Biomedyczne podstawy rozwoju
i wychowania

• dr Arkadiusz Kaźmierczak

Co może niepokoić rodzica

do czwartego miesiąca życia:
nie reaguje na otoczenie - na mamę przy karmieniu, głośne hałasy

• nie uśmiecha się

• nie potrafi ani chwili utrzymać prosto głowy

do siódmego miesiąca życia:

• nie potrafi przełożyć zabawki z ręki do ręki

• nie chwyta klocka ani innej zabawki

do dziewiątego miesiąca życia:

• nie przewraca się z plecków na brzuszek

• nie siedzi bez oparcia

• nie dotyka dłońmi nawet kolan

• nie wydaje żadnych dźwięków i nie bawi się słuchaniem własnego głosu

jeśli twoje roczne dziecko:

• nie potrafi utrzymać się w pozycji stojącej przy jednoczesnym podtrzymywaniu się ręka o meble

• nie umie z czyjąś pomocą zrobić kilku kroków

• nie wykazuje zainteresowania światem zewnętrznym - tobą, zabawkami (takie zachowanie powinno skłonić cię do jak najszybszej konsultacji, właściwie od razu jak je zaobserwujesz)

• w porównaniu z rówieśnikami wykazuje znacząco małą aktywność

• nie stara się naśladować gestów

• nie próbuje raczkować

• nie potrafi "pęsetowo" chwycić drobnego przedmiotu

• Bibliografia:

• Eisenberg, A., Murkoff, H.E., Hathaway B.S.N., S. E, Pierwszy rok życia dziecka, Rebis, Poznań 1999.

• Hannaford C., Zmyślne ruchy które doskonalą umysł, Polskie stowarzyszenie Kinezjologów we wsp. z Medyk Sp. Z o.o

• Maurer, D., Maurer Ch., Świat noworodka, PWN, Warszawa 1994.

• Vasta, R., Haith, M.M., Miller, S.A., Psychologia dziecka, WSz i P, Warszawa1995.

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU PSYCHOFIZYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIECI W MŁODSZYM WIEKU PRZEDSZKOLNYM

• Proporcja budowy ciała dziecka jest typowo dziecięca ( stosunkowo duża głowa, długi tułów i krótkie kończyny

• Dziecko w tym wieku rośnie szybko i stosunkowo mało przybiera na wadze, na skutek naturalnej ruchliwości stopniowo szczupleje

• Kościec dziecka 3-4 letniego zachowuje jeszcze konsystencję chrząstkową ( jest giętki, elastyczny, a prawidłowe krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze całkowicie ukształtowane)

• Połączenia stawowe są nietrwałe, więzadła słabe i rozciągliwe

• Płuca i serce pracują intensywnie, lecz nieekonmicznie;

• częstotliwość oddechu wynosi około 30 ( u dorosłego człowieka 16)

• serce wykonuje 90-110 uderzeń na minutę ( u dorosłego człowieka 70-80)

• intensywny wysiłek powoduje przyspieszenie tętna do 200 uderzeń na minut

• układ nerwowy jest niedojrzały i działa niesprawnie ( słabo zaawansowany proces myelinizacji)

• ruchy dziecka są rozrzutne-synkinezy, mało precyzyjne, totalne ( brak koordynacji powoduje trudności w pisaniu, posługiwaniu się przyborami do jedzenia, sznurowaniu bucików)

• przerost układu limfatycznego jest u dziecka w tym wieku przyczyną chorób górnych dróg oddechowych

• w związku z dużą ruchliwością dziecka należy zapewnić mu warunki do ruchowego wyżycia się

• wskazane są zabawy ruchowe, naśladowcze i konstrukcyjne

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU PSYCHOFIZYCZNEGO I MOTORYCZNEGO DZIECI WIEKU PRZEDSZKOLNYM
5-6 lat

• wiek 5-6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i krzepnięciu organizmu,

• doskonalą się już nie tylko podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi teraz je łączyć w określone całości ( np. w czasie biegu chwytać i rzucać piłkę, z rozbiegu wykonać skok itp.),

• porównując dziecko 3 letnie z 5-6 letnimi dostrzegamy istotne różnice w szybkości biegu, skoku w dal i rzutach,

• oprócz odpowiedniego terenu i sprzętu stymulującego ruchliwość dziecka należy umożliwić mu ćwiczenia i zabawy ruchowe w grupach,

• należy również przyzwyczaić dzieci do prawidłowego nazewnictwa wykonywanych ćwiczeń ( fikołek – przewrót w przód)

Podsumowanie

• SPECYFICZNA RUCHLIWOŚĆ I POTRZEBA AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

• PRAGNIENIE PRZEŻYĆ I EMOCJI

• BOGATA WYOBRAŻNIA

• POBUDLIWOŚĆ ORAZ ZMIENNOŚĆ NASTROJÓW ORAZ ZAINTERESOWAŃ

• ŁATWE ULEGANIE ZMĘCZENIU I SZYBKA REGENERACJA SIŁ

• PLASTYCZNOŚĆ ORGANIZMU, JEGO PODATNOŚĆ NA DODATNIE I UJEMNE WPŁYWY ŚRODOWISKA

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój fizyczny i motoryczny

• Kościec ma mniej tkanek chrząstnych, proces kostnienia znacznie postąpił naprzód.

• Rozwój sprawności pracy w zakresie drobnych mięśni (dobrze może trzymać w ręku np. ołówek).

• Mięśnie duże rozw. się wcześniej niż drobne (zdolne raczej do ruchów silnych i zamaszystych).

• Kościec jako całość miękki i plastyczny. Kościec i stawy łatwo ulegają deformacjom.

• Różne cz. kośćca krzepną, rosną i zmieniają się w różnej kolejności. Uzębienie w końcu tego okresu prawie pełne

• Zwiększa się ogólna ruchliwość, ulepsza się praca układu oddechowego, wzrasta pojemność płuc, objętość klatki piersiowej.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój procesów poznawczych

• Dynamiczny rozwój procesów poznawczych.

• Dokonuje operacji myślowych za pomocą manipulacji przedmiotami lub wyobrażeniami konkretnych przedmiotów ale i próby operowania symbolami.

• Coraz wyższy poziom operacji porównywania i klasyfikowania, abstrahowania i uogólniania, analizy i syntezy.

• Rozwój wrażeń wzrokowych i słuchowych.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój procesów poznawczych

• Dzieci prawidłowo spostrzegają obrazy, kontury, schematy i rysunki przedmiotów.

• Pod wpływem nauczania spostrzeżenia stają się bardziej ukierunkowane, trwałe, dokładne i skuteczne.

• Uwaga coraz bardziej zdolna do koncentracji, trwałości i przerzutności.

• Wzmożony rozwój pamięci i jakościowa jej przemiana.

• Zaczyna rozwijać się pamięć logiczna

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój procesów emocjonalnych

• Rozszerza się krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń i spraw, które wywołują reakcje emocjonalne, zmienia się i różnicuje w sposób istotny charakter emocjonalnych doznań.

• Nierzadko emocje wyrażane w sposób burzliwy.

• Emocje pozytywne i negatywne mają swoją wyraźną przyczynę i są skierowane ku określonemu przedmiotowi.

• Stara się pohamować emocje, zapanować nad nimi. stosunek emocjonalny do ludzi (w znacznym stopniu uświadamiany przez dziecko), przedmiotów, zjawisk.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój społeczny

• Dla rozwoju społecznego istotne są: układ stosunków, atmosfera, postawy, przekonania i tryb życia w domu rodzinnym lub instytucji wychowania zbiorowego, zamierzone oddziaływania nauczycieli, swobodne obcowanie dziecka z rówieśnikami.

• Podstawowe znaczenie ma wpływ osób znaczących, jak również oddziaływanie formalnych i nieformalnych grup.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój społeczny

• W oczach dziecka zaczyna wyrastać nowy autorytet – nauczyciela, który na terenie szkoły i we wszystkich sprawach z nią związanych zaczyna przerastać autorytet rodziców.

• Dzieci tworzą bandy i mniejsze paczki (8-9 r. ż.). Rozwijają one własne systemy wartości, obyczajów, rodzą “mody” zabawowe.

OKRES SZKOLNY -rozwój fizyczny

• Intensywny przyrost wysokości u dziewcząt zaczyna się co najmniej od 11,5 r. ż. i trwa do 14,5 r. ż., po czym gwałtownie spada.

• Chłopcy najbardziej intensywnie rosną od 13,5 r. ż. do 15,5 r. ż.

• W następnych latach chłopcy bardziej przewyższają dziewczęta osiąganym wzrostem.

• Ciężar ciała u dziewcząt wzrasta najbardziej w 14 i 15 r. ż., a u chłopców między 15 a 17 r. ż.

OKRES SZKOLNY -rozwój fizyczny

• Skok pokwitaniowy jako zjawisko wzmożonego tempa przyrostu długości ciała i jego ciężaru w przeciągu krótkiego czasu (2 – 3 lata), jest zjawiskiem stałym.. Przejściowe dysproporcje w sylwetkach ciała.

• Pojawiają się drugo- i trzeciorzędne cechy płciowe

• Między 12 a 16 r. ż. wzrost ciężaru i objętości serca.

• Zwiększają się komórki mózgowe, różnicują się ich funkcje, wzrost rozgałęzień końcowych dendrytów i neurytów, powstawanie nowych włókien i coraz większa ich specjalizacja.

• Moment dojrzałości płciowej u dziewcząt-13, 14 r. ż. (różnice indywidualne bardzo duże). U chłopców przeciętnie 15-16 r. ż.

OKRES SZKOLNY-rozwój procesów poznawczych

• Spostrzeżenia dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści, bardziej świadomie ukierunkowane.

• Doskonalenie się uwagi dowolnej i procesów myślowych umożliwia dokładniejszą analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości.

• Częstsze posługiwanie się pamięcią logiczną. Od 11-12r. ż. skokowo wzrasta liczba zapamiętywanych słów abstrakcyjnych.

OKRES SZKOLNY-rozwój procesów poznawczych

• Przekształcanie się pamięci mimowolnej w dowolną.

• Porównywanie, uogólnianie, wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja osiągają coraz wyższy poziom. Rozumowanie przybiera postać operacji formalnych ( w przeciwieństwie do konkretnych).

• Myślenie staje się myśleniem hipotetyczno – dedukcyjnym.

• Wyobraźnia znajduje swój wyraz najczęściej w marzeniach i twórczości młodzieży. Wyobraźnia wiąże się ściśle z ich wzmożoną emocjonalnością

Okres szkolny - rozwój procesów emocjonalnych

• Niezwykła intensywność i żywość przeżyć uczuciowych.

• Przeżycia osiągają stopień wysokiego napięcia: smutek przeżywany bywa głęboko i często ma charakter “tragedii”, radość osiąga wysokie szczyty uniesienia.

• Łatwość oscylacji między nastrojami krańcowymi: łatwe przejście od radości do smutku, od nadziei do rozpaczy.

• Chwiejność emocjonalna.

Okres szkolny - rozwój procesów emocjonalnych

• Większe w porównaniu z poprzednim okresem opanowanie w manifestowaniu przeżyć emocjonalnych, a także wzmożenie kontroli nad sposobem wyrażania swoich uczuć.

• Bardziej subtelne i mniej gwałtowne sposoby reagowania.

• Maskowanie swoich uczuć wobec dorosłych.

• Kształtowanie się uczuć wyższych.

OKRES SZKOLNY - rozwój społeczny

• Porównywanie własnych rodziców z innymi ludźmi, z wzorami dostarczanymi przez literaturę często prowadzi do rozczarowań.

• Rodzice stają się w oczach dorastających dzieci zwykłymi ludźmi, pełnymi błędów i uchybień.

• Tracą zaufanie do rodziców, przestają zwierzać się ze swoich przeżyć, szukają wsparcia wśród rówieśników lub starszych kolegów.

OKRES SZKOLNY - rozwój społeczny

• Ingerencję dorosłych w osobiste sprawy przyjmuje młodzież niechętnie, a nawet z objawami protestu i buntu.

• Młodzież wrażliwa na wpływ grupy rówieśniczej i jej zachowanie się często jest determinowane przez różne elementy życia społecznego w klasie szkolnej, jak: normy grupowe, pozycja ucznia w grupie, rola, jaką pełni, stopień integracji członków grupy, ogólna atmosfera klasy.

• Typy nieformalnych grup rówieśniczych: najbliżsi przyjaciele, małe paczki, szersze grupy koleżeńskie, bandy.

Okres młodzieńczy

trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do zakończenia procesu wzrastania przypadającego u kobiet ok. 19 roku życia, a u mężczyzn 21 roku życia. W okresie tym przyrosty długościowe ciała są już nieznaczne, lecz jego masa nadal wyraźnie zwiększa się. Wzrost długości tułowia prowadzi do zharmonizowania proporcji ciała. Zakończenie wzrastania głowy /szczególnie szczęk i mięśni twarzy/ prowadzi do ustalenia rysów twarzy, uzyskujących postać dojrzałą. Wielkość narządów wewnętrznych ustala się, a praca ich jest w pełni dojrzała. Wyjątek stanowi mózg, którego architektonika nadal ulega zmianom, prowadząc do bogacenia procesów psychicznych,

Okres wieku dorosłego

trwa od zakończenia procesu wzrastania do pojawienia się pierwszych objawów starzenia siąj granica ta jest bardzo zmienna, wykazuje znaczne indywidualne wahania, średnio jednak przypada na 35-40 rok życia w przypadku mężczyzn oraz 30-35 rok życia - w przypadku kobiet, Na ten okres przypada pełnia fizycznej dojrzałości.

Okres wieku dojrzałego

ma granice górne i dolne trudne do wyznaczenia w latach ze względu na znaczną osobniczą zmienność w procesie "zużywania się* organizmu! uchwycenie jego zakończenia /w zrozumieniu granicy biologicznej/ w przypadku kobiet jest łatwe, wyznacza je bowiem zanik funkcji gruczołów płciowych, czyli wystąpienie klimakterium. W okresie tym obserwujemy siwienie włosów i wypadanie ich, zarastanie szwów czaszkowych, postępujące odkładanie się tłuszczu w organizmie, wypadanie zębów itp.

Okres starości

Okres starości - dzielony jest niejednokrotnie na trzy stopnie:

a/ stopień pierwszy trwa do około 65-70 roku życia, a zmiany wsteczne w tym czasie są już w organizmie wyraźnie zaznaczone,

b/ stopień drugi trwa do około 80 roku życia, a znamionuje go daleko posunięte zwiotczenie skóry, mięśni i więzadeł /zmiany te prowadzą do starczego zgarbienia/, funkcja zmysłów jest uwsteczniona,

c/ stopień trzeci - po 80 roku życia cechuje wybitne wychudzenie oraz zanik różnic płciowych i konstytucjonalnych