KŁĄCZA:

1. KURKUMA

POCHODZENIE: INDIE

Ogólnie: kurkuma (Curcuma longa) (czyli ekstrakt kłączy ostryżu) to roślina uprawna, rosnąca w ciepłym klimacie, w wielu regionach świata. Wywodzi się z Azji, a rośnie również np. w Ameryce Południowej. Wchodzi w skład przyprawy curry, ale jest także wykorzystywana w medycynie tradycyjnej i coraz częściej współczesnej.

Kuchnia: Jako przyprawa nie tylko barwi potrawę, choć niegdyś używana była głównie jako barwnik, nadaje jej też specyficzny zapach podobny do pieprzu i piżma oraz delikatny imbirowy smak, zapobiega również szybkiemu zepsuciu potraw. Jest też składnikiem mieszanek przyprawowych. Szerokie zastosowanie w kuchni, polecana do: barwienia ciast, ryżu, kalafiora, zup (rosół, jarzynowa) a także do kurczaka, ryb, sałatek, owoców morza i sosów kremowych. Zastępuje szafran.

Zdrowie:  właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, żółciopędne, oczyszczające, diuretyczne, hepatoprotekcyjne, tonizujące i antymutagenne. Wszystko to sprawia że od dawna kurkumę stosuje się w leczeniu wielu chorób, takich jak kolka, czerwonka, żółtaczka, schorzenia wątroby, katar, ospa wietrzna, świerzb, przeziębienia, zapalenie spojówek i w schorzeniach dróg moczowo-płciowych oraz w przypadkach niestrawności, a nawet reumatoidalnego zapalenia stawów. W Indiach kurkuma jest rozpowszechniona jako środek przyspieszający gojenie się ran oraz kojący niestrawność żołądka. Kurkuma zaczęła cieszyć się zainteresowaniem firm farmaceutycznych gdy odkryto, że zawarte w niej substancje wykazują silne działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Trwają badania nad zastosowaniem tych substancji w profilaktyce i leczeniu chorób takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, choroba Alzheimera. Dotychczasowe wyniki są pozytywne.

Uroda:  Kobiety w Indiach robią sobie z niej odżywczo-wygładzające maseczki na twarz. Jednak w naszej szerokości geograficznej tego zabiegu nie polecamy, gdyż jasna karnacja nie współgra z żółtym barwnikiem. W specjalistycznych sklepach możemy się za to zaopatrzyć w kosmetyki z dodatkiem tej złotej przyprawy. Podobno leczą łuszczycę, trądzik, a skondensowana maść usuwa nawet zmarszczki! 

2. IMBIR

POCHODZENIE:  tropikalne rejony Azji.

Ogólnie: Jest to bylina dorastająca do 1 m wysokości, wśród których rozróżnia się ok. 80 gatunków pochodzących z tropikalnej Azji i Oceanii. Roślina ma kłącze podziemne (o wielkości od 15 do 50 cm), płaskie, silnie rozgałęzione, z którego wyrastają łodygi, z dużymi, lancetowatymi liśćmi. Na końcach krótszych pędów kwiatowych występują gęsto kwiaty, wydzielające szczególnie piękny zapach. Imbir suszony jest zwykle produkowany z kłączy zbieranych po 8-10 miesiącach od posadzenia. Ojczyzną imbiru są kraje azjatyckie. W XIII wieku Arabowie przenieśli imbir do Afryki Wschodniej, Portugalczycy na początku XVI wieku - do Afryki Zachodniej.
Uprawiany głównie w Indiach, Malezji, Chinach i w Brazylii. 
Nadaje się do uprawy doniczkowej. Kłącze zawiera dużo olejków eterycznych, skrobię, estry, żywicę i substancje zwaną gingerolem, o ostrym, palącym charakterystycznym smaku. 

Kuchnia: Imbir jest przyprawą znaną w wielu krajach świata. Używa się jej głównie w kuchniach azjatyckich. Ma specyficzny, silny aromat z odświeżającą, nieco słodkawą nutą, zaś w smaku jest palący i lekko gorzki. Ów ostry smak i zapach zawdzięcza dużej ilości olejków eterycznych: gingerolu, zingeronu i citralu. Młode, sześciomiesięczne kłącza można spożywać jak warzywo, kandyzować lub konserwować w syropie cukrowym. Starsze, dziewięciomiesięczne kłącza suszy się i używa jako przyprawy do pierników, biszkoptów, zup, pieczonego mięsa, a także do deserów i kawy. Imbiru używa się do produkcji parkina oraz piwa typu ginger ale. Z imbiru można również robić wino. Wraz z chmielem i innymi przyprawami jest używany do produkcji miodów pitnych korzenno-ziołowych. Imbir wchodzi również w skład ostrej wschodniej przyprawy – curry. Jest uważany za afrodyzjak.

Zdrowie: Z korzenia rośliny produkuje się olejek imbirowy metodą destylacji parą wodną. Co ciekawe, jego zapach zupełnie nie przypomina znanego nam aromatu przyprawy. Podobny jest on do zapachu świeżych, niedojrzałych korzeni. W aromaterapii olejek ten stosuje się w przypadku zaburzeń wodnej gospodarki organizmu oraz bólów reumatycznych, mięśniowych i przy przemęczeniu. Imbir jest kłączem silnie rozgrzewającym. W starożytnych medycynach wschodu był tym, czym dla nas jest czosnek - ludowym środkiem na przeziębienia i grypy. Wodę gotowaną z imbirem oraz z sokiem z cytryny podawano w mroźne miesiące, aby wzmocnić odporność organizmu. Użyty zewnętrznie ogrzewa i wzmacnia krążenie krwi. Poprawia ukrwienie, zwłaszcza delikatnych miejsc, ale niestety może także powodować podrażnienia i reakcje uczuleniowe. Dzięki wspomnianym właściwościom związanym z działaniem układu krwionośnego, jednocześnie wspomaga pracę mózgu, usprawnia naszą koncentrację i wzmaga wydajność umysłu. Imbir działa korzystnie na procesy trawienne i układ krążenia. Łagodzi bóle żołądkowe i zębów, wzmaga apetyt. Pobudza układ odpornościowy organizmu. Pomaga przy przeziębieniach, kaszlu, nieżytach gardła i oskrzeli. Zapobiega mdłościom. Obniża stężenie cholesterolu we krwi. Dezynfekuje jamę ustną. Podnosi poziom testosteronu. Imbir jest silnym odkażalnikiem i antyseptykiem, pobudza wydzielanie soków trawiennych i żółci, zapobiega zastojom żółci, przyśpiesza procesy detoksykacji w wątrobie, poprawia krążenie skórne, mózgowe, wieńcowe i w kończynach. Imbir działa silnie przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwpierwotniakowo, przeciwwirusowo, przeciwroztoczowo, przeciwzapalnie, przeciwłojotokowo i pojędrniająco na skórę oraz błony śluzowe. Wcierany w skórę działa rozgrzewająco, przeciwwysiękowo i przeciwbólowo. Pomocny jest w leczeniu chorób skóry troficznych (związanych z zaburzeniami odżywczymi skóry), chorób  wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Warto wcierać go w skórę przy przeziębieniach, zmarznięciu, zimnicy kończyn, blednicy i reumatyzmie. Jest skuteczny w leczeniu trądzików, zwłaszcza po połączeniu z olejem dziurawcowym, olejem arnikowym, krwawnikowym, wrotyczowym, tatarakowym, nagietkowym, arcydzięglowym, kolendrowym, kminkowym i rozmarynowym. Zapobiega wypadaniu włosów, łupieżowi, wspomaga leczenie łuszczycy (psoriasis). Znakomity do leczenia stanów zapalnych i ropnych skóry owłosionej. Ponadto może być stosowany do leczenia skaleczeń, otarć, obrzęków (po urazie mechanicznym), wyprysków i owrzodzeń w obrębie narządów płciowych. Imbir pobudza ukrwienie narządów płciowych przez co wzmaga erekcję u mężczyzn, zwiększa percepcję (odbiór i analizowanie) wrażeń seksualnych u kobiet i mężczyzn.

Uroda: W kosmetyce imbir stanowi cenny składnik produktów zwalczających cellulit i wyszczuplająco-modelujących, ze względu na swe właściwości rozgrzewające oraz pobudzające krążenie. Producenci kosmetyków naturalnych także nie omijają imbiru. W swojej ofercie marka Sante posiada linię Natura Basics, a w niej lotion do ciała z imbirem, krem do rąk imbirowy oraz żel pod prysznic z imbirem. Marka Balance Me wprowadziła żel pod prysznic z orzeźwiającą kompozycją aromatów limonki, bazylii, mięty i imbiru. Całą linię rozgrzewającą z imbirem posiadają kosmetyki Pat & Rub, m.in. olejek do kąpieli, masło do ciała czy żel myjący.

Korzenie:

3. LUBCZYK

POCHODZENIE: Iran, Afganistan

Ogólnie: Lubczyk ogrodowy, lubczyk lekarski (Levisticum officinale), wieloletnia roślina z rodziny baldaszkowatych, pochodzący z Azji Środkowej. Od dawna uprawiany jako roślina przyprawowa, występuje również jako roślina zdziczała w Europie i w Ameryce Północnej.
Posiada silnie rozwinięty system korzeniowy, krótkie, grube kłącze
 z którego w pierwszym roku wyrasta rozeta dużych ciemnozielonych, podwójnie pierzastych liści. Od drugiego roku roślina wypuszcza wysokie do dwóch metrów łodygi, rozgałęzione, puste w środku. Na szczytach pędów zakwitają żółte kwiaty zebrane w baldachy. Owocem jest rozłupka, rozpadająca się na dwie brunatne niełupki. Korzeń zawiera olejek lotny, skrobię, cukry, substancje żywicowe, kumarynę, fitosterole i kwasy organiczne. Korzeń najlepiej wykopać wczesną wiosną lub jesienią (na przełomie października i listopada) w drugim lub trzecim roku wegetacji. Należy go opłukać, osuszyć w zacienionym i przewiewnym miejscu, a następnie pokroić na kawałki i suszyć w temperaturze 30-35 stopni Celsjusza. Zasuszone (żółtobrunatne) korzenie należy przechowywać w papierowych torebkach.

Kuchnia: Korzeń lubczyku ma charakterystyczny słodko-gorzki smak. Dodajemy go do drobiu, flaków, gulaszów i baraniny. Znakomity do sałatek, sosów, zup, ryb a także warzyw z patelni, ryżu i masła. Starty na tarce korzeń lubczyka ogrodowego może być dodany do sałatek lub podawany jako gotowane warzywo, ale należy pamiętać, aby najpierw obrać korzeń zioła z powierzchniowej skórki, gdyż jest ona gorzka.. Niektórzy dodają go także do herbaty z miodem. Przez wielu uważany za afrodyzjak. Lubczyk jest często stosowany jako składnik mieszanek ziół i kostek bulionowych. W przemyśle spirytusowym jest natomiast wykorzystywany do aromatyzowania wódek i likierów.

Zdrowie: Odwar z korzenia jest pomocny w leczeniu niewydolności nerek i nieżytów dróg moczowych. Kumaryna ma działanie przeciwzakrzepowe, a fitosterole są istotnym elementem profilaktyki przeciwmiażdżycowej. Warto pamiętać, że podczas stosowania naparów z korzenia lubczyku należy unikać intensywnej ekspozycji na słońce. Najbardziej cenne właściwości lubczyku to: działa moczopędnie, oczyszcza organizm z toksyn, łagodzi wzdęcia, niestrawność, zmniejsza nadmierną fermentację w jelitach; ma właściwości żółciopędne; działa wiatropędnie; rozluźnia mięśnie i zmniejsza bóle menstruacyjne. Lubczyk polecany jest w chorobach dróg moczowych i schorzeniach przebiegających ze zmniejszeniem wydalania moczu. W medycynie ludowej stosowany był również w nieżytach górnych dróg oddechowych jako środek wykrztuśny.

Roślina kosmetyczna: Olejek lubczykowy stosowany jest w przemyśle kosmetycznym jako dodatek w niektórych kompozycjach perfum. Korzeń może być używany jako dodatek do kąpieli- lubczyk dodaje się do kąpieli ze względu na działanie uspokajające olejku (butylkoftalidy)

4. Prawoślaz

POCHODZENIE: rejon Morza Czarnego i rejony stepowe zachodniej Azji.

Ogólnie: Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis L.) to gatunek rośliny zielnej należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce jest kenofitem, jako gatunek dziko rosnący występuje na niżu, jest także uprawiany.
Korzeń walcowaty do 3 cm średnicy, nieokorowany barwy jasnobrunatnej, okorowany – kremowej, przełom biały, pylący, na obwodzie – długowłóknisty, w części środkowej – ziarnisty. Korzeń i liść prawoślazu należą do najważniejszych surowców zawierają bowiem bardzo wartościowe i łagodnie działające związki śluzowe

Kuchnia: W kulinariach wykorzystywane są korzenie, które po ususzeniu ściera się na tarce. Prawoślaz wchodzi w skład wielu leczniczych mieszanek ziołowych. Dawniej stosowano go jako przyprawę do potraw mięsnych. Ekstrakt z prawoślazu służy do produkcji cukierków ślazowych.


Zdrowie: Surowiec stosowany jest w schorzeniach dróg oddechowych – działa osłonowo na drogi oddechowe oraz pobudza wydzielanie śluzu, ułatwiając odkrztuszanie. Zalecany jest przede wszystkim przy kaszlu i nieżycie oskrzeli. Prawoślaz reguluje wypróżnienia oraz działa powlekająco na śluzówkę przewodu pokarmowego, łagodząc objawy choroby wrzodowej, nadkwaśności, zgagi, nieżytu żołądka i jelit. Substancje śluzowe zawarte w roślinie zmniejszają wchłanianie tłuszczów z pożywienia, obniżając poziom cholesterolu. Płukanki z prawoślazu zalecane są przy chrypce i w stanach zapalnych gardła, krtani i jamy ustnej. Kataplazma, a więc okład z zioła, przyspiesza gojenie się ran, owrzodzeń i oparzeń. Przemywanie naparem łagodzi podrażnienia oczu. Korzeń prawoślazu lekarskiego jest wykorzystywany do produkcji maści, która jest stosowana na czyraki, owrzodzenia. Obrany korzeń prawoślazu lekarskiego może być dawany dzieciom do gryzienia w czasie ząbkowania.

Użycie korzenia:

WYWAR – Na zapalenia przełyku oraz zapalenie pęcherza, użyć 25 gram korzenia zioła na około 1 litr wody, następnie całość gotować na wolnym ogniu do uzyskania około 750 ml płynu. Jeżeli wywar jest zbyt mocny można go dalej rozcieńczyć.
NALEWKA – Stosować nalewki z zioła na zapalenia błon śluzowych układu pokarmowego oraz układu moczowego.
OKŁAD – Używać korzenia prawoślazu lekarskiego lub pasty sporządzonej ze sproszkowanego korzenia zmieszanego z wodą na zapalenia skóry oraz owrzodzenia skórne.
MAŚĆ – Na rany, owrzodzenia skóry oraz w celu usunięcia drzazgi stosuje się maść z prawoślazu lekarskiego. Do sporządzenia maści potrzebujemy 50 gram lanoliny, 50 gram wosku pszczelego oraz 300 gram miękkiej parafiny. Wszystkie składniki należy razem rozpuścić. Następnie podgrzać 100 gram sproszkowanego korzenia prawoślazu lekarskiego w tej miksturze tłuszczów przez około godzinę stosując metodę kąpieli wodnej. Kiedy mikstura schłodzi się, dodać 100 gram sproszkowanej kory więzu. Maść przełożyć do szklanego słoika . Smarować nią dokuczliwe rany, owrzodzenia, czyraki.

Uroda: składniki kremów i regenerujących skórę maseczek kosmetycznych.

OWOCE:

5. Kminek

POCHODZENIE: Azja mniejsza

Ogólnie: rośliny, dwuletnie lub byliny  o budowie typowej dla rodziny selerowatych. Liście pierzastopodzielone, łodygi wzniesione, puste wewnątrz, kwiaty drobne, białe, zebrane w baldach złożony. Nasiona aromatyczne, suche.

Kuchnia: Przyprawia się nim tłuste mięsa, najlepiej baraninę i wieprzowinę, a także kiszoną i gotowaną kapustę, surówki, twaróg z cukrem lub siekaną cebulą, ćwikłę z octem, kotlety zbożowe, omlety, pieczone jabłka i sery, pasty oraz zupy – najczęściej grzybową, kapuśniaczek i ziemniaczaną. Doskonale pasuje do pieczywa używa się go przy wypieku chleba, paluszków i pasztecików. Posypuje się nim pieczone ziemniaki, dodaje do past serowych oraz sałate. Stosowany też do produkcji wódek (duński akwawit, niemiecki likier kümmel).Stanowi również aromatyzujący składnik likierów i nalewek.

Zdrowie: Kminek zwyczajny podobnie jak anyż czy koper posiada właściwości przeciwskurczowe oraz jest znany jako środek wiatropędny. Nasiona kminku zwyczajnego - najłatwiejsze do zakupienia - są zbawienne na układ trawienny, działają na kolki i skurcze żołądkowe. Bardzo ważną właściwością kminku jest łagodzenie wzdęć. Odświeżają też oddech, np. po zjedzeniu czosnku, wpływają na apetyt, łagodzą skurcze menstruacyjne. Właściwości ściągające tego zioła znalazły zastosowanie w leczeniu biegunki. Nasiona kminku zwyczajnego posiadają również właściwości moczopędne. Często wykorzystuje się wykrztuśne działanie kminku - w ziołowych lekarstwach na zapalenie oskrzeli oraz kaszlu. Uznawany jest za bezpieczny dla dzieci - dlatego w lekach dla dzieci jest także częstym składnikiem. Właściwości ściągające pomagają także w leczeniu zapalenia gardła. Zaleca się zażywanie naparu kminku, małymi porcjami w ciągu dnia przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy problemach z wątrobą, zaburzeniach trawiennych, wzdęciach i uczuciu pełności żołądka. Zamiast naparu można spożywać kminek zmiażdżony, z dodatkiem majeranku (1/2 łyżeczki popić wodą). Należy jednak uważać, aby się nie zakrztusić. Gazy u dzieci i niemowląt likwiduje się również naparem lub herbatką z kminku. Kminek zwyczajny znany jest także jako środek zwiększający laktację u matek karmiących. Zalecane są więc herbatki, które zawierają kminek. Rozcieńczony olejek kminku zwyczajnego jest używany jako skuteczny środek w przypadku świerzbu. Stosowany do leczenia dolegliwości żołądkowych, przy biegunce, czerwonce, wzdęciach, kolce i jako środek moczopędny.

Uroda: w przemyśle kosmetycznym jako dodatek zapachowy do mydeł, kremów lub perfum. Olejek kminkowy może być składnikiem kosmetyków i leków pomocnych w leczeniu i profilaktyce trądzików w przebiegu których występuje zakażenie skóry drożdżakami, np. Pityrosporum, Candida. Zawartość olejku kminkowego w takich preparatach 5-15%. Spirytus kminkowy na owocach i olejku można wcierać we włosy i skórę przy łupieżu i świądzie wywołanymi drożdżakami, ponadto do wcierania w skórę dla profilaktyki grzybic podczas przebywania w kąpieliskach, łaźniach publicznych i hotelach.

6. Głóg

POCHODZENIE:  północno-zachodnia część Ameryki Północnej

Ogólnie:  rodzaj roślin należący do rodziny różowatych (Rosaceae).
Do rodzaju zaliczanych jest ok. 200 gatunków. Jako gatunek typowy wskazany został takson Crataegus oxyacantha L.
Cierniste krzewy lub niewysokie drzewa. Liście pojedyncze, ząbkowane lub klapowane. Kwiaty białe, rzadko tylko różowe, zebrane w kwiatostany. Owoc pozorny, najczęściej czerwony. Zakwita najczęściej w maju lub na przełomie maja i czerwca i wtedy zbiera się jego kwiaty, owoce pozyskuje się zaś jesienią. Owoce głogu zawierają prowitaminę A i witaminę C.

Kuchnia: Suszonych owoców warto używać do aromatyzowania napojów, kompotów. Dawniej dodawano zmielone owoce do mąki z której wypiekano chleb. Poza tym z głogu można sporządzać kisiele, kompoty, galaretki, marmolady i dżemy. W staropolskiej kuchni znana była zupa z głogu.

Zdrowie: Medycyna ludowa polecała herbatki, odwary i nalewki z głogu przy bardzo wielu dolegliwościach, m.in. przy nadpobudliwości i bezsenności, przy miażdżycy jako środek wzmacniający mięsień sercowy i regulujący pracę naczyń wieńcowych. Poza tym głóg wykorzystywano jako lek przeciwuczuleniowy, przeciwskurczowy, tonizujący bóle serca, a niekiedy też bóle zębów, moczopędny i przeciwreumatyczny. Warto stosować go w przemęczeniu, schorzeniach tarczycy, zatruciach nikotyną i alkoholem oraz chorobach zakaźnych i dolegliwościach okresu przekwitania.
W uczuciach duszności, dla wzmocnienia serca, stanach napięcia nerwowego, nerwicach przewodu pokarmowego, niewydolności trawienia, również przy migrenach, szumach w uszach, napadowych zawrotach głowy, nadciśnieniu i zaburzeniach krążenia krwi, pomocne okazują się odwary. Obniżają one też poziom cholesterolu. Medycyna ludowa radziła żuć powoli i dokładnie świeże owoce głogu w przypadku chorób i bólu dziąseł i zębów. Czynności te należy wykonywać dwa, trzy razy w ciągu dnia przez 15–20 minut. By poprawić stan dziąseł, kuracja powinna trwać 1–2 miesiące. W medycynie ludowej świeże owoce głogu jadane trzy razy dziennie były lekiem przy hemoroidach. Powidła z owoców stosowano przy krwawych biegunkach i kamicy nerkowej. Z kolei konfitury z owoców zażywane po łyżce raz albo dwa razy dziennie pomagają zrzucić nadwagę.

 

Uroda: Przy uczuleniach pomocne były wyciągi z owoców. Substancje zawarte w owocach oraz liściach tj. pyknogenole, flawonoidy, kwas ursolowy oraz oleanolowy hamują proces starzenia się skóry, działają fotoochronnie, ściągająco i tonizująco oraz wzmacniają ściany naczyń krwionośnych. Na rynku dostępny jest hydrolat z głogu (rodzaj toniku) który działa przeciwstarzeniowo, przyspiesza regenerację skóry zniszczonej przez promienie słoneczne, przywraca jej elastyczność, reguluje wydzielanie sebum oraz zmniejsza pory.

Bulwy:

7.