2 PAŹDZIERNIK

SKAŁY MAGMOWE

Podział ze względu na zawartość krzemionki:

- kwaśne

- pośrednie

- zasadowe

Podział ze względu na środowisko powstawania:

- głębinowe

- żyłowe

- wylewne

ALAKALIA – I i II grupa układu + glin

- peraluminowe

- metaluminowe

- peralkaliczne

Skład: kwarc, skalenie, potasowe, plagioklazy, pirokseny, amfibole, oliwiny, łyszczyki (biotyt, muskowit), skaleniowce (w skałach niedosyconych krzemionką)

Nikole skrzyżowane – barwy interferencyjne

Najpierw analizujemy minerały jasne, dopiero potem ciemne

Amfibole i pirokseny:

- żelaziste -> skały kwaśne

- magnezowe -> skały maficzne

Biotyt jest mylony z turmalinem

9 PAŹDZIERNIK

Skały ultramaficzne – występują głęboko w Ziemi, stąd stan zachowania ciężki; spotykamy tu takie minerały jak: pirokseny, amfibole, oliwiny, granat, spinele, biotyt.

Magma może być układem trójfazowym:

• Stan ciekły – wysoka temperatura i ciśnienie (układ jednofazowy)

• Stan ciekły + paleokryształy, neokryształy (układ dwufazowy)

• Stan ciekły + kryształ + gaz; niska temperatura (układ trójfazowy)

Magma pierwotna – pierwszy prymitywny stop.

Magma macierzysta – dyferencjacja magmy.

Magmy pochodne – po procesach różnicowania.

Magma asymiluje, czyli jest kontaminowana

Środowisko:

• Ryft oceaniczny (bazalty) i ryft kontynentalny,

• Plamy gorąca, łuki wysp, strefy kolizji, basen zaułkowy.

Skały ultramaficzne: są to skały płaszcza górnego (oliwiny, ortopirokseny, klinopirokseny, plagioklazy, granaty, minerały akcesoryczne, spinele – chromit, magnetyt).

Płaszcz górny – perydotyt plagioklazowy, spinele, granaty zgodnie z głębokością

Perydotyty plagioklazowe

Płaszcz zmetasomatyzowany – zmieniony, udział wody i składników lotnych - amfibole i łyszczyki

• Górny – komatyty, perydotyty typu alpejskiego (tektyty płaszczowe – duże ciśnienie), dunit (złożony głównie z oliwinów – residuum resztkowe po wytopieniu płaszcza),

• Dolny – perydotyty.

Skały górnego płaszcza z elementami wytapiania.

Mikroklin – nie występuje w skalach wylewnych ani ultramaficznych

Pirokseny rombowe – niższe barwy interferencyjne (szarawe)

Pirokseny jednoskośne – wysokie barwy interferencyjne (kolorowe)

Spinel – szarozielony, izotropowy (czarny przy X nikolach)

Stop – lekko pomarańczowy, izotropowy

Oliwiny – bywają też szare przy X nikolach

Diallag (odmiana augitu – klinopxn) – ma regularną, gęstą oddzielność, wygląda jak oliwin

(wysokie barwy interferencyjne), a po obrocie stolikiem wygląda jak futerko

SZLIFY:

Perydotyt zmetasomatyzowany:

ortopxn, amf rombowe, oliwiny,

min nieprzezroczyste (rutyl?), cyrkony

Perydotyt spinelowy zmetasomatyzowany:

plagioklazy zmienione, pxn, spinel, flogopit, cyrkon

Bazalt:

Tekstura porfirowa

Fanerokryształy: opx (augit o budowie pasowej), zmienione oliwiny

Żyłki węglanów

Tło skalne: plagioklazy

16 PAŹDZIERNIK

Skały maficzne intruzywne głębinowe.

• Dużo minerałów ciemnych;

• Skład: ortopiroksen (tworzy odmieszania w klinopiroksenach), oliwiny (fanerokryształy), plagioklazy(Ca),

hornblenda, biotyt(czerwony - tytanowy) – w uwodnionych

skaleniowce - w niedosyconych krzemionką

• Brak kwarcu i skaleni potasowych

• M – wskaźnik zawartości minerałów jasnych:

1. M >90% - duże nasycenie

2. M<90% skały ultramaficzne, maficzne;

• Gabra intruzywne;

• Skały najbardziej rozpowszechnione;

• Duża zmienność składu stopu;

• Tekstura: bezładna, równoległa, ofitowa;

• Zrosty symplektyczne: piroksenów i plagioklazów; - NORYTY

• Nie wykazują kontaminacji;

• Model Kana;

• Tworzą się w ofiolicie w komorze magmowej pod ryftami;

• Środowisko geotektoniczne: ryft oceaniczny.

• W stopie może pojawić się woda – hornblenda, biotyt

1. Plagioklazy – serpentynizacja; zmienione pirokseny; duży nacisk, zmiany; noryt. Popękane plagioklazy; oliwiny; biotyt; minerały ciemne; nadtapianie minerałów w wyniku inkluzji; żyłki – obróbka termiczna; obwódka dookoła oliwinu

Odporne na wietrzenie są: skalenie sodowo-potasowe, plagioklazy, plagioklazy wapniowe. Plagioklazy wapniowe najmniej odporne.

Obwódki kelyfitowe– strefy reakcyjne wokół oliwinu (lub biotytu) stanowiące mieszaninę anortytu, diopsydu, granatów, spineli.
Iddyngsytyzacja – zastępowanie oliwinu iddyngsytem. Zmiana oliwinu w minerał izotropowy (przeświecający na czerwono)
Uralityzacja – pirokseny przechodzą w amfibole (wygląda jak sejsmograf)

Chlorytyzacja – dotyczy piroksenów.
Serycytyzacja - kolorowe futerko w środku plagioklazów
Saussyurytyzacja – przemiana zasadowych plagioklazów gabr i bazaltów. Minerały ilaste + węglany+ epidoty.

Serpentynizacja - oliwiny bogate w magnez, przeobrażenie skał ultrazasadowych, krzemianów zasobnych w magnez - -oliwinu, pirokseny, amfibole.

Tekstura symplektyczna – plagioklazy + pirokseny

Zoizyt – niewidoczny przy rozkrzyżowanych nikolach, przy X – granatowy

Hercynit (spinel) – małe, porwane, trawiastozielone przy rozkrzyżowanych i skrzyżowanych nikolach, miejscami izotropowe

23 PAŹDZIERNIK

Bazalty

1. Formy:

• Skład jest ciężko określić, ponieważ potrzebna w tym celu jest analiza chemiczna;

• Bazalty wewnątrzpłytowe;

• Środowisko powstania:

• Ryft oceaniczny: MORB, przechodzą przez komorę magmową, gdzie powstały gabra (płaszcz zubożony w oliwiny, najbardziej prymitywne)

• Z aktywnych brzegów kontynentalnych (subdukcja) - znaczna kontaminacja skorupy kontynentalnej, stop może być uwodniony – łyszczyki i amfibole

• Łuki wysp

• Plamy gorąca, hot spoty – źródło stopu – astenosfera + kontaminacja płaszcza

• Bazalty wewnątrzpłytowe – szybka erupcja, alkaliczne (nad nimi bazalt toleitowy – subkontynentalna litosfera i stop krustalny)

1. Tekstury:

• Pęcherzykowate, porfirowe;

• Formy płynięcia;

• Z szkliwem między kryształami (intersertalna);

• Pęcherz – gwałtowne stygnięcie

1. Plagioklazy, pirokseny, oliwiny, układ bezładny.

2. Zawsze występują plagioklazy i oliwiny.

3. Iddyngsytyzacja – może występować zarówno po oliwinie jak i po piroksenach (czerwone minerały)

Piroksen granatowy – augit tytanowy

30 PAŹDZIERNIK

Skały pośrednie

• Powstają ze stopów generowanych w strefie subdukcji

• Granodioryty – więcej skaleni i kwarcu

• Dioryt – głębinowy, intruzywne

• Andezyt – wylewna odmiana diorytu, chemicznie podobny do diorytu, powstaje z podobnego stopu, co dioryt

• Minerały uwodnione charakterystyczne dla tych skal; łyszczyki – biotyt; amfibole – hornblenda (brunatne barwy interferencyjne)

• Dioryty: Kryształy kseromorficzne, tekstura równo- lub różnoziarnista

Kwarc, skalenie – w b. małych ilościach, plagioklazy kwaśne <50%

mogą się trafić relikty oliwinów – w bardziej zasadowych

• Andezyty: tekstura porfirowa,

Fanerokryształy: plagioklazy o budowie pasowej, hornblenda, biotyt

Tło: plagioklazy listewkowe, sanidyn, pirokseny (diopsyd), magnetyt

Minerały akcesoryczne (cyrkon, tytanit, apatyt, ilmenit),

Myrmekit – przerosty plagioklazu i robaczkowego kwarcu na kontakcie skaleni potasowych z plagioklazami. Przejawy metasomatycznego zastępowania skaleni potasowych bogatym w sód plagioklazem.

6 LISTOPADA

Skały niedosycone krzemionką:

• Skały rzadko występujące

• Małe plutony z gabra

• Wulkany tarczowe z nefelinem

• Lawowe potoki

• Per-aluminiowe, meta-aluminiowe – minerały bogate w glin

• MORB -> frakcyjna krystalizacja

• Masywy alkaliczne

• Stop wytopiony w płaszczu – jak w bazaltach typu MORB

• Krystalizacja frakcyjna nadal postępuje

• Często wytapiane ewaporaty

• Są źródłem pierwiastków ziem rzadkich (śladowych)

- skały nefelinowe – piroksenowe

- lawy leucytowe – bogate w potas – perydotyty nienasycone wodą – minerały:

1. Leucyt – wylewny

2. Mikroklin - głębinowy

Minerały:

• Skaleniowce: Leucyt, sodalit, nefelin

• Skalenie alkaliczne – sanidyn – w skałach wylewnych

• Sodowo – wapniowe amfibole - RIEBECKIT

• Pirokseny sodowo – wapniowe – EGIRYN

• Granat, apatyt, cyrkon, tytanit – minerały poboczne – mogą występować

Skały zasobne w Na, K, Fe, ubogie w Mg i Ti

Piroksen egirynowy – b. wysokie barwy interferencyjne (oczojebne)

Sodalit – gwiaździste niebo

Riebeckit – ciemnomorsko-brązowożółty (barwy int takie same jak pleochroiczne)

Egiryn – pleochroizm: trawiasto-żółty, interferencyjne: kolorowe

Mikroklin – krateczka

Chloryty o barwach subnormalnych – pleochroizm: pastelowo-zielonkawy, int: śliczny granacik

Augit tytanowy – budowa pasowa, fioletowo-brązowe barwy int

Tytanit – wysoki relief (wypukły), szarobrązowo-ciemnobrązowy pleochroizm

Granaty tytanowe – budowa pasowa, brązowe, izotropowe

13 LISTOPADA

GRANITOIDY

Typy genetyczne granitoidów:

• Typu S – sedimentary - pochodzenie osadowe stopu

• Typu I – igneous - magmowe pochodzenie stopu

• Typu A – anarogeniczne – pośrednie, nie pasują do typu I i S

Wydzielenie granitów na podstawie glinu, alkaliów (Ca):

• Per-aluminiowe (S)

Al₂O₃ > Ca, K, Na

• skład: kwarc, skalenie alkaliczne, plagioklazy, biotyt, muskowit, granat, kordieryt, monacyt

• Biotyt i muskowit świadczy o tym, iż stop został wytopiony z kumulatów.

• Ksenolity – porwaki skorupy – amfibolity, łupki łyszczykowe, dużo muskowitu (pierwotnego)

• Mata-aluminiowe (I)
  Al₂O₃ < Ca, K, Na

• Amfibole współwystępują z biotytem

• Źródło magmowe mieszane. Asymilacja. Płaszcz + skorupa kontaminacja skałami osadowymi,

• Często występują enklawy, porwaki skał maficznych, ciemnych (płaszczowych). Muskowit wtórny.

• Peralkaliczne (A)
  (Al₂O₃ < Ca) < K, Na

• Sodowe pirokseny amfibole, tytanit, czasem oliwin (fajalit – żelazisty). Źródło – płaszcz, współwystępują z anortozytami

Tekstura rapakiwi – otoczka plg na skaleniu alk (kiedy stop maficzny styka się z kwaśnym)

Tekstura ocellar hornblende - mantled quartz – kwarc otoczony amfibolami (hornblendą)

Tekstura poikilitowa – plg otoczone przez skalenie alkaliczne

Boxy – cellurar plagioclase – przechadzanie, roztapianie, powtórna rekrystalizacja w plg o budowie pasowej

Myrmekit – świadczy o podgrzaniu sztywnego ciała granitoidowego, w którym nadmiar krzemionki został wyciśnięty na zewnątrz w postaci robaczków. Być może przez fluidy.

Tekstura granofirowa (pismowa) – kwarc + skaleń

Pertyty – powstają w niskich temp, skalenie potasowe z wrostkami albitu.

Serycytyzacja zaczyna się w plagioklazach od części Ca a później tam gdzie jest Na dlatego często zaczyna się od środka ponieważ tam jest więcej Ca a na brzegach jest więcej Na.

Jak jest serycytyzacja kolorowy epidot !!!!

Mingling – niejednorodne mieszanie, powstają enklawy, opłaszczone kwarce

Cienkie, długie apatyty świadczą o przechadzaniu stopu

Epidot – wysoki relief, kolorowe, jaskrawe barwy int, wtórny, tworzy odmieszania w plg (zjada go od środka)

20 LISTOPADA

Ryolity – skały wylewne – odpowiednik granitów.

- chloryty pochodzenie hydrotermalne
- skalnie zserycytyzowane

Karbonatyty – grupa skał magmowych, zawierająca ponad 50% minerałów węglanowych. Powstają z dwóch niemieszających się stopów – krzemionkowy oraz węglanowy.

Alkalia – mieszają się

Ca – nie miesza się

Skład mineralny – amf, cpx (Ca, Na), flogopit, biotyt, apatyt, siarczki (min. ciemne), ilmenit,

Wzbogacone w: Ba, St, Ni, pierwiastki ziem rzadkich

Pochodzenie:

• Ze strefy ryftów oceanicznych MORB

• Rekrystalizacja ze skal węglanowych – z wysokiej temperatury

• Pochodzenie magm z płaszcza ( skorupy stop)

• Frakcyjna krystalizacja