19. Rozumienie literatury w badaniach kulturowych (D)
Kilka słów o badaniach kulturowych:
Ang. Cultural criticism
nie są związane z żadnym ściśle określonym językiem narodowym1
szkoła teoretycznoliteracka, różniąca się od pozostałych brakiem sprecyzowanego przedmiotu a także wyraźnej metody
za przedmiot badań kulturowych należy uznać NIE literaturę jako taką lecz szeroko rozumianą kulturę
metodę zastępuje konglomerat cząstkowych strategii badania kulturowe wykorzystują założenia semiotyki, feminizmu, postkolonializmu, dekonstrukcji, psychoanalizy (w ich najskrajniejszych formach)
badania kulturowe nigdy nie były i nadal nie są jednorodną dyscypliną i uprawiane są bez troski o metodologiczny rygor
badania kulturowe zajmują się nie tylko tekstami literackimi równoważnym przedmiotem analizy są wszystkie elementy funkcjonujące w przestrzeni kultury (nawet teksty piosenek czy mecze piłkarskie).
Badania kulturowe mają wyraźny cel polityczny posiadanie realnego wpływu na rzeczywistość społeczną
Badania kulturowe zajmują się literaturą marginalnie, głównym przedmiotem swojego zainteresowania czyniąc szeroko rozumianą kulturę
Wpływ związki badań kulturowych i literaturoznawstwa:
Badania kulturowe dokonują istotnego zwrotu w myśleniu o literaturze i burzą anachroniczny (według swoich zwolenników) mit wyjątkowej pozycji tekstów literackich w kulturowych uniwersum i ich estetyczną autonomię wytwarzanie znaczenia estetycznego nie dokonuje się w kulturowej próżni, lecz jest społecznie zdeterminowane.
Badania kulturowe rozszerzają pojęcie lektury, które dotyczyć ma nie tylko tekstów literackich, lecz wszystkich praktyk symbolicznych, mających wpływ na to, jak przedstawiamy sobie rzeczywistość czytanie jako sposób orientowania się w świecie
Badania kulturowe pokazują, że badanie literatury jest nieuchronnie badaniem kultury, a przez to nie jest neutralnym zajęciem akademickim, lecz interwencją polityczną2
Pytania kulturowe Greenblatta:
Stephen Greenblatt, ułożył listę pytań kulturowych, które musi postawić sobie czytelnik tekstów literackich, jeśli chce pozbyć się „naiwnego” stosunku do tekstu:
Jakie modele zachowań dzieło wydaje się umacniać?
Czy są jakieś różnice między moimi wartościami a wartościami zawartymi w dziele?
Od jakiego społecznego rozumienia dzieło jest uzależnione?
Czyja wolność myślenia lub ruch społeczny, może być ograniczony (jawnie lub ukrycie) przez dzieło?
Jakie są szersze struktury społeczne, z którymi można połączyć te szczególne akty pochwały lub potępienia?
Pytania te dotyczą nie tyle samego dzieła literackiego, co jego związków z kontekstem kulturowym. Według Greenblatta, formalna analiza musi być podporządkowana analizie kulturowej. Uważa on, że teksty literackie nie odsyłają do zewnętrznej wobec nich kultury, lecz same w sobie są tekstami kulturowymi, ponieważ wchłonęły w siebie wartości i konteksty społeczne. Teksty literackie nie mówią nic o kulturze do której należą, one są tekstami kultury.
Trzy wielkie tradycje badań kulturowych
Tradycja angielska – koniec lat 50-tych XX wieku; Raymond Williams i Richard Hoggart. Orientacja lewicowa, marksistowska. Punktem wyjścia było dowartościowanie kultury robotniczej Anglii i uwolnienie myślenia o kulturze z nawyków elitarystycznych. Zajmowali się tym, co zostało wykluczone z obszaru krytyki literackiej (formami sztuki popularnej i jej użytkownikami – czyli klasą robotniczą). Niwelowali różnicę między kulturą wysoką i niską, a także kulturą i społeczeństwem (w obydwu obiegach działają te same mechanizmy). Przekonanie o bezpowrotnym rozpadzie jedności kultury angielskiej na skonfliktowane ze sobą klasy i obiegi kulturowe, niepowiązane tymi samymi wartościami. Badania kulturowe w Anglii straciły impet w momencie dojścia do władzy konserwatystów.
Tradycja amerykańska – wielokulturowość USA, dominacja kultury popularnej. Analiza kulturowa jako niezbędna strategia hermeneutyczna, odsłaniająca mechanizmy życia codziennego. Problem medialnego konstruowania znaczenia w społeczeństwie konsumpcyjnym. U podstaw badań amerykańskich legły dwa fakty kulturowe: zmierzch metodologii New Criticism i kryzys amerykańskiego stylu życia (reakcje na wojnę w Wietnamie). Theodor Adorno, Max Horkheimer.
Tradycja francuska – wojna w Algierii i początek rozpadu imperium kolonialnego. „Mitologie” Barthesa. Teoria ideologii Louisa Althussera.
Wspólne wnioski z trzech tradycji badań kulturowych dla myślenia o literaturze:
W perspektywie badań kulturowych sens jest produktem praktyki społecznej, a ściśle mówiąc, wielu nierzadko skonfliktowanych ze sobą praktyk, z której każda stara się narzucić własny sposób legitymizacji wytworzonego przez siebie sensu.
Literatura nie jest ani zbiorem autonomicznych tekstów, ani ekspresją prywatnej osobowości czy naśladowaniem rzeczywistości, lecz jedną z wielu praktyk symbolicznych (dyskursem) poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli.
Autor i czytelnik nie są jednostkami z krwi i kości, lecz spełniają jedynie określone funkcje dyskursywne
Każdy tekst jest zideologizowany (każdy kryje w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata i określa stosunek jednostki do jej własnego życia)
Interpretacja dotyczy wszelkich rodzajów tekstów i wypowiedzi, i jest ujawnieniem założeń i umieszczeniem ich w szerszym kontekście kulturowym.
Badanie literatury jest interwencją polityczną. Badania kulturowe zajmują się wpływem dyskursu na postrzeganie rzeczywistości.
Informacje z wykładu:
Szczyt popularności badania kulturowe mają już za sobą
Badania kulturowe to badania położenia człowieka w społeczeństwie, kulturze.
Bardzo ważnymi pojęciami dla badań kulturowych są stworzone przez M. Foucaulta w 1969 roku terminy „dyskurs” i „władza”.
Sumaryczna charakterystyka badań kulturowych:
Dla badań kulturowych badanie literatury jest interwencją polityczną. Polega ona na stosowaniu narzędzi dyskursywnych legitymizujących władzę. Założenie, że nic nie jest wolne od ideologii. Interpretacja jest ujawnianiem tej ideologii i wskazywaniem na jej szerszy kontekst. Władza symboliczna działa najlepiej wtedy gdy jest niewidoczna.
Literatura nie jest już zbiorem autonomicznych tekstów, jest jedną z wielu praktyk symbolicznych poddanych prawom redukcji i kontroli. Badanie własnych przesłanek ideologicznych.
20. Wyjaśnij pojęcia: habitus, kapitał kulturowy, władza, dyskurs (M)
HABITUS – w socjologii Pierre’a Bourdieu to zindywidualizowany system definicji przejęty przez jednostkę w wyniku uczestnictwa w rozmaitych instytucjach edukacyjnych (od rodziny po szkołę) i określający sposób postrzegania rzeczywistości. Habitus to kulturowy mechanizm modelujący percepcję, pozwalający jednostce na radzenie sobie w rozmaitych sytuacjach.
KAPITAŁ KULTUROWY – termin wprowadzony przez Pierre’a Bourdieu na określenie stopnia posiadanej wiedzy i kwalifikacji niezbędnie potrzebnych jednostce, by weszła w krąg pożądanych instytucji kulturalnych. „Kapitał […] to coś, co jest efektywne w danym polu zarazem jako broń i jako stawka w walce [o miejsce w kulturze], coś co pozwala jego posiadaczowi sprawować władzę, wywierać wpływ, a więc istnieć w danym polu, a nie być tylko i po prostu ‘wartością bez znaczenia’”.
WŁADZA – koncept intensywnie używany w pracach Michela Foucault’a, który władzę rozumie jako efekt działania zinstytucjonalizowanych dyskursów ustanawiających podmiot. W tym ujęciu władza nie jest czyimś posiadaniu, lecz istnieje w stanie dyskursywnym, a więc anonimowym, w związku z czym opór przeciwko władzy musi dokonać się także poprzez dyskurs.
M. Foucault – „Nadzorować i karać”. Władza nie należy do żadnego konkretnego podmiotu. Nikt nie posiada władzy w całości, ma ona bowiem charakter dyskursywny. Władza nie ma swojego „zewnętrza”. Nie ma podmiotu zdolnego do usytuowania się na zewnątrz władzy. Władza jest anonimowa. Większość ludzi posiada jakąś jej część. We wszelkich relacjach społecznych istnieją cząstki władzy. Władza może wcielać się nie w osoby, lecz w funkcje. Także w akty pisania i czytania.
DYSKURS – zbiór społecznie usankcjonowanych praktyk wypowiedzeniowych, określający zarówno miejsce podmiotu, jak i status rzeczywistości. Rzeczywistość istnieje jako wypadkowa różnych wypowiedzi na jej temat (czyli ma status dyskursywny). Jednostka staje się podmiotem, gdy przyjmuje jako własne reguły danego dyskursu, narzucającego jej określone wartości i przekonania (= ideologię). Dyskurs nigdy nie jest neutralny światopoglądowo i jest podstawowym warunkiem konstruowania tożsamości („powiedz mi co myślisz, a powiem ci kim jesteś”). Pierre Bourdieu wprowadził pokrewne do dyskursu pojęcie „habitus” (łac. Zwyczaj) na określenie „uspołecznionej subiektywności”, zbioru dyspozycji i preferencji, dzięki którym świat staje się dla jednostki zrozumiały i czytelny.
Dyskurs dzieli świat nauki na dyscypliny, ustala dyscypliny wiedzy, które są od siebie oddzielne. Ustala ich granice.
Dyskurs kontroluje przedmiot badań. Pozwala na ustalenie co należy do danej dyscypliny.
Dyskurs nie opisuje rzeczywistości istniejącej uprzednio.
Społeczeństwo i tożsamość jednostkowa mają charakter dyskursywny.
Źródła: Teorie literatury XX wieku + wykłady