Andragogika - Wprowadzenie do subdyscypliny pedagogiki.
1. Terminologia pojęcia andragogika.
Współczesne znaczenie tego terminu nie pozwala zrozumieć tak dosłownie tłumaczenia. Termin „andragogika” posiada rodowód grecki aner (andros) i agein (ago). Słowo „aner” oznacza mężczyzna, mąż, człowiek, „gen”... andros, słowo agein – prowadzić (ago-prowadzę).
Andragogika jest to nauka o celach i treściach, formach, metodach, technikach i zasadach kształcenia, wychowania, uczenia się, samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych.
2. Terminy współwystępujące w andragogice.
Samokształcenie - wg definicji F. Urbańczyka – „...Gdy uczeń bierze we własne ręce sprawę kształcenia, sam wyznacza sobie cel, sam wyznacza sobie metodę pracy i kontroluje ją pracując o własnych siłach”.
Kształcenie - wg Wincentego Okonia. Twierdzi, że na treść pojęcia kształcenia składają się nie tylko świadome oddziaływania, które, maja na celu zapewnić komuś ( lub sobie) zdobycie określonego systemu wiadomości, umiejętności i nawyki, ukształtowanie poglądu na świat oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych.
Samowychowanie - wg F. Urbańczyka – to proces wtedy, gdy chodzi w nim o zmiany osobowości w zakresie uczuć moralnych i estetycznych, woli i charaktery oraz cech fizycznych.
3. Przedmiot badań andragogiki.
Przedmiotem badań andragogiki socjalistycznej, są też tego rodzaju instytucje oświaty i wychowania dorosłych jak i: szkolnictwo dla pracujących, placówki kulturalno- oświatowe (domy kultury, biblioteki, muzea), kino, radio, telewizja, i prasa. Na podstawie analizy faktów oświatowych i wychowawczych, wyjaśnia zasięg oddziaływania ideowych wzorów wychowawczych, wyjaśnia zasięg oddziaływania i skuteczność używanych w oświacie dorosłych i wychowaniu treści, środków, form, metod i modeli organizacyjnych.
Andragogika uwzględnia specyficzne właściwości człowieka dorosłego- jego doświadczenia zawodowe, społeczne i umysłowe, możliwości percepcyjne i rozwoju, jego osobową autonomię i tendencje samowychowawcze. Z tych względów andragogika korzysta z dorobku naukowego tych wszystkich nauk filozoficznych, społecznych i przyrodniczych, które pozwalają rozumieć sytuację społeczno – kulturalną, biologiczną i ekonomiczną człowieka dorosłego.
Andragogika bada proces wychowania ludzi dorosłych przede wszystkim z punktu widzenia znaczenia tego procesu dla przygotowania ich do pracy, nauki, twórczości, życia społecznego i kulturalnego w społeczeństwie socjalistycznym. Nauka ta posługuje się takimi metodami i technikami badań jak: ankieta, wywiad środowiskowy, obserwacja, eksperyment, metoda historyczno porównawcza i inne.
Pedagogika dorosłych bada, więc wszystkie zjawiska wychowawcze dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem jej badań są również procesy planowego i celowego wychowania człowieka, jak i wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe. Do tych ostatnich wpływów pedagogika dorosłych nie może, nie ustosunkować się, ponieważ ich różnorodność i siła oddziaływania jest tak wielka, że pobierają coraz większego znaczenia. Ich oddziaływanie może być współdziałające lub tez sprzeczne z założeniami wychowania organizowanego celowo w odpowiednich instytucjach kulturalno-oświatowych.
Przedmiotem badań andragogiki jest:
Zajmuje się możliwościami rozwoju ludzi dorosłych, ich edukacją,
Procesami, które składają się na edukację. W obrębie tych procesów jeszcze bardziej szczegółowymi procesami,
Odpowiednie instytucie, w których ten proces zachodzi, np. szkoła, przychodnia lekarska, biblioteka, czytelnia, zakłady pracy.
Przedmiotem badań są cele kształcenia i wychowania ludzi dorosłych: dobrane tak, aby stymulowały rozwój człowieka dorosłego i rozwój zawodowy, analiza z punktu widzenia potrzeb instytucji oświaty, bada cele kształcenia i wychowania w połączeniu tradycyjną oświatą polską i europejską;
Treści kształcenia i wychowania dorosłego człowieka: bada funkcjonowanie świadomości osób dorosłych w zakresie nauk humanistycznych, przyrodniczych itp., precyzyjne kryteria doboru treści kształcenia dorosłych użyteczność wiedzy stymulacją, związek treści z życiem, pracą, aktualność idei naukowych, analizuje wpływ treści kształcenia na przygotowanie dorosłych do nawiązywania różnych problemów osobistych moralnych, społecznych.
Metody i formy oddziaływania wychowawczego na dorosłych: muszą charakteryzować się jednością, bada przydatność i skuteczność rozwojowych metod oddziaływania wychowawczego, wiązanie procesu kształcenia z pracą zawodową i społeczną osób dorosłych.
Zasady kształcenia i wychowania osób dorosłych – normy postępowania dydaktyczno – wychowawczego: podmiotowe traktowanie dorosłych uczniów, uwzględnienie warunków życia i pracy dorosłych, zespołowość i współpraca, odwoływanie się do poczucia godności człowieka dorosłego, tworzenie możliwości pozytywnej autoprezentacji dorosłego człowieka.
Przedmiot Andragogiki.
Po pierwsze: edukacja młodzieży pracującej i dorosłych, rozumiana, jako ogół procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie i samokształcenie, wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowaną działalność oświatową.
Po drugie: wszelakie zjawiska wychowawcze odnoszące się do młodzieży pracującej i dorosłych (procesy planowania i celowego wychowania człowieka, wpływy wychowawcze zamierzone i niezamierzone).
Po trzecie: cele wychowania, dobór treści kształcenia i wychowania dorosłych, formy organizacyjne, metody i środki ogólne i szczegółowe w odniesieniu do różnego typu instytucji i placówek kulturalno-oświatowych.
Po czwarte: analiza funkcjonowania systemów oświaty dorosłych w kontekście rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństw.
4. Zadania pedagogiki dorosłych.
Zadania pedagogiki dorosłych są, więc wielorakie. Dadzą się one ująć w czterech następujących grupach:
Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej dorosłych, szukanie odpowiedzi na pytanie, jak przebiegają procesy wychowawcze w tej fazie życia człowieka oraz opis wyników w obserwacji,
Uogólnienie zebranych wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w postaci zdań ogólnych, przedstawiających prawidłowości przebiegów procesów wychowawczych, wyjaśnienie tych związków i zależności w celu ukazania które zjawiska wywołują pożądane procesy wychowawcze, a także zjawiska są niepożądane z punktu widzenia prawidłowego rozwoju osobowości człowieka dorosłego, a także w celu umożliwienia przewidywania przebiegu tego rozwoju i kierowania nim,
Dostarczanie wiedzy potrzebnej do racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej przedstawionej w formie zdań wartościujących i normatywnych,
Ustalenie celów i zadań edukacji dorosłych w funkcjonalnym związku z rozwojem społeczno – ekonomicznym społeczeństwa, wytyczanie metod realizacji celów wychowania, sprawdzanie skuteczności tych metod w praktyce wychowawczej, wskazanie możliwości i sposobów rozwiązywania problemów wychowawczych w konkretnych środowiskach wychowawczych i w odniesieniu do konkretnej sytuacji życiowej człowieka dorosłego,
Opracowanie głównych założeń organizacji edukacji dorosłych, które zapewniałyby optymalną efektywność wysiłków zmierzających do osiągnięcia określonych zmian w osobowości jednostki, konstruowanie modeli osobowości człowieka przyszłości przy uwzględnieniu tendencji rozwojowych i stosunków społecznych, nauki techniki, kultury.
Andragogika wskazuje na odrębność i specyfikę człowieka dorosłego, jako ucznia polegające na posiadaniu znacznego doświadczenia życiowego, społecznego i zawodowego, większej samodzielności w kierowaniu swoim postępowaniem, wykonywaniu pracy zawodowej, aktywności społecznej, skłonności do dużej głębokiej refleksji oraz krytycyzmie w stosunku do siebie i swoich doświadczeń. Początkowo andragogika stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Jej rozwój związany jest także z innymi dziedzinami takimi jak: antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią itd.
Współczesna andragogika mimo swej młodości stawia dorosłego człowieka w centrum zainteresowania z uwagi na jego rosnącą chęć sprostowania coraz to nowym wymaganiom w gwałtownie zmieniającej się rzeczywistości. Dynamiczny rozwój tej dyscypliny, jako nauki samodzielnej nastąpił dopiero po II wojnie światowej. W Polsce termin ten już w latach międzywojennych zaczęła stosować Helena Radlińska na uprawianej przez siebie teorii kształcenia dorosłych. Wtedy a konkretnie już w drugiej połowie XX, w jako nauka autonomiczna podzieliła się ona na szereg dyscyplin szczegółowych.
5. Działy andragogiki.
W jej skład wchodzą takie działy jak:
Andragogika dorosłych (wprowadzenie do działów szczegółowych)
Teoria wychowania ludzi dorosłych (charakteryzuje się aktywnością ludzi dorosłych; co robić, aby zmieniać swoje poglądy itp.)
Dydaktyka dorosłych (teoria nauczania ludzi dorosłych)
Historia andragogiki (pewne rzeczy są ponadczasowe, przekłada się je na grunt andragogiki, pewne się ulepsza).
Podsumowując andragogika odpowiada na pytanie, jakim może być człowiek dorosły, jaki poziom rozwoju i sprawności może osiągnąć, jeśli stworzy mu się optymalne warunki edukacji a on sam podejmie autokreację możemy określić ją również jako oświata dorosłych czy edukacja dorosłych. Andragogika jest i prawdopodobnie pozostanie nauką praktyczną.
6. Cele i zadania edukacji dorosłych we współczesnym świecie.
Cele dotyczące kształcenia dorosłych:
Rozwój harmoniczny pełnej osobowości (człowiek, jako całość);
Upowszechnienie wiedzy ogólnej w edukacji dorosłych, co daje człowiekowi elastyczność, rozszerza horyzonty myślenia, łatwiejsze przystosowanie się do zmian
Umożliwianie dorosłym osobom przekwalifikowania się, zdobycia nowych wiadomości, nowych kompetencji zawodowych, rozwój zawodowy.
Podczas XIX Konferencji Generalnej UNESCO w Nairobi w 1976 roku zdefiniowano szereg celów i zadań stawianych edukacji dorosłych, będących nadal aktualnymi i ściśle korespondującymi z postulatami szeroko pojmowanej oświaty ustawicznej, a także bliskich problemom globalizacji, integracji europejskiej i rodzącego się dziś społeczeństwa informacyjnego.
Główne zadania i cele edukacji dorosłych to:
Utrwalanie pokoju, rozwój współpracy i zrozumienia międzynarodowego;
Ułatwianie rozumienia istotnych problemów współczesności i zachodzących zmian społecznych z dążeniem do aktywnego uczestnictwa w rozwoju społecznym w celu osiągnięcia społecznej sprawiedliwości;
Rozwinięcie świadomego stosunku człowieka do otaczającego go fizycznego i kulturalnego środowiska, a także podjęcie starań doskonalenia tego środowiska, poszanowania i ochrony przyrody, ogólnej tradycji i społecznej własności;
Kształtowanie postawy poszanowania różnorodnych obyczajów i kultur w zakresie narodowym i międzynarodowym;
Rozwinięcie i upowszechnienie rozlicznych form porozumiewania i solidarności w różnych grupach społecznych: w rodzinie, w lokalnym środowisku, w regionie, kraju i w skali międzynarodowej;
Rozwijanie umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy (dziś należałoby mówić tu także o nowoczesnych technologiach -przyp. autora), nauczanie zdobywania nowej wiedzy w formach pracy indywidualnej, grupowej i w placówkach oświatowych w zakresie zdobywania wiadomości, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, nabywania nowych form zachowania i wszechstronnego rozwoju osobowości;
Dążenie do świadomego i efektywnego połączenia procesu rozwoju i doskonalenia osobowości z działalnością zawodową, osobistych zainteresowań w zakresie wartości duchowych i estetycznych z osiągnięciami nowoczesnej techniki i sposobu realizacji zadań zawodowych;
Rozwijanie właściwego rozumienia problemów związanych z wychowaniem dzieci w warunkach współczesnego życia;
Rozwijanie umiejętności spożytkowania środków masowej informacji, a zwłaszcza radia, telewizji, filmu i druku (warto zwrócić tu uwagę na nowoczesne media, między innymi internet, których zastosowania nie wyklucza się -przyp. autora), uczenie korzystania z nich jako źródeł wiedzy i przekazu opinii społecznej;