ROZBIORY POLSKI

I Rozbiór Polski - 5 sierpnia 1772 roku

I Rozbiór Polski - Zasadniczym rzecznikiem myśli rozbiorowej był Fryderyk II

pruski. Po opanowaniu Śląska głównym celem jego poczynań stało się zdobycia

ujścia Wisły. Zachęcał także Austrię do szukania wynagrodzenia za Śląsk w

innych ziemiach polskich. Zanim rokowania rozbiorowe zostały ukończone, już

w 1769 roku, Austriacy zajęli Spisz, a potem starostwa nad Podhalu, Prusy w

1770 roku, odcięły ”kordonem sanitarnym“ (który miał je zabezpieczać od

rzekomej zarazy) Prusy Królewskie i część Wielkopolski. Decydujące było

stanowisko Rosji. Katarzyna II przez pewien czas broniła się jeszcze przed

zgodą na rozbiór, który był rezygnacją z poprzedniej polityki podporządkowania

sobie całej Rzeczypospolitej. Skoro jednak wojny z Turcją i nie kończącej się

partyzantki barskiej zadanie to przekroczyło możliwości rosyjskie, Katarzyna

zrewidowała dotychczasowe założenia i wyraziła zgodę na Propozycję Prus i

Austrii. Zachód nie protestował: Francja i Anglia poświęcały Polskę dla

ratowania mocno zagrożonej Turcji. Odwołując się do różnych uzasadnień

historycznych (np. Habsburgowie ponosili swe prawa do spadku po królach

węgierskich którzy krótko władali Rusią Halicką) i powołując się na rzekomy

”całkowity rozkład państwa“ polskiego 5 sierpnia 1772 roku podpisano w

Petersburgu konwencję rozbiorową. Prusy uzyskiwały Warmię, Prusy

Królewskie bez Gdańska i Toruń oraz obszar nadnotecki. Austria zajęła

położoną na południe od Wisły część województwa krakowskiego i

sandomierskiego oraz województwo ruskie po rzekę Zbrucz, wreszcie Rosja

obszary na wschód od Dźwiny i Dniepru. Z terytorium posiadanego poprzednio,

tj. 732 tysięcy km2 i około 11 milionów ludności Polska utraciła łącznie około

210 tysięcy km2 i około 4,5 miliona ludności. Była to strata tym dotkliwsza, ale

objęła ona w dużym stopniu ludność polską, która znalazła się głównie pod

panowaniem pruskim i austriackim. Naraziło to ją na silne naciski

germanizacyjne. Zarazem dokonała się niekorzystna zmiana w stosunkach

wewnętrznych przez zwiększenie się procentowego udziału ludności niepolskiej

na pozostałym terytorium Rzeczypospolitej. Utrudniony został także rozwój

gospodarczy ziem polskich, nie tylko przez rozbicie jednolitości tego procesu,

ale także wobec zajęcia przez Prusaków szczególnie ważnego gospodarczo

rejonu nad dolną Wisłą i kopalnią soli przez Austriaków. Pierwszy rozbiór nie

przesądził jednak sprawy ostatecznej likwidacji państwa polskiego. Wiele

zależało od postawy samych Polaków.

Sejm rozbiorowy - Okupacji terenów rozbiorowych dokonano bez oporu.

Mocarstwa rozbiorowe nie zadowoliły się samym aktem przemocy, ale żądały

uznania go przez Polskę, grożąc poszerzeniem zaborów. Pod tym naciskiem na

sejmie zwołanym do Warszawy w 1773 roku mimo sprzeciwu garści posłów

patriotów z Tadeuszem Reytanem na czele, ratyfikowano konwencje rozbiorową

oraz zawarto traktaty handlowe z zaborcami. Najgorzej wypadł traktat z

Prusami, które narzuciły 12% cło na Wiśle, obejmujące wszystkie towary

spławiane do Gdańska z Polski; natomiast dla produktów pruskich wwożonych

do Polski zapewniono bardzo niskie opłaty celne. Traktat ten miał przygotować

oderwanie Gdańska od Polski oraz otwierał możliwości szerokiej penetracji

gospodarczej Prus w Rzeczypospolitej. Protesty przeciwko tym warunkom były

bezskuteczne. Władze w sejmie ujęli przy tym ludzie zaprzedani rozbiorcom.

Sam marszałek sejmowy, Adam Poniński, pobierał rocznie 24 tysiące dukatów

za wysługiwanie się obcym dworom.

II Rozbiór Polski 23 stycznia 1793

Konfederacja targowicka - uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791 roku

zaniepokoiło przeciwników reform zwłaszcza zaś wielu magnatów polskich.

Postanowili oni uczynić byle tylko nie utracić swej dotychczasowej władzy.

Również państwa zaborcze były zainteresowane w tym, aby nie dopuścić do

żadnych reform. W Polsce na polecenie Katarzyny II główni przeciwnicy reform

Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki, ogłosili w

miasteczku ukraińskim Targowica zawiązanie konfederacji której celem było

obalenie postanowień konstytucji 3 maja. Akt konfederacji był przygotowany w

Petersburgu, a tylko ogłoszony w Targowicy. Targowiczanie nazwali

konstytucję “gwałcicielką wolności szlacheckiej” i oświadczyli, że występują w

obronie wiary katolickiej, liberum veto, wolnej elekcji i innych dawnych

przywilejów. Katarzyna II udzieliła im pomocy.

Wojna polsko-rosyjska 1792 - W 1792 roku armia carska licząca około 100 tys.

Ludzi przekroczyła granice Rzeczypospolitej. Do odparcia najazdu Polska była

źle przygotowana. Mogła wystawić zaledwie 57 tys. żołnierzy. W dodatku

niektórzy dowódcy tej nielicznej armii sprzyjali konfederacji targowickiej. W tej

sytuacji niewiele pomógł zapał mieszczan, którzy byli gotowi wystąpić zbrojnie

w obronie kraju. Mimo liczebnej przewagi armii rosyjskiej Polacy odnosili kilka

sukcesów. Pod Zieleńcami na Ukrainie pokonał wojska nieprzyjacielskie

bratanek króla, książę Józef Poniatowski, a pod Dubienką nad Bugiem

wstrzymał silniejsze oddziały wroga -Tadeusz Kościuszko. Jednak sytuacja była

bardzo ciężka, tym bardziej, że Polska nie mogła liczyć na żadną pomoc.

Ostateczny cios nadzieją wszystkich patriotów zadał sam król Stanisław August

Poniatowski. Od początku wojny nie wierzył on w jej powodzenie i po dwóch

miesiącach walk wydał rozkaz zaprzestania działań wojennych, przechodząc

jednocześnie na stronę konfederatów. Król łudził się, że zjedna tym sobie

Katarzynę II i uchroni Polskę przed nowym rozbiorem. W odpowiedzi na ten

krok wielu przywódców stronnictwa patriotycznego wyjechało za granice,

głównie do Saksonii. Około 200 oficerów wystąpiło z szeregów wojskowych. W

śród nich znajdowali się książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Kraj

zajęły wojska rosyjskie, a władza przeszła w ręce targowiczan.

II rozbiór Polski - Rządy targowiczan zapisały się jako typowy okres panowania

wstecznictwa. Prześladowali oni zwolenników konstytucji 3 maja, starali się

zniszczyć dzieło komisji Edukacji Narodowej. Za pomocą surowej cenzury,

zamykania czasopism, konfiskowania wydawnictw usiłowali likwidować

wszelką myśl postępową, zwłaszcza nawiązującą do rewolucji francuskiej.

Jednak ta żarliwość okazała się nie wystarczająca. Niedawny sojusznik Polski –

Prusy - domagał się wynagrodzenia kosztem ziem polskich za udział w wojnie

przeciwko Francji. Także na dworze Katarzyny II zwyciężyła koncepcja

znacznego uszczuplenia Rzeczpospolitej dla pokrycia kosztów toczonych wojen.

Austria zaangażowana w wojnie z Francją nie miała dostatecznych sił, by

poprzeć swe roszczenia do nowych ziem polskich. Akceptowała więc tylko

poczynania Rosji i Prus 23 stycznia 1793 roku podpisana została w Petersburgu

nowa konwencja rozbiorowa. Tym razem zabór pruski objął Gdańsk i Toruń

oraz ziemie, które nigdy nie znały panowania niemieckiego -Wielkopolskę i

zachodnie Mazowsze. W ręce rosyjskie dostała się większość Białorusi (po linię

Druja - Pińsk) i Ukrainę oraz Podole. Ogółem zaborcy zajęli obszary

przekraczające 300 tys. km2, zamieszkałe przez 4 mln mieszkańców. Decyzja

rozbioru zaskoczyła targowiczan. Niektórzy próbowali papierowych protestów

Marszałek konfederacji Szczęsny Potocki demonstracyjnie zrzekł się swojej

funkcji i wyjechał za granicę. Opór próbował stawić w wkraczającym wojskom

pruskim Gdańsk i Toruń. Po której walce został o jednak złamany.

III Rozbiór Polski 24 października 1795

III rozbiór Polski - Rokowania rozbiorowe rozpoczęły się jeszcze na wiosnę

1794 roku między Prusami, Rosją i Austrią, która także przyczyniła się do klęski

powstania, zajmując Lubelszczyznę. Po przewlekłych targach 24 października

1795 roku Rosja, Austria i Prusy podpisali porozumienie ustalające granice

zaborów. Przez pewien czas opierał się jeszcze Stanisław August. Przy ostatnim

rozbiorze nie kierowano się żadnymi kryteriami narodowościowymi,

gospodarczymi czy argumentami historycznymi. Prusy uzyskały większość

Mazowsza wraz z Warszawą i tereny litewskie po Niemen. Austrii przypadła

Małopolska z Krakowem po Pilicę, Lubelszczyzna oraz część Mazowsza i

Podlasia po Bug. Tereny na wschód od linii Niemen - Bug wraz z Kurlandią

zostały włączone do Rosji. Wywieziony przez Rosjan do Grodna Stanisław

August abdykował 25 listopada1795 roku. Końcowym akordem rozbiorów była

tzw. konwencja petersburska z początku . 1797 roku, która rozstrzygnęła w

sprawie długów Rzeczypospolitej i ostatniego króla. Zawierała ona tajny artykuł

zobowiązujący trzy mocarstwa, że “nigdy nie będą w tytulaturze swych

monarchów określenia Królestwo Polskie”. Z mapy Europy zniknęło nie tylko

państwo, ale i jego nazwa.