Seminarium 5
Struktura i klimat klasy szkolnej, antropologia klasy szkolnej, rytuały w klasie szkolnej

Struktura klasy szkolnej:

Strukturą klasy szkolnej nazywa się w literaturze "społecznie istotne zróżnicowanie uczniowskich statusów interpersonalnych" (K.Konarzewski, Sztuka nauczania), przy czym można ją rozpatrywać pod kątem organizacyjnym oraz pod kątem społecznym, rozumiejąc poprzez klasę pewną zbiorowość przekształcającą się stopniowo w grupę społęczną.

Struktura klasy może mieć charakter:
- rozproszony- w strukturze nie da się wyodrębnić grup, wzajemnie antagonistycznie nastawionych do siebie, nie ma też osoby o statusie "gwiazdy" czy "kozła ofiarnego", czyli powszechnie lubianych i wyróżnianych przez kolegów, lub przeciwnie- nieakceptowanych, marginalizowanych i obwinianych o wszelkie niepowodzenia i problemy zespołu.
- centralny- klasa jest wyraźnie zróżnicowana, są uczniowie bardzo przez innych lubiani; tworzący pewną elitę i tacy, których koledzy nie lubią i postrzegają jako mało atrakcyjnych. Na ogół struktura centralna kształtuję się w klasie stopniowo, pojawiając się jako efekt procesów komunikacji i pewnego zasobu wspólnych doświadczeń społecznych posiadanych przez uczniów.
Struktura rozproszona klasy w sensie społecznym odpowiada na ogół jej charakterowi heterogenicznemu w sensie organizacyjnym- uczniowie nauczani są tak samo, bez stopniowania czy różnicowania wymagań.
Struktura centralna charakteryzuje raczej klasy homogeniczne, gdzie próbuje się doprowadzić do względnie wyrównanego poziomu wiedzy i umiejętności uczniów.
Jednak bywa tak, że struktura organizacyjna nie pokrywa się ze społeczną, nie każda klasa o strukturze rozproszonej będzie miała pod względem dydaktycznym charakter heterogeniczny i odwrotnie, nie każda klasa o strukturze centralnej będzie wymagała szeregu zabiegów przystosowujących i wyrównujących poziom rozwoju poznawczego uczniów.
Rodzaj struktury jest ważną informacją dla nauczyciela, pozwala poznać uczniów i w wyniku postawionej diagnozy właściwie doboerać metody oddziaływań pedagogicznych.

Klimat klasy szkolnej:

Kliamt klasy szkolnej= "atmosfera klasy"- [...] reguły pracy i życia w klasie, które nauczyciel faktycznie narzuca i wzmacnia przy okazji rozwiązywania bieżących sytuacji dydaktycznych i wychowawczych (K.Konarzewski)

O klimacie decydują 2 czynniki:

*koloryt interakcji – sposób w jaki nauczyciel odnosi się do uczniów, darzy ich zainteresowaniem, zna potrzeby, dostrzega indywidualność (określany jako zimny lub ciepły);

* rozkład władzy w klasie – styl kierowania uczniami, sposób rozwiązywania sytuacji trudnych i podejmowania decyzji przez nauczyciela, często określany za pomocą kontinuum autokratyczny-demokratyczny (w tym znaczeniu styl demokratyczny czy autokratyczny będzie składową klimatu klasy);

Uwzględniwszy je wyróżniamy następujące typy klimatów:

*klimat bezosobowego profesjonalizmu- jego istotą jest fakt, że nauczyciel występuje jako reprezentant pewnych, uniwersalnych wartości, tj: obiektywizm, systematyczność, skrupulatność, stawiając uczniom wymagania, jakich sami nie postawiliby wobec siebie. Klimat ten może przybierać postać:
a) autokratyczno-życzliwą- nauczyciel sam podejmuje decyzje ważne dla życia klasowego i jego uczestników, jednak pragnie działać na korzyść ucznia, wyjaśnia z jakiego powodu są one konieczne, wspiera uczniów
b) autokratyczno- wrogą- nauczyciel sam podejmuje decyzje ważne dla życia klasowego i jego uczestników, jednak myśli raczej o okazaniu dystansu wobec wychowanków, zapewnieniu sobie swobody działania, zaprowadzeniu ładu poprzez narzucenie decyzji, którym nie towarzyszy argumentacja.

* klimat interpersonalnej zgody- dbałość nauczyciela o samopoczucie uczniów, stara się proponować nie żądać, negocjować niż narzucać pewne wartości. Nauczyciela poza osiągnięciami uczniów interesuje ich rozwój społeczny, poziom przystosowania do życia w grupie i internalizacji zasad nim kierujących. Nad celami dydaktycznymi górują wychowawcze. Klimat ten może przybierać postać demokratyczno-życzliwą-> nauczyciel wspólnie z uczniami podejmuje decyzje dotyczące życia klasowego i sposobu rozwiązywania problemów. Nie narzuca ich, choć często posługuje się osobistym wpływem, odwołując się do wcześniejszych ustaleń, reguł i procedur.Taki klimat towarzyszy klasom o strukturze rozproszonej, heterogenicznej, nastawionej na współżycie.

* klimat instytucjonalnego porządku – opiera się na przekonaniu nauczyciela, że najważniejsze w szkole nie jest ani samopoczucie uczniów, ani ich przyszłość ale dobro instytucji jaką jest szkoła.Wysoko ceni porządek, niezmienność i powtarzalność, odczuwając przy tym dużą potrzebę szacunku wobec własnej osoby. Nie czuje się osobiście zaangażowany w proces nauczania i wychowywania uczniów ani też odpowiedzialny za ich efekty. Niewiele rzeczy jest w stanie wyprowadzić go z równowagi, za wyjątkiem naruszenia dyscypliny i codziennej rutyny, wówczas reaguje represjami. Klimat ten może przybierać postać obojętnego leseferyzmu lub autokratyczno-wrogą. Postać ta ma charakter centralny i heterogeniczny, często z cechami antagonizmu mniejszych grup uczniowskich.

Antropologia klasy szkolnej:

Klasa szkolna ma rodowód antropologiczny, który jest związany z analizami elementów kultury życia szkolnego i koncentruje się wokół klasy jako pewnej mikrostruktury wytwarzającej zarówno własne znaczenia, jak i nadającej otaczającej rzeczywistości nowe interpretacje.
Antropologiczna wizja szkoły zakłada,że na jej codzienność składają się przede wszystkim działania komunikacyjne nasycone znaczeniami odzwierciedlającymi ład, style kierowania, rozwijane przez uczniów i nauczycieli sposoby funkcjonowania w jej obrębie, a także nabywane w nich wyniku umiejętności. Działania te mają charakter symboliczny, a poprzez swoją powtarzalność, umowność- także rytualny. Antropologiczna wizja klasy uwzględnia rytuały przez co pozwala budować wyobrażenie ucznia o symbolicznej warstwie rzeczywistości.

Rytuały w klasie szkolnej:

Rytuał w antropologii jest definiowany jako: "mechanizm nadawania znaczeń kulturowym formom i produktom działania" (M. Dębliński, Rytualne oblicze lekcji), tu interakcjom w klasie szkolnej, towarzyszącym im zachowaniom uczniów i nauczycieli. Rytuały tworzą pewien rodzaj rzeczywistości społecznej, składającą się na daną instytucję, w tym wypoadku szkołę, pomagając w interpretacji jej sensu, funkcji i wymiarów.

P. Mc Laren wyróżnia następujące formy zachowań rytualnych:

1. nauczanie- powtarzające się praktyki przekazywania wiedzy i jej weryfikowania, formułowanie pytań i problemów
2. rewitalizacja- przypomnienie hierarchii, zaprowadzanie ładu na lekcji, zwracanie uwagi na przestrzeganie reguł szkolnego życia, dyscyplinowanie uczniów
3.intensyfikacja- "zagęszczenie" znaczeń i przyspieszenie tempa szkolnego życia występujące w pewnych okresach, np. zbliżającego się zakończenia semestru czy roku szkolnego, ważnych uroczystości, obchodów rocznicowych, studniówki
4. przejście- promocja z klasy do klasy, rozpoczynanie nauki w nowej szkole

5. opór- działania związane z zaprzeczeniem, negowaniem, odrzucaniem tych elementów rzeczywistości szkolnej, które wydają się uczniom nie do przyjęcia, ponieważ odbierają wolność i swobodę działania i myślenia

6. inwersja symboliczna- zakwestionowanie rzeczywistości szkolnej poprzez jej ośmieszanie, prezentację własnego stanowiska, podkreślenie dorosłości i niezależności, czy po prostu obniżenie napięcia wynikającego z wysokich wymagań szkolnych