Julian Tuwim ♥
Wstęp do BeeNki:

Dzieciństwo w Łodzi:

• urodzony 13.09.1894 r. w Łodzi.

• rodzina mieszczańska, pochodzenia żydowskiego (Ojciec: prokurent w banku).

• w Łodzi Tuwim spotkał się z kabaretem i folklorem ulicznym. Doznał tam pierwszej fascynacji miastem.

• Warszawa:

• 1916: Tuwim przenosi się do Warszawy i rozpoczyna studia na Uniwersytecie Warszawskim. Studiuje prawo i filozofię, obydwa kierunki porzuca.

Twórczość:

• pierwsze próby poetyckie Tuwim ogłasza w akademickim piśmie Pro Arte et Studio, potem także publikuje w krakowskich Maskach i poznańskim Zdroju.

• był tłumaczem: przekładał na esperanto Staffa i Tetmajera.

• 1918: dytyramb Wiosna, w czasopiśmie Pro Arte et Studio.

• następnie publikował w Wiadomościach literackich (również red. Mieczysław Grydzewski).

Lata wojny:

• w ostatnim pięcioleciu międzywojnia jest on atakowany przez pisma skrajnie prawicowe. Propagują one tezę, że Tuwim nie jest Polakiem, ale Żydem, który wnosi do języka polskiego obce akcenty (małpy rude śmierdzące zakłamane). Po roku 1936- dynamika jego twórczości słabnie.

• lata wojny Tuwim spędza na emigracji. Przebywa w Paryżu, potem w Brazylii i w Stanach Zjednoczonych. W tych latach pisze Kwiaty polskie.

Ostatnie lata działalności:

• W 1941 wraca do Warszawy i zostaje kierownikiem artystycznym Teatru Nowego.

• Obejmuje w Problemach rubrykę Cicer cum caule, czyli groch z kapustą. Panopticum i archiwum kultury. Publikuje w niej ciekawostki literackie ze swoim komentarzem.

• W 1951, otrzymuje państwową nagrodę literacką I stopnia.

• Umiera nagle 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem, dokąd wyjechał z rodziną na urlop.

Tuwim w kręgu Skamandrytów:

• skupieni wokół pisma Skamander, redaktor: Mieczysław Grydzewski.

• nazwa: nazwa greckiej rzeki w Azji Mniejszej. Aluzja do Akropolis Wyspiańskiego Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą.

• debiut Tuwima był objawieniem poezji radykalni nowej.

• twórczość Tuwima i Skamandrytów stanowiła odpowiednik tendencji, które w liryce zachodnioeuropejskiej skrystalizowały się w latach 90tych wieku ubiegłego.

(pozwoliłam sobie nie opracowywać tendencji i przemian w poezji oraz poetyki samych skamandrytów, to należy do innego zagadnienia :) )

Wczesna twórczość Tuwima:

• Czyhanie na Boga

• Sokrates tańczący

• Siódma jesień

Cechy:

• zaborczy optymizm (witalistyczna wizja świata).

• urbanizm (miasto w dniu codziennym).

• nowy bohater liryczny (mieszkaniec owego miasta).

• dynamizacja liryki (upodobnienie utworu do żywej, potocznej wypowiedzi).

• oparcie wierszy na potocznej mowie obywatela wielkiego miasta.

• obraz poezji- jej nadejście jest porównywane do objawienia Boga, twórczość poetycka ma wymiar sakralny.

• religia- panteistyczne przekonanie o boskości wszystkiego co stworzone (dostrzeżenie wartości współczesnego świata, Bóg jest w stworzeniu, świat jest sakralizowany, poezja ma za zadanie go opiewać)

• deifikacja wielkiego miasta, Tuwim wprowadza do poezji nowe tematy (codzienność),

• w związku z tym sięga do tych gatunków liryki, które są traktowane jako niskie, np. dytyramb.

• w obręb poezji wchodzi język potoczny

• Tuwim kształtuje sytuacje liryczną na wzór potocznej rozmowy, dowodzi w ten sposób, że potocyzmy w obrębie poezji są naturalne, nie są żadną stylizacją.

Gatunki:

• obrazek rodzajowy: prosta relacja wierszowana o jakimś zdarzeniu. Poeta to swego rodzaju reporter, który przekazuje informację. Kształtuje się tu swego rodzaju poezja faktu. (np. Piotr Płaksin).

• liryka rozmowy: Tuwim nie tylko wprowadza potocyzmy, oraz potoczną składnię. Stara się też zachować intonację żywego wypowiedzenia. Jest to w większości wypowiedź w dialogu, adresat, mimo że jest obecny, nieczęsto zabiera głos. Obecność adresata wpływa na podmiot liryczny, zwraca on uwagę na odpowiedzi (zwykle przemilczane, sygnalizowane czytelnikowi). W tej liryce najpełniej uwidocznia się kreowany przez Tuwima bohater liryczny- człowiek dnia codziennego. (Sen złotowłosej dziewczynki)

• poezja eksklamacji, żywiołowych wykrzyknień: jest to zwykle poezja zachłystująca się światem. Wiersze te nie tylko wyrażają emocje zafascynowanego ruchem bohatera, ale też opiewają świat, pełnią rolę hymnów. (Wesoła pieśń o domu)

Nurty:

• pozostałości po Młodej Polsce: mimo, że Tuwim i skamandryci ją programowo negowali.

1. metaforyka: obiegowe formuły (np. tęsknica, szarooka Kseni)

2. nastrojowość (głównie erotyki w Siódmej jesieni)
   

• impresjonizm: ze względu na nastrojowość, w której wielką rolę odgrywa ulotne wrażenie, można mówić o impresjonistycznym charakterze poezji Tuwima (gł. erotyki): impresjonizm polegał głównie na personifikacji stanów psychicznych, wobec określonych faktów (Irysy). Wiersze te mają charakter melodyjny, pieśniowy.

• ekspresjonizm: Tuwim nigdy nie był programowym ekspresjonistą. Jednak przebrzmiewają w jego twórczości pewne cechy tego nurtu:

1. ekspresjonistyczne ujęcie liryki, jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki.

2. jednostka swe odczuwanie traktuje jako formę działania.

3. negowanie pojęcie poetyckości, według którego w ramach liryki można było posłużyć się nielicznymi sposobami wypowiedzi.

4. brutalizacja materiału poetyckiego. (Wiosna)

• futuryzm:

1. dynamiczne ujęcie życia współczesnego

2. dążenie do stworzenia języka poetyckiego, który by nie miał odpowiedników w codziennej komunikacji, był tylko językiem poezji. (Słopiwenie)

• odwołania archaiczne: trzy kręgi aluzji:

1. antyczny

2. ewangeliczny

3. archaiczno- słowiański.

Charakterystyczne dla Tuwima jest, że wkomponowuje te elementy w obraz miasta (Sokrates tańczący, Chrystus miasta).

Dojrzała twórczość Tuwima:

Słowa we krwi

Co się zmieniło w porównaniu z okresem wczesnej twórczości?:

• znika krzepki optymizm.

• miejsce młodzieńczej zadziorności zajmuje refleksyjność.

• wyeliminowanie natrętnego sentymentalizmu.

• coraz mniej brutalizacji.

• ograniczenie impresjonizmu (jedynie cały wiersz był utrwaleniem przelotnej chwili)

• pojawia się motyw wspomnień dzieciństwa.

• przejście od całkowitej aprobaty świata do postawy krytycznej.

• posługiwanie się ironia, dystansem do świata (Wiersze o fryzjerach).

• w poezji Tuwima nie ma momentów przełomowych: jest ona ewolucyjna, wobec tego elementy wprowadzone na początku pozostają, przybierają tylko inną postać.

• tematyka wierszy: praca poety, twórczość poetycka jest jak zawód rzemieślnika.

• emocjonalizm: ujawniał się we wcześniejszych wierszach, ale najbardziej klarowny stał się w tomie Słowa we krwi.

• zmieniły się właściwości języka Tuwima:

1. potoczność: język potoczny nadal stanowi podstawowe tworzywo, jest jednak inaczej rozumiany. Tuwim przestaje realistycznie naśladować język potoczny, przejmuje tyklo niektóre elementy. Język potoczny jest ważny w utworach Tuwima, bo nadaje dynamizmu jego wierszom.

2. instrumentalizacja głoskowa: często ma funkcje onomatopeiczne, nadaje kształt dźwiękowy całemu wierszowi.

3. słowo u Tuwima jest silnie eksponowane, szuka swoistości w słowie poetyckim. Dbał o to, żeby język był widoczny w wierszu. Utwór jest emocją utrwaloną w słowie, tylko dzięki słowu może istnieć.

4. Tuwim to poeta-słowiarz. Wykorzystuje swoją rozległą wiedzę na temat języka, usiłuje zapanować nad nim w całości: nad takim, jakim był niegdyś i jaki jest obecnie.

5. problemy: język-możliwości ekspresji, język-praca poety.

Co pozostało:

• kreacja bohatera lirycznego- prostego człowieka

• wprowadzanie w obręb liryki języka potocznego

• formy wypowiedzi.

• wykrzyknienia, pytania retoryczne.

Związki z romantyzmem:

• w procesie rozwoju twórczości Tuwima związki z romantyzmem zaczynają odgrywać coraz większą rolę.

• w pierwszym okresie poezja była przesiąknięta tematyką miejską, cywilizacja to była wartość absolutna. Później wobec przemian historycznych pojawiają się pytania: jaka jest rola poety wobec świata, kim powinien być wobec niego?

• poeta jako bohater wierszy staje się:

• romantycznie zorientowanym sędzią współczesności

• człowiekiem kultury który kulturze współczesnej przedstawia wzorce tradycyjne wielkiego humanizmu europejskiego

• poetą-wirtuozem, zafascynowanym językiem, jako głównym elementem warsztatu literackiego.

• zwrot Tuwima w stronę romantyzmu nastąpił, gdy odczuł grozę współczesnej historii. Romantyzm pozwalał mu przeciwstawić jednostkę „ja”, wobec świata. To „ja” jest ideą najwyższą.

• nie przyjął idei poety-wieszcza narodowego.

Ideały horacjańskie:

• z biegiem czasu Tuwim jawił się jako spadkobierca humanistycznych tradycji Europy.

• staje się człowiekiem kultury, przeciwstawionym współczesnej dziczy pogańskiej.

• Horacy jest dla Tuwima symbolem najświetniejszych tradycji kultury antycznej. Poeta jest jego spadkobiercą.

Koncepcja poety-wirtuoza:

• wewnętrzne sprawy warsztatu poetyckiego stają się celem ucieczki od współczesności.

• w ramach tej koncepcji Tuwim występuje jako mistrz, który zawładnął sztuką poetycką i może nią igrać, demonstrować publiczności swój kunszt.

Tuwim satyryk- „Bal w operze”:

• w twórczości Tuwima można spotkać satyrę różnorako rozumianą: od ulotnych wierszyków, kabaretów, pism, do poematów.

• jako satyryk negował stare modele obyczajowe, będące wyrazem zacofania. Ze względu na coraz bardziej antysemicki charakter sanacji, Tuwim przyjął postawę całkowitej negacji.

• Bal w operze:

1. jedno z największych osiągnięć Tuwima.

2. fantastyczno-satyryczna ballada.

3. satyra wykorzystuje groteskowo wyolbrzymione obrazy, posługuje się słowem tworzącym kalambury, groteskowe deformacje.

4. tworzy bogaty i dynamiczny obraz poetycki.

5. satyra jest skierowana do elity sanacyjnej, daje obraz Polski międzywojennej.

6. katastroficzna wizja świata, któremu grozi zniszczenie.

7. poeta sięga po elementy właściwe ekspresjonizmowi: np. łączenie obrazu z motywem zjawisk astronomicznych.

8. kontrasty: łączenie wulgaryzmów, języka potocznego, z językiem „udziwnianym”, egzotycznym.

9. hiperbolizująca groteska nadaje charakter apokaliptyczny (w pierwodruku był opatrzony cytatami z Apokalipsy)

10. noc balu ma się stać syntezą całej epoki, stąd obrazy wymiany miasto-wieś, cyrkulacja pieniądza.

Od momentu wojny zaczyna się kryzys twórczości Tuwima.

Poezja wojenna i powojenna:

• rok 1939 stanowił koniec formacji obyczajowej, koniec dotychczasowego świata, w którym Tuwim był osadzony.

• nigdy nie znalazł środku wyrazu, który dobrze opisałby jego przeżycia wojenne.

• Kwiaty polskie: pisane na emigracji.

1. wykorzystanie romantycznego poematu dygresyjnego.

2. nie stanowi spoistej całości.

3. przeniknięty echami powieści obyczajowej.

4. nigdy ich nie dokończył.

Lata powojenne:

• głównie tłumaczenia.

• ciekawostki literackie.

***

Podręcznik do dwudziestolecia:

Marsylianka życia, Teofania :

• sakralizacja Poezji, traktowanie Nowej Poezji jak objawienia Boga.

• poezja to siła, która dynamizuje, prowadzi ku ekstazie.

Wiosna:

• wiersz brutalny, mający cechy moralnej i estetycznej prowokacji.

• ukazuje z obrzydzeniem, ale i pewną dozą fascynacji odwrotną stonę „wiosennego kultu erosa”.

• wiersz ten wywołał burzę i protest, pierwszą prasową „wojnę” wokół poezji Tuwima.

Poezja:

• zaprojektowana w tym wierszu zostaje nie tylko nowa poezja, ale i nowy Poeta.

• Poeta: natchniony prorok nowej poezji. Jest on „barbarzyńcą”, człowiekiem pierwotnym, częścią tłumu. (typowo skamandrycka wizja poety, poezja szarego człowieka, pisana przez szarego poetę.)

• na miejscu poety-medium pojawia się skromny, prywatny człowiek, nieco przelękniony zyciem, nie najlepiej czujący się w mieście, z chęcią uciekający na prowincję.

Słowopiewnie:

• cykl wierszy pisanych jak gdyby prapolskim, czy prasłowiańskim językiem, nigdy nie istniejącym, a jednak zrozumiałym.

• Tuwim zwracał uwagę na brzmienie słów i ich melodię, stąd ten cykl.

Słowo i ciało: otwiera tom Słowa we krwi.

• inna koncepcja poetyckiego języka.

• słowo jest identyczne z rzeczą.

Sitowie:

• tematyka: rola poety, kim jest, jak odbiera świat, czym jest poezja.

• podmiot liryczny: rozdarcie między obrazem z dzieciństwa, a obrazem który widzi poeta, obrazem który musi ubrać w s ł o w a.

• podmiot tęskni za widzeniem rzeczy „takimi, jakie są”.

• poezja to zadanie i przymus, dla poety jest nieustannym zmaganiem.

***

Notatki:

Żydek

„ja liryczne”: obserwator wydarzeń, który przedstawia historię małego żydka, mówi o jego cierpieniu.

„ja liryczne” to także Żyd.

rozszczepienie podmiotu lirycznego:

„ja”- pan w oknie

„ja”- prezentacja młodego chłopca

„ja”- poeta- Żyd

motyw Żyda- wiecznego tułacza, tego który nie może znaleźć miejsca na świecie.

topos: upiora, zjawy, ducha.

dylematy związane z tozsmością:

poczucie wyobcowania, odrzucenia przez świat.

Pogrzeb Prezydenta Narutowicza:

liryka o walorach dokumentalnych

liryka apelu, skierowana do zabójców prezydenta.

elementy żałobne: kolorystyka.

krew- element zbrodni

zaangażowanie w życie polityczne.

Pogrzeb Słowackiego

nawiązanie do historii: sprowadzenie zwłok Słowackiego do Polski.

pogrzeb miał pełnić rolę państwotwórczą, podbudować naród do działania.