Wpadek, poślizgnięcie, potknięcie - zagrożenia, których nie wolno lekceważyć

mgr Jarosław Chmielewski
Studium Edukacji Menedżerskiej i Technicznej w Warszawie

Każdy z nas w swym dotychczasowym życiu upadł, poślizgnął się bądź potknął. Zagrożenia te zaliczamy do zagrożeń mechanicznych, które wchodzą w skład czynników fizycznych występujących w środowisku pracy. Najogólniej możemy powiedzieć, że zagrożenia te mogą spowodować takie urazy, jak: stłuczenia, pęknięcia, złamania czy zwichnięcia.

Każdego dnia dochodzi do wypadków przy pracy, których przyczyną był upadek z niewielkiej wysokości, poślizgnięcie się czy potknięcie. Wydawać by się mogło, że czynność, w trakcie której dochodzi do zaistnienia wypadków z udziałem tych zagrożeń jest z natury rzeczy bezpieczna. Przeważnie do wypadków tych dochodzi podczas poruszania – przemieszczania się (czynność tę zaliczamy do czynników niebezpiecznych – urazowych) pracownika po ciągach komunikacyjnych, drogach transportowych, w pokoju biurowym czy podczas wchodzenia bądź schodzenia ze schodów. Należy zauważyć, że do wypadków tych dochodzi w każdej gałęzi przemysłu i nie ma znaczenia dla ich zaistnienia charakter wykonywanej pracy.

Jak wykazują dane GUS, prosta czynność, wykonywana kilkanaście razy w ciągu dnia pracy, jaką jest poruszanie się, zajmuje pierwsze miejsce wśród czynności wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku – 33 proc. (por. dane dot. wypadków przy pracy zawarte w Informacji o wypadkach przy pracy za 2006 r. zamieszczone na www.mps.gov.pl). Przyczyną tych wypadków przy pracy było nieprawidłowe zachowanie się pracownika; kolejną przyczyną była niewłaściwa organizacja w tym: organizacja pracy oraz stanowiska pracy.

Zagrożenie upadkiem (nie mówimy tu o upadku w związku z pracami na wysokości), poślizgnięciem czy potknięciem odnajdujemy praktycznie w każdej analizie ryzyka zawodowego dla poszczególnych zawodów. Zagrożenia te są na tyle istotne w statystyce wypadkowej, że nie tylko należy o nich informować pracownika w ramach wymogów

art. 226 k.p., ale także podejmować działania zmierzające do zminimalizowania skutków – w ramach art. 207 k.p.
Należy zauważyć, że omawiane zagrożenia nie są czymś nowym, ale zapewne często bywają bagatelizowane. Nie dotyczy to może w dużej mierze skutków zdrowotnych, ale bardziej finansowych, w wymiarze gospodarki. Wynika to z faktu, że pracownik, który uległ wypadkowi w związku z którymś z wymienionych zagrożeń, przebywa na zwolnieniu lekarskim. Niezdolność pracownika do pracy niejednokrotnie dezorganizuje pracę przedsiębiorstwa, które nie zawsze jest do tego przygotowane organizacyjnie. Pociąga również za sobą koszty finansowe (np. wynagrodzenie chorobowe, odszkodowania, koszty zastępstw, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych innych pracowników itp.). Dlatego też zagrożeń tych nie można lekceważyć.

Przyczyn wypadków przy pracy, do których doszło w wyniku upadku, poślizgnięcia czy potknięcia możemy doszukiwać się w obszarze trzech zagadnień kształtujących poziom bezpieczeństwa pracy, a mianowicie:
1. czynnika ludzkiego,
2. organizacji pracy (rozumianej jako całość, w tym – budynki i pomieszczenia pracy, szkolenia itp.),
3. organizacji stanowiska pracy.
Każde z tych zagadnień podlega odrębnemu kształtowaniu. Nie oznacza to jednak, że pozostają bez wzajemnego wpływu. Można nawet postawić tezę, że każdy z nich wzajemnie na siebie wpływa i oddziałuje. 
Jeżeli powiedzieliśmy, że zagadnienia te możemy kształtować, należy więc zastanowić się nad sposobem. Najprościej zastosować istniejące już możliwości i znane nam sposoby. Można powiedzieć, że kształtowanie tych zagadnień może odbywać się na płaszczyźnie prawnej, edukacyjnej oraz organizacyjnej.

Czynnik ludzki – możemy go kształtować, ale nie da się go ani przewidzieć, ani właściwie zaprogramować. Nie oznacza to, że nie mamy na niego wpływu. I tak, właściwą postawę pracownika (rozumianą jako bezpieczne zachowania w procesie pracy) możemy osiągnąć poprzez wykorzystanie obowiązujących przepisów prawnych, np:
- prowadzenie szkoleń z zakresu bhp (art. 2373 k.p.),
- zapoznawanie pracownika z instrukcjami stanowiskowymi bhp (art. 2374 k.p.),
- motywowanie pracownika (art. 105 k.p.),
- stosowanie kar (art. 108 k.p.).

Bez wątpienia najlepsze rezultaty w kształtowaniu bezpiecznych zachowań w procesie pracy mają do odegrania szkolenia z zakresu bhp. W odniesieniu do pozostałych dwóch zagadnień sprawa jest łatwiejsza. Wiąże się to z stosowaniem i egzekwowaniem przepisów prawa w tym zakresie.
Chcąc omówić kwestie związane z tymi zagadnieniami, wystarczy, że posłużymy się m.in. zapisami zawartymi w: art. 94, 207, 212, 213, 214 k.p. Wszystkie te zapisy w sposób jasny precyzują obowiązki pracodawcy oraz osób kierujących pracownikami w zakresie organizacji pracy. 
Właściwa organizacja pracy oraz stanowiska pracy pozwalają na ograniczenie zarówno czynnika fizycznego, jak i ludzkiego jako przyczyn wypadków przy pracy.

Poślizgnięcie
Musimy pamiętać, że również na etapie projektowania, dopuszczenia obiekt do użytkowania dochodzi do nieprawidłowości, z którymi później przychodzi nam w codziennej pracy się spotykać. Świadczyć o tym może chociażby fakt niestosowania w praktyce przez projektantów, właścicieli obiektów przepisów zawartych m.in. w: 
- ustawie z 07 lipca 1994 r. Prawo budowlane z późn. zm. (Dz.U. z 2006 r., Nr 156, poz. 1118),
- rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, z późn. zm. (Dz.U. z 2007 r., Nr 49, poz. 330).
Nieprawidłowości te polegają m.in. na tym, że nie zachowano wymagań i zaleceń wynikających z wymienionych przepisów, tj.:
- podłogi w pomieszczeniach pracy winny być stabilne, równe, nieśliskie,
- nawierzchnia dróg powinna być równa i twarda,
- na drogach transportowych nie powinny występować progi ani stopnie.
Niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacją, że w obiektach pracy ciągi komunikacyjne wykonane są właśnie w sposób, który nie spełnia powyższych wymogów. Wynika to z zaniedbań ze strony projektantów, nadzoru budowlanego, rzeczoznawców czy służb dopuszczających obiekty do użytkowania. Dopiero w procesie użytkowania stajemy przed faktem, że musimy podjąć działania profilaktyczne minimalizujące skutki tych zaniedbań. W tym przypadku należy w celu wyeliminowania przyczyny zagrożenia poślizgnięcia zastosować dostępne środki zaradcze, do których możemy zaliczyć:
- pasty antypoślizgowe,
- pasy antypoślizgowe,
- zmatowienie powierzchni,
- tabliczki informacyjne.

Poślizgnięcie się na powierzchni ciągu komunikacyjnego niejednokrotnie związane jest nie tylko z tym, że nawierzchnia ciągu została wykonana z niewłaściwego materiału, ale także z brakiem należytej uwagi ze strony pracownika. Niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacjami (przeważnie w zakładach przemysłowych), gdzie zaniedbanie jednego pracownika stwarza zagrożenie dla drugiego. Sytuacja taka występuje w momencie zanieczyszczenia powierzchni ciągu komunikacyjnego czy drogi transportowej przez smary, oleje czy rozlanie wody i pozostawienia cieczy bez uprzątnięcia. Poślizgnięcie się może być również wynikiem wyposażenia pracownika w obuwie robocze o niewłaściwej podeszwie; podeszwa powinna być wykonana z materiału antypoślizgowego). 
Poza wymienionymi technicznymi sposobami zabezpieczenia powierzchni, stosuje się np. tabliczki ostrzegawcze z napisem „Uwaga ślisko” bądź tabliczki z odpowiednim piktogramem.

Potknięcie
Jakże częstym obrazem w biurach jest widok luźno ułożonych kabli zasilających urządzenia biurowe. Luźne, niezabezpieczone zwoje kabla to zmora wielu biur. Są one szczególnie niebezpieczne w pomieszczeniach biurowych, gdzie mamy do czynienia z duża liczbą stanowisk pracy, jak również zlokalizowanych tam urządzeń biurowych.