Literatura:

1. Nowacki, Topor „Wstęp do prawoznawstwa” PWN

Konsultacje: ok. godzinę przed wykładami w katedrze prawa (317)

Egzamin: test, 10 pytań,

Istota zdań logicznych – możliwość oceny treści zdania czy dane zdanie jest prawdziwe.

Wszystkie oceny są nielogiczne tzn. nie mają wartości logicznej, bo z tych zdań nie da się stwierdzić czy rzeczywiście tak jest.

Zdanie w języku potocznym obejmuje takie wypowiedzi, jak: zdania oznajmujące, zdania pytające czy zdania rozkazujące. wartość logiczna przysługuje jednak tylko zdaniom oznajmującym i w niniejszym podręczniku będziemy używać terminu „zdanie” w takim właśnie rozumieniu.

Zdanie w sensie logicznym wyraża sąd, tzn. jakąś myśl odnoszącą się w sposób sprawozdawczy do jakiegoś stanu rzeczy. Może na przykład stwierdzać, że dany przedmiot ma teką to a taką cechę, że należy do pewnej klasy przedmiotów, że między danymi przedmiotami zachodzi określony stosunek. Itp.

Zdanie jest prawdziwe, gdy istnieje stan rzeczy, którego istnienie do zdanie stwierdza, jest zaś fałszywe, gdy ten stan rzeczy nie istnieje. Np.: „śnieg jest biały” (zdanie prawdziwe), „wszystkie koty są czarne” (zdanie fałszywe).

Dyrektywy – zalicza się do nich wypowiedzi, które określa się takimi nazwami, jak: norma, przepis, zasada, reguła, wskazówka, rada, zalecenie, sugestia, itp. Wszystkie dyrektywy to skonwencjonalizowane akty werbalne wpływania na zachowanie się ludzi. Od innych dyrektyw normy (przepisy) odróżniają się tym, że są aktami oddziaływań stanowczych. W życiu codziennym spotykamy się z wieloma normami w rodzaju: miłuj bliźniego, szanuj starszych itp. W tekstach prawa występują tego typu: „Termin oznaczony w daniach kończy się z upływem ostatniego dnia”, „Kto kradnie z włamaniem, podlega karze …”. Ponieważ wypowiedzi te są umieszczane w aktach normatywnych, to mimo swojego oznajmującego trybu stanowią bez wątpienia przepisy (normy). Można je łatwo przekształcić w wypowiedzi: „Jest nakazane, żeby …”, które użyte jednak w sprawozdaniu sądowym będą zdaniami opisowymi.

Przepisy nie opisują zachowania, ale wskazują, jakie zachowanie powinno nastąpić. Główną funkcją norm jest wpływanie na zachowanie się ludzi. Dalsze różnice natury sematyczno-syntaktycznej wzbudzają wśród teoretyków prawa liczne kontrowersje. Pomimo tych rozbieżności możemy stwierdzić, że przepisy, nie pełniąc funkcji opisowej, w kategoriach prawdy lub fałszu nie mogą być kwalifikowane.

Oceny – to wypowiadane przez nas zdania, które służą zazwyczaj do wyrażania przekonania, że tak a tak jest. Natomiast oceny wyrażają naszą aprobatę lub dezaprobatę pewnego stanu rzeczy. Gdy mówimy np. o pewnym wyroku, że został wydany przez sąd okręgowy, że jego uzasadnienie sformułowano na pięciu stronach, że w stosunku do niego strony wniosły środki odwoławcze, to formułujmy zdania. Jeżeli jednak powiemy, że wyrok ten był rażąco niesprawiedliwy, niesłuszny lub nieskuteczny, to dokonujemy oceny.

Wypowiadane oceny rzadko są jedynie ekspresją naszych upodobań czy preferencji. Podstawową cechą tego rodzaju wypowiedzi jest pewne odniesienie do akceptowanych standardów czy kryteriów.

PRZEPIS PRAWA

Przepisy prawa są ustanawiane mocą tzw. generalnych normatywnych aktów prawych (konstytucji, ustaw, rozporządzeń), są wypowiedziami językowymi „zastanymi” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych.

Jedni przepisem prawa nazywają wszystkie, łącznie brane, wypowiedzi zdaniokształtne zawarte w danym artykule albo paragrafie, inni nazywają tak każdą z osobna zdaniokształtną wypowiedź, zaczynającą się dużą literą i kończącą się kropką, niezależnie od ich liczby w danym artykule lub paragrafie.

Gdy nazwa „przepis prawa” jest odnoszona do tych postanowień, które zostały zawarte w ramach jednego punktu (litery), wtedy tyle mamy mieć przepisów prawa, ile owych punktów czy liter zostało wyodrębnionych w danym artykule albo paragrafie.

Żaden przepis prawa nie ma wartości logicznej, każdy przepis prawa zawsze jest wypowiedzią dyrektywalną (coś powinno być, coś wolno/nie wolno). Przepis może się niczym nie różnić od zdania oznajmującego, nie ma wartości logicznej. Z niego zawsze wynika pewna powinność takiego a nie innego zachowania.

Można wypowiadać się o przepisach prawnych i taka wypowiedź może być prawdziwa lub nie.

Przepis prawa to reguła zachowania, do których nie dostosowanie się naraża nas na pewne konsekwencje prawne (są niezależne od innych konsekwencji i zawsze występują).

Gdy dana wypowiedź nie wskazuje sposobu postępowania, gdy nie formułuje reguły zachowania, po prostu nie jest wypowiedzią mającą cechy przepisu. Ponieważ cechą każdego przepisu w tym również przepisu prawa, jest to, że jest on regułą postępowania, nie można cechy tej pomijać w charakterystykach czy określeniach przepisu prawa.

Przepis prawa - zdaniokształtny zwrot językowy zawierający regułę zachowania (wskazujący bądź narzucający sposób postępowania), formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu lub ustępu.

Jak jest zbudowany przepis prawny ?

Składa się z 3 części, z tzw. poprzednika (część przepisu która określa sytuację w której dany przepis znajduje zastosowanie), następnika (ta część przepisu, która określa skutki prawne zachowania zgodnego lub niezgodnego z przepisem), funktora przepisu (część przepisu która łączy poprzednik z następnikiem).

Hipoteza, określa zastosowanie przepisu (poprzednik – wymienia, wskazuje lub określa „okoliczności”, z którymi należy wiązać skutki prawne „okoliczności”, które rodzą skutki prawne)

Sankcja ta część przepisu która określa skutki prawne (następnik – ustala skutki prawne, jakie powinny być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku. Skutki prawne sprowadzają się do wskazania, jak dany podmiot powinien się zachować, przy czym zachowanie to może między innymi polegać na powinności poniesienia przezeń prawnych ujemnych następstw).

Dyspozycja ta część przepisu która określa w jaki sposób należy się zachować (funktor normotwórczy – to odpowiednie zwroty językowe, wiążące w zdaniokształtną całość obydwa wyróżnione człony przepisu prawa, nadają wypowiedziom zawartym w tekstach ustaw i innych aktów prawnych charakter reguł zachowania, charakter reguł ustalających, kiedy i jak należy postępować. Wiele przepisów prawa formułowanych za pomocą słów jak np.: „powinien” użyte w znaczeniu dyrektywalnym, „należy”, „musi”, „nie może”, „może”, „jest zobowiązany”, „jest uprawniony”).

Jest dużo przepisów które nie mają wszystkich 3 części, np.: „kto zabija podlega karze”. – nie ma tu funktora

Przepisy blankietowe: np.: „kto narusza prawo ochrony środowiska podlega karze” – nie ma tu hipotezy, jest tylko dyspozycja i sankcja.

Wartość logiczna przepisów prawa

Zdaniami w sensie logicznym nazywa się zdania oznajmujące. Od wszystkich pozostałych rodzajów wypowiedzi odróżnia je to, iż zdania w sensie logicznym, i tylko takie zdania, głoszą prawdę lub fałsz. To zdanie jest zdaniem prawdziwym, gdy jest właśnie tak, jak ono głosi, jest zaś zdaniem fałszywy, gdy nie jest tak, jak ono głosi. „Prawda” i „fałsz” nazywane są wartościami logicznymi.

Cechą charakterystyczną zdań w sensie logicznym stanowi więc to, że mają one wartość logiczną czy też, że przysługuje im, i tylko im, wartość prawdy lub fałszu.

Przepisy nie są zdaniami w sensie logicznym, nie są zdaniami opisującymi (stwierdzającymi), że tak a tak jest bądź że tak a tak nie jest. Z tego powodu przepisy prawa nie były wcześniej charakteryzowane jako zdania, lecz tylko jako wypowiedzi zdaniokształtne. Przepisy prawa nie są wypowiedziami opisującymi, jak adresaci się zachowują, lecz są wypowiedziami wskazującymi, jak adresaci ci „powinni” się zachowywać. Przepisy prawa nie opisują faktów zatem nie są ani prawdziwe, ani fałszywe.

Podmiot prawa –

Przedmiot prawa –

Stosunki prawne –

Faktami prawnymi są nazywane wszystkie te „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują czy rodzą skutki prawne, które powodują powstanie zmiany albo wygasanie bądź to uprawnień, bądź obowiązków, bądź też uprawnień i obowiązków.

Nie zawsze fakty prawne powodują powstanie, zmiany czy wygasanie stosunków prawnych. np.: jeden podmiot prawa wyrządzi drugiemu szkodę, z mocy obowiązującego prawa pierwszy z nich jest zobowiązany do jej naprawienia, drugi zaś może żądać naprawienia owej szkody, jest więc uprawniony. Można powiedzieć, że między tymi podmiotami powstały powiązania o charakterze prawnym, że uprawnienie jednego podmiotu odpowiada obowiązkowi drugiego z nich (stały się one stronami stosunku prawnego).

Każdy stosunek prawny powstaje w wyniku tego, iż zaistniał określony fakt prawny, ale nie na odwrót, nie każdy fakt prawny powoduje powstanie stosunku prawnego.

Fakty prawne można podzielić na zdarzenia i zachowania.

Zdarzeniami nazywane są okoliczności niezależne od zachowania się podmiotów prawa. Skutki prawne są bowiem wiązane nie tylko z zachowaniami podmiotów prawa, lecz także ze zdarzeniami niezależnymi od tych zachowań. Np.: śmierć (rodzi skutki prawne w postaci otwarcia spadku, obowiązku pochowania zmarłego itd.), urodzenie (powoduje skutek prawny w postaci nabycia zdolności prawnej przez urodzonego i inne), upływ czasu (ukończenie 18 roku życia powoduje nabycie zdolności do czynności prawnych, upływ oznaczonego przez ustawę czasu powoduje przedawnienie zobowiązań itp.).

Zdarzenie zwykłe – nie rodzą skutków prawnych.

Zdarzenia prawne – zawsze rodzą skutki prawne. Dzielą się na:

• Sensu stricte – zdarzenie niezależne od woli człowieka np.: narodziny dziecka,

• Zachowania – dzielą się na:

  • Działania – zachowanie, które przejawiają się naszą aktywnością, (działanie – to zachowanie się podmiotu prawa polegające na wykonywaniu określonych czynności, a więc takich czy innych ruchów, które można poznać za pomocą obserwacji zewnętrznej. Działa ten, kto puszcza w obieg podrobione pieniądze, kto znieważa inną osobę, kto wydaje przedmiot sprzedaży, kto spisuje testament itd.)

  • Zaniechanie działania – zachowanie, które polega na tym że nie ma tej aktywności, (zaniechanie – to pewnego rodzaju brak działania. Nie każdy jednak brak działania zostanie określony mianem „zaniechania”. Zaniechaniem bywa bowiem nazywany brak działania wymaganego przez prawo. Zaniechał dokonania danej czynności ten adresat przepisu, który nie działał, choć powinien, gdyż odpowiedni przepis prawa nakazywał mu działać.

Prawny podział zachowań:

• Czyny – to są zachowania, które rodzą skutki prawne niezależne od naszej woli, czasem nawet wbrew naszej woli. Z reguły zawierają tylko jedno oświadczenie woli, a czasami w ogóle go nie zawierają (przy czynach niedozwolonych). Dzielą się na:

  • Dozwolone (zgodne z prawem) – występują w prawie cywilnym, jak również karnym. Np.: Zaiks, znalezienie rzeczy zgubionej

  • Niedozwolone (niezgodne z prawem, bezprawne) – to te zachowania, które rodzą niekorzystne dla podmiotu skutki prawne w wyniku niezgodności zachowania z postanowieniami prawa. Występują w prawie cywilnym, jak również karnym. Np.: kradzież, wyrządzenie komuś szkody itp.

• Czynności prawne – zachowania, które zawierają przynajmniej jedno oświadczenie woli. Stąd czynności prawne dzielą się na:

  • Jednostronne – to takie do których dokonania wystarczy jedno oświadczenie woli np.: wypowiedzenie umowy o pracę, przyjęcie spadku, odrzucenie spadku, zawarcie małżeństwa,

  • Dwustronne – to są umowy, umowa – dwustronna czynność prawna, która zawiera dwa oświadczenia woli które są ze sobą zgodne (tzw. consensus) np.: darowizna, umowa najmu, sprzedaży, dzierżawy, umowa o pracę

• Orzeczenia – oświadczenia organów administracyjnych a także sądów, różnie się je dzieli, ale zawsze dzieli się je na:

  • Deklaratywne (deklaratoryjne) – potwierdzają określony stan prawny, jedynie stwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniając stanu prawnego; nie rodzą one nowych skutków prawnych, przeto brak jest racji, aby kwalifikować je jako fakty prawne, np.: wydanie duplikatu czy zaświadczenia,

  • Konstytutywne – to takie, które powodują powstanie bądź zmianę czyichś uprawnień bądź obowiązków lub ustanie prawa czy też stosunku prawnego, np.: zawarcie małżeństwa, ograniczenie praw, rozwód,

Tak więc dopiero razem wzięte zdarzenie lub zachowanie oraz tzw. konstruktywne orzeczenie sądowe wykazują cechy faktu prawnego i rodzą odpowiednie skutki prawne. Są też traktowane łącznie, stanowią odrębny rodzaj faktów prawnych, który należy klasyfikować na jednej płaszczyźnie ze zdarzeniami i zachowaniami. Ten rodzaj faktów prawnych od samych zdarzeń i samych zachowań odróżnia to, że skutki prawne rodzą dopiero razem wzięte zachowania lub zdarzenia wraz z tzw. konstruktywnymi orzeczeniami sądowymi (decyzjami administracyjnymi).

Oświadczenie woli – zewnętrzny przejaw wewnętrznej decyzji woli.

Skutki prawne – to wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi, następstwa, jakie powinny nastąpić, gdy zaistnieje fakt prawny. Powiązania skutków prawnych z faktami prawnymi nazywane są powiązaniami o charakterze powinnościowym, normatywnym, gdyż są one ustalane czy narzucane mocą postanowień przepisów prawa. Od postanowień prawa zależy, czy z danym faktem wiążą one skutek prawny czy też żadnego skutku prawnego z nim nie wiążą, i jakiego rodzaju są to skutki prawne.

Skutki prawne dzielą się na:

• Pozytywne

• Negatywne – przepisy karne, naruszenie prawa cywilnego

Lex imperfecta – przepis niedoskonały – polega na tym, że nie ma określonych skutków prawnych bezwzględnie oznaczonych, lub względnie oznaczonych (kara jest oznaczona, a wymiar jest bezwzględnie oznaczony), sankcje alternatywnie oznaczona (kara jak i wymiar są względnie oznaczone).

Klauzule generalne w prawie są to sformułowania o nieostrym zakresie. Są przepisy które posługują się klauzulami generalnymi, ich istota sprowadza się do uelastycznienia przepisów prawnych. Nie da się wszystkiego uregulować przepisami prawa. Jest to czasami niebezpieczne ponieważ klauzule generalne od razu narzucają na organ stosujący prawo wydanie oceny, organ musi dokładnie uzasadnić dlaczego ten przepis tan interpretuje, uzasadnia.

Skutki mogą być różne z punku widzenia ich treści:

Sankcja – ujemny, negatywny skutek prawny, związany z naruszeniem przepisu prawa. Polega na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jakie powinny nastąpić, jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu czy zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swego obowiązku. 2 rodzaje sankcji:

• Represyjna – sankcja, która nakłada na podmiot prawa pewną dolegliwość za naruszenie przepisu prawa (celowo zadana osobie która naruszyła przepis prawny) te sankcje występują w prawie karnym. Prawo karne rozróżnia sankcje na kary (grzywna, pozbawienie wolności, ograniczenie wolności) i środki karne (pozbawienie praw publicznych, prawa prowadzenia działalności gospodarczej, pozbawienie praw wyborczych). Sankcje represyjne są złem, dolegliwościami, przykrościami wyrządzonymi tytułem odpłaty za zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa. Polegają one na pozbawieniu danego podmiotu określonych dóbr, takich jak: życie, wolność, dobra majątkowe i inne.

Polski Kodeks karny wyróżnia:

• Kary (grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności)

• Środki karne (pozbawienie praw publicznych zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, obowiązek naprawienia szkody, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości)

Pojęciem sankcji represyjnej bywają obejmowane ponadto sankcje wymierzane w postępowaniu administracyjny i w postępowaniu dyscyplinarnym.

Sankcje karne mogą być:

• Bezwzględnie oznaczone, tzn. ściśle określające rodzaj i wymiar kary, nie pozostawiające sądowi żadnej możliwości wyboru Aniu ich rodzaju, ani wielkości,

• Względnie oznaczone, określające rodzaj kary i granice jej wymiaru

• Alternatywnie oznaczone, pozostawiające ocenie sądu wybór rodzaju kary spośród takich kar, jakie dany przewiduje dany przepis prawa.

• Egzekucyjna – nie ma na celu wyrządzenia przykrości, dolegliwości, ma na celu zmuszenie do wykonania ciążącego na osobie obowiązku. Polega na zmuszeniu adresata zachowującego się niezgodnie z nakazami lub zakazami przepisu prawa do osiągnięcia takiego stanu rzeczy, jaki powinien nastąpić w wyniku dobrowolnego zastosowania się do postanowień owego przepisu. Inaczej sankcja egzekucyjna to zmuszenie adresata do wykonania tego obowiązku, którego adresat ów nie wypełnił dobrowolnie. Bywa realizowane:

  • Bądź to przez zastosowanie przymusu osobistego

  • Bądź też w wyniku tzw. przymusowego wykonania zastępczego, gdy na przykład w trybie egzekucji majątkowej uzyskuje się środki na zaspokojenie wierzytelności.

Obowiązek prawny – polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz określonego zachowania się (działania lub zaniechania). Często niewypełnienie obowiązku, a więc niezastosowanie się do nakazu lub zakazu przepisu prawa, powinno lub może pociągać za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata skutki prawne. Rozróżniono 2 grupy przypadków:

• gdy niewypełnienie obowiązku „powinno” pociągnąć za sobą owe ujemne dla adresata skutki prawne. Mamy do czynienia wówczas, gdy odpowiedni przepis prawa nakazuje wiązanie ujemnych skutków prawnych z każdym przypadkiem niewypełnienia danego obowiązku.

• gdy niewypełnienie obowiązku „może” owe skutki pociągnąć. Występują wtedy, gdy odpowiedni przepis prawa od decyzji określonego podmiotu uzależnia to, czy ten, kto nie zastosował się do odpowiedniego nakazu lub zakazu, ma ponieść owe ujemne skutki prawne, czy też nie ma ich ponosić.

Do klasy obowiązków niewymuszalnych należą między innymi zobowiązania zwane naturalnymi (obligatio naturalis), tzn. takie, których nie można wymusić, ale w przypadku ich dobrowolnego spełnienia nie można żądać zwrotu (np.: wierzytelności przedawnione)

Uprawnienie – to nie jest skutek prawny – polega na tym, że przepis prawa przewiduje dla danego podmiotu pewną możliwość zachowania się wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tegoż podmiotu. W prawie są 2 rodzaje uprawnień:

• Dozwolenia mocne – uprawnienie mocne – przewidziana prawem możliwość zachowania np.: organ może coś zrobić ale nie musi, - mają duże znaczenie w prawie administracyjnym ale i też prawie karnym („nie ma przestępstwa bez ustawy”, „nie ma kary bez ustawy”).

• Zwykłe uprawnienia – możliwość zachowania niekoniecznie przewidziana prawem

Kompetencje – w prawie oznaczają właściwość – dany organ ma prawo ale i obowiązek rozpatrzyć daną sprawę. Przez kompetencje rozumie się zazwyczaj:

• Bądź to całokształt uprawnień dotyczących określonego zakresu spraw, w których to zakresie organ państwa jest uprawniony do działania,

• Bądź też całokształt uprawnień i obowiązków dotyczących dziedziny, w obrębie której organ państwa jest uprawniony a zarazem zobowiązany do działania.

Przykładem kompetencji rozumianej w ten sposób, że organ państwa jest zarazem uprawniony i zobowiązany do działania może być przepis, iż sąd wszczyna postępowanie na żądanie uprawnionego oskarżyciela.

Adresaci przepisów prawa – przepisy są adresowane do:

I II

Prawo jest dla nas wszystkich / przepisy dla organów stosujących

• Adresatów pierwotnych – osoby przestrzegające prawo / podmioty stosujące prawo

• Adresatów wtórnych – podmioty stosujące prawo / osoby przestrzegające prawo

Stosowanie prawa polega na tym że jest się kompetentnym do wyciągania skutków prawnych (sankcji) zachowań osób trzecich. Np.: policja, sądy, administracja.

Adresatami przepisów prawa nazywa się te podmioty, do których skierowane są (adresowane) postanowienia prawa, których zachowania normuje prawo, a więc te podmioty, którym przepisy prawa wskazują określony sposób postępowania. Najogólniej można powiedzieć, że adresatami przepisów prawa są wszystkie bez wyjątku podmioty prawa, z tym jednak że nie wszystkie przepisy dotyczą wszystkich podmiotów. Rodzaje adresatów:

Rodzaje przepisów prawnych

Przepisy lex generalis – lex specialis

• Lex generalis – przepis o charakterze ogólnym, rozumiany jako reguła powszechna

• Lex specialis – odnoszą się do bardzo specyficznych węższych zakresów znaczeniowych zastosowania przepisów tzn. zależy od przypadku. Rozumiany jako reguła szczególna, ustalająca inne skutki prawne dla przypadków nią objętych albo też skutki te w ogóle wyłączająca.

Przepis szczególny uchyla przepis ogólny. Ponieważ kryterium rozróżnienia stanowi tu wzajemny stosunek postanowień jednego przepisu do postanowień innego przepisu prawa, zawsze należy pamiętać o relatywności omawianego rozróżnienia. Ten sam bowiem przepis w relacji do jednego z przepisów może być wyjątkiem od reguły powszechnej (ogólnej), w relacji zaś do innego z przepisów może mieć charakter reguły powszechnej, od której postanowień ów inny przepis ustanawia wyjątki.

Przepisy ius cogens – ius dispositivum

Ius cogens – przepisy bezwzględnie obowiązujące, (przepisy bezwzględnie obowiązujące to są przepisy bezwzględnie stosowane) – to są takie przepisy które znajdują zawsze zastosowanie niezależnie od tego jak się umówiły strony, wymuszają swoje zastosowanie, ważne jest to co ten przepis mówi; zastosowanie tych przepisów nie może być wyłączone, zmienione lub ograniczone mocą odmiennej woli podmiotów prawa, gdyż nie pozostawiają one podmiotom prawa żadnej swobody w ustalaniu ich wzajemnych stosunków. Choćby podmioty prawa umówiły się inaczej, niż postanawiają przepisy ius Mogens, zastosowanie znajdą te ostatnie , nie bacząc na najzgodniej nawet złożone oświadczenia woli umawiających się podmiotów prawa.

Ius dispositivum – przepisy względnie obowiązujące (przepisy względnie obowiązujące to są przepisy względnie stosowane) – to są takie przepisy które znajdują zastosowanie o tyle o ile strony się inaczej nie umówiły; Pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego zachowania i wzajemnych stosunków. Znajdują one zastosowanie dopiero wówczas, gdy dany podmiot albo strony stosunku prawnego same czegoś w danym zakresie nie postanowiły lub ich postanowienia mają tylko częściowy charakter, a ponadto kiedy strony w danej kwestii, nawet już po zawarciu umowy, w drodze porozumienia nie zdołały osiągnąć zgody.

Przepisy nakazujące, zakazujące i uprawniające

Przepisy nakazujące – ich cechą jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań czy sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach, eliminując tym samym wszelkie inne, możliwe sposoby zachowania się.

Przepisy zakazujące – ich cechą jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno i to najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych

Przepisy uprawniające – nazywane dozwalającymi – przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem, a więc nie jest zachowaniem nakazanym lub zakazanym.

Przepisy odsyłające i blankietowe

Przepisy odsyłające – są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień.

Przepisy blankietowe – ta nazwa stosowana jest celem oznaczenia tego rodzaju tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, same nie wyznaczają sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcie uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych. Przepisy te same nie wskazują i nie charakteryzują zachowań zagrożonych sankcjami, lecz tylko ustanawiają sankcje za zachowanie niezgodne z postanowieniami pewnej, ogólnie wymienionej grupy przepisów prawa.

Przepisy zasady a przepisy reguły

Przepisy zasady – przepisy które wyznaczają określoną regułę zachowania, co robić żeby zrobić tak jak przepis mówi. Powinny być realizowane w całości lub części można mówić o stopniu zastosowania przepisu. Np.:

Przepisy reguły – przepisy które mówią „wszystko albo nic”, albo się do tego przepisu zastosowałem albo się nie zastosowałem. Przepisy kategoryczne. Np.: zabójstwo, kradzież, sprzedaż

Inny podział przepisów prawa, którego kryterium stanowi nieważność i zagrożenie karą

Lex plusquam perfecta – przewiduje zastosowanie sankcji karnej oraz powoduje nieważność dokonanej czynności

Lex perfecta – reguła powodująca tylko nieważność dokonanej czynności

Lex minus quam perfecta – przewiduje karę, ale nie unieważnia dokonanej czynności

Lex imperfecta – prawna reguła zachowania się bądź akt prawny nieustanawiający sankcji (ujemnych skutków prawnych) za zachowania z nim niezgodne.

Przepisy ogólne i jednostkowe (indywidualne) – jest to podział, w którym są brane pod uwagę: adresat przepisu i zachowanie.

• Przepisy ogólne – adresaci są określani za pomocą nazw ogólnych, nadto zaś przepis znajduje zastosowanie w więcej niż jednym przypadku, gdyż dotyczy zachowań powtarzalnych.

• Przepisy jednostkowe – to te reguły zachowania, które jednostkowo (imiennie) oznaczonemu adresatowi wskazują jednorazowy sposób zachowania się. Zawarte są w wyrokach sądowych i decyzjach administracyjnych.

Przepisy generalne i indywidualne – na podstawie rozróżnienia nazw indywidualnych, nadawanych poszczególnym podmiotom i osobom, oraz nazw generalnych, odnoszonych do każdego podmiotu lub każdej osoby wykazującej określone cechy.

• Przepisy indywidualne – to takie przepisy, których adresat został określony nazwą indywidualną

• Przepisy generalne – to takie przepisy, których adresaci określani są nazwą generalną.

Przepisy abstrakcyjne i konkretne

• Przepis abstrakcyjny – to taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.

• Przepis konkretny – to taki przepis, który adresatowi (oznaczonemu indywidualnie lub generalnie) wyznacza w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się

Przepisy pierwszego i drugiego stopnia – tylko ustanawiane mocą normatywnych aktów prawnych można dzielić na:

• Przepisy pierwszego stopnia – nazywane te, mocą których z określonymi faktami prawnymi wiązane są skutki prawne

• Przepisy drugiego stopnia – to przepisy o przepisach stopnia pierwszego. Przepisy drugiego stopnia:

  • Normują sprawy związane z tworzeniem (ustanawianiem) przepisów stopnia pierwszego

  • Uchylają moc obowiązującą przepisów pierwszego stopnia

  • Określają czas (chwilę) zyskania mocy obowiązującej przez przepisy pierwszego stopnia

  • Postanawiają, które przepisy pierwszego stopnia wtedy a wtedy znajdują zastosowanie, których zaś i kiedy się nie stosuje

  • Ustalają rozumienie przepisów pierwszego stopnia itd.

NORMA PRAWNA

Norma prawna – rozumiana jako wypowiedź wskazując określony sposób postępowania, a więc jako reguła zachowania. Nazwa „norma prawna” nie występuje w języku ustaw.