Babilonia : Sztuka sumeryjskiego renesansu (sztuka starobabilońska)
Królestwo Babilonii powstało ok. 1894 r. p.n.e., kiedy szejk jednego z plemion amoryckich, Sumu-abum, przejął kontrolę nad miastem Babilon. Największy zasięg terytorialny i znaczenie osiągnęła Babilonia w czasie panowania Hammurabiego (1792–1750 p.n.e.), zajmując całą Mezopotamię i dominując gospodarczo i kulturowo w regionie.
W Ur pojawiła się tzw. trzecia dynastia z Ur założona przez króla Urnammu. Pod jego panowaniem zostały odnowione stare budowle, powstały też nowe. Miasta stały się bardziej okazałe. Domy mieszkalne często budowane były jako piętrowe, wyposażone w kanalizację i z dziedzińcami wyłożonymi cegłą. Nadal centralnym miejscem każdego miasta był ziggurat. Najlepiej zachowana budowla tego typu, wzniesiona za czasów Urnammu, znajduje się w Ur.. Zigguarty z czasem stawały się coraz wyższe. W świątyniach i pałacach tego okresu pojawiła się tendencja do zachowania symetrii i amfilady pomiędzy pomieszczeniami. Po raz pierwszy zaczęto wznosić świątynie dla władców pochowanych w podziemnych grobowcach pod tymi świątyniami.
Ziggurat w Ur - jest to świątynia poświęcona bogu księżyca Nannie. Zbudowano ją na planie prostokąta. Rdzeń składał się z cegły suszonej i był obłożony wypalaną cegłą. Na najwyższym tarasie stała mała świątynia, do której prowadziły schody. Tarasy połączone były pochylniami. Pochylone ściany zdobione były niszami i lizenami. Na pierwszy taras prowadziły trzy szerokie ciągi schodów połączone w przelotowej bramie.
Ruiny pałacu w Mari: otoczony grubym murem Do jego wnętrza prowadziła monumentalna brama, a w zasadzie zespół bramny złożony z dwóch połączonych dziedzińców. Ściany z cegły suszonej i tynkiem gliny. Plan przypomina labirynt jest rozciągnięty w przestrzeni. Liczne otwarte dziedzińce. Sąsiedztwo dziedzińca i Sali tronowej. Podział na część reprezentacyjną, użytkową i zaplecze (magazyny, pomieszczenia służby). Freski- kompozycja pasowa, zestawienia w małych polach obrazowych zwierząt, Inwestytura Zimri- Lina – hierarchizacja postaci, procesja ludzi i zwierząt, ograniczona gama barwna, rysunek konturowy, brak światłocienia. Malowidła o żywej kolorystyce, wykonane na gipsowej wyprawie przy użyciu farb wodnych. Tematyka obrazów była zróżnicowana – od geometrycznych kompozycji po sceny batalistyczne, ceremonie religijne i obrazki z życia codziennego.
Świątynia Tell- Harmal: przed świątynią posągi zwierząt, zwierzo-ludzi, strażników (lwy z kamienia) – brązowy posąg Lwa z Mari (odlew na wosk tracony) – wyraźne, duże oczy.
Stela Ur-Nammu - płyta z białego wapienia (3x1,5 m.). Zgodnie ze swoim przeznaczeniem miała upamiętniać czyny króla sumeryjskiego Ur-Nammu. Ocalały jej nieznaczne fragmenty. Podzielona jest na pięć części. Najwyższy fryz przedstawia Ur-Nammu spoglądającego na symbole Słońca i Księżyca. W jego kierunku zmierzają skrzydlate postacie. Motyw króla i bóstw zostanie później powtórzony w kodeksie Hammurabiego, a wcześniej wystąpił już w steli Naramsina. Drugi i pół trzeciego fryzu przedstawia Ur-Nammu w trakcie budowy zigguratu. Król stoi przed bogiem Nanną i odprawia obrzęd libacji, ofiarowując bóstwu wodę. Czynność tę powtarza w trzecim, ostatnim czytelnym pasie steli tym razem przed boginią Ningal.
Terakotowe płaskorzeźby przedstawiające bogów oraz ludzi wykonujących codzienne czynności
Małe, cylindryczne pieczęcie służące do pieczętowania dokumentów spisywanych na glinianych tabliczkach. Wiele z nich zdobią motywy z dziejów Gilgamesza.
Stela Hammurabiego (kodeks) – 1750 p.n.e. , ok. 2,25 m wys., stela z czarnego diorytu. Tekst spisano pismem klinowym w języku babilońskim. Ozdobiono sceną nadania Hammurabiemu władzy od boga Szamasza,(Szamasz jest większy wyobrażony z promieniami słońca, władca ma wydłużone proporcje ciała, dynamizm kompozycji, trójwymiarowy modelunek postaci, dominują linie pionowe, próba ukazania człowieka z profilu), spis praw zgodnych z zasadą Talionu (oko za oko),
Posągi władców Mari (zdradzające wpływy sumeryjskie), brązowa głowa starszego mężczyzny stanowiąca być może portret Hammurabiego – połączona linia brwi, unikat!: znamiona wieku – opuchnięte oczy, opadłe kąciki ust i skóra na policzkach.
Rzeźba sumeryjska tego okresu nawiązywała do wzorców starosumeryjskich. Stosowano kompozycję pasową, wydłużenie postaci i hierarchizację. Jednak twarze przedstawianych postaci nosiły cechy indywidualne. Nowym elementem było też przedstawianie na reliefie klęczących u stóp władcy cudzoziemców z darami.
Renesans trwał około 100 lat i zakończył się wraz z najazdem Elamitów i upadkiem trzeciej dynastii z Ur.
Sztuka okresu średniobabilońskiego (Kasyckiego)
Zmierzch imperium Hammurabiego przyśpieszyły zmiany etniczne na obszarze Bliskiego Wschodu. W 1595 r. p.n.e. Hetyci wyruszyli w dół doliną Eufratu docierając do Babilonu i kładąc kres panującej tam dynastii. Próżnia jaka powstała w Babilonii po wycofaniu się najeźdźców umożliwiła Kasytom opanowanie kraju, którzy ok. 1595 r. p.n.e. zostali nowymi władcami Babilonii. Dość szybko zasymilowali się z miejscową ludnością, przyjmując język i kulturę Babilończyków, chociaż zachowali pewne elementy odrębne jak imiona władców i bóstw, oraz dynastię będącą osobną kastą. Okres panowania dynastii kasyckiej, zwany okresem średniobabilońskim, trwał prawie czterysta lat (1530–1170 p.n.e.).
Świątynia Inany w Uruk (XIV w p.n.e.) – cegły formowane w matrycach, wypalane, używane do tworzenia figuralnych fryzów na fasadzie.
Ziggurat w Dur Kurigalzu ( słabo zachowany).
Ziggurat Chogha Zanbil w Elamie – największy, otoczony murem wydzielającym święty obszar, rytualne baseny- związane z rytuałem oczyszczania duszy.
Kudurru – stele kamienne umieszczane w świątyni, potwierdzające i rozstrzygające spory dotyczące przebiegu granic (które były na nich opisane), zawierały klątwy dla łamiących ich postanowienia. Gwarantem wykonania klątw byli bogowie umieszczeni na nich w postaci symboli.
Okres średniobabiloński zakończyło opanowanie Babilonii przez Asyryjczyków, za pośrednictwem których w Mezopotamii wpływy zdobyła sztuka asyryjska.
Okres nowobabiloński (główny ośrodek – Babilon)
Reliefowe kudurru oraz drobne, terakotowe rzeźby wotywne.
W gliptyce rozpowszechniła się pieczęć płaska — stemplowa ze scenami kultowymi.
Babilon:
Początki: pierwsza wzmianka o Babilonie pochodzi z XXIII w. p.n.e. W roku 1894 p.n.e. przywódca jednego z plemion amoryckich obrał Babilon za swoją siedzibę, zakładając I dynastię z Babilonu. Rola miasta wzrosła znacznie za panowania Hammurabiiego (1792–1750 p.n.e.), który stworzył duże imperium ze stolicą w Babilonie. W 1595 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte, złupione i spalone przez Mursilisa I, króla hetyckiego, by następnie wpaść w ręce Kasytów, którym w XVI w. p.n.e. udało się przejąć kontrolę nad Babilonią i utworzyć tu własne państwo. Władali oni Babilonią przez następne 400 lat, a Babilon – stolica ich państwa – przeżywał w tym okresie zmienne koleje losu, m.in. padając dwukrotnie łupem agresorów z zewnątrz. W połowie XII w. p.n.e. Babilonię najechali elamici, kładąc kres dynastii kasyckiej. Wieki XI–VIII p.n.e. to okres zamieszania, związany z przybyciem i osiedlaniem się na tym obszarze plemion chaldejskich Ok. 730 r. p.n.e. jeden z asyryjskich władców, najeżdża Babilonię, zdobywa Babilon i – jako pierwszy z władców asyryjskich – przyjmuje tytuł "króla Babilonu", tworząc tym samym unię personalną Asyrii i Babilonii. Jeden z jego następców – Sanherib – chcąc położyć kres ciągłym buntom w Babilonii, decyduje się na radykalne rozwiązanie: na jego rozkaz w 689 r. p.n.e. wojska asyryjskie zdobywają i plądrują Babilon, mordując jego mieszkańców i wydając miasto na pastwę płomieni. Babilon odzyskuje wspaniałość w pierwszej połowie VI wieku p.n.e., odbudowany przez Asarhaddona (syna Sanheriba) i później za panowania dynastii nowobabilońskiej.
W 626 p.n.e. Nabopolasar (Asyryjski namiestnik, po jej upadku opanował Babilon) ponownie zjednoczył królestwo babilońskie, a jego syn Nabuchodonozor II doprowadził je do potęgi. Ten okres w dziejach Babilonu nazywany jest nowobabilońskim.
Za panowania Nabuchodozora Babilon został rozbudowany. Miasto, na planie prostokąta, otoczono podwójnym, wysokim murem obronnym wzmocnionym wieżami, rozmieszczonymi co 50 metrów i fosami (8 km), dzieląc miasto na zewnętrzne i wewnętrzne. Przestrzeń pomiędzy murami wypełniono ziemią. Zbudowano 8 bram z imionami bogów (oprócz królewskiej). Pałac z własnymi fortyfikacjami znajdował się w części północnej miasta. Wewnątrz zbudowano dziedzińce. Trzy pierwsze połączone były ogromnymi bramami. Trzeci dziedziniec poprzedzał sale reprezentacyjne, m.in. tronową. Dekoracja ścian wykonana była z mozaiki ze szkliwionej, kolorowej cegły. Fryz przedstawiał szereg kroczących lwów, nad nimi pokazano drzewa życia. Do pałacu przylegała Brama Isztar.
Przy bramie Isztar (dom nowego roku) rozpoczynała się droga procesyjna, która prowadziła do świątyni i zigguratu Marduka (ziggurat nosi też nazwę zigguratu Etemenanki i bywa utożsamiany z wieżą Babel). Była to wysoka, siedmiokondygnacyjna wieża. Poszczególne piętra były pomalowane na różne kolory. Po bokach drogi baszty z kurtynami i glazurowaną cegłą na szczycie.
Brama Isztar - północna brama miasta, otwierająca tzw. drogę procesyjną. Obiekt tworzyły w zasadzie dwie bramy połączone przejściem, czyli był to tzw. obiekt bramny, składający się z czterech wież na planie kwadratu, zwieńczonych krenelażem, który występował również na murach łączących wieże. Brama Isztar oblicowana była glazurowaną cegłą w kolorze niebieskim. Na tym tle, widoczne jako dekoracja, rozmieszczone były wyobrażenia 575 zwierząt, które symbolizowały poszczególne bóstwa: węże-smoki – Marduka, byki – Adada i lwy – Isztar. Najstarsza część bramy, znajdująca się na samym dole, i która z czasem została zakryta przez podnoszący się poziom drogi, wykonana była ze zwykłej cegły palonej. Wskazuje to na etapy budowy bramy: najpierw cegła palona, później cegła emaliowana, a następnie cegła emaliowana reliefowa.
Sanktuarium Maraduka – „Esagila” – Sanktuarium nieba i ziemi naprzeciwko zigguratu Etemenanki - Schodkowy, pięcio- lub siedmiostopniowy ziggurat wzniesiony został z suszonej cegły glinianej na planie kwadratu o boku ok. 90 metrów, Oblicowano go cegłą wypalaną, glazurowaną na kolor błękitny. Budowlę wieńczyła kaplica w której wnętrzu miał znajdować się stół oraz wielkie łoże. Zdaniem Herodota, w kaplicy tej nie umieszczono żadnego wizerunku bóstwa, a kult sprawowały tam wyłącznie kobiety, co według współczesnej interpretacji może wskazywać, iż dokonywano tam niezwykle doniosłego obrzędu świętych zaślubin – hierogamii, w nowy rok aby zapewnić odrodzenie świata
Wiszące ogrody Semiramidy – w pałacu Nabuchodonozora II. Były one zakładane na tarasach wznoszących się do góry i podtrzymywanych specjalną konstrukcją, którą tworzyły szeregi wąskich, coraz wyższych korytarzy zasklepionych kolebkowo.
Zdobyte w 539 roku p.n.e. przez Persów, miasto powoli traciło na znaczeniu.