Ocenianie ludzi

• Spostrzeganie osób i ich zachowań – orientacja w ich obiektywnych własnościach, bazuje na deskryptywnym znaczeniu informacji.

• Ocenianie ludzi – orientacja w ich wartości z punktu widzenia spostrzegającego ich człowieka, bazuje na ewaluatywnym (wartościującym) znaczeniu informacji.

Oceny (reakcje afektywne) są powszechne, szybkie, automatyczne i często nieświadome.

• W ciągu pierwszych 250 msek ludzie oceniają każdy pojawiający się obiekt – wiemy czy jest dobry, czy zły, nawet kiedy jeszcze nie wiemy co to jest.

• Ocena jest najważniejszym wymiarem subiektywnego (konotacyjnego) znaczenia obiektów społecznych.

• Prawie wszystkie określenia cech ludzkich są pozytywne lub negatywne, ale prawie nie ma neutralnych.

• Silnie pozytywna informacja „upozytywnia” inne informacje o danej osobie (efekt aureoli a w wersji negatywne efekt diabelski).

Trzy podejścia do opisu i wyjaśniania procesów oceniania:

• Oddolna integracja danych

• Odgórne wykorzystanie schematu

• Tendencyjne sprawdzanie hipotez

Model 1.
Oddolna integracja cząstkowych danych

• Ogólny stosunek do człowieka jest rezultatem jakiegoś procesu integracji (scalania) cząstkowych ocen sugerowanych przez poszczególne informacje o człowieku

• Jaka jest reguła integrowania danych cząstkowych w całość?

Model sumowania

Ocena globalna jest sumą ocen cząstkowych implikowanych przez różne informacje o osobie ocenianej

n

R =  s_i

i=1

s_i = wartość skalowa informacji cząstkowych

Model uśredniania

Ocena globalna jest średnią ocen cząstkowych

n

R =  w_i / n

i=1

n = liczba kawałków informacji

Model ważonego uśredniania

Ocena globalna jest średnią ważoną informacji cząstkowych

n n

R =  w_i s_i /  w_i

i=1 i=1

w_i = to waga danego kawałka informacji

• Parametry wagi sumują się do 1,00. Wyrażają one względne ważności poszczególnych informacji dla sformułowania oceny globalnej (wpływu na ocenę). Wagi zależą od kontekstu – co ważne w jednym kontekście (celu) oceniania może być nieważne w innym kontekście (przy innym celu).

Model ważonego uśredniania

• Marysia psycholog

• Inteligenta 5x0.3= 1.5

• Wytrwała 4x0.1= 0.4

• Wyniosła -4x0.6=-2.4

• Długie palce 1x0.0= 0.0

• Średnia ważona = -0.5

• Marysia pianistka

• Inteligentna 5x0.1= 0.5

• Wytrwała 4x0.4= 1.6

• Wyniosła -4x0.0= 0.0

• Długie palce 1x0.5= 0.5

• Średnia ważona = 2.6

Efekty kolejności – waga informacji zależy od kolejności jej otrzymania

• Efekt świeżości: czasami najważniejsza jest informacja odebrana jako ostatnia

• Efekt pierwszeństwa: zwykle najważniejsze są informacje odebrane jako pierwsze z kolei

• Wrażenie pozytywne

• Inteligentny

• Pracowity

• Impulsywny

• Uparty

• Zazdrosny

• Wrażenie negatywne

• Zazdrosny

• Uparty

• Impulsywny

• Pracowity

• Inteligentny

Pierwsze wrażanie (np. w oparciu o wygląd) są bardzo istotne, ponieważ:

• Często nie ma żadnych dalszych wrażeń

• Pierwsze wrażenie precyzuje znaczenie informacji otrzymywanych w dalszej kolejności, a te często są wieloznaczne (pierwsze wrażenie jest kontekstem dla dalszych informacji)

Efekty negatywności – pozytywności

• Efekt negatywności: informacje negatywne wywierają silniejszy wpływ na ocenę niż pozytywne (nawet gdy oba rodzaje są wyrównane pod względem wartościowości i ilości)

• Efekt pozytywności: informacje pozytywne wywierają silniejszy wpływ na ocenę niż negatywne (nawet gdy oba rodzaje są wyrównane pod względem wartościowości i ilości)

Efekt negatywności jest częsty, szczególnie gdy integrowana informacja:

• Dotyczy własności wspólnotowych (moralność i funkcjonowanie społeczne)

• Jest silnie wartościująca (krańcowa)

Efekt pozytywności jest rzadki, pojawia wtedy, kiedy integrowana informacja:

• Dotyczy własności sprawczych (kompetencje, zdolności, realizacja celów)

• Jest słabo wartościująca (umiarkowana)

• W dziedzinie moralności:

• Silnie diagnostyczne dla wnioskowania o cechach są zachowania negatywne (tylko łajdacy postępują niemoralnie)

• Zachowania pozytywne są mało diagnostyczne (większość ludzi postępuje zgodnie z normami w większości przypadków)

• W dziedzinie sprawności:

• Zachowania negatywne są mało diagnostyczne dla cech (każdemu może czasami słabo pójść, niskie wyniki nie dowodzą braku kompetencji)

• Zachowania pozytywne są silnie diagnostyczne (tylko mądrale robią mądre rzeczy) (Reeder)

Model 2.
Odgórne oceny w oparciu o schemat

• Ocena konkretnej osoby nie jest tworzona od nowa, lecz zostaje jedynie przeniesiona jest ze schematu (opatrzonego gotową oceną) na tę osobę

• Ten proces formułowania ocen jest bardzo szybki, automatyczny i często nieświadomy

Dwa warunki są konieczne dla takiego odgórnego formułowania ocen w oparciu o schemat

1. osoba spostrzegana traktowana jest jako egzemplarz schematu, tzn.

• dany jest identyfikator kategorii (mundur, kolor) albo

• zestaw cech osoby wywołuje z pamięci jakiś schemat/kategorię

2. cechy indywidualnie osoby nie są sprzeczne ze schematem

• nie dotyczą schematu

• dotyczą, ale są zgodne

• Jeżeli któryś z tych warunków nie jest spełniony, schematy nie będą wykorzystane, a ocena będzie zindywidualizowana, formułowana w oparciu o oddolną integrację danych

Schematy odgrywają szczególnie ważną rolę w tworzeniu ocen gdy:

dany schemat był niedawno używany (wysoka dostępność pamięciowa i duże prawdopodobieństwo ponownego użycia);

schemat jest mało skomplikowany wewnętrznie (zawarte w nim treści są jednoznacznie pozytywne lub negatywne, a prototypowa reakcja afektywna jest silna);

sąd wydawany jest w pośpiechu (ocenianie w oparciu o schemat pochłania mniej czasu i wysiłku);

losy oceniającego nie zależą od osoby ocenianego (można sobie pozwolić na pomyłki w ocenie, słaba motywacja do dokładności i trafności)

• Gdy szef ocenia podwładnego

• Nauczyciel ucznia

Model 3.
Ocenianie jako tendencyjne sprawdzanie hipotez

• Proces oceniania rozpoczyna się od sformułowania świadomego lub nieświadomego oczekiwania, że dana osoba okaże się pozytywna lub negatywna (początkowe oznakowanie afektywne)

• w oparciu o:

• schemat (uprzedzenie)

• nastrój

• reputację

• informacje początkowe

• To początkowe oznakowanie działa jak hipoteza sterująca przebiegiem zbierania i interpretacji danych.

• Sterowanie tymi procesami ma często charakter tendencyjny i prowadzi do częstszego potwierdzenia niż odrzucenia hipotezy.

FUNKCJE HIPOTEZ: organizacja poszukiwania i selekcji danych

• Szukaj informacji istotnej dla hipotezy,

• Ignoruj informacje nieistotne, ale „nieistotne” może oznaczać nie tylko NIEZWIĄZANE lecz również NIEPRAWDOPODOBNE

• Szukaj krótko, kiedy dane są zgodne z hipotezą

• Szukaj długo kiedy dane zaprzeczają hipotezie

Wnioski:
Konfirmacyjna strategia sprawdzania hipotez

• W sytuacjach naturalnych:

• Poszukiwanie informacji jest niewyczerpujące

• Każdy człowiek ma zalety i wady

• Hipotezy mogą bardzo silnie decydować o rodzaju znalezionych danych o osobie

FUNKCJE HIPOTEZ: interpretacja uzyskiwanych informacji

• Ujednoznacznienie danych wieloznacznych

• Asymilacja danych do hipotezy

FUNKCJE HIPOTEZ: decydowanie o wiarygodności danych

• Akceptuj dane prawdopodobne (oczekiwane)

• Kwestionuj dane nie prawdopodobne (nieoczekiwane)

MECHANIZMY ODRZUCANIA
DANYCH SPRZECZNYCH Z HIPOTEZĄ

• Pomniejszanie wagi (ważności) danych sprzecznych

• Kwestionowanie wiarygodności danych sprzecznych

• Selektywne zapominanie danych sprzecznych

MECHANIZMY PSEUDOAKCEPTACJI
DANYCH SPRZECZNYCH Z HIPOTEZĄ

• Przypisywanie zachowań sprzecznych z hipotezą przyczynom zewnętrznym i/lub zmiennym

• Interpretacja danych sprzecznych jako wyjątków od reguły

• Wyodrębnianie podtypów schematu/kategorii, która stanowiła źródło hipotezy

FUNKCJE HIPOTEZ: Wytwarzanie nowych danych

• Samospełniające się proroctwo

• Samospełniające się proroctwo jest, początkowo, fałszywą definicją sytuacji prowokującą wystąpienie nowych zachowań, które doprowadzają do prawdziwości tego początkowo fałszywego sposobu widzenia sytuacji (Merton)

Fazy przebiegu

1. Postawienie fałszywej hipotezy

Ten nowy sąsiad wygląda na agresywnego faceta, ma takie czarne zrośnięte brwi

2. Hipoteza inicjuje własne postępowanie jej posiadacza

Sprawdzę to rzucając kamieniem w jego psa

3. Postępowanie autora hipotezy wzbudza potwierdzające ją zachowanie osoby ocenianej

Ale krzyczy i wygraża! Miałem rację, to agresywny facet.

Warunki konieczne
samospełniającego się proroctwa

1. Bezpośrednia interakcja autora hipotezy z osobą, której ona dotyczy

2. Autor hipotezy ma większą moc definiowania sytuacji niż „obiekt”

3. „Obiekt” hipotezy nie jest pewien co ma robić lub o sobie myśleć

• Ogólnie, siła efektu samospełniającego się proroctwa jest raczej mała – zwykle jest mniej niż 10 % wariancji

• Np. osiągnięcia szkole i sądy uczniów na własny temat zależą od oczekiwań ich matek, ale wpływ obiektywnie mierzonych zdolności jest znacznie silniejszy

• Jednak nawet słabe efekty mogą się kumulować poprzez lata (np. nauki szkolnej)