUUM-POŻYCZKA

I archaicznego prawa: nexum

II nieformalna pożyczka: mutuum

-rzeczy, które się waży liczy lub mierzy np. wino zboże, pieniądz liczony

-określoną ilość takich rzeczy ‘zmiennych’ wierzyciel oddaje na własność, z tym zastrzeżeniem, że przedmiotem zwrotu będą nie te same rzeczy lecz inne o tej samej naturze + tej samej jakości

-creditor/debitor

-kontrakt, w którym dłużnik otrzymywał od wierzyciela określoną ilość rzeczy zamiennych na własność z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tej samej jakości

- zobowiązanie powstawało dopiero przez wręczenie przedmiotu pożyczki

-wręczenie rzeczy pożyczonych i ich zwrotu dokonywano nieformalnie przez zwykłą tradycję

-na przyjmującego przechodziła własność

- zob. jednostronnie zobowiązujące

-skarga: tylko wierzyciel

>pozwalała dochodził pożyczonej kwoty pieniężnej lub przekazanej ilości innych rzeczy zamiennych

-oceniane wg ścisłego prawa

-strony umawiały się zazwyczaj co do terminu zwrotu pożyczki

-pożyczka morska

>żeglarze nawet jeżeli byli właścicielami statków przewozowych nie byli w stanie sami ponosić ryzyka transporty dlatego zaciągali pożyczki na zakup towarów i wyposażen statku

- ryzyko: znaczącą część lub całość brał na siebie wierzyciel

-postać naturalna: forma bezpłatnej pomocy pomiędzy osobami bliskimi

-uzupełniana przez stipulatio odsetkowe

COMMODATUM- UZYCZENIE

-najpierw w ius honorarium

-potem: przyjęta także w ius civile

-kontrakt realny- moment zaintenienia zobowiązania= moment przekazania rzeczy

-dwustronnie zobowiązujący niezupełny

-bezpłatne korzystanie z cudzych rzeczy w zakresie ustalonym przez strony

-bez prawa do pobierania pożytków

-najczęściej przedmioty niezużywalne- ruchomośc, naczynia, narzędzia itd.

-obowiązek zwrotu rzeczy w stanie niepogorszonym

-komodant

>oddający w użyczenie, pozostawał właścicielem

> brak korzyści z kontraktu

>nie mogł domagać się wcześniejszego zwrotu

-komodatariusz

> przyjmujący, uzyskiwał tylko dzierżenie

>obowiązek strzeżenia rzeczy użyczonej z największą starannością

>’kradzież używania’ – w razie używania niezgodnie z jej przeznaczeniem lub z umową

- precarium- na prośbę petenta druga osoba zezwalała na używanie swojej rzeczy ale tylko w granicach własnego upodobania tzn z możliwością odwołania w każdej chwili

-nieodpłatne, ale można było dodać stypulacje odsetkową

-actio utillis- czym większa korzyść tym większa odpowiedzialność

> w użyczeniu największa korzyść- nieodpłatność

>dłużnik odpowiada w przypadku winy, ale także z przypadku

DEPOSITUM-PRZECHOWANIE

-kontrakt realny

-dwustronnie zobowiązujący

-niezupełny

-obowiązek bezpłatnego przechowania cudzej rzeczy ruchomej

-deponent

>składający rzecz na przechowanie

> nie musiał być właścicielem

>także złodziej

- depozytariusz

>przechowawca

>nie miał korzyści z kontraktu

>zobowiązany do troszczenia się o rzecz

- wyróżniamy:

I depozyt regularny

II konieczny

- w wyjątkowych okolicznościach np. zamieszki

III nieprawidłowy

- przedmiot: rzeczy zamienne głownie pieniądze

- możliwość używania ich przez depozytariusza

-jak pożyczka

IV sekwestrowy

-dotyczył rzeczy spornej, którą na czas trwania sporu składano w ręce osoby przechowawcy

PIGNUS- ZASTAW RĘCZNY

- zastawnik uzyskiwał przede wszystkim ograniczone prawo rzeczowe

-zapewnienie ochorny posesoryjnej

-pignus prawa obligatoryjnego- kontrakt w którym zastawca wydawał zastawnikowi jakąs rzecz w posiadanie na zabezpieczenie istniejącego długu, a zastanwik zobowiązywał się zwrócić tę rzecz w razie wpłaty długu lub też wydać zastawcy nadwyżkę ponad ten dług, uzyskaną ze sprzedaży rzeczy zastawionej

-zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące

- zastawnik nie mogł samowolnie używać rzeczy zastawionej

-byłaby to kradzież używania

-nie był upoważniony do pobierania owoców

-po zrealizowaniu należności zastawnik miał obowiązek zwrócić rzecz zastawcy

MANDATUM-ZLECENIE

-mandatariusz

>przyjmujący zlencenie

>zobowiązywał się do bezplatego wykonania określonych czynności wobec:

-mandatora

>dającego zlecenie

-zobowiązanie dwustronne

-usługi rozmaitego rodzaju, czynności prawne i faktyczne, ciągłe i jednorazowe, prace umysłowe i fizyczne

-czynność dostatecznie jasno określona

- nie mogła być sprzeczna s prawem i dorbymi obyczajami

- miała służyć własnym interesom mandata

-zlecenie wyłącznie w interesie mandatariusza uważano za radę

- związanie zobowiązania: przez osiągnięcie konsensusu co do czynności objętych mandatem

-rozwiązanie: przez wykonanie zlecenia lub śmierć jednej ze stron

-obowiązek mandatariusza:

>dokładne wykonanie mandatu

>mógł posłużyć się kimś innym

>mandatariusz występował na zewnętrz we własnym imieniu, sam nabywał prawa i zaciągał zobowiązania

-dopiero skutki swojego działania przenosił w drodze wtórnych czynności na mandata

- obowiązek mandata:

> zwolenienie mandatariusza z przyjętych przez niego zobowiązan wobec osób postronnych

>zwrócenie poniesionych przy wykonaniu wydatków

-ochrona procesowa

I dla mandata:

-actio mandati

-dochodził wykonania zlecenia, obrachunku i wydania tego wszystkiego, co mandatariusz dla niego otrzymał

II dla mandatariusza

-contrarium mandati iudicum

- o zwolnienie do z zaciągniętych zobowiazan

-o zwrot wydatków związanych z wykonaniem zlecenia

-zlecenie kredytu

> A jako mandator zlecał B (mandatariuszowi) ażeby udzelił kredytu osobie C

>B uzyskiwał podwójne zabezpieczenie

- z tytułu udzielenia pożyczki C

- z mandatu A

> A stawał się praktycznie poręczycielem za długi C

SPRZEDAŻ-EMPTIO VENDITIO

-zamiana- najprostsza forma wymiany dóbr

-sprzedaż: wymiana rzeczy i pieniędzy

I sprzedaż gotówkowa

II sprzedaż kredytowa- sprzedaż z odroczenie świadczenia

-zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące

-kontrakt konsensualny- dochodził do skutku przez osiągnięcie porozumienia co do ceny

-równoczesne porozumienie co do rzeczy sprzedanej

-sprzedawca zobowiązywał się dostarczyć kupującemu umówioną rzecz, a kupujący zobowiązywał się zapłacić za nią ustaloną cenę

-przedmiot: wszelkie rzeczy w ogóle dopuszczone do obroty, ruchome i nieruchome, materialne i nie, rzeczy jeszcze nie istniejące

I kupno rzeczy spodziewanej- charakter warunkowy np. plony urosną

II kupno szansy majątkowej- nadziei- bezwarunkowe np. złowienia ryb w stawie

-przesunięcie majątkowe utwierdzone przez przejście prawa własności lub zasiedzenie

-obydwie strony były dłużnikami, a ich świadczenia w zasadzie równorzędne

-świadczenia powinny być wykonywane równocześnie ‘z ręki do ręki’

- veditor

>obowiązek wydania rzeczy przez przeniesienie na kupującego posiadania ale posiadania spokojnego, nie zakłóconego z zewnątrz- facare

-emptor

>obowiązek polegał na zaplacie ceny- dare

-Cena:

I oznaczona ściśle

II oznaczona w pieniądzach liczonych

III rzeczywista- przedstawiająca realną wartość ekonomiczną

IV brak pojęcia i wymogu ceny słusznej

-porozumienie stron co do rzeczy i ceny mogło być osiągnięte w dowolny sposób

-przy większych transakcjach:

I zadatek

>kupujący wręczał sprzedawcy przy zawarciu kontraktu jakiś wartościowy przedmiot albo sumę pieniążną

>dowód zawarcia kontraktu

II forma pisemna

>zwyczaj dokumentowania ważniejszych kontraktow sprzedaży na piśmie

-Ryzyko:

-zapłacono cene, ale kupujący nie otrzymał od sprzedawcy niczego albo otrzymał rzecz uszkodzoną

>ponosi kupujący- przy rzeczach oznaczonych indysiwdualnie

>sprzedawca- przy gatunkowych

-ochrona procesowa:

I actio venditi

> sprzedawca dochodził zapłaty ceny także bez własnego świadczenia gdy zachodził przypadek ryzyka kupującego

>jeżeli sam spełnił świadczenie mógł żądać zapłaty wraz z odsetkami zwłoki

II actio empti

>do dochodzenia rzeczy kupionej

>przeniesienia własności jeżeli tak się umówiono lub jeżeli chodziło o res mancipi

> odszkodowanie: w przypadku uraty lub uszkodzenia z winy sprzedawcy

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA OD KONTRAKTU EMPTIO VENDICTIO

1. klauzule w interesie sprzedawcy

-jeśli w określonym terminie otrzymałby lepszą ofertę sprzedaży (in diem addictio)

-gdyby kupujący w ustalonym terminie nie zapłacił całości ceny (lex commisoria)

>zapłacona część ceny przepadała na rzecz sprzedawcy

-klauzula pozwalająca na odkupienie rzeczy w określonym czasie

2. klauzule w interesie kupującego

-sprzedaż na próbę, prawo odstąpienia w ciągu określonego czasu od otrzymania kupionej rzeczy

3. sprzedaż z zastrzeżeniem własności

-sprzedawca pozostaje właścicielem do czasu pełnej zapłaty ceny

-daje możliwość odzyskania rzeczy przez sprzedawcę

LOCATIO CONDUCTIO-NAJEM

-prawna forma odpłatnego korzystania z cudzych rzeczy i usług

-kontrakt konsensualny

-dwustronnie zobowiązujący

-locator- lokuje, umieszcza u drugiego

-conductor- ten który coś odprowadza

-przesunięcie tymczasowe, bez zmiany własności, a nawet posiadania

-oparte na zasadzie odpłatności

-należność: czynsz, wynagrodzenie- z reguły ustalane w pieniądzach

- zapłata musiała być realna

-ustalały ją dwie stronny ew. przy pomocy osoby trzeciej

-czynsz ustalano i pobierano zazwyczaj sukcesywnie po upływie kolejnych odcinków czasu

-rzeczy, usługi:

I bez względu na efety

II dzieło- usługi z określeniem końcowego efektu

-ochrona:

I actio locati

-zapłata czynszu, odszkodowania

II actio conducti

-by uzyskać rzecz we właściwe władanie, ew. odszkodowanie

Wyróżniamy:

1. najem rzeczy- locatio conductio rei

- wynajmujący zobowiązywał się wydac najmency określoną rzecz do czasowego używania

-ew. z prawem pobierania pożytków

-najmenca zobowiązywał się wzajemnie do płacenia umówionego czynszu

-np. niewolnicy, zwierzęta, budynki

- najczęściej na czas z góry określony

-w charakterze wynajmującego mógł występować ktoś kto sam był najemncą lub dzierzawca

2. najem pracy- locatio conductio operaum

-najemnik zobowiązywał się do wykonaa dla pracodawcy określonych prac

-pracodawca zobowiązywał się do zapłacenia umówionego wynagrodzenia

- nalezało się nie tylko za prace efektywnie wykonaną, ale i za czas gotowości do pracy

- nie należało się za przerwy w pracy niezależne od pracodawcy

3. najem dzieła- locatio conductio operis

- wykonawca zobowiązywał się wykonać dla zamawiającego określone dzieło

-zamawiający zobowiązywał się wzajemnie do zapłacenia umówionego wynagrodzenia

-liczy się efekt końcowy nie ilość pracy

-wykonawca odpowiadał za wszystkie stopnie winy

-np. umowa o transport morski

SOCIETAS- SPÓŁKA

- związek dwóch lub więcej wspólników, którzy zobowiązywali się dążyć do osiągnięcia wspólnych celów, z reguły zarobkowych, przy użyciu połączonych środków personalnych i rzeczowych

-zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące

- jeżeli było więcej niż dwóch wspólników, każdy z nich stawał się od razy dłużnikiem i wierzycielem w stosunku do pozostałych

-nie była osobą prawną

-zawiązywała się przede wszystkim przez osoby zamożne

-dla osiągnięcia poważnych celów gospodarczych

-cele: godziwe i dopuszczalne

-spólki zawiązywały się w obrębie niewielkich grup osób na zasadzie osobistego zaufania

-nieformalny, ale trwały konsens

-rozwiązanie: przyczyny natury osobistej

>odpadnięcie jednego z uczestników powodowało rozwiązanie całej spóki

>pozostali musieli zawiązać nowoą między sobą

-obowiązki wspólników:

> wniesienie równego wkładu

-uprawnienia:

>udział w zyskach

-lwia spółka

> niedpusczalna, ukryta darowizna

>jeden wspólnik ponosi straty, a drugi zbiera zyski

-actio pro soci

>przysługująca każdemu wspólnikowi powództwo przeciwko pozostałym o dokonanie rozliczenia ze spraw spółki

> pociągało za sobą infamie- niesławę

-culpa in concreto

>w sprawach spółki wspólnicy winni dokonywać takiej samej staranności jak we własnych sprawach

Wyróżniamy:

1. zawierane przez osoby fizyczne w określonym celu:

a) spółki które łączyły cały majątek

b) których celem było dokonanie określoych transakcji

c) których celem było dokonanie tylko jednej czynności

2. spółki wykorzystywane do realizacji funkcji publicznych

-przede wszystkim: pobor podatków

UMOWY SŁUŻĄCE DO KORZYSTNIA Z CUDZYCH DÓBR

Nexum – najwcześniejsza forma pożyczki, dała impuls do ukształtowania się dwóch typów kontraktów, pozwalających na korzystanie z cudzych rzeczy: mutuum i commodatum (użyczenie)<- patrz wyżej

M. i C. – nieodpłatne, stosunki przyjacielskie, czerpanie wynagrodzenia za udostępnienie np. kapitału oparte na zawieranych obok kontraktu stymulacyjnych przyrzeczeniach zapłaty odset

+ Locatio Conductio in rem<- patrz wyżej

UMOWY SŁUŻĄCE DO KORZYSTANIA Z CUDZYCH USŁUG

• mandatum (zlecenie)

• depositum (przechowanie)

• locatio condutcio operis i operarum<- patrz wyżej

ZOBOWIAZANIA CYWILNE I NATURALNE

Zobowiązania cywilne

-relacja między równymi i wolnymi podmiotami

-jeżeli dłużnik nie wykona dobrowolnie swojego obowiązku, to przymusowość oznacza, że można zając jego majątek

-> nie ma sensu zawierania zobowiązań z podmiotami, które nie mają majątku

->Stąd obligatio naturalis

Obligatio naturalis

- pojęcie wprowadzone przez Juliana

-pozbawione ochorny procesowej, ale wywierało skutki prawne

- węzeł prawny, wynikający z natury i sprawiedliwości zmuszający do spełnienia świadczenia, którego nie można domagać się w oparciu o prawo cywilne

-Odnosiło się to do podmiotów, które w chwili powstania zobowiązania nie mają majątku

-Np. wierzyciel C zawarł umowę z podmiotem F, podlegającemu władzy P, a więc nie mającego zdolności do czynności prawnej. W takiej sytuacji wierzyciel nie może domagać się spełnienia świadczenia przez F. Jednak, jeśli dłużnik świadczenie wykonał, to wierzyciel mógł zatrzymać świadczenie

- Jedną ze stron był więc niewolnik, albo osoba alieni iuris.

Zobowiązania wynikające z natury (nie obligatio naturalis)

- zobowiązanie, które zawsze powinno być wykonane przez człowieka godnego zaufania

Skutki prawne zobowiązań naturalnych:

I wykonanie zobowiązania naturalnego ( dobrowolnie, a nawet przypadkowo) oznaczało spełnienie obowiązku prawnego

-zaspokojony wierzyciel mógł zatrzymać otrzymane świadczenie jako swoją należność

-dłużnik nie mógł już ubiegać się skutecznie o jego zwrot

II wykonanie można było zagwarantować pośrednio przez ustanowienie zastawu lub poręczenia

-nawet właściciele zabezpieczali sobie w ten sposób naturalne należności od własnych niewolników

III zwierzchnik, który odpowiadał wobec osób trzecich z tytułu peculium, a poprzednio udzielił kredytu prowadzącego peculim synowi lub niewolnikowi mógł tę swoją natrualną

należność pokryć w pierwszej kolejności

NOMINALIZM DELIKTOWY

-Nominalizm deliktowy – rozwiązanie, w którym tylko konkretne czyny niedozwolone tworzące katalog zamknięty, mogą być źródłem zobowiązań

-generalna klauzula deliktowa – ogólne sformułowanie, określające, że kto zawinił, ten musi zadośćuczynić, w opozycji do nominalizmu

I okres archaicznym: nominalizm deliktowy i istniała lista stanów faktycznych określonych jako delikty:
1) furtum – kradzież
2) rapina – rabunek
3) damnum iniuria datum – bezprawne wyrządzenie szkody
4) iniuria – szkoda

II ewolucja- poszerzenie istniejących deliktów:
a) lex Aquilla
- miała ona największy wpływ na odchodzenie od nominalizmu

- stwoerzenie modelu generalnej klauzuli deliktowej
- zastępuje ona ograniczony katalog deliktów ogólną odpowiedzialnością za zniszczenie mienia poprzez działanie polegające na podpalaniu\ niszczeniu\ łamaniu
b) interpretacje jurystów – poszerzają oni pojęcie kradzieży do używania czyjejś rzeczy bez jego zgody
c) ingerencje pretorskie → następnie zaczyna się stosować lex Aquillia przez analogię i rozszerzać ten zapis na inne przypadki, a w XVII wieku szkoła natury formułuje generalną klauzulę deliktową

Efektem ewolucji odpowiedzialności deliktowej było przyjęcie zasady, że odpowiedzialność deliktowa opiera się na winie sprawcy

(Szerzej: )

ZOBOWIAZANIA DELIKTOWE

I crimina publica

-przestepstwa które godziły w interesy ogółu

-podlegają represji ze strony organów publicznych

- w osobnym procesie karnym

II delicta privata albo maleficia

- bezpośrednio przeciw interesom jednotkowym

-majątkowym i osobistym

-zródlo powstania zobowiazan

-odpowiedzialnosc zindywidualizowana

-powództwa:

a) kara- do dochodzenia kar prywatnych

b) odszkodowanie

c) mieszane

- powództwo karne

> można było wytoczyć tylko przeciw sprawcy deliktu

> nie przeciw jego spadkobiercy

>jeżeli szkodę wyrządzono w majątku odczuwali ją również spadkobiercy poszkodowanego-> wiec byli też legitymowani do wniesienia powództwa

KRADZIEŻ- FURTUM

-umyślny zabór rzeczy dla osiągnięcia korzyści

-bądź samej rzeczy bądź też jej używania lub posiadanie

-także przywłaszczenie sobie rzeczy

-złodziej-fur

>fałszywy wierzyciel

>oszust, który świadomie przyjmował nienależne mu świadczenie

>także poplecznik i paser, który ukrywał sprawcę kradzeży czy jego łup

-Fur manifestum

-złodziej oczywisty

-schwytany na gorącym uczynku

-Furtym nec manifestum

-kradzież wykryta w inny sposób

-furtum

>rzeczy ruchome

>osoby, nawet wolni pozostający pod obcą władzą

1. Furtum rei

2. Fructum usus

-bezprawne posługiwanie się rzeczą, kradzież używania

- w celu osiągniecia korzyści majątkowych

-np. przechowawca, któremu nie wolno było używać rzeczy przyjętej w deposyt

3. fructum possessionis

-kradzież posiadania

-kradzież rzeczy własnej

-popełnia ją właściciel, jeżeli rzecz formalnie własną zabrał samowolnie uprawnionemu posiadaczowi

-np. zastawnikowi

Ochrona procesowa:

-powództwa:

> penalny charakter

> odszkodowawczy charaker

-obowiazek zwrócenia poszkodowanemu samej rzeczy skradzionej

>condictio furtiva

-własciciel mógł domagać się zwrotu rzeczy skradzionej w sytuacjach gd rzeczy już nie znajdowała się u złodzieja a nawet gdy zginęła z przyczyn czysto przypadkowych

>rei vindicatio, actio publicana

RAPINA

-rabunek

-rodzaj furtum

-kradziez gwałtowna dokonana połączonymi siałami uzbrojonej bandy

DAMNUM INIURA DATUM

-bezprawne wyrządzenie szkody

-lex aquilia (patrz niżej)

> określała sztywno sposób działania sprawcy i związek przyczynowy

INIURA- ZNIEWAGA

-bezprawne naruszenie osobowości człowieka wolnego

-ochrona osoby przez fizyczny naruszeniem

-potem: ochrona godności i dobrego imienia przed wszelką zniewagą

>słowną i pisemną

-Ustawa XII tablic

> 3 przypadki naruszenia osoby człowieka

I ciężkie i trwałe okaleczenie

-upowazniało do żądania talionu czy odwetu

II złamanie kości

-stawka pienięzna

III pozostałe naruszenia celesne bez trwałych sladów

-np. policzek

DELIKTY PRAWA PRETORSKIEGO

DOLUS

-jedna z wad czynność prawnych

-najwyższy stopień winy przy wykonywaniu zobowiązań

-rozmyślne wyrządzenie szkody majątkowej innej osobe przez podstępne wprowadzanie jej w błąd- oszustwo

-actio doli

>umożliwiało dochodzenie odszkodowania w pojedynczej wysokości

>ściągało na sprawcę infamie

METUS

-jedna z wad czynności prawnych

-bezprawne przymuszenie innej osoby do niekorzystnej czynności prawnej

-actio quod metus causa

>nie tylko przeciw sprawcy wymuszenie

>także przeciw każdej osobie, która z wymuszonej czynności uzyskała korzyści

FRAUS CREDITORIUM

-działanie na szkode wierzyciela

-często pozorna czynność prawna

-organizowane przez fraudatora w zmowie z powiernikami

-w celu zachowania części majątku dla siebie

-actio pauliana

>osobne powództwo

>srodek ochrony wierzyciela

SERVI CORUPTIO

-gorszenie niewilnika

QUASI KONTRAKTY

-nie opierają się na umowie

-mają z nia wiele cech wspólnych

1. NEGOTORIUM GESTIO

-prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

-chodziło o doraźne załatwianie spraw osób nieobecnych i zmarłych

-węzeł obligacyjny zawiązywał się przez podęcie czynności przez jedną osobę zwaną negotorium gestor a więc bez porozumienia stron, a najczęściej w ogóle bez wiedzy zainteresowanego

-czynności gestora musiały dotyczyć spraw cudzych, takich, które nie wynikały z jego obowiązków

-czynność wszelkiego rodzaju, pojedyncze i ciągłe, prawne i fkatyczne

-bezpłatne świadczenie usług

- gestor był zobowiązany rozpoczętą sprawę doprowadzić do końca

- obowiązek zainteresowanego: zwrócenie gestorowi wydatków i zwolnienie go ze zobowiązań zaciągniętych wobec osób postronnych

- ochrona procesowa: wzajemne powództwa oparte na dobrej wierze

I actio negotiorum gestorum directa

-zainteresowany: dochodził rozliczenia, wydania nabytków

-żądanie wydania tego co działający otrzymał w związku z prowadzeniem cudzych spraw

IIactio negotiorum gestorum contratia

-zwrot należnych wydatków

-zwolnienie z zaciągniętych w ramach wykonywanych czynności zobowiązań

2. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

-W prawie rzymskim uznawano, że bezpodstawne wzbogacenie jest wbrew naturze

- rzymska zasada mówiąca, iż nikt nie powinien stawać się bogatszy, wskutek pokrzywdzenia innej osoby;

-jednocześnie nakazywano zwrot niesłusznie uzyskanych korzyści majątkowych

- W później republice: skarga condictio

> dająca możliwość, we wskazanych przypadkach, domagania się zwrotu pieniędzy lub wartości rzeczy, jaka przeszła do majątku osoby bezpodstawnie wzbogaconej

> np. gdy ktoś zapłacił dług, który nie istniał

-Doprowadziło to do ukształtowania się instytucji bezpodstawnego wzbogacenia

- Przesłanki przyznawania condictio nie były początkowo jednolite, ze względu na łączenie ich z konkretnymi przypadkami.

-W prawie klasycznym jednak dostrzegalne są próby ujednolicenia i systematyzacji tej instytucji

-Wyróżniamy tutaj:

I ab inito sine causa- świadczenia, które od początku były nieuzasadnione np. nieważne kontrakty pożyczek, oraz

II tzw. causa finita czyli świadczenia, które początkowo były uzasadnione, ale potem ta przyczyna odpadła np. w przypadku wypłaty odszkodowania z powodu utraty rzeczy, która później się odnalazła

- Najlepszą próbą usystematyzowania instytucji bezpodstawnego wzbogacenia była jednak kompilacja justyniańska a dokładniej tzw. figury condictiones

> Nacisk położony tutaj został na cel świadczenia oraz istnienie podstawy do zatrzymania świadczenia.

- Wyróżnić należy w szczególności:

1. condictio causa data causa non secuta

- w sytuacji, w której przekazano coś w celu osiągnięcia określonego rezultatu, a ten nie został osiągnięty

2. condictio ob turpem vel iniustam causam

-dotyczył sytuacji, w których cel budził sprzeciw obyczajowy

- Opieramy się tutaj na zasadzie mówiącej, że jeżeli niegodziwość dotyczy dwóch stron lub tylko dającego, przyjmujący może zatrzymać przysporzenie także wtedy, gdy nie spełnił oczekiwanego świadczenia

- Jednakże gdy ta niegodziwość wiązała się tylko z przyjmującym, można było mimo wszystko żądać zwrotu, tego co otrzymał

-Dodatkowo wyróżnić możemy:

I condictio indebiti

- w sytuacji działania pod wpływem błędu w celu wykonania nieistniejącego lub nieważnego zobowiązania

II condictio sine causa

- w sytuacjach braku podstawy prawnej do zatrzymania uzyskanego przysporzenia

III condictio furtiva

-przysługiwała przeciwko złodziejowi o zwrot ukradzionej rzeczy, poszerzając ochronę prawną poszkodowanego kradzieżą ( obok rei vindicatio)

3.INNE:

a) zobowiązania z tytuły opieki

b)zobowiązania pomiędzy uczestnikami przypadkowej wspólności majątkowej

c) zobowiązania spadkobiercy wobec legatariusza, zobowiązanie przez objęcie spadku

QUASI DELICTY

-zdarzenia podobne do czynów niedozwolonych

-przypisanie odpowiedzialności nie jest powiązane z winą czy wskazaniem osoby sprawcy

-wprowadził Justynian

-sprawca działał w wyniku niedbalstwa lub z powodu braku określonych umiejętności

-4 przypadki:

1. odpowiedzialność sędziego

-sędzia który prowadził proces niewłaściwie i w ten sposób jedną ze stron naraził na szkodę majątkową

-sciągał niejako spór na samego siebie

-powództwo: wynagrodzenie szkody

-odpowiadał, gdy udowodniono mu zły zamiar lub gdy w postępowaniu sądowym wykazał brak roztropności

> wydaniu wyroku, który obrażałby prawo

>pomyłka w obliczeniu kwoty należnej jednej ze stron

> zaniedbanie terminu, w którym miał być wydany wyrok

-sędziowie skorumpowani->kara śmierci

2. wyrzucenie lub wylanie z budynku

- z budynku wyrzucono lub wylano coś na przechodniów z powodu ciasnego i wysokiego budownictwa miasta

- skargę effusum vel deiectum przeciwko osobie zajmującej pomieszczenie (habitator), z którego działał sprawca, bez względu na to, kto nim był

- Przy uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy, poszkodowanemu należała się podwójna wartość szkody

- Przy zranieniu człowieka wolnego, wysokość odszkodowania zależała od sędziego

-Za zabicie człowieka obywatel mógł wystąpić o karę pieniężną w wysokości 50 000 sesterców

3. zagrożenie bezpieczeństwa ruchu

-przeciw osobom, które w budynkach przylegających do dróg umieszczały lub zawieszały coś co mogło wyrządzić szkodę przechodzącym

-powództwo, zwane actio de posito vel suspenso, każdemu (actio popularis), kto mając zdolność procesową, zamierzał je wnieść przeciwko sprawcy zagrożenia

4. odpowiedzialność właścicieli statków, gospód i stajen zajezdnych na szkodę wyrządzoną klientom przez personel

- rodzaj kary za zły dobór personelu

-kara w wysokości podwójnej wartości utraconej rzeczy

WIELOŚĆ PODMIOTÓW W STOSUNKU OBLIGACYJNYM

-odchylenie od podstawowego typu zobowiązań jednostkowych

-zobowiązania, w których po stronie wierzyciela czy dłużnika występowało równolegle więcej osob

-Np. przypadki, gdy w miejsce jednego dłużnika wstępuje kilku spadkobierców

- w antycznym prawie rzymskim powstały dwa modele:

I Likwidacja wielości podmiotów w stosunku obligacyjnym

-starano się zapobiec powstaniu wielości podmiotów

- ustawa XII tablic:

-Wierzytelności dzielą się z mocy prawa

>Jeśli był dłużnik, którego dług wynosił 90, a w jego miejsce weszło trzech spadkobierców, to w wyniku podziału powstaną 3 zobowiązania opiewające na 30.

II Dopuszczenie wielości podmiotów w stosunku obligacyjnym

- określa się reguły współodpowiedzialności i rozliczeń między tymi podmiotami

> Jedna lub więcej osób poręczyły za dłużnika. Jeżeli dług spoczywający na dłużniku wynosił 100, a poręczycieli było dwóch, to wierzyciel mógł domagać się 100 jednego z poręczycieli.

>Jeżeli jeden z dłużników wykonał zobowiązanie, to skutek wykonania rozciąga się na pozostałych

>konstrukcja umożliwiająca powstanie zobowiązania solidarnego

Zobowiązania podzielne

-jeżeli świadczeni było podzielna tzn można je było rozłożyć na części bez stosunkowej utraty wartości to przy wielości dłużników lub wierzycieli następowałą automatyczna indywidualizacja zobowiązania

Zobowiązania kumulatynwe:

-współsprawcy tego samego deliktu odpowiadali wobec poszkodowanego indywidualnie

-każdy musiał mu zapłacić oznaczona kare prywaną w pełnej wyskosci

Zobowiązania solidarne:

-w czasach nowożytnych

-gdy wielość wierzycieli lub dłużników powoduje wielość zobowiązan

-każde z tych zobowiązań opiewa na całość świadczenia

-spełnienie świadczenia w ramach jednego z nich powoduje umorzenie pozostałych

Zobowiązania korealne

- jedno zobowiązanie w ramach tórego każdy z wierzycieli lub dłużników może działać samodzielnie

-powoduje skutki po stronie pozostałych

Zakres rozliczenia między między współdłużnikami:

-W okresie prawa klasycznego:

> uznano, że rozliczenia mogą mieć miejsce tylko, gdy łączy ich szczególny stosunek prawny

> np. spółka

> Z samej wielości podmiotów można domagać się skargi regresowej – służącej rozłożeniu ciężarów pomiędzy dłużników.

I Wierzyciel może domagać się wierzytelności tylko raz

II Spełnienie świadczenia przez jednego współdłużników zwalnia pozostałych

III istnieje możliwość domagania się przymusowego rozliczenia między dłużnikami w drodze roszczenia regresowego

Prawo regresu

-problem rozdziału otrzymanej korzyści z poniesinonego ciężaru

-uprawnienie do żądania zwrotu całości lub części świadczenia spełnionego dla rozwiązania zewnętrznego stosunku obligacyjnego

ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁUZNIKA

- więź między wierzycielem, a dłużnikiem jest bardzo daleko idąca

- Jeśli powstało zobowiązanie między dwoma osobami, to tylko ich dotyczy, i tylko pomiędzy nimi powinno zostać wykonane

- ekonomiczna konieczność powstania możliwości przekazania prawa do wierzytelności na inną osobę

-zmiana wierzyciela nic dla dłużnika nie znaczy, na odwrót już tak

-stworzenie konstrukcji pozwalającą na zmianę wierzyciela

> Zobowiązanie między C i D. Chcemy, aby wierzycielem, mógł zostać F. Możliwe wyjścia:

1. Novatio – odnowienie

-Dłużnik, zamiast spełnić przewidziane treścią świadczenie zawiera z wierzycielem porozumienia i zgodnie z nim powstaje nowe zobowiązanie, które ma jakiś nowy element

- odnowienie może polegać na tym, że dłużnik zostanie zwolniony z obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela, a w to miejsce powstanie nowe zobowiązanie, w którym dłużnik pozostaje dłużnikiem, a w miejsce dotychczasowego wierzyciela wejdzie nowa osoba

-Pierwotne zobowiązanie wygasa, a w jego miejsce wejdzie nowe, o tej samej tresci – z innym osobą w charakterze wierzyciela

- Wymaga jednak obecności wszystkich trzech zainteresowanych podmiotów: wierzyciel, dłużnik, przyszły wierzyciel

2. Zlecenie procesowe

-zawarcie umowy, w skutek której ktoś reprezentuje cudzy majątek

- Zobowiązanie pomiędzy C i D. Zawierano pomiędzy wierzycielem, a inną osobą F umowę zlecenia mandatum, której treścią było to, że F została ustanowiona pełnomocnikiem procesowym wierzyciela z dodatkowym umocowaniem, ażeby należność, jaką uzyska w toku procesu zatrzyma dla siebie.

-osoba F może domagać się świadczenia od dłużnika bez udziału dłużnika

-ale F nie ma żadnego samodzielnego prawa względem dłużnika – jest jedynie przedłużeniem ręki wierzyciela C

3. Actio utilis

- prawo średnioklasyczne

-skarga zbudowana analogicznie do actio vendeti

-na mocy szczególnej regulacji cesarskiej

-uznano, że z podmiot, który chciał nabyć wierzytelność spadkową, uzyskiwał actio utilis wzorowaną na skardze przysługującej wierzycielowi

-Pojawiają się dwie skargi wobec dłużnika

I actio pierwotnego wierzyciela

II actio utilis

- Nie zawsze dochodzi do procesu

-regulacja wymuszająca poinformowanie dłużnika o zbyciu wierzytelności

-Od tej chwili dłużnik może skutecznie uwolnić się od zobowiązania tylko płacąc do rąk nabywcy wierzytelności

PROBLEM EKWIWALENTNOŚCI ŚWIADCZEŃ W UMOWACH WZAJEMNYCH

-Strony w chwili zawierania umowy nie mogły w sposób zamierzony działać nieuczciwie

- problem swobody umowy: jak duża może być dysproporcja między świadczeniami

I Arystoteles: jeżeli strony zgodziły się na daną umowę, to obowiązuje ona

II Prawnicy rzymscy późnej republiki i prawa klasycznego: w sposób naturalny dozwolone jest wzajemnie się podchodzić i sprzedawać to, co jest tańsze drożej i kupować to, co jest droższe taniej

- podejście bardzo liberalne

- Granice: tylko podstęp i przymus

III Dioklecjan

a) Konstytucja Dioklecjana (III/IV w.)

-pojęcie verum precio- cena prawdziwa

-jeśli doszło do umowy sprzedaży nieruchomości i jeśli ta nieruchomość została sprzedana za cenę niższą, niż połowa verum precio to skuteczność takiej sprzedaży można kwestionować i uchylić się od skutków takiej umowy

- cena prawdziwa- cena obowiązująca w danym czasie i miejscu

-możliwosc zakwestionowania umowy jeżeli cena była nieprawdziwa

-tylko przy nieruchmowościach

b) Edykt Dioklecjana o cenach

- tabele, w których spisano wszystkie towary w obrocie, na których spisano maksymalną cenę dóbr

- odejście od zasady swobody, do niemal całkowitego zniewolenie w zakresie umów kupna sprzedaży

-Edykt się nie sprawdził i utracił swoje znaczenie

-utrzymał się natomiast pomysł na verum precio

IV prawo justyniańskie: verum precio zostało utrzymane

V ius comunne

-wprowadzono: nadzwyczajny uszczerbek

- w każdym przypadku można podwazyc umowę

-jak u Dioklecjana

-kryterium: cena rynkowa

PRZESŁANKI PRAWIDŁOWEGO SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

-Spełnienie świadczenia=solutio

1. Częściowe spełnienie świadczenia

Tutaj trzeba postawić pytanie czy wierzyciel jest zobowiązany przyjąć częściowe świadczenie?

Odpowiedź brzmi NIE (brak obowiązku przyjęcia częściowego spełnienia świadczenia). W Rzymie dominował pogląd: wszystko albo nic. Wskazywano jako zasadę, że świadczenie powinno być spełnione w całości.

Spotykamy się jednak z paroma wyjątkami związanymi z działalnością pretora, który to czasem wymuszał przyjęcie częściowego świadczenia, kierując się poczuciem sprawiedliwości i uznając, że jest rzeczą nieludzką obciążanie kogoś bardziej niż trzeba np. odsetkami.

2. Czas spełnienia świadczenia

a) termin określony w umowie- dłużnik może spełnić świadczenie wcześniej, ale wierzyciel nie może się tego domagać. Jeżeli dłużnik przekroczy termin popada w zwłokę.

b) termin nie jest określony w umowie

- w przypadku kontraktów- interpellatio- wezwanie do spełnienia świadczenia; po tym zobowiązany jest w zwłoce

-w przypadku deliktów- obowiązek zapłaty zobowiązania- kary pieniężnej, wynika od razu z dokonana czynu niedozwolonego- w myśl maksymy: fur semper moram facere videtur ( złodziej zawsze jest w zwłoce)

3. Miejsce spełnienia świadczenia

a) zobowiązania umowne- strony same mogły określić miejsce

b) brak określonego miejsca - reguła: miejsce wykonania zobowiązania powinno być jak najmniej uciążliwie dla dłużnika.

Początkowo brak ścisłych regulacji dotyczących miejsca spełnienia świadczenia. Z czasem wykształciły się jednak dwie zasady:

I przedmiot zobowiązania- wydanie rzecz indywidualnie oznaczonej: miejsce= miejsce, w którym rzecz znajdowała się w momencie zawarcia umowy

II przedmiot - świadczenie rzeczy oznaczonej gatunkowo: miejsce= miejsce zamieszkania dłużnika- actor sequitur forum rei

4. Spełnienie świadczenia przez osobę trzecią

a) zobowiązania pieniężne- powszechnie akceptowane- również bez woli i wiedzy dłużnika ( z pkt. widzenia wierzyciela nie ma znaczneia kto płaci- pieniądz to pieniądz)

b)zobowiązania niepieniężne - zależne od specyfiki zobowiązania np. umowa o namalowanie obrazu, zabiegi lecznicze ( nie ma opcji)

c) istniało również coś takiego jak asignatio/ dellegatio- przekaz:

- 3 osoby: jedna jest dłużnikiem pierwszej ale też wierzycielem trzeciej

- zamiast dwóch zobowiązań spełnianych osobno, wierzyciel może wskazać by jego dłużnik przekazał pieniądze jego wierzycielowi- dochodzi w tym momencie do umorzenia lub umorzenia częściowego

5. Spełnienie świadczenia do rąk osoby innej niż wierzyciel

Co do zasady nie jest to możliwe jednakże i tu dostrzegamy pewne wyjątki.

a)możliwe tylko wobec osoby wskazanej ( umocowanej, upoważnionej przez wierzyciela) np. w sytuacji przekazu

b) przez pomyłkę - wówczas rozstrzygamy czy:

- można mówić o dobrej wierze- bona fides ( sama dobra wiara w związku ze świadczeniem do rąk nieuprawnionej osoby nie zwalnia jednak ze zobowiązania; konieczne jest jeszcze spełnienie drugiego warunku : )

- czy ten ktoś był kiedyś uprawniony do odebrania świadczenia np. wierzyciel upoważnił osobę X do przyjęcia świadczenia, potem upoważnienie cofnął ale dłużnik o tym nie wiedział

Jeśli obydwa warunki zostaną spełnione wówczas świadczenie staje się umorzone.

UMORZENIE ZOBOWIĄZANIA INNE NIŻ POPRZEZ ŚWIADCZENIE

1. datio in solutum – danie na zaspokojenie

- dłużnik ma problemy z wykonaniem zobowiązania

- Po powstaniu zobowiązania może dojść do zawarcia umowy pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, że dłużnik zamiast spełnienia świadczenia może dać mu jakiś przedmiot

- Przyjęcie owego przedmiotu umarza zobowiązanie

-W przypadku ujawnienia się wad (również rzecz jest kradziona) nabywca mógł domagać się kwoty równej wartości naruszonego interesu

2. Zwolnienie z długu

-Może dojść do porozumienia między wierzycielem a dłużnikiem w następstwie, którego wierzyciel rezygnuje z przysługującego mu świadczenia

- szczególny przypadek darowizny

- zależnie od rodzaju zobowiązania:

I Zobowiązanie powstało przez użycie określonej formy (np. kontraktu stymulacyjnego – pytania i odpowiedzi)

-zwolnienie polegało na użyciu tej samej formy, ale o przeciwnej treści – umorzenie zobowiązania bez spełnienia świadczenia musi byd także w szczególnej formie.

II Jeżeli wykreowanie zobowiązania nie wymagało szczególnej formy (np. sprzedaż)

- także umorzenie zobowiązania bez świadczenia może nastąpić w dowolnej formie

-Tylko umowa umarzająca musi być przeciwnej treści do umowy kreującej zobowiązanie.

3.Potrącenie – compensatio

- jeżeli pomiędzy dwoma podmiotami istnieją dwa zobowiązania, w ramach których każdy z nich występuje w innej roli

-Pierwsze zobowiązanie: D należy się od C 100zł, drugie zobowiązanie: C należy się od D 50zł. -prawidłowe umorzenie pierwszego zobowiązania powinno polegać na zapłaceniu 100zł. Drugie umorzenie na zapłaceniu 50zł

- uznano, że można wziąć pod uwagę tylko różnicę ekonomiczną

- C powinien zapłacić D 50 zł

-Argumentacja: bez sensu płacić to co zaraz trzeba będzie zwrócić.

I W zobowiązaniach (obligatio) z klauzulą ex fide bona

-niedokonanie potrącenia jest sprzeczne z dobrą wiarą, czyli było przymusowe

II Jeżeli zobowiązanie było bez tej klauzuli

-początkowo: potrącanie nie było obowiązkowe

-stopniowo: zaczęto ten przymus wprowadzać np. przymus względem bankiera (osoby, które trudnią się zawodowo egzekwowaniem zobowiązań)

- Ostatecznie potrącenie ma charakter przymusowy

- W prawie justyniańskim potrącenie następuje z mocy prawa jeśli między podmiotami istnieją przeciwstawne zobowiązania, a ich treść nie budzi wątpliwości

>wyjątek: oddanie komuś czegoś na przechowanie

-możliwość zarzucenia exceptio coli jeżeli ktoś nie uwzględnia potrącenia

4. Odnowienie – novatio

-Na mocy porozumienia pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem przy osobie trzeciej

-dotychczasowe zobowiązanie ulegało umorzeniu, ale na jego miejsce powstawało natychmiast inne z jakimiś tlyko nowymi elemenatami

-Sposób umorzenia świadczenia, w momencie którego powstaje nowe zobowiązanie

-To nowe zobowiązanie musiało się czymś różnić

>mogła dotyczyć nowego wierzyciela, osoby dłużnika

>nowego miejsca spełnienie świadczenia, terminu

- skłąda się w formie pytań i dopowiedzi

-konieczna obecność wszystkich trzech osób

-Rozwinięciem novatio było datio in solutum

> Zamiast spełnienia świadczenia powstaje nowe zobowiązanie

-Warunki i zakres zastosowania nowacji:

I musiało istnieć poprzednie zobowiązanie o jakiejkolwiek treści i charakterze prawnym

II nowe zobowiązanie musiało powstać zamiast dawnego a nie obok niego

III musiało wnosić coś nowego

NIEPRAWIDŁOWE SPEŁNIENIE ŚWIADCZENIA

1. świadczenie nieotrzymane w określonym czasie

ZWŁOKA WIERZYCIELA, ZWŁOKA DŁUZNIKA

I Zobowiązania kontraktowe

-trzeba wezwać po upłynięciu czasu

a) mora debitoris (zwłoka dłużnika)

-jeżeli dłużnik popadł w zwłokę to należy traktować go gorzej w ramach zobowiązania:

>poszerzenie odpowiedzialności dłużnika za zdarzenia polegające na uszkodzeniu albo utracie przedmiotu świadczenie

- np. miał coś wydać, ale przedmiot został uszkodzony w skutek przypadku losowego – jeżeli nie byłby w zwłoce nie musiałby już spełniać świadczenia, ale jeżeli jest w zwłoce musi pomimo zniszczenia przedmiotu świadczenia spełnić

> w ramach zobowiązań z klauzulą ex fide bona

- wymagane są odsetki

B) mora creditoris

-pojecie pojawia się dpiero w ius commune

-naganności wierzyciela lub jego niedbalstwo

-np. nie odebrał świadczenia w odpowiednim czasie

-odmawia przyjęcia bez słusznej przyczyny

-nie zwalnia to dłużnika z odpowiedzialności ale polepsza jego sytuacjię

>może on wykazywać mniejszą staranność o daną rzecz

>może domagać się zwrotu wydatków poniesonych z dłużyszm czasem posiadania danego przedmiotu/zwierzęcia

II Zobowiązania z czynów niedozwolonych

-nie trzeba wzywać

2. świadczenie nie otrzymane w ogóle

-Jeżeli dłużnik dobrowolnie nie spełni obowiązku, wierzyciel może je wymusić przez wszczęcie procesu

-musi wystąpić ze skagą

I do V w. n.e. wierzyciel nie podlegał żadnym ograniczeniom co do czasu wystąpienia ze skargą.

II W V w. n.e. pojawia się szczególna konstytucja cesarska, która wprowadziła przedawnienie (preascriptio) roszczeń majątkowych – granica ta została ustalona na 30 lat.

3. świadczenie nie otrzymane w ogóle albo nie jest ono zgodne z oczekiwaniami + szkoda

-Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej

I Zobowiązania deliktowe

- wyrządzenie szkody jest powodem powstania zobowiązania

II Zobowiązania umowne

- Szkoda wierzyciela nie jest powodem powstania zobowiązania

- w następstwie niewykonania albo wadliwego wykonania szkoda może nastąpić

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA NA PODSTAWIE LEX AQUILIA

-Lex Aquilia- 287 III w p ne wprowadza model odpowiedzialności deliktowej

-Ustawa łączyła odpowiedzialność z przesłankami powstania szkody oraz związkiem przyczynowym pomiędzy wyrządzoną szkodą a działaniem sprawcy

-O odpowiedzialności deliktowej mówimy wtedy gdy czyn polegał na:

1.zniszczeniu albo uszkodzeniu czynnika cudzego majątku

-poprzez zabicie lub zranienie cudzego zwierzęcia czworonożnego lub niewolnika

- podpalenie, łamanie, niszczenie, rozbicie cudzej rzeczy

2. nieuzasadnionym umorzeniu czyjejś wierzytelności

-konieczne było działanie pozytywne

-Ustawa określała wiec obiektywne przesłanki wyrządzenia szkody i tylko na nich opierała odpowiedzialności odszkodowawczą-> samo wystąpienie szkody powoduje odpowiedzialność deliktowa

-słabość tejże regulacji:

I brakowało odwołania się do nastawienia psychicznego sprawcy (dobra/zła wiara, możliwość przewidzenia itd.

II pozostawiało również bezkarnym pozostanie bezczynnym

-np. jeśli ktoś dostał paraliżu ręki co powoduje podpalenie i tak odpowiada, ale już za zagłodzenie zwierząt nie ponieważ to ‘tylko’ zaniedbanie

-poszerzanie zakresu ochorny w drodze interpretacji ustawy przez jurystów rzymskich

I Dalej konieczne było powstanie szkody

II w miejsce bezprawności wprowadzene zostało pojęcia winy (culpa)

a) dolus- wyrózniajac tutaj zarówno przypadki celowego działania

b) culpa sytuacje niedbałości

> Nastapiło wiec dodanie:

I zaniechania

II niedochowania należytej starannosci np. zagłodzenie cudzego zwierzęcia

III podciagniecie pod odp z ustawy umożliwienie dokonania czynu zab innemu podmiotowi

+ odp była wyłączona za działanie w stanie wyższej konieczności lub w obronie własnej

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ AKWILIAŃSKĄ ( TJ. WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ USZKODZENIA PRZEDMIOTU)

- występowanie zezwolenia na bezkarne wyrządzanie szkody innej osobie

- istotnym było określenie wypadków, w których powyższa myśl ma rację bytu

- odpowiedzialności akwiliańskiej nie podlegają:

I osoby wyrządzające szkodę napastnikowi, gdy nie sposób było inaczej bronić się przed bezpośrednim i bezprawnym atakiem (obrona konieczna)

II osoby, które znajdując się w stanie wyższej konieczności (magna vis) wyrządziły szkodę w cudzym majątku, by usunąć poważne zagrożenie np. pożar (stan wyższej konieczności)

III urzędnik, który spowodował szkodę, gdy działał w granicach swoich uprawnień (np. urzędnik nie odpowiadał za skutki użycia przemocy w celu przełamania bezprawnego zachowania) (legalne użycie przemocy)

IV wyłączono również odpowiedzialność za szkodę powstałą w czasie uprawiania sportów walki

- np. pojedynku bokserskiego, o ile nastąpiło to w ramach zgodnego z zasadami współzawodnictwa o sławę (sporty walki)

PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ Z TYTUŁU NIEWYKONANIA UMOWY NA PRZYKŁADZIE KONTRAKTÓW BONA FIDEI

-W zobowiązaniach umownych mamy do czynienia z 3 przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej:

I szkoda

II związek przyczynowy między tą szkodą a działaniem dłużnika

III wina- culpa

- Rozważając ostatnią z przesłanek z perspektywy bona fides, możemy stwierdzić, że odpowiedzialność możemy przypisać takiemu sprawcy, którego działanie było sprzeczne z tą klauzulą

- Na początku jednak warto wyróżnić z ogólnego pojęcia winy: dolus- czyli świadome, podstępne działanie sprawcy, a także culpa- czyli sytuacje niestaranności.

-Pociągając do odpowiedzialności odszkodowawczej należy więc dokonać szerzej rozumianej oceny zachowania sprawcy

-Idąc dalej posłużyć musimy się również kryterium użyteczności-utilitas będące wzorcem oceny staranności oraz pozwalające stwierdzić, że zakres oczekiwanej staranności jest zależy od typu umowy.

> np. kontrakt użyczenia, w którym oczekiwana staranność dłużnika jest zdecydowanie większa niż np. w przypadku kontraktu przechowania

- ‘ Im więcej korzyści z umowy tym więcej staranności i odpowiedzialności’ digesta justyniańskie

- kryterium pozwala dodatkowo na pociągnięcie do odpowiedzialności osobę za zdarzenie wynikające z przypadku- casus.

>Przesłanka winy jest wówczas zastąpiona przez przesłankę o charakterze obiektywnym

- juryści rzymscy: stworzenie dwóch modeli- wzorców staranności:

I abstrakcyjny- culpa in abstracto

-wina wg wzorca abstrakcyjnegi

- odwoływał się do staranności jakiej dołożyłby staranny ojciec rodziny

II konkretny-culpa in concreto

-nakazywał zachowania takiej staranności w cudzych sprawach jak w sprawach własnych

ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z TYTUŁU RYZYKA-obiektywna

-sytuacje, w których nie można mówić wprost o winie

odpowiedzialnośd noksalna (facultas alternativa)

> za delikty osob alieni iuris popełnione za wierdza lub na polecenie zwierzchnika familijnego- odpowiadał on sam

-sprawca działał wtedy jak gdyby jako przedłużenie ręki zwierzchnika

>delikty popełnione na włąsną ręke

-własna odpowiedzialność niemożliwa ponieważ byli pozbawieni zdolności majątkowej

-odpowiadali ich zwierzchnicy ale w specyficzny sposób

>wybór: zapłacić należnośc z tytułu deliktu albo wydać sprawce

1. SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ WIERZĘTA

- Podmiot nie mający zdolności do zawinienia – zwierzę nie ma możliwości zawinienia, ale powinien za nie odpowiadać właściciel

I prawo archaiczne: ograniczona kwotowa

- może zapłacić odszkodowanie albo wydać zwierzę

-granicą odpowiedzialności jest wartość zwierzęcia

-podzielono zwierzęta na zwierzęta domowe i zwierzęta o dzikiej naturze.

I Odpowiedzialność powinna dotyczyć tylko zwierząt domowych

II Kiedy zwierzę działało ze swojego popędu

III I kiedy działało sprzecznie ze swoją naturą

-Zwierzęta o dzikiej naturze

>muszą być odpowiednio przetrzymywane

a) Jeżeli ktoś trzyma zwierzęta dzikie odpowiednio z tymi przepisami nie będzie odpowiadał za szkody przez nie wyrządzone

b) Jeżeli ktoś złamie te przepisy to jest odpowiedzialny za szkody, które to zwierze wyrządzi

2. QUASI DELIKTY –patrz wyżej

-przypadki podobne do deliktów, ale mogące rodzić odpowiedzialność bez typowego dla deliktów wykazania winy lub osoby sprawcy):

I wyrzucenie albo wylanie czegoś z budynku

> w ramach lex Aquilium można się domagać

>pomysł: rezygnujemy z przesłanki winy; zostaje tylko szkoda, tylko ją trzeba udowodnić

II umieszczenie czegoś na fasadzie albo okapie budynku

III rzeczy wniesione do hotelu, na statek albo do gospody

IV niestaranność/nierzetelność prowadzenia sprawy przez sędziego

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPRZEDAWCY ZA WADY FIZYCZNE

- prawo do zapłaty wielokrotności za różnicę wynikającą z tego co chcieliśmy kupić, a co kupiliśmy, ale tylko przy sprzedaży mancypacyjnej

1. Odpowiedzialność oparta na sprzedaży z bona fides zbycia rzeczy wadliwej – actio empti

-ma miejsce dopiero po ujawnieniu wady

- świadoma sprzedaż z błędem – można domagać się kwoty zgodnej z dobrą wiarą

- dowodu spoczywał na kupującym

2.Odpowiedzialność obiektywna

-przedmiotem są zwierzęta lub niewolnicy i mają miejsce na targowisku

-jeżeli np. niewolnik miał wadę przewidzianą w regulacji (skłonność do ucieczki, krnąbrność) to czyni to odpowiedzialnym sprzedającego bez względu czy wiedział czy nie (odpada ciężar dowodowy)

- dwie skargi:
1) actio redhibitoria – służyła odzyskaniu

2) actio quanti minoris – żądanie kwoty będącej różnicą po między ceną tego co chcieliśmy kupić, a co dostaliśmy (w przeciągu roku)

- Przejęcie przez twórczą jurysprudencję

-sprzeczne z dobrą wiarą jest sprzedawanie czegokolwiek, co odbiega od typowego przedmiotu danego typu

VIS MAIOR

Siła wyższa

-jeśli szkoda jest rezultatem działania siły wyższej, nie można żądać odszkodowania

-brak w tekstach prawnych definicji siły wyższej

- możemy stwierdzić, iż według dominującego stanowiska siłę wyższą rozumiemy jako działanie zewnętrzne, względem sprawcy szkody, działanie o charakterze nadzwyczajnym, niekiedy o charakterze prawnym

-okoliczność wyłączająca odpowiedzialność w sytuacjach, gdy jest ona oparta na zasadzie ryzyka

> Przy ocenie rozkładu ryzyka – jeśli szkoda jest następstwem siły wyższej, to wierzyciel nie ma prawa domagad się odszkodowania

> Jeśli szkoda jest następstwem siły wyższej, to ryzyko ponosi właściciel

KARA UMOWNA I KARA PIENIĘŻNA

Kara pieniężna (poena)

- zobowiązania wynikające z deliktów

-Zadania:

I odszkodowanie dla pokrzywdzonego

II Przywrócenie równowagi majątkowej

III Uciążliwość dla sprawcy

-Skargi, dochodzono:

I wyłącznie odszkodowania

II odszkodowania i ukarania – sprawca ma zapłacić więcej, niż skorzystał na czynie niedozwolonym.

- w konsekwencji niektóre skargi traktowano jako:

I Skargi karne

II Skargi mieszane

Kara umowna

-obowiązek zapłaty określonej kwoty pieniężnej na przypadek niewykonania zobowiązania

-Jeśli dłużnik nie wykona zobowiązania, będzie musiał zapłacić określoną w umowie (stypulacji) kwotę

- wierzyciel nie będzie musiał wykazywać naruszonego interesu, a tylko tego, że zobowiązanie nie zostało wykonane

- świadczenie w miejsce odszkodowania – wyczerpywała uprawnienia wierzyciela w zakresie odszkodowania.

- nie trzeba wykazywać winy.

-wierzyciel traci uprawnienie do kary umownej wtedy, gdy niewykonanie zobowiązania jest rezultatem jego nagannego zachowania

DOBRA WIARA W ZOBOWIAZANIACH UMOWNYCH

-okres późnej republiki

I Najwcześniej rozumiano ją jako wierność danemu słowu

- wprowadzona do prawa poprzez edykt pretorski

II ewolucja: klauzula bona fides stała się elementem formuły skarg, w których upoważniano sędziego do tego, aby wydając wyrok zasądził tyle, ile należy się ex fide bona

> poszerzyła wolność sędziego w zakresie jego wyroku

> Mógł rozstrzygać wątpliwości co do treści umowy i granic umowy

- odpowiedz na pytanie czym kierować się przy jego rozwiązaniu i jaki zakres swobody w tej sprawie ma sędzia

-Prawnicy rzymscy wskazywali, co ich zdaniem jest zgodne, a co niezgodne z dobrą wiarą >Uznali, że istnieją w prawie pierwotne wartości, które muszą zostać uwzględnione

>Opierali się na przekonaniach stoików, że prawo jest elementem większego porządku

(żyć uczciwie, nie czynić drugiemu szkody, oddać każdemu to, co jego )

> Ocena zgodności/niezgodności z dobrą wiarą była oparta o te wartości

> Tymi wartościami były:

I Nakaz życia uczciwego

II Zakaz szkodzenia innym

III Równowaga ekonomiczna między uczestnikami obrotu

-Dyrektywy:

I Postępowanie podstępne (dolus) nie może przynieść korzyści w obrocie prawnym

II W zakresie nieokreślonym przez strony treść umowy uzupełnia się zwyczajami miejscowymi

III Uznawać moc umowy w takim zakresie, w jakim odpowiada to zgodnemu zamiarowi stron

Ewolucja:

- bona fides była rozumiana jako środek poszukiwania „słusznego” prawa i łagodzenia formalizmu

I Ius commune - dobra wiara przeszła do tej tradycji

II W XVIII w. pojawiły się wątpliwości, czego efektem był brak klauzuli dobrej wiary w Code Civil

- poddano w wątpliwość istnienie obiektywnych, niezależnych od człowieka wartości oraz zaczęto dążyć do kodyfikacji prawa, w związku z czym dobra wiara w rzymskim rozumieniu straciła na znaczeni

III W BGB oraz w KC klauzula dobrej wiary występuje

IV W Polsce odpowiednikiem tzw. obiektywnej dobrej wiary jest wprowadzona w 1950 r. klauzula zasad współżycia społecznego (art. 5 KC)

- Służy ona wykładni uzupełniającej treści umowy, ma zastosowanie tam, gdzie strony nie ustaliły wyraźnie zakresu swoich praw i obowiązków

KLAUZULA DOBRYCH OBYCZAJÓW-BONES MORES

-klauzula generalna

- fragmenty tekstu prawnego, których treść nie jest precyzyjna, pozostawia pewną swobodę

I okres późno republikański w powiązaniu z urzędem cenzorem

> Cenzor chronił dobre obyczaje i wartości które wiązały się z tym pojęciem

II jurysci okresu klasycznego

> Za pomocą dobrych obyczajów określali prawną skuteczność umów

- Uznano, że naruszenie dobrych obyczajów to naruszenie naszego poczucia przyzwoitości w zakresie powinności i ocen.

-Chroniono takie wartości jak:

a) Familia

-z jednej strony troska pater familias

- z drugiej – szacunek osób w jego familii

- Stąd uznano za sprzeczną z dobrymi obyczajami: umowę o dziedziczenie

III Ewolucja:

- ius commune dobre obyczaje powiązano z wyobrażeniami religijnymi. Najdalej idącym wykroczeniem przeciwko dobrym obyczajom było odstępstwo od religii.

- kodeksy cywilne- idee nacjonalistycznyne i określone wyobrażeniao gospodarce

NIEUCZCIWE POSTĘPOWANIE PRZY ZAWIERANIU UMÓW

1. Dolus – podstęp

-świadome i dobrowolne działanie lub zaniechanie obliczone na wyrządzenie szkody drugiemu

-jedna z wad czynność prawnych

-najwyższy stopień winy przy wykonywaniu zobowiązań

-rozmyślne wyrządzenie szkody majątkowej innej osobe przez podstępne wprowadzanie jej w błąd- oszustwo

-np. sprzedający ziemię z domem nie poinformował kupującego, iż dom musi wkrótce zostać rozebrany

>kupujący ma prawo do żądania kwoty pieniężnej, która stanowi różnicę wartości między wartością działki zabudowanej i wartością działki niezabudowanej

-Instrumenty, które pojawiły się pod koniec republiki

I Skarga z tytułu podstępu (actio doli)

- skutkiem było przywrócenie stanu, który istniał przed zawarciem umowy

- możliwość uchylenia się od skutków prawnych

-umożliwiało dochodzenie odszkodowania w pojedynczej wysokości

-ściągało na sprawcę infamie

II Zarzut podstępu (exceptio doli)

- skuteczność skargi wynikającej z umowy zawartej w wyniku podstępu była paraliżowana

2. Metus – bojaźń

-jedna z wad czynności prawnych

- Umowa, która została zawarta przy wykorzystaniu dominacji, albo zastraszenia

-bezprawne przymuszenie innej osoby do niekorzystnej czynności prawnej

-np. lekarz, który powiedział, że wyleczy pacjenta, jeśli ten przeniesie na niego własność nieruchomości

>Uznano, że taka umowa sprzedaży jest nieważna

-Wprowadzono instrumenty podobne jak te, w przypadku postępu:

I actio quod metus causa

>nie tylko przeciw sprawcy wymuszenie

>także przeciw każdej osobie, która z wymuszonej czynności uzyskała korzyści

II Exceptio

- Uznano, że bojaźń należy rozumieć wąsko

- nie jest to postawa strachliwego człowieka, ale człowieka stanowczych zasad, który w sposób nadzwyczajny został wprowadzony w stan obawy

- Bać się więc można:

a) Zagrożenia życia

b)Zagrożenia zdrowia

c) Osadzenia w więzieniu (od ius commune)

d) Ekskomuniki (od ius commune)

3. Culpa in contrahendo

-Np. ktoś podjął negocjacje dotyczące sprzedaży rzeczy, która nie może być przedmiotem sprzedaży

-Główne przypadki nieuczciwości:

I Umowa, która jest niemożliwa do zawarcia

II Negocjacje dotyczące umowy, której strona nigdy nie chciała zawrzeć

-Przede wszystkim tyczyło się to sprzedaży rzeczy wyłączonej z obrotu (res extra commercium)

-Mimo, że umowa była nieważna, przyznawano skargę taką, jakby umowa została zawarta

- dopuszczono odszkodowanie

INTERPRETACJA UMOWY

1. Problem niejasności treści zobowiązania umowy

- w pierwszej kolejności wiązano z empatio venditio i locatio conductio

- Uznano, że ta strona, która w sposób niejasny się wyraziła, powinna ponosić konsekwencje tej niejasności

- zasada: in ambiguitas contra stipulatore – w razie niejasności przeciw wierzycielowi

>stronie, która zbudowała treść ustnego przyrzeczenia

>wytłumaczenie: w chwili zawierania umowy strona mogła wypowiadać się jasniej, wyraźniej

2. Rozbieżność pomiędzy rzeczywistą wolą a dosłownym brzmieniem umowy

- pierwszeństwo rzeczywistej woli na bazie klauzuli dobrej wiary

-Jeżeli istnieje rozbieżność między rzeczywistą wolą a dosłownym brzmieniem umowy, prymat przyznaje się rzeczywistej woli stron.

SPRZEDAŻ RZECZY OBJĘTEJ PRAWEM OSOBY TRZECIEJ-NABYCIE WŁASNOSCI OD OSOBY NIEUPRAWNIONEJ

-sytuacja: kupno gruntu od nie właściciela

- kupujący traci i pieniądze i towar, jeżeli faktyczny właściciel zastosuje rei vindicatio

1. Ustawa XII Tablic

-dokonanie sprzedaży w taki sposób zawiera w sobie przyjęcie odpowiedzialności za przypadek odebrania rzeczy przez właściciela

-skarga: actio auctoritatis

2. prawo przedklasyczne

-sprzedaż w drodze mancipatio została zastąpiona emptio venditio

- w okresie prawa przedklasycznego podstawowym sposobem ochrony kupującego była stypulacja gwarancyjna

> obowiązek zapłaty ustalonej kwoty w przypadku odebrania rzeczy kupującemu

3. okres klasyczny:

-zasada ewikcji

-powiązanie odpowiedzialności sprzedawcy za utratę przez kupującego spokojnego posiadania rzeczy z samym faktem zawarcia kontraktu emptio venditio

-kupujący dysponował skargą – actio empti

-kupujący, który utracił spokojne posiadanie rzeczy w następstwie wykonania przez osobę trzecią przysługującego prawa rzeczowego, mógł domagać się od sprzedawcy zadośćuczynienia

>zarówno cena tej rzeczy, jak i utracone korzyści

-wada: życie w niepewności wadliwego nabywcy – nawet jeśli dowie się, że kupił od niewłaściciela, to musi czekać, aż ten zastosuje rei vindicatio i wtedy może dopiero wylecieć z actio empti

-model odpowiedzialności sprzedawcy oparty na stypulacji gwarancyjnej, albo na samym fakcie zawarcia kontraktu został powtórzony w prawie justyniańskim

SPRZEDAŻ RZECZY NIEPOSIADAJĄCEJ OCZEKIWANYCH PRZEZ KUPUJACEGO WŁASCIWOŚCI

-Celem działania kupującego jest nabycie rzeczy w określonym celu

I prawo archaiczne:

- jedyna ochrona przed wadami, o których nie wiedział kupujący: actio de modo agri

>W przypadku zaniżenia powierzchni sprzedanego gruntu

>Zasądzała na podwójną wartość brakującej powierzchni

II Rozwiązania edylów kurulnych:

-Przypisali sprzedawcy niezależną od jego winy odpowiedzialność za wady określone w edykcie, oraz za brak właściwości towaru, o których istnieniu zapewniał sprzedawca

-Actio redhibitoria

>Kupujący mógł w ciągu sześciu miesięcy od ujawnienia w/w wady odstąpić od umowy oddając rzecz

>skarga przyznana w celu odzyskania ceny

>kupujący mógł żądać zwrotu ceny, nawet jeśli nie można było zwrócić wadliwej rzeczy, bo uległa ona zniszczeniu bez jego winy

-actio quantis minoris

>jeśli kupujący decydował się zatrzymać wadliwą rzecz

>przysługiwała w ciągu roku od ujawnienia wady

>miała na celu spłatę różnicy między zapłaconą ceną a wartością wadliwej rzeczy

III odpowiedzialność za wady fizyczne wyprowadzona z klauzuli ex fide bona w skardze kupującego

-sprzedawca musi zapłacić odszkodowanie jeśli zataił wadę

-kupujący może żądać kwoty stanowiącej różnicę między zapłaconą ceną a rzeczywistą wartością towaru (podobnie jak w actio quantis minoris)

-jeśli kupujący wykazał, że sprzedawca wiedział o wadzie, mógł domagać się pełnego odszkodowania, uwzględniającego naruszony interes

-jeśli wskutek wady rzeczy, była ona dla kupującego całkowicie bezwartościowa, mógł domagać się całkowitego zwrotu ceny

-istnieje podobieństwo z actio redhibitoria jednak kupujący nie ma wyboru między odstąpieniem od umowy a zwrotem ceny

THE END