Typy uczenia się preferowane przez współczesnych ludzi dorosłych
Studia nad literaturą przedmiotu jak i przeprowadzone liczne wywiady narracyjno-biograficzne na temat techniki uczenia się wskazują na wypracowanie przez współczesnych dorosłych kilku typów uczenia się. Wyodrębnimy je na podstawie czterech elementów:
czasu trwania i intensywności wysiłku wkładanego w kształcenie,
rodzaju motywacji jego podjęcia,
treści poznawanych w jego toku
organizacji działalności edukacyjnej.
Odmienność tych elementów to podstawowe kryterium zaprezentowanej tutaj typologii.
1. Systematyczny długotrwały - systematyczność wyraża się w rytmiczności uczęszczania na zajęcia, znacznym zagęszczeniu zajęć i intensywnej, adekwatnej do nich, nauce w domu. Kształcenie zamierzone jest na kilka lat. Realizuje się ono poprzez kształcenie w szkole średniej dla dorosłych, instytucji pomaturalnej, na studiach wyższych oraz poprzez naukę, na stale rosnących ilościowo, studiach podyplomowych.
Często spotykany u ludzi dość jeszcze młodych, wykazujących duże zainteresowania ogólne (zagadnieniami filozoficznymi, religioznawczymi, socjologicznymi, politycznymi, prawnymi, ekonomicznymi i in.), silnie motywowanych do kształcenia się także przez inne motywy, np. intelektualne. Cechą tych osób są też skrystalizowane długotrwałe plany osobiste i zawodowe oraz edukacyjne, szerokie patrzenie na życie, szacunek dla wiedzy i wysokiej kultury umysłowej. Cenią sobie możliwość kontaktu z dobrymi nauczycielami szkól średnich (dla pracujących) i „żywymi” profesorami szkoły wyższej. Reprezentanci tego typu poświęcają uczeniu się (szkoła, dom) sporo czasu i emocjonalnego zaangażowania oraz wkładają w nie bardzo dużo wysiłku.
Intensywny typ uczenia się. Ta właśnie intensywność jak i rezygnacja „na jego koszt" z wielu codziennych przyjemności (czasu wolnego) sprawia, że realizuje go niewielu dorosłych. Wywołuje niekiedy u jego przedstawicieli wiele stresów - zwłaszcza w czasie zbliżających się egzaminów (z reguły dobrze ocenianych i akceptowanych po ich zdaniu). Realizacja tego typu uczenia się pociąga niekiedy za sobą dalekie reorganizacje życia rodzinnego i pracy zawodowej (zastępstwa), co nie zawsze jest mile widziane w środowisku społecznym uczących się.
2. Systematyczny krótkotrwały - kształcenie krótkie w czasie ale niekiedy bardzo - jeśli idzie o wysiłek uczących się - intensywne. Realizuje się ono z reguły za pośrednictwem kursu. Cechuje je różnorodność tematyczna, np. kursy języków obcych, przyuczające do zawodu (kosmetyczki, fryzjerki, kursy gastronomiczne), kursy kwalifikacyjne i specjalistyczne. Ponadto kursy wybrane ze względu na potrzeby własne i osobiste zainteresowania. Kształcenie to z punktu widzenia programu cechuje konkretność, zaś ze strony słuchaczy bardzo silna motywacja wypływająca z konieczności zawodowej i życiowej. Spowodowana jest bądź zagrożeniem w pracy, bądź też koniecznością poprawienia swojej aktualnej sytuacji zawodowej i materialnej. Ten typ kształcenia ma tendencję rosnącą, adekwatnie do wzrostu zainteresowań kształceniem się na różnego typu kursach zawodowych do nowych miejsc pracy. Jest to typ kształcenia bardzo mocno związany z karierą i planami zawodowymi czy osobistymi ludzi dorosłych. Jest ono jednak bardzo trudne w realizowaniu ze względu (wyłączywszy naukę na kursach języków obcych) na brak dobrych podręczników i materiałów dydaktycznych. Organizacyjnie składa się ono z uczestnictwa w kilkugodzinnych (średnio dwa razy w tygodniu) zajęciach i nauki własnej w domu. Trudne są do wymierzenia wyniki osiągane w czasie tego typu kształcenia, chociaż szybko dają one o sobie znać w czasie pracy zawodowej i codziennej działalności gospodarczej. Uczestnikiem tej formy kształcenia są z reguły osoby przygotowujące się do zawodu lub zamierzające zorganizować własną działalność gospodarczą, pragnące podjąć pracę za granicą lub też awansowane na nowe stanowisko, w tym także kierownicze. Motywacja niektórych wyrasta z urzędowego przymusu uczenia się (kursy bezpieczeństwa i higieny pracy, kursy kwalifikacyjne). Minusem tego typu uczenia się jest strach uczących się przed egzaminami lub wszelkimi innymi formami kontroli osiąganych wyników.
3. Typ wszechnicowy (wszechstronny) - polega on na uczestnictwie w zajęciach różnego rodzaju uniwersytetów powszechnych i zwartych tematycznie (cykle tematyczne) i organizacyjnie seriach wykładów urządzanych przez szkoły wyższe, związki zawodowe, instytucje kultury, stowarzyszenia oświatowe i in. Są to zajęcia urządzane (systematycznie) z dość znaczną częstotliwością (np. jeden raz w tygodniu) i o stałej porze. Edukacja w tym typie polega na uczęszczaniu na zajęcia, słuchaniu na nich treści wypowiedzi prelegentów (stałych i częściowo znanych słuchaczom), dyskutowaniu, rzadziej na czytaniu (pod wpływem uczestnictwa na zajęciach) tekstów naukowych. Zauważono, że jest to bardzo oryginalny typ edukacji.
Podejmują go osoby o dość rozległych horyzontach umysłowych i szerokich zainteresowaniach sprawami ogólnymi (polityką, gospodarką, ekologią, ochroną zdrowia i in.). uczestniczą one w wymienionych zajęciach przeważnie pod wpływem motywów intelektualnych, rzadziej (osoby samotne) także pod wpływem motywów społecznych (np. chęć spotkania się z innymi uczestnikami). Chwalą oni to uczestnictwo za brak przymusu uczęszczania (na „wszystkie” zajęcia) i rygorów w postaci egzaminów i wymagań („represji”). Przyznać trzeba, że mimo tych zalet, ten typ uczenia się należy u dorosłych (w czasach dzisiejszych) do rzadkości. Realizuje je niewielki odsetek dorosłych, w dodatku są to osoby mieszkające w miastach i to dużych. Znikome są aktualne możliwości podjęcia tego typu edukacji w miejscowościach mniejszych a dojazd na takie zajęcia do instytucji oświatowych wielkiego miasta staje się dla mieszkającej tam ludności coraz trudniejszy i wymaga coraz wyższych nakładów finansowych. Osoby te opowiadają się za stabilizacją życia codziennego, systematycznym uzupełnianiem i poszerzaniem swojej wiedzy i życiowego doświadczenia, pragnących nadal i w sposób przemyślany pracować nad własnym rozwojem, troszczących się o poziom rozwoju własnej osobowości, pragnących systematycznie i skutecznie zapobiegać stresom wynikłym z braku wiedzy, chcących kształtować wysoką kulturę stosunków międzyludzkich.
4. Typ doraźny - uczestnictwo w sporadycznie organizowanych (w różnych środowiskach) odczytach, wykładach popularnych, spotkaniach z profesjonalistami - dobrymi znawcami danego zagadnienia teoretycznego lub praktycznego (np. plastykami, literatami, politykami). Jest to jednak uczestnictwo sporadyczne, nierytmiczne w czasie, realizowane doraźnie, od przypadku do przypadku. Jest ono odpowiedzią dorosłych na organizowane przez różne instytucje (oświaty i kultury) oraz stowarzyszenia: wykłady otwarte, odczyty i spotkania z ekspertami, seminaria i konferencje naukowe. Niektóre z nich urządzane są w lokalnych środowiskach przy okazji tzw. imprez masowych. Ten popularny dzisiaj typ kształcenia się pociąga za sobą liczne rozmowy w kręgach rodzinnych i zawodowych a także czytelnictwo książek i czasopism naukowych czy też słuchanie wybranych audycji radiowych i telewizyjnych.
Jest to typ występujący głównie u inteligencji i to wykazującej się szerokimi zainteresowaniami interdyscyplinarnymi. Cechuje go absolutna dobrowolność uczestnictwa, wyrażona w braku jakiegokolwiek przymusu (prawnego lub psychologicznego) i poczucie swobody u uczestników, zapewnione rezygnacją z kontroli wyników uczenia się. Owa dobrowolność i brak kontroli efektów decydują o swoistym komforcie samopoczuciowym kształcących się. Treścią nauczania są z reguły współczesne osiągnięcia teorii i praktyki danej działalności społecznej czy też najnowsze wydarzenia polityczne. Ma to dość jednak wyraźne - wspomniane już - mankamenty. Kształcenie to ma charakter sporadyczny i doraźny. Realizowane jest w zasadzie rzadko, od czasu do czasu, od przypadku do przypadku, czasem tylko w określoną porę roku (kilka dni np. z okazji „dni” danej miejscowości), kiedy to organizowany bywa cykl wykładów. Aktywność uczestników w tym typie uczenia sprowadza się głównie do słuchania i dyskutowania, czasem także do czytania i oglądania. Poznane jednak w toku tego typu uczenia się fakty i poglądy zapadają niekiedy na długo w świadomość uczestników. Jest to niewątpliwie posiewem uczestnictwa w organizowaniu tej edukacji wybitnych autorytetów występujących w roli prelegentów i innych realizatorów zajęć.
5. Uczenie się przez poradnictwo (indywidualne) - konkretne osoby, wykonujące określone działania w życiu codziennym napotykając na trudności, których nie są w stanie optymalnie rozwiązać, zwracają się do osoby w zakresie tej działalności bardziej doświadczonej z prośbą o radę, jak należy w trudnych dla nich przypadkach postąpić. Porady takie otrzymują one w toku rozmowy z członkami rodziny, kolegami i znajomymi oraz innymi (czasem bardzo wysokiej klasy znawcami danej działalności praktycznej) osobami. Przykładem są częste rozmowy młodej matki chorującego dziecka z innymi matkami, (np. starszych dzieci), na temat opieki nad chorym dzieckiem i zapobieganiu tej dokuczliwości. Dzięki temu uczeniu się ludzie dorośli zdobywają wiedzę na temat skuteczności gospodarowania w domu, warunków powodzenia w pracy zawodowej, ochrony zdrowia i opieki nad chorymi w domu, rozwiązywania trudności dnia powszedniego itp. Inicjatywa tego typu uczenia się wypływa ze strony osoby odczuwającej brak wiedzy i doświadczenia. A nauczycielem staje się człowiek bardziej w danej dziedzinie życia doświadczony, często wykazujący wyraźną potrzebę dzielenia się doświadczeniem z innymi. Dzięki takiemu zaangażowaniu i silnej motywacji uczących się oraz nauczających, jest to edukacja bardzo efektywna. Nie bez wpływu na tę jej cechę pozostaje oparcie procesu kształcenia o konkretne problemy („ważne”) wzięte z życia codziennego uczących się. Uczenie to ma postać indywidualną (częściej) i zbiorową. Jego słabą stroną jest jednak to, że ogranicza się prawie zawsze, zarówno w przypadku uczenia się indywidualnego jak i zbiorowego, do kształcenia utylitarnego (w tym i zawodowego), bardzo niekiedy praktycystycznego.
6. Edukacja pośrednia - uczenie się inicjowane przez radio i telewizję a konkretnie przez selektywny i racjonalnie realizowany odbiór edukacyjnych audycji radiowych i telewizyjnych. Cechuje je uważny niekiedy wybór audycji związanych zakresowo z treścią zainteresowań umysłowych uczących się. Ten typ edukacji występuje u osób o bardzo głębokich i szerokich zainteresowaniach sprawami: politycznymi, społecznymi, historycznymi, medycznymi, prawnymi, technicznymi itp. Edukacja ta realizuje się głównie w domu. Jej czas (pora) wyznaczony jest przez godziny nadawania audycji oświatowych i informacyjnych. Rozszerzeniem jej jest dodatkowe czytanie (pod wpływem sugestii płynących od realizatorów audycji radiowych i telewizyjnych) określonej literatury naukowej oraz przeprowadzanie rozmów z kolegami i innymi znawcami danej problematyki.
7. Typ uczenia się przez działanie - to edukacja poprzez codzienne wykonywanie czynności produkcyjnych, handlowych, administracyjnych (urzędniczych), opiekuńczych, pielęgnacyjnych, ratownictwa, charytatywnych, ludycznych i in. W toku tego typu uczenia się ludzie dorośli kształtują głównie umiejętności praktyczne (w tym i zawodowe), chociaż często pogłębiają i poszerzają swoją wiedzę na temat różnych zjawisk życia społecznego a nade wszystko zaś kształtują u siebie pożądane cechy moralno-społeczne, takie jak: cierpliwość, dyscyplina, konsekwencja w postępowaniu, wyrozumiałość i wyczulenie na sprawy drugiego człowieka, odwagę społeczną, poczucie sprawiedliwości i in. Ten typ edukacji dostrzeżono głównie u ludzi młodych o krótkim stażu w wykonywaniu określonych czynności codziennych (w tym i zawodowych). Efekty tej edukacji zależą od intensywności i skrupulatności w wykonywaniu danej pracy oraz zaangażowania w to wykonywanie, czasu trwania danej pracy (długości) i in.
Oprócz prezentowanych typów pojawiają się i to dość często typy pośrednie (lub „mieszane”), zawierające w sobie równocześnie elementy (o różnym nasileniu) kilku opisanych wyżej.
z książki "Andragogika" T. Aleksander