Temat : Ewolucja zarządzania .
Wiemy, że historia poprzez wieki odegrała dużą rolę w tworzeniu i zmianach naszego postępowania jako jednostki, jak i społeczeństwa.
W równej mierze jak na inne dziedziny życia tak i na tworzenie struktur zarządzania miała historia swój wpływ poprzez punkty odniesienia do których możemy odwołać się w praktyce.
Uwarunkowania zachowań z historii tworzą zasady porozumiewania się i rozumienia różnych zjawisk i teorii. Dlatego też poprzez stulecia wywierała wpływ na zarządzanie przez siły społeczne, gospodarcze i polityczne. Poprzez siły społeczne rozumiemy normy i wartości, którymi odznacza się dana kultura. Przedstawia ona nam ewolucję struktur przedsiębiorstw od jednoosobowych do koncernów. Zmiany zachodzące w czynnikach społecznych miały duży wpływ na kształtowanie teorii zarządzania w dziedzinach takich jak motywacja, przywództwo i zarządzanie zasobami ludzkimi.
Kolejnym czynnikiem wywierającym wpływ na ewolucje zarządzania są siły ekonomiczne, przez które rozumiemy siły związane z systemami gospodarczymi, ogólnymi warunkami i trendami w gospodarce. Są to zmiany w zasadach działania i zarządzania poprzez konkurencję o rynki zbytu i zakupu towarów, produktów. Zmiany następujące w czynnikach ekonomicznych wpływały na sposób myślenia w różnych dziedzinach takich jak planowanie strategiczne i organizacja.
Następnym czynnikiem są siły polityczne, przez które rozumiemy instytucję sprawujące władzę polityczną, ogólną politykę i postawę rządu wobec działalności gospodarczej. Wywiera ona ogólny jak i konkretny wpływ na teorię zarządzania w dziedzinach takich jak: analiza środowiskowa, planowanie, projektowanie organizacji, prawie pracowniczym i kontroli.
Przechodząc od czynników ogólnych warunkujących kształt zarządzania dowiadujemy się iż samo pojęcie zarządzania powstało w umysłach Sumerów. W praktykę wprowadzili je już Egipcjanie przy budowie piramid, wykorzystując takie funkcje zarządzania jak planowanie, organizacja i kontrola. Grecy wykorzystywali zmienność w zarządzaniu, zależną od przynależności do różnych klas społecznych. Rzymianie wykorzystywali funkcje strukturalne w zarządzie, które ułatwiały kontrole i komunikowanie się. Natomiast planowanie, myślenie przyszłościowe i strategiczne zbudowało potęgę morską Wenecji.
Jednym z pierwszych prekursorów zajmujących się badaniem teorii organizacji i zarządzania był Robert Owen (1771-1858) – Brytyjski przemysłowiec i reformator. Zajmował się wykorzystaniem zasad zarządzania zasobami ludzkimi, twierdził iż robotnicy mają prawo do określonych godzin pracy (10 h dzień pracy) i lepszych warunków pracy, ograniczył również wiek zatrudnianych dzieci (od 10-go roku życia). Głosił, że zadowolony pracownik lepiej pracuje, jest wydajniejszy, również lepsze warunki socjalne według Owena wpływają na zadowolenie jaki wydajność pracowników.
Następna znaczącą osobowością badającą, jak i tworząca podwaliny zarządzania był Charles Babbage (1792-1871), który w przeciwieństwie do Owena zajmującego się, przede wszystkim dobrobytem pracownika, swoją uwagę jako matematyk poświęcił efektywności produkcji. Skupił się na zagadnieniach skrócenia czasu pracy, zmniejszeniu zatrudnienia dzieci, badaniu zdolności poszczególnych pracowników do wykonywanej pracy, klasyfikacji ich do kierowania na odpowiednie stanowiska pracy – linie produkcyjne. Zajął się poprawą warunków pracy- dbałość o stanowisko pracy, edukacją zawodową pracownika plus praktyka zawodowa. Twierdził również, że dobre stosunki pomiędzy siłą roboczą a kierownictwem, udział w zyskach, przynoszą pozytywne korzyści obu stroną. Możemy uznać, że Babbage był pod wieloma względami twórcą nowoczesnej teorii zarządzania.
Następną osobą, która odegrała znacząca rolę w historii zarządzania był Federik Taylor (1856-1915), zajął się on poszukiwaniem bardziej efektywnych wykorzystań siły roboczej, zwiększeniem osiągnięć pojedynczych pracowników poprzez zwiększenie wydajności pracy w określonym czasie. Tworzył normy czasu pracy, zajmował się kosztami, szkoleniami, motywacją do lepszej wydajności- akord, co za tym idzie lepszym wynagrodzeniem. Poświęcił , też uwagę standaryzacji.
Cztery zasady naukowego zarządzania Taylora:
każdy element pracy na stanowisku musi być w danym momencie opisany i sparametryzowany,
do wykonania poszczególnych operacji na stanowisku pracy powinno się przydzielać pracownika wybranego według naukowej metody poprzez rekrutację i selekcję,
systematyczna kontrola stanowisk pracy ze względu na to, czy stosują się przy wykonywaniu czynności poleconym metodą, zasadą,
powinno się planować pracę pracowników w celu pełniejszego wykorzystania potencjału.
Następnymi, którzy wnieśli znaczący wkład w badaniach metod naukowego zarządzania byli Frank (1868-1924) i Lilian (1878-1972) Gilbert, zajmowali się wydajnością pracy i technikami wykonania jej. Opracowali liczne techniki i strategie eliminacji nieefektywności
Innym twórcą naukowego zarządzania był Henry Gantt (1861-1919), zajmował się tworzeniem zasad wynagradzania, systemem premiowania, praca zespołowa.
Podsumowując możemy scharakteryzować następująco spojrzenie klasyczne w zarządzaniu naukowym:
złożenia to zwiększenie efektywności pracy pracownika,
cechy charakterystyczne to pomiar, standaryzacja wszystkich elementów i podstawowych czynności zawodowych, dobór zawodowy pracownika, systematyczna kontrola pracy, planowanie pracy, akordowy system płac, wprowadzenie premii, trój pozycyjny plan awansów,
osiągnięcia to usprawnienie procesów pracy, racjonalizacja kosztów zatrudnienia, projektowanie pracy, naukowe metody,
ograniczenia to zawężony zakres stosowania, wykorzystanie chwilowych trendów na rynku, ograniczenie zysków do wymiaru materialnego, niedostrzeganie społecznego kontekstu wprowadzonych zmian.
Następnym etapem w spojrzeniu klasycznym jest zarządzanie administracyjne, którym zajmował się Henri Fayol (1841-1925), był on najwybitniejszym rzecznikiem tego kierunku. Jako francuski przemysłowiec długo nie był znany,
aż do wydania najważniejszej pracy „ Administracja przemysłowa i ogólna ”.
Czerpiąc ze swych doświadczeń w pracy kierowniczej próbował usystematyzować praktykę zarządzania, by dać wskazówki innym menadżerom. Pomysły jego znalazły wyraz w 14 zasadach sprawnego zarządzania.:
podział pracy –wysoki stopień specjalizacji powinien przynieść wzrost efektywności, podlega jej praca techniczna i kierownicza;
autorytet – niezbędny jest on do wykonywania obowiązków kierowniczych: formalny do wydawania poleceń i osobisty wynikający z wiedzy i doświadczenia;
dyscyplina – członkowie organizacji muszą szanować reguły rządzące organizacją;
jedność rozkazodawstwa – pracownik powinien otrzymywać polecenia od jednego przełożonego;
jedność kierownictwa – czynności podobne w organizacji powinny być zgrupowane i podległe jednemu kierownikowi;
podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu – nie powinien być on przedkładany nad cele organizacji;
wynagrodzenie – powinno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników i dla organizacji;
centralizacja – władza i autorytet powinny być możliwie silne skoncentrowane na wyższych szczeblach organizacji;
hierarchia – należy jej zawsze przestrzegać i powinna przebiegać z góry na dół organizacji;
ład – zasoby ludzkie i rzeczowe powinny być koordynowane tak, by znalazły się na właściwym miejscu we właściwym czasie;
sprawiedliwość – menadżerowie powinni być uprzejmi i sprawiedliwi w stosunkach z podwładnymi;
stabilizacja personelu – należy unikać dużej fluktuacji pracowników;
inicjatywa – podwładni powinni mieć swobodę inicjatywy;
harmonia (Esprit de corps) – praca zespołowa, duch zespołu, poczucie jedności i przynależności do jednej grupy powinny być popierane i podtrzymywane.
Fayol jako pierwszy określił specyficzne funkcje kierownicze planowania, organizowania , przewodzenia i kontrolowania. Przekonany był, że funkcje te trafnie odzwierciedlają treść procesu zarządzania. Większość współczesnych prac na temat zarządzania nadal wykorzystuje te ramy, jak i większość praktykujących menadżerów znana opis tych prac.
Połączenia naukowego zarządzania z dorobkiem Fayola i innych teoretyków kierunku administracyjnego wykorzystał Lyland Urwick. Przyczynił się do postępu nowoczesnego myślenia na temat fukcji planowania, organizowania i kontrolowania. Podobnie jak Fayol, opracował wykaz wskazówek w celu poprawy sprawności zarządzania. Urwick ceniony jest, nie za własne osiągnięcia, ile za syntezę i interpretację prac innych.
Również badaniem zarządzania administracyjnego zajmowali się Max Weber (1864-1920) i Chester Bernard (1886-1961). Poświęcili się oni tworzeniu struktur administracyjnych zakładów pracy, systematyką praktyki zarządzania, poprzez hierarchię władzy, swoistą specyfikę pracy menadżerów, którzy powinni zajmować się planowaniem, kontrolą, przewodnictwem, organizacją.
Weber wyodrębnił kierunek biurokratyczny zajmujący się kompetencjami człowieka jak i działań funkcjonalnych określających kompetencje stanowiska pracy.
Bernard zastosował powyższe zasady w praktyce kierowniczej.
Podsumowując możemy scharakteryzować następująco zarządzanie administracyjne:
założenia to zarządzanie całą organizacją według uniwersalnych zasad,
cechy charakterystyczne to usystematyzowanie praktyki zarządzania, określenie funkcji kierowniczych: planowanie, organizowanie, przewodzenie, kontrolowanie,
osiągnięcia to zwrócenie uwagi na rolę struktur, rolę reguł i praw, podkreślenie znaczenia umiejętności w zarządzaniu, sformułowanie twierdzenia, że zarządzania można się nauczyć,
ograniczenia to duża skuteczność jedynie w stabilnym otoczeniu, zbytnie przywiązywanie wagi do formalnego autorytetu, ogólny charakter zasad zarządzania, sprzeczności występujące wewnątrz koncepcji.
Natomiast podejście biurokratyczne scharakteryzować możemy następująco:
założenia to efektywne kształtowanie struktur organizacji oparte na racjonalnym zestawie wytycznych,
cechy charakterystyczne to zalegalizowana władza formalna, wyraźny podział pracy zgodnie z doborem zawodowym, hierarchia stanowisk, zmierzony dystans pomiędzy menadżerem a podwładnym, awansowanie poparte techniczną wiedzą fachową, prawa pracownicze,
osiągnięcia to zarządzanie zgodne z prawami logiki, racjonalne, sprawne, bezpieczne,
ograniczenia to możliwość sprowadzenia ludzi do poziomu wykonawcy roli, sztywne i nieelastyczne zasady.
Podsumowując możemy nadmienić, że spojrzenie klasyczne stworzyło podwaliny na których rozwinęły się kolejne teorie, a wiele spostrzeżeń zachowuje aktualność do dnia dzisiejszego. Twórcy podejścia klasycznego skupili się na zarządzaniu, jako znaczącym polu badań stabilnym i prostym. Obecnie organizację są bardzo złożone i podlegają częstym zmianom. Również wykazuje ono słabość jednostki w organizacjach. Znacznie pełniej zajmuje się tą sytuacją spojrzenie behawioralne. Spojrzenie to miało wielu przedstawicieli różnych kierunków teoretycznych, jednym z kierunków była psychologia przemysłowa, wprowadzająca pojęcia psychologii do środowiska przemysłowego. Za twórcę psychologii przemysłowej uważamy Hugo Munsterberga (1863-1916), był to wybitny psycholog niemiecki, założył pracownię psychologiczną w Uniwersytecie Harvarda.
Twierdził, ze psychologowie mogą oddać cenne usługi menadżerom w dziedzinie wyboru i motywacji pracowników.
Innym badaczem wczesnego podejścia behawioralnego była Mary Parker Follet- pracowała w epoce naukowego zarządzania, dostrzegała jednak także perspektywę behawioralną, poprzez docenianie roli zrozumienia zachowania w organizacjach. Szczególną uwagę poświęcała oświacie dorosłych i poradnictwu zawodowemu. Głosiła przekonanie, że organizację mogą stać się bardziej demokratyczne. Lepsze stosunki pomiędzy pracownikami i menadżerami.
Możemy stwierdzić iż zarówno Munsterberg i Follet wnieśli duży wkład do rozwoju behawioralnego podejścia do zarządzania, jednak podwaliny do niego stworzył cykl badań przeprowadzonych w pobliżu Chicago w zakładzie Hawthorne firmy Western Electric w latach 1927-1932. Badania te początkowo prowadził Elton Mayo i jego współpracownicy. Koncentrowali oni się na badaniu zachowań ludzkich w zmiennych warunkach pracy, wydajnością pracy przez zajęcie się pracownikiem i jego pracą. Motywacja psychologiczna stosunków międzyludzkich.
Następnymi badaczami eksperymentów w Hawthorne, którzy przyczynili się do rozwoju tego kierunku, byli Abraham Maslow i Douglas McGregor. Maslow zajmował się badaniem organizacji, stymulowaniem zachowań przez zachęcanie i zaspokajanie potrzeb. Twierdził, że zaspakajanie potrzeb niższego rzędu, powoduję powstawanie potrzeb wyższego rzędu. Odpowiednie finansowanie.
McGregor zobrazował dualistyczność możliwości wyboru odpowiedniej drogi postępowania, poprzez teorie X i Y. Teoria Y - czynniki samorealizacji, przez motywację do lepszej pracy i samodzielności, teoria X - kontrola, sprawdzanie, egzekwowanie. Teorie Maslowa i McGregora wpłynęły znacząco na sposób myślenia wielu menadżerów .
Streszczając spojrzenie behawioralne stosunków międzyludzkich możemy przedstawić, co następuję:
założenia to troska menadżera o pracowników,
cechy charakterystyczne to teoria X i Y, twierdzenie że człowiek motywowany jest przez potrzeby,
osiągnięcia to zmiana sposobu myślenia menadżerów, wnioski badawcze w dziedzinie motywacji, dynamiki grupowej,
ograniczenia to złożoność zachowania indywidualnego utrudniająca trafne przewidywanie.
Podsumowując możemy stwierdzić, iż współczesne podejście behawioralne do zarządzania jest ukierunkowane od strony zachowania organizacyjnego. Kierunek ten przyjmuje całokształt zachowań i odnosi się do procesów indywidualnych, grupowych i organizacyjnych.
Najmłodszą z trzech szkół myślenia o zarządzaniu jest spojrzenie ilościowe. Stosuje się tu pewne podejście matematyczne do zarządzania wprowadzane w życie przez prof. Blacketta w problemach zaopatrzenia.
Podejście ilościowe ma dwie gałęzie:
spojrzenie ilościowe w którym stosuje się ilościowe techniki zarządzania ,
zarządzanie operacyjne to techniki, które zajmują się wspomaganiem organizacji w efektywnym wytwarzaniu produktów i usług.
Podsumowując scharakteryzować możemy spojrzenie ilościowe:
założenia to koncepcja ilościowa koncentrująca się na opracowaniu modeli matematycznych stanowiących uproszczone przedstawienie rzeczywistości,
cechy charakterystyczne to stosowanie bezpośrednio w dziedzinach finansów, marketingu, zasobach ludzkich, koncentracja w podejmowaniu decyzji,
osiągnięcia to opracowanie skomplikowanych technik ilościowych w procesach decyzyjnych, wprowadzenie technik użytecznych w planowaniu i kontroli,
ograniczenia to efektywność ilościowa osiągana kosztem innych parametrów, niemożliwość przewidzenia zachowań ludzkich.
Następnie wspomnieć trzeba o spojrzeniu systemowym. System jest to wzajemne powiązany zespół elementów funkcjonujących jako całość. Obrazując organizację jako system identyfikujemy cztery podstawowe elementy: nakłady, procesy transformacji, wyniki i sprzężenie zwrotne. Nakłady składają się z zasobów rzeczowych, ludzkich, finansowych i informatycznych pobieranych przez organizację z otoczenia. Procesy techniczne i kierownicze są przetwarzane w wyniki, które obejmują produkty i usługi, lub jedno i drugie, zyski i straty i informacje. Postrzeganie organizacji jako systemów tworzy ciekawe koncepcje dotyczące organizacji, tj. koncepcje systemów otwartych, podsystemów, synergii i entropii. Systemy otwarte wchodzą w interakcję z otoczeniem. Podsystemy to systemy w ramach szerszego systemu. Synergia to dwa współpracujące podsystemy produkujące więcej, niż wyniosłaby łączna suma produkcji każdego z nich, osobno. Entropia to normalny proces prowadzący do upadku systemu. Głównym zadaniem zarządzania systemowego jest nieustanne wzmaganie energii organizacji w celu uniknięcia entropii.
Wyodrębniamy również spojrzenie uniwersalne, które próbuję określić najlepsze sposoby zarządzania organizacjami. Zaprzeczeniem tego jest spojrzenie sytuacyjne, które sugeruje, że właściwe zachowanie kierownicze w danej sytuacji zależy od szerokiej gamy elementów.
Podsumowując możemy stwierdzić, że współczesny menadżer może używać różnych narzędzi, technik, pojęć i teorii podejścia klasycznego, behawioralnego, i ilościowego. Rozwój i wykorzystanie modeli ilościowej teorii zarządzania i zastosowanie metod zarządzania operacyjnego pomogą menadżerowi w zwiększeniu sprawności i skuteczności. Powinien on zrozumieć, że potrzeba mu szerokiej perspektywy rozwiązań dostarczanych przez ujęcie systemowe i sytuacyjne.
Popularne teorie zarządzania lat osiemdziesiątych to ; nowe pomysłowe podejście do zarządzania, obejmujące m.in. model typu Z oraz troskę o doskonałość.
Model typu Z to, próba zintegrowania rozpowszechnionych praktyk gospodarowania w U S A i Japonii w jeden model pośredni.
Dzisiejsi menadżerowie i dzisiejsze organizacje muszą stawić czoła wielu problemom dotyczącym globalizacji działalności gospodarczej, jakości, wydajności, redukcji personelu, własności, etyki i społecznej odpowiedzialności oraz rożnorodności siły roboczej, co stwarza im ogromne pole działania i samorealizacji.
Literatura: Ricky W. Griffin „Podstawy zarządzania organizacjami”