4.03.2014
Unia celna krajów Wspólnoty Europejskiej
Unia celna w obrocie handlowym między państwami partnerskimi polega na zniesieniu ceł przywozowych i wywozowych oraz opłat wywołujących podobny skutek jak cła, a także na wprowadzeniu wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami trzecimi. Wiąże się to z koniecznością skoordynowania polityki handlowej krajów członkowskich i ustanowienia budżetu dla całej unii.
Z taryf celnych i innych podobnych opłat są zwolnione towary wytwarzane w krajach należących do unii celnej, a także dobra materialne sprowadzane z krajów, jeśli zostały dopuszczone do swobodnego obrotu na terenie unii. Dotyczy to wszystkich towarów wytworzonych w krajach członkowskich, w tym dzieła chronione prawem autorskim. Jedynym wyjątkiem od reguły wolnego handlu są produkty przeznaczone na cele militarne, wobec których dopuszczono stosowanie ograniczeń handlowych.
Aby dostosować gospodarki krajów członkowskich WE do warunków wolnego handlu, wprowadzenie unii celnej poprzedzono kresem przejściowym. Traktat o WE przewidywał 12-letni okres przejściowy, podzielony na 3 etapy. W pierwszym etapie pierwsza obniżka miała być przeprowadzona w 1 stycznia 1959r., druga – 18 miesięcy później, trzecia 31 grudnia 1963 r. W drugim etapie pierwsza obniżka miała być przeprowadzona do 1 lipca 1963r., druga – 18 miesięcy później, trzecia – rok później. Pozostałe obniżki miały być wprowadzone w ramach trzeciego etapu.
Liberalizacja zasad obrotów handlowych
Gospodarki krajów członkowskich dostosowały się do wolnego handlu szybciej niż to przewidywały zapisy TEWG. Do 1 lipca 1963 r. kraje członkowskie obniżyły cła do poziomu 40% stawki podstawowej. Już 1 sierpnia 1968r. wprowadzono wolny handel artykułami przemysłowymi. Cła eksportowe wyeliminowano do 31 grudnia 1961r.
Ograniczenia ilościowe w wywozie towarów miały być zniesione do końca pierwszego etapu, a ograniczenia ilościowe w przywozie – znoszone stopniowo przez cały okres przejściowy.
Pozostałe ograniczenia ilościowe w wymianie produktów przemysłowych zniesiono całkowicie do 1 stycznia 1962r., a w obrocie płodami rolnymi – do 1 lipca 1968r.
Zakazano obciążania importu i eksportu opłatami wywołującymi taki sam skutek jak cła (wszystkie świadczenia pieniężne utrudniające handel wewnątrz UE).
Obowiązek zniesienia opłat wywołujących taki sam skutek jak cła nie oznacza jednak konieczności wyeliminowania wszystkich świadczeń pieniężnych w obrocie między krajami członkowskimi (np. możliwość pobierania opłat od importu zwierząt żywych).
Szybkie obniżanie taryf celnych wywołało konflikt między państwami. RFN i kraje Beneluksu były za wcześniejszym zniesieniem ceł na artykuły przemysłowe oraz spowolnienie liberalizacji zasad obrotu płodami rolnymi, z kolei Francja i Włochy chciały złagodzenia zasad wymiany handlowej w zakresie rolnictwa. Wynikało to z różnic w kosztach produkcji – w RFN i krajach Beneluksu tańsza była produkcja przemysłowa, a we Francji i we Włoszech – produkcja rolna.
W pełni swobodny przepływ towarów może istnieć tylko wówczas, gdy są spełnione warunki wolnej konkurencji, które zakładają m.in. występowanie kilku podmiotów ekonomicznych zarówno po stronie dostawców, jak i konsumentów. Konieczne było przekształcenie wielu ograniczających wolny handel państwowych monopoli krajów członkowskich WE (niemiecki monopol spirytusowy, francuski monopol tytoniowy, włoski monopol zapałczany).
Państwa dopuszczały możliwość wprowadzenia zakazów lub ograniczeń przywozu, wywozu bądź tranzytu dóbr i usług, jeśli było to uzasadnione względami moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochroną zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt, ochroną roślin, ochroną majątku narodowego o wartości artystycznej, historycznej, archeologicznej lub też ochroną własności przemysłowej i handlowej. Dopuszczone wyjątki mają charakter ograniczony, nie mogą prowadzić do dyskryminacji czy ukrytego ograniczenia handlu.
Wprowadzenie wspólnych taryf celnych
Nie zostały zniesione cła na dostawy z krajów trzecich. Aby wyeliminować możliwość omijania taryf w eksporcie do WE przez terytorium kraju o niższych stawkach zdecydowano się na ujednolicenie ceł. Stawki wspólnej taryfy celnej miały być średnią arytmetyczną ceł stosowanych przez 4 terytoria celne (kraje Beneluksu już wcześniej utworzyły unię celną). Ustanowienie unii celnej oznaczało dla Francji i Włoch bardziej liberalną politykę wobec krajów trzecich (wcześniej miały wysokie cła), a dla RFN i krajów Beneluksu – większą ochronę przez zewnętrznym importem.
Taryfa celna WE przybrała formę tzw. zintegrowanej taryfy celnej Wspólnot Europejskich, opartej na zharmonizowanym systemie i scalonej nomenklaturze, według których towary są kodowane według jedenastocyfrowej skali.
Ujednolicone opłaty celnej krajów WE w imporcie z krajów trzecich początkowo nie były niskie i wynosiły przeciętnie 12,5% ad valorem. Liberalizacji ceł dokonano w ramach Rundy Kennedy’ego i Rundy Urugwajskiej. Obecnie niskim opłatom w imporcie do UE podlegają półprodukty i gotowe wyroby przemysłowe, choć na pewne produkty (np. na samochody i obuwie) utrzymywano tzw. szczyty taryfowe, czyli cła wynoszące 20%. Najwyższe cła ad valorem są nakładane w imporcie artykułów rolnych: bananów, ryżu długoziarnistego, podrobów, ziarna kukurydzy i ziarna pszenicy. Większość ceł zależy od stopnia przetworzenia produktu (wyższą stawką obłożone są towary bardziej przetworzone).
Pierwsze umowy handlowe w imieniu krajów partnerskich WE zawarła z Iranem, Izraelem i Libanem. 1 stycznia 1970r. państwa utraciły prawo do zawierania indywidualnych umów handlowych z krajami trzecimi. Od tej pory w ich imieniu politykę handlową prowadzą organy WE.
Zwiększenie obrotów handlowych w unii celnej
Unia celna przynosi efekt gospodarczy w postaci tzw. kreacji handlu – zwiększenie obrotów handlowych na rynkach światowych pod wpływem liberalizacji polityki handlowej. Zniesienie przeszkód w wymianie dóbr materialnych pozwala przesunąć produkcję i dostawy z droższego źródła krajowego do tańszego producenta z kraju partnerskiego.
Innym efektem jest przesunięcie handlu – jest to odchylenie od prawidłowego przepływu obrotów międzynarodowych. Powstaje pod wpływem działania taryf celnych, które obciążają producentów z krajów trzecich na rynku unii celnej. Prowadzi do przejęcia dostaw od bardziej efektywnych producentów z krajów trzecich przez mniej efektywnych producentów z krajów członkowskich unii celnej.
Kreacja jest pozytywnym skutkiem, a przesunięcie negatywnym. Jeśli efekt kreacji przewyższa efekt przesunięcia to unia celna przynosi obniżkę kosztów wytwarzania, w sytuacji odwrotnej unia celna ma negatywny wpływ na wykorzystanie światowych zasobów.
W okresie ustanawiania unii celnej WE wymiana handlowa między państwami członkowskimi zwiększała się znacznie szybciej niż wymiana z krajami trzecimi, unia celna mogła więc wywierać silniejszy efekt kreacji handlu niż jego przesunięcia.
Kluczowe miejsce w obrotach WE zajmowała RFN, na którą przypadało około 25% całego wewnętrznego eksportu i importu WE. RFN była największym dostawcą na rynki wszystkich krajów i największym odbiorcą produktów wytworzonych w innych krajach partnerskich. Wzrost znaczenia RFN był wyrazem rosnącej zależności innych gospodarek od wzrostu ekonomicznego gospodarki niemieckiej.
Wzrostowi znaczenia RFN, Włoch, Holandii i Hiszpanii w handlu zewnętrznym WE towarzyszyło wyraźne osłabienie pozycji Wielkiej Brytanii. Francja, Belgia i Luksemburg zanotowały niewielki spadek udziału w globalnym eksporcie i imporcie WE.
Wymiana między krajami WE rosła najszybciej w zakresie maszyn i samochodów, innych dóbr przemysłowych, surowców i chemikaliów.
Redukcja taryf celnych mogła wywierać wpływ na obroty towarami charakteryzującymi się dużą elastycznością popytu (chemikalia, szkło), znacznie słabsze było jej oddziaływanie na towary o małej elastyczności popytu (wyposażenie elektrowni) czy dobra wyższej konieczności (produkty farmaceutyczne).
Na rozwój obrotów handlowych krajów WE i zmianę ich struktury miało wpływ oprócz liberalizacji ceł:
Rozwój gospodarczy państw członkowskich (związany z rozwojem wyższy dochód narodowy mógł zwiększać skłonność do importu z obszaru wspólnego rynku)
Decyzje mikroekonomiczne na szczeblu przedsiębiorstw, które podjęły się zwiększenia sprzedaży na zagranicznych rynkach zbytu
Zmiana wartości walut krajów członkowskich w celu przeciwdziałania nierównowadze w bilansie płatniczym
Kraje WE dzięki ustanowieniu unii celnej mogły znacznie zwiększyć wymianę handlową.
Unia celna wpływa zarówno na wzajemną wymianę handlową państw członkowskich, jak i na ich obroty z krajami trzecimi – w krótkim okresie jest w stanie ograniczyć obroty zewnętrzne pod wpływem działania efektu przesunięcia, długookresowo zaś przyspieszenie wzrostu gospodarczego pod wpływem integracji gospodarczej może wpłynąć na ożywienie obrotów handlowych członków unii celnej z krajami trzecimi.
Zmiany udziału krajów członkowskich w obrotach WE mogły być skutkiem przeobrażeń struktury międzynarodowej wymiany handlowej. Nowe możliwości zbytu, silniejsza konkurencja, przyspieszenie postępu technicznego i koncentracja przedsiębiorstw stały się przyczyną licznych przeobrażeń strukturalnych w gospodarce państw partnerskich i zmieniły ich miejsce w globalnym podziale pracy.
Zmalało znaczenie importu żywności do WE. Zmniejszyło się znaczenie importu surowców, wzrosło zainteresowanie importem maszyn, środków transportu oraz innych produktów przemysłowych.
Kraje WE podejmowały głównie produkcję towarów o średnim poziomie zaawansowania technologicznego, skupiając się na wytwarzaniu maszyn i urządzeń, samochodów oraz artykułów gospodarstwa domowego, ale jednocześnie ochraniały produkcję rolną i tradycyjne gałęzie wytwórczości.
Ustanowienie unii celnej pozycję krajów WE w obrocie międzynarodowym.
Gdyby nie utworzono unii celnej wzajemne obroty handlowe państw partnerskich byłyby o połowę mniejsze, co negatywnie wpłynęłoby na poziom produkcji i zatrudnienia.
Zmiany specjalizacji krajów członkowskich unii celnej
Rozwój handlu i dostosowanie strukturalne gospodarek krajów członkowskich WE do polityki zewnętrznego otwarcia opierały się głównie na zmianach specjalizacji ich produkcji i wymiany handlowej. Wszystkie zmiany specjalizacji mogą mieć charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy. Specjalizacja międzygałęziowa jest określona przez zasoby czynników produkcji partnerów i ich układ korzyści komparatywnych, natomiast korzyści ze specjalizacji wewnątrzgałęziowej wiążą się z rozszerzeniem skali produkcji, innowacjami i wprowadzaniem nowych produktów, zapotrzebowaniem na produkty zróżnicowane i o dobrej jakości, konkurencją oligopolistyczną i internacjonalizacją produkcji. Wyższy poziom specjalizacji wewnątrzgałęziowej może sugerować, że na strukturę wymiany handlowej między krajami partnerskimi większy wpływ mają czynniki związane z postępem technicznym i popytem niż zasoby produkcyjne i koszty produkcji.
Rozwój specjalizacji międzygałęziowej oznacza konieczność istotnej restrukturyzacji gospodarek partnerów, z kolei specjalizacja wewnątrzgałęziowa ułatwia ich włączenie do międzynarodowego podziału pracy, nie powoduje zaniechania w produkcji w gałęziach mniej efektywnych, utraty zaangażowanego tam kapitału, dużego wzrostu bezrobocia czy konieczności przekwalifikowania wielu pracowników.
Gdy handel międzynarodowy ma charakter wewnątrzgałęziowy, zyski z dodatkowej wymiany zwiększają poziom zaspokojenia potrzeb konsumentów, a tym samym słabnie presja na prowadzenie polityki protekcyjnej. Jeśli handel ma charakter międzygałęziowy, to wzrost satysfakcji konsumentów nie rekompensuje ubytków w produkcji i strat z tytułu bankructw przedsiębiorstw.
Na intensywność rozwoju międzynarodowej wymiany wewnątrzgałęziowej mają wpływ następujące czynniki:
Poziom zaawansowania gospodarczego partnerów
Różnice w poziomie rozwoju
Poziom dochodu partnerów
Podobieństwo stopy wzrostu partnerów, ich struktury produkcji i popytu
Koszty transportu i bariery taryfowe, pozataryfowe czy geograficzne
Od końca lat 60. wśród państw członkowskich przeważała tendencja rozwoju podziału pracy o charakterze wewnątrzgałęziowym.
Rozwój specjalizacji wewnątrzgałęziowej występował w handlu artykułami przemysłowymi, zwłaszcza zaawansowanymi technologicznie, w silnie skoncentrowanym przemyśle oraz w obrocie handlowym wszystkich partnerów. Największy wzrost specjalizacji wewnątrzgałęziowej w unii celnej WE miał miejsce w wymianie handlowej Wielkiej Brytanii, RFN i Francji.
Wpływ unii celnej na ceny
Liberalizacja obrotów w unii celnej umożliwia producentom wolny dostęp do rynków partnerów, co powinno powodować obniżkę cen lub zahamowanie ich wzrostu na ochranianych dotąd rynkach krajowych. Równość cen na rynku unii celnej na te same dobra i usługi uważa się za najważniejsze kryterium pełnej integracji handlowej. Wyrównywanie cen w krajach o gospodarkach rynkowych następuję w wyniku wymiany międzynarodowej, wzrost importu przynosi obniżki cen lub zahamowanie ich wzrostu na rynku krajowym, a zwiększenie eksportu wywiera presję na podniesienie cen do poziomu cen partnera handlowego. Redukcja cen pod wpływem liberalizacji ceł mogą w największym stopniu dotyczyć rynków dóbr chronionych wysokimi cłami i innymi podobnymi w skutkach środkami. Najbardziej efektywni producenci z krajów członkowskich mogą opanować rynek całej unii celnej, oferując swoje towary po najniższych cenach. Kraje członkowskie WE miały bardziej zintegrowany rynek w ramach Wspólnoty niż w strefie wolnego handlu z partnerami EFTA.
Mimo znacznego postępu w zbliżeniu poziomu cen nie doszło w tym zakresie do pełnej integracji krajów WE. Największa różnica cen na wspólnym rynku 12 krajów WE objęła dobra publiczne (czynsz, opłaty za wodę, komunikację, usługi transportowe), co wynikało z ich państwowej regulacji u poszczególnych partnerów. Istotne różnice w poziomie cen dotyczyły dóbr o charakterze lokalnym (usługi transportowe, restauracji, kawiarnie, hotele, budownictwo, książki, gazety i czasopisma). Zachowały się także różnice w zakresie cen produktów przemysłowych o intensywnej wymianie międzynarodowej (samochody, sprzęt transportowy, artykuły gospodarstwa domowego, tekstylia), co wskazuje na ciągłą obecność barier pozataryfowych; najbardziej zintegrowane zostały rynki produktów inwestycyjnych (sprzęt nieelektryczny, sprzęt elektryczny, maszyny i urządzenia).
Unia celna nie stworzyła warunków konkurencji analogicznych do tych, jakie panują na rynkach krajowych – nadal występowały duże potencjalne możliwości rozwoju obrotów handlowych, ściślejszego scalenia rynków oraz konwergencji cen.