ROZWÓJ EMOCJONALNY (analiza rozwoju emocjonalnego w ontogenezie z uwzglednieniem zmian w okresie dorastania):

To, co dzieje sie obiektywnie w otaczajacym swiecie, ma dla czlowieka znaczenie subiektywne.

PROCESY EMOCJONALNE: to czynnosci psychiczne, za posrednictwem ktorych jednostka odzwierciedla swoj stosunek do rzeczywistosci, dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb.

TRZY KOMPONENTY EMOCJI:

0. INTENSYWNOSC: slabsza lub silniejsza aktywacja organizmu w odpowiedzi na bodzce o mniejszym lub wiekszym znaczeniu dla jednostki

1. ZNAK: zalezy od kierunku reakcji, do jakiej pobudza dany bodziec

2. TREŚĆ: zroznicowane jakosciowo w zaleznosci od tego, czym sa wywolane i do jakiego rodzaju reakcji sklaniaja, np. tkliwosc, wdziecznosc, litosc, strach, lek, itp.

CZYNNIKI WYWOLUJACE EMOCJE:

PIERWOTNE BODZCE EMOCJONALNE:

0. Bodzce zwiazane ze stanem zaspokojenia potrzeb fizjologicznych organizmu np. glod, sytosc,zmeczenie, sennosc, niedobor tlenu, procesy chorobowe

1. Doznania zmyslowe pochodzenia zewnetrznego np. wzrokowe, sluchowe, dotykowe; zawsze maja one pewne zabarwienie emocjonalne, chociaz zmiany pobudzenia sa czasem niewielkie, a powstale emocje niemal niezauwazalne

2. Wrazenia kinestetycznie odbierane w wyniku wlasnych czynnosci, na ogol dodatnie (bezczynnosc jest zrodlem emocji ujemnych); poczatkowo dotyczy to aktywnosci ruchowej, a w miare rozwoju wyzszych form dzialania, takze aktywnosci intelektualnej

WTÓRNE BODZCE EMOCJONALNE:

0. Bodzce poczatkowo neutralne, a potem wyuczone (rola warunkowania i generalizacji)

1. Słowa (rola posredniczaca w przejmowaniu wartosci emocjonalnejprzez inne bodzce)

2. Poznawcze źrodla emocji, ktore wowczas sa odpowiedzia na relacje, w jakich pozostaja dane bodzce wobec okreslonych nastawien czy oczekiwan (jak jest i jak powinno byc); wraz z wiekiem w miare wzbogacania sie systemu poznawczego, powieksza sie zakres spraw czy zjawisk, w stosunku do ktorych dziecko wytwarza okreslone nastawienia; rosnie liczna i znaczenie poznawczych zrodel emocji (w wieku dorastania szczegolnie wazne dwa dynamizmy: realizacji wartosci i ustalania zgodnosci poznawczej):

- standardy dot. wlasnej osoby, konfrontowanie zwiazanych z nimi oczekiwac z rzeczywistoscia bywa zrodlem szczegolnie silnych emocji; o ile np. w wieku przedszkolnym istotne byly stan posiadania czy okreslone zachowania wlasne w porownaniu z zachowaniami innych (duma, zazdosc) to w wieku dorastania i mlodzienczosci szczegolnie silne emocje zwiazne sa z wlasnym wygladem.

FORMY PRZEJAWIANIA EMOCJI:

0. przejawy wegetatywne emocji

1. reakcje ruchowe

2. wyrazanie emocji pdo postacia procesow umyslowych,np. przezywanie emocji nt. egzaminu, obrazu rodziny, itp.

Proces emocjonalny przebiega zazwyczaj na tych trzech poziomach, ale czesto jego intensywnosc nie jest jednakowa na kazdym z nich.

KIERUNEK ROZWOJU EMOCJI:

0. INTERIORYZACJA ZRODEL EMOCJI:

Poczatkowo wieksza rola emocji wywolanych przyczynami zewnetrznymi,potem od wieku przedszkolnego wzrasta rola wyobrazen. W wieku szkolnym i w okresie dorastania rosnie znaczenie emocji pozytywnych w zwiazku z oczekiwanymi skutkami wlasnych dzialan. W wieku dorastania szczegolna rola oczekiwan jako zrodel emocji negatywnych, zwlaszcza lekowych (lek przed osmieszeniem sie, przed utrata rodzicow, przed smiercia, wojna, choroba, samotnoscia). Te emocje sa szczegolnie czeste i nasilone w wieku dorastania. Obok konkretnych wyobrazen w wieku dorastania zrodlem emocji moga byc pewne abstrakcyjne pojecia i idee. Dziecko zaczyna ustosunkowywac sie emocjonalnie do roznych pogladow, stanowis, koncecji swiatopogladowych, spolecznych, politycznych. Staje sie zdolne do uczuc patriotycznych, glebokich doznan religijnych czy zlozonych przezyc natury poznawczej.

0. ZMIANY ROZWOJOWE W ZAKRESIE CZYNNIKOW WYWOLUJACYCH EMOCJE:

1. stopniowe wzrastanie znaczenia wtornych bodzcow emocjonalnych, w tym bodzcow slownych i poznawczych zrodel emocji

2. uwewnetrznianie sie przyczyn emocji

0. ZMIANY ROZWOJOWE W ZAKRESIE ZNAKU EMOCJI:

Rownolegle z poszerzaniem sie zakresu bodzcow emocjonalnych postepuje roznicowanie sie reakcji na nie. Pierwsze reakcje emocjonalne dziecka maja charakter niespecyficznego ogolnego podniecenia. Nie odzwierciedlaja nawet kierunku od/do, w jakim okreslony bodziec pobudza organizm. Dopiero pod koniec 1 mies zycia z ogolnego stanu podniecenia wyodrebnia sie reakcja negatywna - niezadowolenie, a nieco pozniej reakcja dodatnia - zadowolenie. Z tych dwu zroznicowanych (wg znaku) emocji wylaniaja sie stopniowo emocje bardziej specyficzne.

0. ZMIANY ROZWOJOWE W ZAKRESIE TRESCI EMOCJI:

W wyniku roznicowania sie reakcji ujemnych miedzy 3 a 6 mies zycia powstaja kolejno: gniew, wstret, strach; a w 2 r.z. - zazdrosc. Kazda z tych emocji roznicuje sie w zaleznosci od tego, co ja wywoluje, np. dla strachu: strach przed niebezpieczenstwem fizycznym czy strach w sytuacji zagrozenia wyimaginowanego. Analogiczne roznicowanie tresciowe emocji dodatnich: radosc, duma, wspolczucie, milosc.

0. WZRASTANIE TRWALOSCI EMOCJONALNYCH REAKCJI:

Male dziecko przezywa krotkotrwale emocje, co jest zwiazane z zewnetrznym charakterem przyczyn. Potem w wywolywaniu emocji zwieksza sie rola wyobrazen, nastawien czy standardow. Reakce emocjonalne podtrzymywane czynnosciami poznawczymi, moga byc znacznie bardziej trwale.

0. FUNKCJONOWANIE EMOCJONALNE:

Poczatkowo w rozwoju charakteryzuje sie globalnoscia, jak w rozwoju poznawczym. Emocja wywolana przez jakis pojedynczy aspekt zlozonego bodzca rozprzestrzenia sie na caly obiekt. Potem stopniowe odchodzenie od tej globalnosci i pod koniec wieku przedszkolnego roznicowanie sily emocji.

0. KONTROLOWANIE EMOCJI:

W procesie rozwoju uczymy sie ograniczania ekspresji emocji i tego, z jaka sila i jakie emocje wypada wyrazac i w jakich sytuacjach. Dziecko w wieku niemowlecym, poniemowlecym i przedszkolnym nie jest zdolne do sprawowania kontroli emocji i nie odczuwa takiej potrzeby. Poczatek kontroli emocji ma miejsce w drugiej polowie wieku przedszkolnego. Dalszy wzrost panowania nad wlasnymi emocjami zachodzi w wieku szkolnym (potrzeba zdobycia uznania, lek przed dezaprobata). W wieku dorastania dzieci proboja ukrywac swoje uczucia przez powsciaganie ich przejawow lub maskowanie ich reakcjami przeciwnymi, np. tkliwosc maskuja pozorna szorstkoscia. W procesie rozwoju wzrasta zdolnosc do swiadomego odzwierciedlania wlasnych emocji. Pod koniec wikeu dorastania ludzie staja sie potencjalnie zdolni do pelnego uswiadomienia emocji. Nie wszyscy jednak te zdolnosc wykorzystuja i rozwijaja. Wzrost samokontroli emocji ujawnia sie jako:

3. wzrost swiadomosci emocji

4. dostosowywanie ekspresji emocji do wymagan spolecznych

5. wzgledne zmniejszanie sie wplywu emocji na dzialania

0. NAZYWANIE EMOCJI:

6. 2 r.z.: dziecko potrafi powiedziec, czego sie boi, co je cieszy; pojawiaja sie pierwsze nazwy emocji

7. 3-4 r.z.: w slowniku dzieci 6,6% nazw czynnosci i stanow stanowia nazwy stanow i przezyc; nastepuje wyrazny wzrost zdolnosci i sklonnosci dziecka do mowienia o wlasnych emocjach i refleksji nad nimi, dziecko mowi o tym, co chce lub co lubi; dzieci rozumieja 125 nazw emocji

8. 5-6 r.z.: w wieku przedszkolnym dominuja czasownikowe okreslenia emocji; dzieci sprawnie deokoduja nazwy emocji, czesciej uzywaja nazw emocji pozytywnych

9. Pozne dziecinstwo: wzrasta liczba okreslen emocji pozytywnych; o emocjach pozytywnych mowia czesciej dziewczynki

10. Wczesne dorastanie: uczniowie czesto uzywaja nazw uczuc o znaku ujemnym (bac sie, martwic sie, denerwowac sie, strach, lek, smutny), co moze byc wyrazem krytycznego i czestego negatywnego stosunku do innych osob czy idei; dominuja nazwy czasownikowe

11. Pozne dorastanie: mlodziez czesto uzywa nazw uczuc o znaku dodatnim (cieszyc sie, radosc, szczescie, kochac, milosc) jako wyrazu racjonalnej i relatywistycznej postawy wobec swiata; dominuja nazwy rzeczownikowe

SCHEMAT BADAN NAD EKSPRESJA EMOCJI W SYTUACJACH KOMUNIKACYJNYCH:

0. ETAP I - ekspresja emocji w zasugerowanych sytuacjach komunikacyjnych:

Dziecku prezentowano np. 6 sytuacji komunikacyjnych, z ktorych kazda zwiazana byla z okreslonym rodzajem emocji, a mianowicie: radoscia, smutkiem, zadowoleniem,zloscia, wstydem, zdziwieniem. Przyklad sytuacji potencjalnie zwiazenj ze smutkiem: "Wyobraz sobie, ze twoja najlepsza kolezanka/kolega, z ktora zawsze bawisz sie, musi wyjechac i to na zawsze, poniewaz jej rodzina przeprowadza sie do innego miasta. Co zrobilabys/zrobilbys, gdybys uslyszala/uslyszal taka wiadomosc? Co powiedzialabys/powiedzialbys na pozegnanie?

0. ETAP II - rozumienie terminow oznaczajacych emocje:

Zadaniem dziecka bylo np. zbudowanie komunikatu z podanym slowem okreslajacym emocje. Slowa wystepowaly w roznych formach gramatycznych jako np. rzeczownik, czasonik lub przymiotnik. Zastosowano np. slowa: radosc, smucic sie, zadowolony, zlosc, zawstydzony, dziwic sie. Zadanie osoby badanej to np. "Powiedz cos ze slowem radosc". Im lepsze rozumienie slowa oznaczajacego jakas emocje, tym wiecej slow zwiazanych z ta emocja uzywaja dzieci spontanicznie w sytuacjach komunikacyjnych:

RADOSC: cieszyc sie, fajnie, szczesliwy, mily, radosnie, wesolo; zmiany z wiekiem: r = 0,383, p = 0,0000

MILOSC: kochac, lubic, ulubiony, zaprzyjaznic sie, czule; zmiany z wiekiem: nieistotne

ZDZIWIENIE: zdziwic sie, dziwny, zdziwiony, dziwic sie, oglupiec, zaskoczyc, zmiany z wiekiem: r = 0,286, p = 0,006

SMUTEK: przykro, smucic sie, smutny, stesknic sie, tesknic, zasmucic sie, nudzic sie, zal, zalowac, zmartwic sie; zmiany z wiekiem: r = 0,4925, p = 0,0000

GNIEW: zdenerwowac sie, zly, zezloscic sie, zdenerwowany, nie panowac nad soba, wkurzyc sie, obrazic sie, gniewac sie, obrazony, zloscic sie, byc w zlym humorze, cos mnie ugryzlo, rozgniewany, uprzykrzac sie, wsciekac sie, zlosliwie, zle; zmiany z wiekiem: r = 0,3954, p = 0,0000

STRACH: bac sie, przestraszyc sie, martic sie, przerazic sie, wpasc w panike; zmiany z wiekiem r = 0,2193, p = 0,038

WSTYD: wstydzic sie, czuc sie glupio, obwiniac sie, poczucie winy; zmiany z wiekiem: r = 0,2238, p = 0,034