„Obrona Cywilna ma na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanych w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.”
Obrona cywilna jest jedną z ważniejszych części układu dotyczącego obronności. Funkcjonuje na całym świecie w oparciu o przepisy międzynarodowe znane jako konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949r., na które składają się:
Konwencja o ochronie osób cywilnych i chorych w armiach czynnych
Konwencja o polepszaniu losy rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu
Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych
Konwencja o ochronie osób cywilnych podczas wojny
Uzupełnieniem konwencji genewskich są dwa protokoły dodatkowe z 1997roku dotyczące ochrony ofiar:
Konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym
Konfliktów nie mających charakteru międzynarodowego.
Polska ratyfikowała oba protokoły dopiero we wrześniu 1991 roku.
W świetle unormowań międzynarodowych obrona cywilna oznacza wypełnienie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, przezwyciężenie ich bezpośrednich następstw i zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania.
Normy międzynarodowego prawa wojennego mają zastosowanie przede wszystkim w okresie trwania konfliktu zbrojnego. 18 maja 1973 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę o powołaniu w Polsce obrony cywilnej. Obecny jej kształt określa ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku wraz z późniejszymi zmianami o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej oraz wydane na jej podstawie dokumenty wykonawcze, w szczególność:
- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 roku w sprawie obrony cywilnej;
- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 roku w sprawie szczegółowego zakresu działania szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin oraz zasad i trybu koordynowania przez nich przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej.
ETAPY ROZWOJU OBRONY CYWILNEJ
Organy obrony cywilnej
Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef Obrony Cywilnej Kraju. Szefa Obrony Cywilnej Kraju powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. W chwili obecnej funkcję tę pełni Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Szef OCK podejmuje działania poprzez wydawanie odpowiednich zarządzeń, wytycznych, instrukcji i regulaminów.
Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast).
Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie oraz koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie.
JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE OC (FORMACJE OC)
Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi OC przeznaczonymi do ratowania i udzielania pomocy poszkodowanej ludności, zapewnieniu jej
warunków niezbędnych do przetrwania w okresie wojny, a także do
likwidacji skutków klęsk żywiołowych, katastrof i awarii są
formacje obrony cywilnej. Składają się one z oddziałów obrony cywilnej przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych tych formacji.
Formacje obrony cywilnej w okresie pokoju mogą również współdziałać w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków, organizowanym i prowadzonym przez inne organy.
Formacjami obrony cywilnej przeznaczonymi do wykonywania zadań ogólnych są oddziały i pododdziały ratownictwa ogólnego.
Formacjami obrony cywilnej przeznaczonymi
do wykonywania zadań specjalnych są oddziały i pododdziały:
1) pierwszej pomocy medycznej, likwidacji skażeń,3) ratownictwa budowlanego,
4) ratownictwa komunalnego, 5) ratownictwa energetycznego, 6) schronowe, 7) przeciwpożarowe, 8) porządkowo-ochronne, 9) łączności, 10) zaopatrzenia, 11) wykrywania i alarmowania, 12) ochrony płodów rolnych, 13) ochrony produktów żywnościowych, 14) ochrony zwierząt gospodarskich i pasz, 15) ratownictwa chemicznego, 16) ratownictwa przeciwpowodziowego, 17) budowy i odbudowy awaryjnych ujęć wody.
Do zadań obrony cywilnej w szczególności należą:
W czasie pokoju: Działalność planistyczna. Szkolenia z zakresu obrony cywilnej, Prace organizacyjne: tworzenie formacji OC, Przygotowanie ludności do uczestnictwa w powszechnej samoobronie (postępowanie po ogłoszeniu alarmu, przygotowanie do ochrony żywności, lokali czy budynków).
W czasie wojny: wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie, organizowanie ewakuacji ludności, Przygotowanie budowli ochronnych
Organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych, udzielanie poszkodowanym pomocy medycznej
Ochrona żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania
Zabezpieczenie dóbr kultury, urządzeń użyteczności publicznej i ważnej dokumentacji
Doraźne przywracanie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej
służba ostrzegawcza; ewakuacja; przygotowanie i organizowanie schronów;
SYSTEM ALARMOWY OBRONY CYWILNEJ
Jednym z przedsięwzięć obrony cywilnej jest organizacja systemów alarmowych, które mają ostrzegać ludność przed grożącym niebezpieczeństwem napadu z powietrza oraz skażeniem promieniotwórczym i chemicznym, a także o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska w celu umożliwienia jej odpowiedniego zareagowania. Do ogłaszania i odwoływania alarmów wykorzystuje się: syreny alarmowe, radiowęzły radiofonii przewodowej i bezprzewodowej oraz zastępcze środki alarmowania (syreny ręczne, gongi, dzwony kościelne, pojazdy z urządzeniami nagłaśniającymi).
Projekt ustawy o ochronie ludnościnPróbę zmian systemowych podjęto w 2006 roku, kiedy to w MSWiA rozpoczęto prace nad przygotowaniem projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, który w zamierzeniach miał stanowić regulację uzupełniającą w stosunku do projektu ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Regulacje projektowanej ustawy miały na celu również integrować – w sposób systemowy – działania różnych podmiotów zaangażowanych w ochronę ludności w czasie pokoju i wojny.
na początku 2010 r., kiedy to Szef Obrony Cywilnej Kraju opracował i przedłożył Ministrowi SWiA dokument pt. Założenia do projektu ustawy o ochronie ludności. W dokumencie tym sformułowano założenia do projektu ustawy o ochronie ludności obejmujące: określenie zasad organizacji i funkcjonowania ochrony ludności i związanych z tym zadań organów właściwych w zakresie ochrony ludności; zasad informowania, ostrzegania i alarmowania przed zagrożeniami; W założeniach tych zaproponowano rozwiązanie, aby w razie wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny, ochrona ludności przekształcała się w obronę cywilną, a podmioty ochrony ludności określone w ustawie, stawały się organizacjami obrony cywilnej.
Jednak jak wykazała kontrola NIK do końca jej trwania tj. do 16 listopada 2011 nie sporządzono projektu takiej ustawy i nie ma go do dzisiaj. Przez 6 lat mimo formalnych działań i zaangażowania Ministra Spraw Wewnętrznych, oraz Szefa OCK nie stworzono nowej, porządkującej system, regulacji. Nieskuteczne i przeciągane w czasie działania legislacyjne dotyczące obrony cywilnej i ochrony ludności wynikały z rozbieżności wizji i interesów resortowych : MSWiA i MON13.