Nacjonalizm (z łac. natio – naród) – postawa społeczno-polityczna, uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki. Nacjonalizm uznaje sprawy własnego narodu za najważniejsze, jednak istnieją grupy, które szanują także racje i poglądy innych narodów. Nacjonalizm przejawia się głoszeniem poglądów o zabarwieniu narodowym, szerzeniem myśli narodowej i pamięci o bohaterach danego narodu. Głosi solidarność wszystkich grup i klas społecznych danego narodu.

Charakterystyka nacjonalizmu

Nacjonalizm uważa interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności regionalnych. Uznaje naród za najwyższego suwerena państwa, a państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności, złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Nacjonalizm przedkłada interesy własnego narodu nad interesami innych narodów[1], zarówno wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i na zewnątrz (narody sąsiednie)[2]. Postawa nacjonalistyczna nie jest autonomiczną i kompletną ideologią, lecz zbiorem kilku zasad, które mogą być wyznawane przez różne odmiany prawicy lub lewicy. W historii występowały różne typy nacjonalizmów, np. narodowy konserwatyzm, narodowy liberalizm, narodowy radykalizm, narodowy socjalizm (nazizm), faszyzm. W XIX-wiecznym nacjonalizmie istotnym elementem był darwinizm społeczny, który zakładał, że życiem społeczeństw rządzą te same zasady, co światem przyrody. Według nacjonalistycznej interpretacji historii świat był i jest areną walk pomiędzy różnymi narodami, z których tylko najsilniejsze mają prawo do przetrwania. Idee nacjonalistyczne często pojmują naród jako przede wszystkim etniczną wspólnotę krwi przez co często jest porównywany do rasizmu. Nacjonalizm opowiada się za segregacją rasową przez co bywa określany jako odmiana ksenofobii. Natomiast jako element polityki zewnętrznej towarzyszy często imperialistycznej polityce państwa. Poglądy te przetrwały do lat trzydziestych XX w. George Orwell w artykule Notes on nationalism (1945) jako nacjonalizm określił wszystkie ideologie, które klasyfikują ludzi według arbitralnie ustalonego kryterium na "złych" i "dobrych", wynosząc interes "swojej" grupy nad pojęcia dobra i zła (forma trybalizmu). Orwell odróżniał jednak w sposób wyraźny nacjonalizm od patriotyzmu. Wśród jawnie nacjonalistycznych ruchów politycznych wymieniał narodowy socjalizm, komunizm, syjonizm, antysemityzm, trockizm, katolicyzm polityczny, pacyfizm

Zygmunt Balicki (ur. 30 grudnia 1858 w Lublinie, zm. 12 września 1916 w Piotrogrodzie) – polski socjolog, publicysta, polityk i jeden z czołowych ideologów Narodowej Demokracji. W 1887 założył Związek Młodzieży Polskiej "Zet". 3 stycznia 1891 ożenił się z Gabrielą Iwanowską. W 1893 we współpracy z Romanem Dmowskim założył Ligę Narodową i Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne założone w 1897. Po wybuchu I wojny światowej opowiedział się po stronie państw Ententy. Popierał tworzenie legionów przy armii rosyjskiej

Johann Caspar Bluntschli (ur. 7 marca 1808 roku w Zurychu, zm. 21 października 1881 w Karlsruhe) – szwajcarski prawnik i polityk, wykładowca uniwerystetów w Zurychu, Monachium oraz Heidelbergu

Alfred Dreyfus (ur. 9 października 1859, zm. 12 lipca 1935) – francuski oficer, którego niesłusznie obwiniono i skazano za zdradę państwa. Tak zwana afera Dreyfusa – spór o niesprawiedliwy wyrok i rehabilitację, przez 10 lat targała emocjami i sumieniami społeczeństwa francuskiego. Sprawa Dreyfusa dotyczyła procesu i skazania 35-letniego kapitana Alfreda Dreyfusa, pochodzenia żydowskiego, za domniemaną zdradę francuskich tajemnic wojskowych na rzecz Cesarstwa Niemieckiego. 15 października 1894 roku Dreyfus został aresztowany pod zarzutem zdrady na rzecz Niemiec. Koronnym dowodem w procesie był rękopis pisma do ambasady niemieckiej, przypisywany Dreyfusowi i przysięga jednego świadka oskarżenia. Wyrokiem sądu wojskowego Dreyfus skazany został na dożywotni karny obóz na Wyspie Diabelskiej w Gujanie w Ameryce Południowej oraz zdegradowany[1].

Gdy po kilku latach ujawnił się faktyczny autor listu szpiegowskiego i fakt krzywoprzysięstwa, pisarz Emil Zola opublikował artykuł J'accuse! z apelem o uniewinnienie Dreyfusa. W obronę oficera zaangażowało się wielu uczonych i pisarzy, m.in. Marcel Proust, Anatol France, Vilfredo Pareto i Georges Clemenceau. Rozgorzał wówczas wielki spór, który podzielił społeczeństwo francuskie. Okazało się, że skazaniem Dreyfusa zainteresowane były: armia, konserwatywna prawica, partie nacjonalistyczne, rojaliści, kręgi finansjery i kler. Wykorzystywali oni „zdradę” żydowskiego oficera dla demonstrowania patriotyzmu i umiłowania armii, udowadniania zagrożenia ze strony Żydów, oskarżania ustroju republikańskiego itd. Emila Zolę za "zniesławienie armii" skazano na rok więzienia i zmuszono pogróżkami do ucieczki do Wielkiej Brytanii, ale w 1899 Dreyfus został przewieziony z powrotem do Francji i ponownie stanął przed sądem. Został jednak powtórnie uznany winnym zdrady i skazany na dziesięć lat więzienia. Do kary zaliczono mu pięcioletni pobyt na wyspie. Wskutek nacisku opinii publicznej 19 września 1899 prezydent Francji anulował wyrok[1].

Dopiero w 1906 Alfred Dreyfus doczekał się pełnej rehabilitacji przez francuski Najwyższy Sąd Apelacyjny i przywrócenia do wojska, zaś później w okresie I wojny światowej został awansowany na pułkownika i odznaczony Legią Honorową[1]. Ostatecznie było to głównie zasługą masowej prasy, która odtąd awansowała do wielkiej siły opiniodawczej w społeczeństwie i państwie. Wraz z rehabilitacją Dreyfusa armia poddana została cywilnej kontroli.