Niepełnosprawności fizyczno-ruchowe

• Obejmuje uszkodzenie spowodowane przez wady wrodzone (np. stopa końsko-szpotawa, brak kończyny itp.),

• uszkodzenia spowodowane przez chorobę (np. gruźlica kości itp.)

• uszkodzenia innego pochodzenia (np. mózgowe porażenie dziecięce, amputacje, złamania, poparzenia powodujące przykurcze)

• Niektóre zaburzenia włączane zwyczajowo do kategorii niepełnosprawności ruchowej powodują również długotrwałe problemy ze zdrowiem

Główne grupy dziecięcych niepełnosprawności ruchowych

• Zaburzenia neuromotoryczne (neuromotor impairments) są efektem uszkodzenia cun powodującego zaburzenia neurologiczne (neurological impairments), które ograniczają kontrolę mięśni i poruszanie się

• Choroby mięśniowo-szkieletowe (muscular/skeletat conditions) powodują zwykle trudności z panowaniem nad ruchami lecz ich przyczyna nie jest neurologiczna

Typy schorzeń neuromotorycznych

Schorzenie	Opis
zaburzenia napadowe	Padaczka – nawracające napady powodowane odbiegającą od normy elektryczną aktywność mózgu. Leczenie farmakologiczne
mózgowe porażenie dziecięce	Nieuleczalne, niepostępujące schorzenie, spowodowane uszkodzeniem mózgu, które czasem ogranicza zdolność do kontrolowania grup mięśni czy funkcjonowania motorycznego w określonych obszarach ciała lub całego ciała. Mogą się z nim wiązać różne sprzężone niepełnosprawności. Leczenie – terapia ruchowa.
choroby rdzenia kręgowego	Wrodzona wada rdzenia kręgowego, rozszczep kręgosłupa. Ograniczenie kontroli nerwowej nad organami i mięśniami kontrolowanymi przez nerwy znajdujące się poniżej poziomu uszkodzenia. Urazy głowy, rdzenia kręgowego - trwała niepełnosprawność. Opieka medyczna: dbanie o skórę w okolicy uszkodzenia, funkcje pęcherza moczowego i zwieraczy, terapia ruchowa
choroba Heinego-Medina	Wywołana infekcją wirusową. Potrzeby jw.
dystrofia mięśniowa	Rzadka, nieuleczalna , postępująca choroba (osłabienie i zanik mięśni) Opieka medyczna: wspomaganie płuc, zapobieganie stanom zapalnym, terapia ruchowa
stwardnienie rozsiane	Choroba przewlekła, występuje u dorosłych. Powoduje uszkodzenie i rozpad osłonek mielinowych, zakłócając transmisję sygnałów elektrycznych z mózgu do innych części ciała. Opieka medyczna: jw.

Problemy uczniów z niepełnosprawnością ruchową

• Wiele aktywności edukacyjnych wymaga właściwego chwytania i współpracy obu rąk (manipulowanie przedmiotami/pomocami dydaktycznymi, prowadzenie doświadczeń) może być nieosiągalnych.

• Ograniczenia w pamięci ruchowej i trudności w odtworzeniu pokazanego ruchu, w odpowiedniej kolejności sekwencji ruchowej.

• Problemy z przyjęciem prawidłowej pozycji siedzącej, zwłaszcza przez dłuższy czas (szybkie męczenie się, trudności w koncentracji uwagi itp.)

• Problemy z wodzeniem wzrokiem (trudności z czytaniem, kontrolowaniem wykonywanych czynności, prowadzeniem obserwacji)

• Występowanie synkinezji (dodatkowych ruchów) – niepotrzebne zużycie energii, wydłużenie czasu wykonywania czynności)

• Zaburzenia motoryczne mowy

Wsparcie edukacyjne wymaga:

• Zniesienia barier architektonicznych w szkole i w środowisku funkcjonowania ucznia

• Dostosowania stanowiska do nauki umożliwiającego aktywność własną ucznia

• Wykorzystania specjalistycznych pomocy i przyborów szkolnych, medialnych

• Większego niż standardowe użycia w edukacji środków informatycznych (podręczniki szkolne, zeszyty w formie elektronicznej – możliwość regulowania czcionki, liczby zadań na stronie, wielkości rysunków

• Wspierania porozumiewania się ucznia niemówiącego za pomocą metod komunikacji niewerbalnej

• Zamiast potrafi wykonać na formę wie, jak wykonać.

Padaczka (epilepsy)

• Napady małe (absence seizures) (typu petit mal) – krótka utrata świadomości

• Proste napady częściowe (simple partial seizures) – wrażenie zniekształcenia otoczenia i niewytłumaczalnych zdarzeń

• Złożone napady częściowe (complex partial seizures) (psychomotoryczne lub ogniskowe)

• Uogólnione napady toniczno-kloniczne (generalized tonic-clonic seizures) (dawniej typu grand mal) – najpoważniejszy rodzaj ataku, charakteryzujący się drgawkami i utratą świadomości.

Typ ataku	Opis	Zalecane działanie
Mały	Chwilowa utrata świadomości, czasami w połączeniu z mruganiem albo ruchami twarzy lub ramion; może zdarzać się często. Po epizodzie pełna świadomość	Upewnij się, czy dziecko nie straciło kluczowych części lekcji.
Częściowy prosty	Bez utraty świadomości. Brak kontroli ruchów ciała; doświadcza uczuć, wizji, dźwięków i zapachów, które nie są prawdziwe	Jeżeli dziecko jest przestraszone, pociesz je i uspokój.
Częściowy złożony	Ograniczona świadomość, dziecko nie reaguje na polecenia, zachowania niewłaściwe i niecelowe. Atak krótkotrwały (1-2 min.); po epizodzie dziecko nie wie co się dzieje; nie przypomina sobie napadu	Zachowaj spokój, mów łagodnie, odprowadź dziecko na miejsce, zapewnij bezpieczeństwo, nie zwracaj uwagi na niekontrolowane zachowania; upewnij się, że dziecko w pełni odzyskało świadomość, pomóż mu zrozumieć co, się dzieje
Uogólniony toniczno-kloniczny	Ciało sztywnieje i wykonuje krótkie, urywane, gwałtowne ruchy, utrata świadomości i kontroli nad oddawaniem moczu; nierówny oddech. Napad trwa kilka minut. Po napadzie dziecko może nie wiedzieć, co się dzieje, być zmęczone lub wojownicze	Zachowaj spokój, ułóż dziecko na podłodze, odsuń przedmioty, o które mogłoby się uderzyć, rozluźnij ubranie, szczególnie wokół szyi, połóż jego głowę na boku na poduszce, nie wkładaj nic do ust, nie krępuj ruchów, po zakończeniu drgawek, pozwól mu leżeć, potem włącz je w dalsze zajęcia w klasie, przy napadach dłuższych niż 5 min. wezwij pogotowie

Mózgowe porażenie dziecięce (cerebral palsy)

• Nie jest chorobą, lecz zespołem niepostępujących objawów, wynikających z trwałego uszkodzenia mózgu, znajdującego się w stadium nie zakończonego rozwoju

• Jest następstwem uszkodzenia spowodowanego na ogół niedotlenieniem mózgu przed, w trakcie lub zaraz po urodzeniu dziecka

• Nabyte porażenie mózgowe – uszkodzenie mózgu w wyniku wypadku, infekcji, maltretowania

• Stopień niepełnosprawności zależy od dokładnej lokalizacji uszkodzenia , stopnia uszkodzenia i zakresu zmian w oun.

• Uszkodzenie mózgu może polegać na ubytku tkani nerwowej lub jej wadliwym funkcjonowaniu.

• Obraz objawów zmienia się z wiekiem, stopniowo zgodnie z porządkiem dojrzewania struktur mózgowych

Obszary ciała dotknięte porażeniem:

W obrębie narządów ruchu obserwujemy porażenia i niedowładu, zaburzenia napięcia mięśniowego, ruchy mimowolne, zaburzenia równowagi i niezborność ruchów.

• Monoplegia

• Paraplegia

• Hemiplegia

• Tetraplegia

Obszary ciała dotknięte porażeniem:

Postaci mpd ze względu na rodzaj zaburzeń ruchowych:

• Postać spastyczna – ruchy sztywne

• Atetoza – ruchy mimowolne – bezcelowe i nieopanowane; ruchy celowe - nieprecyzyjne

• Ataksja – ruchom przeszkadzają zaburzenia równowagi i postrzegania przestrzeni

Uczniowie mogą też potrzebować specjalnych pasów, by podtrzymać dotknięte porażeniem kończyny i uczynić je bardziej funkcjonalnymi albo uniknąć ich przykurczy (contractures).

• Lokalizacja uszkodzenia mózgu warunkuje deficyty różnych funkcji: ruchu, wzroku, mowy, funkcji poznawczych, emocjonalnych.

• Zaburzenia towarzyszące: zaburzenia mowy, zaburzenia wzroku, słuchu, upośledzenie umysłowe, padaczka, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne itp.

• Deficyty fragmentaryczne: zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, lateralizacji, schematu ciała, brak orientacji w przestrzeni, zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, koncentracji uwagi, analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej.

Zaburzenia towarzyszące mpd:

• Zaburzenia mowy różnego typu i stopnia u dzieci z mpd – gdy uszkodzona jest lewa półkula mózgu; zaburzenia mogą mieć też podłoże społeczne, wynikają z ograniczenia możliwości nabywania doświadczeń, słabego kontaktu emocjonalnego z otoczeniem (rówieśnikami) lub lęku; braku motywacji lub opóźnienia rozwoju umysłowego; pierwotne uszkodzenie narządu słuchu

• Poziom rozwoju umysłowego – im wyższy poziom inteligencji, tym większy potencjał dziecka

• Zaburzenia wzroku – krótkowzroczność, dalekowzroczność, zaburzenia akomodacji, ubytki w polu widzenia, nieprawidłowe ruchu gałek ocznych, zez, u małych dzieci z mpd – problemy w postrzeganiu barw, kształtów, określaniu stosunków przestrzennych

• Zaburzenia słuchu – niewyraźne słyszenie, brak rozumienia mowy – mowa zniekształcona, nadwrażliwość na bodźce słuchowe

Deficyty fragmentaryczne u dzieci z mpd:

• Zaburzenia schematu ciała (somatognozji) – problemy z rozwojem tożsamości, problemy wychowawcze, poznawcze, rozwoju mowy. Trudności w ubieraniu się, niska samoocena, zły obraz własnego ciała, poczucie odmienności, obniżenie poziomu motywacji, depresje

• Zaburzenia orientacji przestrzennej – w przestrzeni własnej osoby, w przestrzeni okołoosobowej, w przestrzeni bliskiej, dezorientacja topograficzna, upośledzenie czynności konstrukcyjnych i grafomotorycznych.

• Zaburzenia lateralizacji – skrzyżowana lateralizacja – zaburzenia schematu ciała, opóźnienie rozwoju lateralizacji – trudności w pisaniu i czytaniu.

• Zaburzenia koncentracji uwagi – łatwa męczliwość, nadmierna wrażliwość układu nerwowego, problemy w postrzeganiu , skutki działania leków przeciwpadaczkowych, poczucie dyskomfortu lub bólu wywodzące się z deformacji neuroortopedycznych.

• Zaburzenia myślenia abstrakcyjnego – wynika z nieprawidłowego działania analizatorów (wzrok, słuch), obniżonego poziomu rozwoju umysłowego, ograniczonych możliwości nabywania doświadczeń trudności w matematyce

Typy schorzeń mięśniowo-szkieletowych

Schorzenie	Opis
Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów	Choroba autoimmunologiczna, powoduje obrzęk, unieruchomienie i ból stawów. Opieka medyczna: leczenie farmakologiczne, terapia ortopedyczna i ruchowa
Wady kończyn	Kończyny krótsze, zdeformowane lub ich nie ma na skutek wad wrodzonych albo urazów. Protezowanie lub wyposażenie w sprzęt poprawiający funkcjonowanie
Choroby układu kostnego	Karłowatość, zaburzenia rozwoju kości długich. Opieka medyczna: podanie ludzkiego hormonu wzrostu. Kostnienie niedoskonałe (ch. kruchych kości) na skutek braku odpowiedniej ilości wapnia – złamania, nieprawidłowe zrastanie się kości, utrata wysokości ciała. Terapia ruchowa, leczenie farmakologiczne Skolioza boczna - występuje w okresie dorastania, w ostrej formie może prowadzić do ograniczenia ruchomości ciała. Monitorowanie stopnia skrzywienia, ćwiczenia

Przyczyny i zapobieganie

Co powoduje zaburzenia fizyczno-ruchowe?

• Alergie i infekcje

• Dziedziczenie

• Wypadki i urazy

• Wielorakie czynniki

• Przyczyny nieznane

Jak można zapobiec niepełnosprawnościom fizyczno-ruchowym i specjalnym potrzebom zdrowotnym?

• Dobra opieka prenatalna

• Powszechne programy szczepień

• Unikanie urazów

• Zapobieganie chorobom zakaźnym i innym

• Leczenie

Czynniki wpływające na przebieg i efekty uczenia się

• Zmęczenie

• Nieobecności w szkole

• Trudności w skupieniu uwagi

• Słabość mięśni

• Brak koordynacji ruchowej

• Wygospodarowanie czasu na drzemkę lub odpoczynek

• Nabycie umiejętności obsługi sprzętu medycznego dziecka

• Dbanie o bezpieczeństwo dziecka

• Zaplanowanie spotkań z osobami wspomagającymi dziecko

• Praca z rodzicami

• Przemyślane dobieranie zadań domowych pod względem złożoności i długości

• Dostosowanie otoczenia do potrzeb fizyczno-ruchowych ucznia

• Współpraca z innymi

• Zachowanie proporcji przy uwzględnianiu potrzeb wszystkich uczniów