Antropologia kulturowa gr. II

Według nauki człowiek jest zaliczany do świata zwierząt i jest jednym z wielu gatunków zamieszkujących naszą planetę. W XVII wieku szwedzki przyrodnik Linneusz stworzył system klasyfikacji zwierząt. Wprowadził on dla każdego zwierzęcia nazewnictwo dwuimienne (binominalną nomenklaturę). Każda nazwa dwuimienna składa się z nazwy rodzajowej oraz gatunkowej. Przykładowo Microtus nivalis (nornik śnieżny). Za podstawę swej klasyfikacji przyjął budowę i funkcje ciała, sekwens wzrostu. Współcześnie bierze się jeszcze pod uwagę skład krwi, strukturę białek oraz materiał genetyczny.

Najmniejszą istotną jednostką taksonomiczną jest gatunek.

Gatunek- grupa organizmów, w obrębie której może zachodzić krzyżowanie, dawanie płodnego potomstwa.

Cechy typowo ludzkie to splot cech spotykanych w obrębie rzędu naczelnych. Cechy anatomiczne to:

- pionowa postawa ciała; jednym z warunków pionowej postawy ciała jest usytuowanie otworu potylicznego (foramen magnum) bardziej ku przodowi czaszki niż u czworonogów. Człowiek jest istotą pedomorficzną, czyli zachowującą cechy płodowe.

- dwunożny chód; u człowieka polega na kroczeniu, człekokształtne potrafią wykonać nawet kilka kroków np. gdy się bronią lub zdobywają pożywienie. Chód umożliwia człowiekowi masywna miednica. U człekokształtnych które mają większą klatkę piersiową i pas barkowy motoryka jest utrudniona przez to ze górna część zbyt masywna a dolna jest zbyt słaba. Chód możliwy jest tylko dzięki podwójnie wysklepionej stopie

- manipulacyjna dłoń; człowiek posiada przeciwstawny kciuk, dzięki czemu najszybciej i najsprawniej wykonuje chwyt precyzyjny. Typy chwytów: siłowy (równoległe zaciśnięcie palców na przedmiocie), papierosowy, precyzyjny (łapanie czubkami palców wzajemnie przeciwstawnych).

- duży mózg; wszystkie naczelne w porównaniu z innymi ssakami maja duży mózg w stosunku do wagi ciała

- człowiek ma proporcjonalną twarzoczaszke w stosunku do mózgoczaszki. W porównaniu z innymi ssakami wszystkie naczelne mają mniejszą twarzoczaszkę, skrócona żuchwę i wyższą mózgoczaszkę

Cechy fizjologiczne:

- budowa i funkcjonowanie mózgu

- funkcjonowanie zmysłów; człowiek ma słaby węch, jak u wszystkich naczelnych najsilniej rozwinięty wzrok i dotyk

Wzrok- oczy z przodu czaszki-widzenie stereoskopowe; ocena odległości, widzenie głębi, perspektywa

Dotyk- zakończenia nerwowe pozwalają na wyczuwanie kształtu, temperatury czy faktury przedmiotów, rozpoznawanie przedmiotów w ciemności

- długi okres dochodzenia do dojrzałości np. u naczelnych, szympans- matka jest z dzieckiem do 4 lat

Cechy behawioru. By zrozumieć zachowanie człowieka należy uwzględnić czynniki biologiczne takie jak życie społeczne, przekazywane normy i reguły życia, dzieje się to poprzez artykułowana mowę umożliwioną przez odpowiednią budowę krtani.

Cechy intelektu. Zdolność przewidywania własnych czynów konieczna przy tworzeniu narzędzi i posługiwaniu się nimi. Uogólnianie, kojarzenie, zapamiętywanie, myślenie abstrakcyjne.

Człowiek jest więc hipermorficznym naczelnym. Największe podobieństwo występuje miedzy człowiekiem a małpami (rodzina Pondigae- człekokształtne) szympans, goryl, orangutan, gibbon.

Człowiek należy do jednej z rodzin rzędu naczelnych zwanej Hominidae (człowiekowate) i jest jej jedynym żyjącym przedstawicielem.

RODZINA HOMINIDAE

- wyodrębniła się z pnia wyższych naczelnych, z małp słabo brachiacyjnych

-proces ten rozpoczął się 14 mln lat temu

-w trakcie rozwoju Hominidae dokonał się proces hominizacji ( to w teorii ewolucji termin który oznacza proces powstania gatunku człowieka rozumnego Homo sapiens. W filozofii chrześcijańskiej terminem tym określa się proces "dojrzewania do pełni człowieczeństwa" w sensie duchowym.)

RODZAJ RAMAPHITEKUS

- hipotetyczny najwcześniejszy rodzaj Hominidae

- uważany za wspólnego przodka Pongidae i Hominidae

- mógł od czasu do czasu przyjmować pionową pozycję, chociaż w zasadzie był czworonogiem

RODZAJ AUSTRALOPITHECUS

- małpa południowa; istota odkryta przez Darta

- żył w środowisku sawannowym pol., wsch. i środkowej Afryki

- od pasa w dół człowiek, od pasa w górę ciało małpy

-chód chwiejny przypominający truchcik

-masywna szczęka

- bardziej pionowy profil czaszki

-pojemność czaszki podobna do szympansa

-dłoń nie była bardziej chwytna niż małp człekokształtnych

- wzrost 120-130 waga 40

- wyżynanie się zębów w tym samym czasie co u Homo Sapiens, długi kontakt dziecka z matką jest szansa na przekazywanie wiedzy wyuczonej

- społeczny gromadny tryb życia; wędrowały i zakładały obozowiska

- wzrost roli pożywienia mięsnego- rozwój czynności łowieckich-wzrost znaczenia ojca

- używali prostych naczyń z liści, skorup orzechów

- nie umiał przenosić wody

HOMO HABILIS

- trudność z klasyfikacją czy to gatunek australopiteka czy gatunek rodzaju Homo

- człowiek umiejętny (homo habilis)

- zupełnie wyprostowana postawa ciała

- podwójnie wysklepiona stopa, paluch nie był przeciwstawny

- bardziej chwytna dłoń, kciuk bardziej przeciwstawny niż u australopiteka

- większy mózg

- bogatsze zachowania narzędziowe-pierwszy objaw kultury

RODZAJ HOMO, GATUNEK HOMO ERECTUS

- żył od miliona do 200 tyś lat temu

- posiadał wszystkie podstawowe cechy ludzkie ( całkowicie spionizowana postawa ciała, wyłącznie dwie nogi, całkowicie przeciwstawny kciuk, duży mózg, tworzył wiele typów narzędzi, złożony sposób komunikacji

- żył w gromadach, zbiorowo polował na zwierzęta, był dobrym łowcą

-zamieszkiwał jaskinie, obozowiska miały charakter stały, zakładane nad wodami, po wyeksploatowaniu terenu przemieszczał się dalej

- znał ogień, ale nie umiał go rozpalać, tylko go podtrzymywał

- skuteczna komunikacja, ale raczej nie możliwa (brak odpowiedniej budowy aparatu mowy)

- przemysły związane z obróbka kamienia, ewolucja od perkusyjnej (uderzanie samego materiału podlegającego obróbce) do naciskowej (uderzanie narzędziem o materiał, bardziej precyzyjny, wprowadzany w ostatniej fazie istnienia tego gatunku

HOMO SAPIENS (człowiek rozumny)

Do tego gatunku obecnie zalicza się Homo sapiens sapiens oraz neandertalczyka

Człowiek neandertalski pojawił się około 350- 70 tyś lat temu neandertalczyk wczesny; ok. 70-40 tyś neandertalczyk klasyczny. Obszar wystepowania: wczesny- Europa, klasyczny- Europa, Bliski Wschód, Afryka Pn. Pojemność czaszki- średnio 1700 cm3. Masywnie zbudowany, 165-175 cm wzrostu, silnie rozwinięte wały nadoczodołowe, nogi krótsze niż u człowieka współczesnego, charakterystyczne wygięcie kości udowej; inne części szkieletu neandertalczyka i człowieka współczesnego są prawie nie do odróżnienia.

- doskonały łowca

- przemysł, kultura mustierska: wyspecjalizowana broń myśliwska, nowy surowiec do wyrobu narzędzi-kości

- pochówki o charakterze obrzędowym, zwłoki ułożone określonej w odpowiedniej pozycji przykryte płytami skalnymi, grób okładany kręgiem z kamieni, wokół zwłok wbijano np.

czaszki kóz, czasem zwłoki chowano do grobu a na nim sadzono rośliny ozdobne. Wszystko to świadczy o rozwiniętym myśleniu o śmierci i życiu po nim

- w schyłkowym momencie jego życia nastąpił wzrost wytworów kultury i standardowych narzędzi

Biologiczne relacje między neandertalczykiem i człowiekiem współczesnym:

-człowiek współczesny jest biologicznym i kulturowym spadkobiercą neandertalczyka klasycznego powstałego z neandertalczyka pierwotnego

- z neandertalczyka pierwotnego powstały dwie formy: człowiek współczesny i neandertalczyk klasyczny

-człowiek współczesny wywodzi się z nieznanych dziś, wymarłych i nie odkrytych późnych form Homo erectusa.

HOMO SAPIENS SAPIENS (człowiek współczesny)

Najwcześniejsze znane szczątki- człowiek z Cro-Magnonu, żył 40-35 tyś lat temu. Jego cechy anatomiczne: wąski nos, szerokie i wysokie czoło, duży mózg, stosunkowo małe łuki brwiowe i niskie oczodoły, ale miał krótszą i szerszą twarz niż przeciętny człowiek współczesny. Nastąpiło skrócenie szczęki, zmniejszenie jej funkcji trąco miażdżącej dzięki możliwości pieczenia mięsa i rozdrabniania twardych pokarmów za pomocą narzędzi

Człowiek jako istota biologiczna:

Populacje to grupy w obrębie których prawdopodobieństwo biologicznego krzyżowania się jest wysokie. Cała ludzkość jest dziś potencjalną populacją. Z powodu płciowego i egzogamicznego rozmnażania się, z biologicznego punktu widzenia nie istnieją czyste rasy ludzkie.

Rasy ludzkie:

1. Rasa biała- rasa kaukaska

2. Rasa żółta- mongoloidalna

3. Rasa czarna – negroidalna

Niektóre cechy fizyczne wiąże się z adaptacja do danego środowiska np.

- fałda mongolska; ochrona gałki ocznej od wiatru i chłodu

- ciemna pigmentacja ciała i włosów; ochrona przed nadmiernym promieniowaniem UV

To dzięki kulturze wszystkie odmiany człowieka mogą żyć we wszystkich środowiskach przyrodniczych.

Istniejące dziś zróżnicowanie rasowe nie pokrywa się z kulturowym:

- żadna rasa nie ma wyłączności na jakiś typ kultury

-odmienności kulturowe w obrębie jednej rasy są często większe niż pomiędzy zbiorowościami ras odrębnych

- nie ma najmniejszych ograniczeń biologicznych przyswajania sobie cech kulturowych przez zbiorowości rasowo odmienne

Trzeba pamiętać że kultura nie jest przekazywana biologicznie lecz społecznie!