Wczesna interwencja z profilaktyką zaburzeń rozwojowych

Kamienie milowe rozwoju mowy czynnej i biernej

Mowa czynna - Nadawanie mowy

Okres do 3 miesiąca życia:

• krzyk (dźwięki fizjologiczne: mlaskanie, mruczenie, pochrząkiwanie, wokalizy – zaśpiewy głównie samogłoskowe najczęściej zbliżone do [a] oraz [e]);

• płacz (po jakimś czasie matka rozpoznaje z jakiego powodu dziecko płacze);

• uśmiech społeczny (komunikat od strony dziecka. Jest to znak, że jego system nerwowy dojrzewa w sposób prawidłowy. Powinien pojawić się w 2 połowie 2 miesiąca. Jeżeli nie pojawi się po 3 miesiącu należy zgłosić się do lekarza)

Okres 3-6 miesiąc życia:

• Głużenie – nagromadzenie wokaliz głównie o charakterze gardłowym, wokalizy samogłoskowe lub [g], [k], [h], nie jest czynnością zamierzoną co oznacza, że dzieci z różnego rodzaju deficytami np. dzieci z dużym niedosłuchem lub dzieci głuche również głużą;

• Gaworzenie – celowe powtarzanie pewnego rodzaju dźwięków; samogłoski dążące do brzmienia tych głosek zasłyszanych ze środowiska w którym wychowuje się dziecko, łączy ze sobą bardziej skomplikowane sylaby np. ga-ga-ga, bu-bu-bu

Okres 6-8 miesiąc życia:

• Młynek – [b], [w], [p], [f] pojawia się w okolicach 6 miesiąca życia;

• Kląskanie – [t], [d], [n], może, ale nie musi pojawić się [l]

Okres 8-10 miesiąc życia:

• Nauka celowego dmuchania – dziecko zaczyna bawić się swoją śliną robiąc bańki [ś], [ź], [ć], [dź]

Okres 12 miesiąc życia:

• Cztery wyrazy znaczeniowe w mowie czynnej – proste struktury, które w tej samej formie będzie oznaczały daną rzecz np. mama, da, ne, am, papa, opa.

Mowa bierna - Odbiór komunikatów

5 miesiąc życia:

• Reakcja na własne imię (spojrzenie, wyciągnięcie rączek, uśmiech)

7 miesiąc życia:

• ruchem gałek ocznych wskazuje ważne dla niego przedmioty

12 miesiąc życia:

• opanowanie umiejętności wskazywania na zasadzie pokaż gdzie masz nosek;

• początek wykonywania pierwszych poleceń

Czynniki prenatalne oddziałujące na rozwój dziecka

• infekcje wirusowe i bakteryjne wieku wczesnodziecięcego – największe spustoszenie powodują w pierwszym trymestrze ciąży:

  • Różyczka – w I trymestrze ciąży uszkodzenia płodu, poronienia; II trymestr ok. 30% płodów obumiera poważne uszkodzenia OUN i CUN łącznie z niepełnosprawnością intelektualną; w III trymestrze zwłaszcza jeśli chodzi o infekcje wirusowe może pojawić się triada różyczkowa, uszkodzenie dotyczy najczęściej 3 najważniejszych organów np. serca, wątroby i wzroku;

  • Odra – może powodować niedosłuch u dzieci;

  • Ospa wrodzona – pod koniec ciąży uszkodzenia układu nerwowego.

• Choroby odzwierzęce:

  • Toksoplazmoza (koci wirus) – I trymestr nie ma szans na przeżycie płodu; II trymestr bardzo duże uszkodzenia, jednak dziecko przeżywa, III trymestr uszkodzenia kilku organów

  • Toksokaroza – pasożyt odzwierzęcy (koci, psi), umiejscawia się u człowieka w 3 miejscach: oczy, układ nerwowy, układ pokarmowy

• Zatrucie ciążowe – przyjmowanie leków (wszelkie dodatkowe leki poza kwasem foliowym mogą wpływać na ciąże):

  • Antybiotyki (gentamecyna )

  • Tabletki uspokajające (Relanium – występowanie rozszczepów podniebienia, osłabienie napięcia mięśniowego;

  • Talidamid (contergan) - lek pomagający wyciszyć się kobietom w ciąży, dzieci rodzą się bez nóżek, rączek;

  • Ból głowy – żadne lekarstwo nie daje 100% pewności, że z dzieckiem nic się nie stanie. Jest to niskie ryzyko, jednak lepiej nie brać tabletek;

  • Aspiryna, Polopiryna, Salicylamid – nie podawać czosnku, ponieważ czosnek zawiera salicylany, które prowadzą do powikłań u dzieci gdy zostają podane przy chorobach zakaźnych wieku dziecięcego prowadzi do zespoły Reya, który powoduje uszkodzenie wątroby, zmiany metaboliczne oraz doprowadza do uszkodzenia CUN. Dziecko może się wycofać w swoim rozwoju aż do stanu wegetatywnego w najgorszych przypadkach.

  • Tytoń, nikotyna, narkotyki, alkohol –niedotlenienie, FAS, niski wzrost;

  • Urazy mechaniczne – uciskanie powłok brzusznych powoduje nieprawidłowe dokrwienie powłok brzusznych;

  • Uraz psychiczny – długo występujący uraz psychiczny o niewielkim poziomie, dziecko jest narażone na stały stres.

Czynniki perinatalne (okołoporodowe)

• Przedłużający się poród - od 18 godzin, powoduje niedotlenienie, sinicę (zatrzymanie krążenia dziecka);

• Poród zbyt szybki: pierwszy poród, organizm uczy się pewnych reakcji, poród taki trwa 2 godziny i mniej, istotne dla ciśnienia środczaszkowego dziecka;

• Utrata przytomności przez matkę: groźne, gdy główka zaczyna wychodzić. Zagrożenie niedotlenieniem i mózgowym porażeniem dziecięcym;

• Stosowanie próżnociagu (vaccum): w momencie, kiedy główka nie chce wyjść z kanału można założyć próżnociąg i delikatnie się wyciąga. Powikłaniami mogą być krwiaczki powierzchniowe;

• Cesarskie cięcie – napięcie mięśniowe może ulec zaburzeniu (hipotonia, hipertonia, zmienne napięcie, zaburzenia czucia, nadwrażliwość, szczególnie w okolicach twarzy i mózgoczaszki. Przy porodzie naturalnym dziecko uczy się odbierać dotyk w kanale rodnym matki – wychodzi samo ze środowiska wodnego. U dziecka urodzonego przez cc nie ma takiej możliwości, może wystąpić nadwrażliwość w okolicach twarzy, takie osoby unikają dotyku w okolicy twarzy i włosów, mają zwiększoną potrzebę własnej przestrzeni

• Brak pierwszego krzyku dziecka: związane z zaczopowaniem dróg oddechowych, potencjalne niedotlenienie;

• Okręcenie szyi pępowiną: potencjalne niedotlenienie

• Wylewy śródczaszkowe - Główka przechodząc przez kanał rodny jest narażona na ucisk. W obrębie mózgu można zaobserwować wylewy. Póki jest to wylew 1 i 2 stopnia (kruche naczynka krwionośne pękają) jest to norma. Te stopnie nie są diagnozowane. Nie są nawet wpisywane do książeczki – norma fizjologiczna. Jest to krew z pojedynczych naczynek i wchłonie się. 3 i 4 stopień to bardzo poważne uszkodzenia dużych struktur – obumarcia komórek mózgowych, występują poważne powikłania. Dochodzi do tego przy porodach powyżej 18 godzin, zbyt szybki pierwszy poród (poniżej 2 godzin); wąska szyjka i szybkie przejście przez kanał rodny. Może też wystąpić przez niedotlenienie z zatrzymaniem krążenia. Najmniejszym powikłaniem jest dysleksja, zaburzony rozwój ruchowy.

• Przenoszenie ciąży– ciąża przenoszona około 2 tygodnie i więcej. W 42 tygodniu może pojawić się zakażenie bakteryjne przez smółkę. Większym problemem jest obniżone napięcie mięśniowe u dzieci przenoszonych. Należy stymulować dziecko ruchowo w ośrodkach wczesnej interwencji.

• Wcześniaki– dziecko urodzone przed terminem.

• Waga– od 1000 – 1500 gram wg danych sprzed 6 lat u 70% występowało mózgowe porażenie dziecięce. 1500 – 2000 gram – 40%, 2000 – 2500 gram – 20%. Yugr – dzieci z niską wagą urodzeniową (urodzone w terminie). Masa krytyczna 7 lat temu – 1000 gram, teraz jest to 350 gram.

• Zaburzenia oddychania, krążenia w czasie porodu lub bezpośrednio po nim (sinica, MPD, obciążenia dotyczące dysleksji, ORM)

• Przedłużająca się żółtaczka fizjologiczna - dziecko powinno pozostać w szpitalu na leczeniu, które polega na naświetlaniu. Ma doprowadzić do spadku poziomu bilirubiny. Jeśli bilirubina jest powyżej 18 jednostek następuje przetaczanie krwi, ponieważ z taką ilością bilirubiny organizm dziecka sobie nie poradzi. Wysoki poziom bilirubiny nieleczony może w konsekwencji dać powikłania aż do niepełnosprawności intelektualnej;

• Konflikt serologiczny. U mamy czynnik Rh -, u taty Rh+.

• Zaburzenia metaboliczne. Np. cukrzyca ciążowa, cukrzyca, zaburzenia hormonów tarczycy. Nieleczone w czasie ciąży dadzą zaburzenia o charakterze metabolicznym, a zatem w przypadku hormonów tarczycy powinno się leczyć, jeśli nie jest możliwe jest duża szansa, ze do zaburzeń podchodzących od OUN u dziecka dojdzie. Cukrzyca ciążowa: może pojawić się w czasie ciąży, niekoniecznie na początku. Kilkakrotnie bada się cukier – w 3 i 6 miesiącu. Trzeba prowadzić medycznie – ustalić dietę, badać poziom cukru. W niektórych przypadkach należy wprowadzić insulinę.

• Choroby dziedziczone ze strony rodziców (ORM, niedosłuch, głuchota, inne zaburzenia mowy np. jąkanie, choroby psychiczne, padaczka, powikłania w rozwoju występujące na skutek występującej (także doleczonej) choroby wenerycznej.

Czynniki postnatalne

• Zniekształcenia występujące w obrębie twarzy, uszu, warg, języka, podniebienia, narządów wewnętrznych oraz zewnętrznych. Wykonuje się badania przesiewowe;

• stany zapalne z wysoką temperaturą. Niebezpieczne są drgawki. Wykonuje się badania neurologiczne.

• Częste infekcje dróg oddechowych. Częste przyjmowanie leków. Alergie, zniszczone przez próchnicę zęby.

• Dziecko, które długo leżało w szpitalu (od 2 m-cy w górę). Opóźniony rozwój mowy, opóźniony rozwój ruchowy, dziecko zaniedbane środowiskowo.

Oddychanie spoczynkowe – naturalna czynność organizmu podtrzymująca funkcje życiowe. Występuje zawsze wtedy, gdy nie ma fonacji, nie pracują fałdy głosowe. Powinno odbywać się zawsze przez noc.

Oddychanie dynamiczne - związane z tworzeniem głosu, muszą pracować mięśnie krtani. Służy naszym funkcją życiowym oraz tworzeniu fonacji.

Zaburzenia oddychania:

• nieprawidłowy tor oddechowy,

• oddychanie obojczykowo-żebrowe,

• zaburzona siła wydechu,

• skrócona faza wydechowa;

• niewydolność oddechowa;

• wrodzona ośrodkowa hiperwentylacja

Dysleksja

Definicja węższa

Dysleksja to problemy, trudności w zakresie nauki pisaniu, czytania, liczenia itd.

Definicja szersza

Dysleksja to specyficzne zaburzenia czytania

Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji

Dysleksja to specyficzne zaburzenie o podłożu językowym, charakteryzujące się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów zazwyczaj niewspółmiernych do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych. Dysleksja objawia się trudnościami w czytaniu, opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni

Dysgrafia - niski poziom estetyczny pisma lub/i rysunków, wytworów danej osoby.

Dysortografia – zaburzenie w zakresie pisania charakteryzujące się problemami w opanowaniu poprawnej pisowni

Objawy dysleksji

1. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy (dziecko do 2 roku życia włącznie):

• Zaobserwowany ORM, polegający na tym, że dziecko później niż rówieśnicy wypowiada pierwsze słowa, proste i złożone zdania, mamy do czynienia z ryzykiem dysleksji;

• Rozwój ruchowy – dzieci, które później niż rówieśnicy zaczynają chodzić, biegać, są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (mycie rąk, ubieranie się, jedzenie łyżeczką);

• Dzieci nie próbujące same rysować

1. Wiek od 3-5 lat

• Mała sprawność ruchowa w zakresie motoryki dużej, dziecko słabo biega, ma problem z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, słabo jeździ na rowerku trzykołowym;

• Mała sprawność ruchowa rąk, dziecko przejawia trudności oraz niechęć do samoobsługi (zapinanie guzików, sznurowanie butów, nawlekanie korali, źle trzyma ołówek, rysując naciska zbyt mocno lub za słabo) [313 Szlaczków, Szelągiewicz];

• Słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa, dziecku sprawia trudności budowania z klocków, rysuje niechętnie i prymitywnie, nie umie narysować kota (3 latek), krzyża (4 latek) i kwadratu, kątów prostych (5 latek);

• Opóźniony rozwój lateralizacji – dziecko konsekwentnie używa na zmianę jednej lub drugiej ręki;

• Zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, rysunki są bogate treściowo, ale prymitywne w formie, trudności w składaniu obrazków pociętych na części, a także puzzli i innych układanek;

• ORM, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem nazw, wydłużony okres posługiwania się neologizmami, zniekształcanie nazw poprzez nieprawidłowe używanie przedrostków oraz nieprawidłowa artykulacja w formie wymowy bezdźwięcznej;

• Przy ORM mogą być problemy z czytaniem, używanie nieprawidłowych przedrostków.

1. Wiek od 6 lat:

• Obniżona motoryka duża, sprawność ruchowa, dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z jazda na hulajnodze, rzucaniem i chwytaniem piłki (element diagnostyczny);

• Trudności z wykonaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, umiejętność wiązania kokardki, trudności z posługiwaniem się nożem, widelcem, nożyczkami;

• Opóźniony rozwój lateralizacji;

• Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, trudności we wskazaniu części ciała, określeniu kierunku;

• Trudności w rysowaniu rombu, odtwarzaniem i rysowaniem szlaczków;

• Trudności z wyróżnieniem elementów z całości, układanie klocków wg wzoru, trudności z wyodrębnieniem szczegółów obrazków, podobieństw, liter inaczej ustawionych w przestrzeni;

• Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych;

• Wadliwa wymowa bezdźwięczna;

• Trudności z zapamiętywaniem tekstu, wierszyków, dwóch czynności, nowych nazw, mylenie nazw zbliżonych do siebie fonetycznie;

• Trudności z zapamiętywaniem wiadomości uszeregowanych w sekwencji (pory roku, kolejność posiłków);

• Trudności z różnicowaniem głosek podobnych, zaburzenia słuchu fonemowego;

• Trudności w orientacji w czasie (pora roku, pora dnia).