CHARAKTERYSTYKA MOŻLIWOŚCI ROZOWJU UCZNIÓW UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO
W STOPNIU LEKKIM

Charakterystyka możliwości rozwoju dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim jest dość trudna z powodu występujących u tych dzieci dużych różnic indywidualnych. Mimo różnic indywidualnych populacja dzieci upośledzonych umysłowo przejawia pewne specyficzne ograniczenia możliwości rozwoju, które mogą być w różnym stopniu nasilone u poszczególnych dzieci. Najbardziej zaznaczają się one jednak w sferze intelektualnej. U dzieci tych jest znacznie zmniejszona ruchliwość procesów myślowych, stąd przechodzenie przez poszczególne stadia rozwoju myślenia jest u nich wolniejsze i połączone z dużymi trudnościami. Proces kształtowania się operacji myślowych jest niedokończony i ulega stagnacji na poziomie operacji konkretnych. Szczególną trudność sprawia im wskazanie cech istotnych, podobieństw i różnic oraz wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych. Najłatwiej wnioskują na konkretnym materiale nawiązując do codziennych , prostych sytuacji życia. Dzieci te zdolne są do wykonywania podstawowych operacji szeregowania, klasyfikowania, porządkowania, działań matematycznych, ale pod warunkiem, że odnoszą się one do przedmiotów, a nie do treści ujętych w zadaniach. Potrafią podać definicję pojęć konkretnych, chociaż nie uogólniają ich znaczeń. Nie radzą sobie z sytuacjami problemowymi. W podejściu do zadania wymagającego myślenia teoretycznego nie szukają skutecznych rozwiązań, tylko powtarzają te same, stereotypowe działania. Nie uświadamiają sobie, że nie potrafią rozwiązać zadania. Niedomagania procesu myślenia dzieci upośledzonych umysłowo wpływają ujemnie na rozwój ich mowy. Dzieci te mają uboższy zasób słów w porównaniu z nieupośledzonymi rówieśnikami, częściej występują u nich zaburzenia mowy, gorzej wypowiadają się mową wiązaną. Formułowane przez nich zdania zawierają wiele błędów gramatycznych i stylistycznych. Dzieci te wymagają więc troskliwej opieki w zakresie rozwoju mowy, ćwiczeń doskonalących ich wymowę oraz umiejętności wypowiadania się zdaniami i wzbogacających ich słownik. Trudności w myśleniu tych dzieci spowodowane są niedoskonałością procesu spostrzegania. Stąd szczególną trudność sprawia im percepcja większych całości, wymagająca jednoczesnego uwzględnienia wielu szczegółów. Spostrzeganie rzeczywistości oparte jest więc u dzieci upośledzonych umysłowo na kolejnym spostrzeganiu jej elementów, co nie sprzyja dostrzeganiu związków między nimi. Interpretacja ogólna złożonych treści spostrzeżeniowych jest przypadkowa, zależy od przedmiotu najbardziej koncentrującego uwagę dziecka ( z powodu jego barwy, kształtu, wielkości, itp.), bez względu na znaczenie, jakie ma ten przedmiot w danym kontekście. Dzieci te często poszczególne cechy czy części przedmiotu spostrzegają jako elementy izolowane i nie pozostające w związku. Bezładność i przypadkowość spostrzeżeń utrudnia im wyodrębnienie części z całości i uchwycenie istoty całości. Braki w zakresie spostrzegania i myślenia mogą być także nasilone zaburzeniami procesów percepcji wzrokowej, słuchowej i koordynacji percepcyjno-kinestetycznej. Niektóre z tych dzieci maja te elementarne funkcje dobrze rozwinięte. Wyobraźnia dzieci upośledzonych umysłowo jest uboga. Często nie rozumieją one treści czytanek i opowiadań, ponieważ nie potrafią wyobrazić sobie opisywanych w nich sytuacji. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy opis dotyczy sytuacji nie znanych dziecku z bezpośredniego doświadczenia. Ponadto nie rozgraniczają w pełni własnych wyobrażeń wytwórczych od odtwórczych. Stąd ich relacje dotyczące przebiegu wydarzeń są często nieprawidłowe, ujęte w uproszczonych lub nie w pełni sensownych wersjach. Dzieci te mają zubożałą wyobraźnię przestrzenną, gorzej zachowują w pamięci i wyobrażają sobie stosunki przestrzenne. Po upływie czasu zacierają się w ich wyobrażeniach swoiste cechy odtwarzanego obiektu w kierunku upodobnienia się do tego, co przeciętne, dobrze znane. Osobowości, swoiste cechy obiektów słabiej utrzymują się w ich wyobrażeniach niż u dzieci o normalnej inteligencji. Trudności w uczeniu się dzieci upośledzonych umysłowo spowodowane są także zburzeniami pamięci. Dotyczy to zwłaszcza pamięci logicznej, zarówno w zakresie zapamiętywania, jak i odtwarzania. Pamięć mechaniczna u tych dzieci niekiedy bywa zadawalająca, a czasem bardzo dobra. Ujemny wpływ na spostrzeżenia i procesy myślowe tych dzieci mają także zaburzenia ich uwagi. Dzieci te charakteryzują się dużą chwiejnością, rozproszeniem i równocześnie małą podzielnością uwagi. Przejawiają nadmierny odruch orientacyjny i nie potrafią dostatecznie koncentrować się na danym przedmiocie, łatwo odwracają od niego uwagę w kierunku nawet słabych bodźców. Dużą trudność sprawiają im zadania, których wykonanie wymaga kierowania uwagi na kilka czynności jednocześnie lub na kolejne czynności trwające dłużej.

/Aleksandra Macierz, Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Warszawa, 1992./