Nowoczesność można określić jako niedokończony projekt oświeceniowy, który wymknął się spod kontroli. Jako taka jest mocno krytykowana. Wykształciła formę nowej religii = nauka, scjentyzm, wiara w wielkie teorie naukowe, np. marksizm, wiara w technikę i technologię. Rozwój nauki i technologii niesie za sobą wielkie ryzyko, co podważa ich rolę, wiarę w ich potęgę. Urlich Beck -> sceptycyzm wobec nauki, na podstawie której formułowane są techniki sterowania społeczeństwem.
W Polsce komunizm był wielkim projektem modernizacyjnym: kierowanie ludności wiejskiej do przemysłu, wprowadzenie obowiązkowej edukacji.
Stopniowo miejsce nauki zaczyna zajmować kultura – mity, rytuały, aspekty teatralne życia, obyczaje wierzenia.
Następuje rozerwanie sztywnej struktury klasowo-warstwowej, tworzy się nowa, interentowo-facebookowa społeczność, plemienność, trybalizm, hordy pierwotne ~ Alain Touraine ogłosił koniec społeczeństwa tradycyjnego.
Istnieje wiele wzorów modernizacji.
W związku z tymi przemianami zmieniają się nauki społeczne. Socjologia powstała jako nauka o społeczeństwie nowoczesnym. Jej celem jest zrozumienie społeczeństwa – nie jest ono podobne do żadnego obiektu, wciąż się staje, modyfikuje, jest niezwykle skomplikowane.
Rzeczywistości społeczne się na siebie nakładają, żyjemy równocześnie w różnych płaszczyznach. Kontyngencja zjawisk i procesów – wszystkie informacje mogą być interpretowane na wiele różnych sposobów.
płynność, niepewność, ryzyko
Wszystko zostało zakwestionowane – lack of solids, nie ma pewników, na których możemy się oprzeć. Pojęcie płynności odnosi się m.in. do charakteru więzi i relacji społecznych, ale też instytucji.
Wzorce zachowań, instytucje nie są określone czasowo i przestrzennie – kultury nie są lokalnie umiejscowione, mogą się przenosić w czasie i przestrzeni, następuje pomieszanie czasu. W stare dzieła wkomponowywane są nowe projekty. Brak utrwalonych czynników wyznaczających strukturę społeczną. Dotyczy to także schematów pojęciowych; brak drogowskazów w ramach porządku społecznego, dla badacza oznacza to brak wskazówek jak budować teorie socjologiczne ~ anomia u Durkheima.
Pojawiają się masowe komunikowanie, masowe migracje, nowe media, Internet
Woody Allen - Anything goes
Zakwestionowanie norm etycznych i moralnych charakteryzuje wszystkie wielkie zmiany.
Moralne impulsy, istnieją takie wydarzenia, wykrzykniki, w życiu społecznym i osobistym, które poruszają naszą moralność. Jednak ze względu na brak drogowskazów trudno nam jest wybrać odpowiednią drogę. Reakcja - idea, powinniśmy działać. Są to takie wydarzenia, które „wołają o pomstę do nieba” np. zbrodnie przeciwko ludzkości, pedofilia, prostytucja dziecięca, życie na śmietniku, gułagi, łamanie praw człowieka na masową skalę.
Jaka jest rola teorii w takim świecie?
Wielkie teorie zostały zakwestionowane. Pojawiają się narracje. Teoria staję się narracją, nie ma stałych podstaw twierdzeń. Socjolog staje się interpretatorem.
Wola sprawcza, wola do działania, agency, zarówno indywidualna jak i zbiorowa. Kreuje wzorce życia społecznego. Postulat badania czynników, które leżą u podstaw woli sprawczej i decydują o kierunku podejmowanego działania. Badanie racji, motywów oraz emocji, przekonań indywidualnych, składających się na działanie zbiorowe. Wole kumuluje się i kreuje wzorce życia społecznego. Koncepcje strukturacji. Studiowanie tego umożliwia krytyczną analizę społeczną.
Zaangażowanie socjologii w życie społeczne, nie dystansowanie się. Przypatrywanie się z bliska, dotarcie do motywów, przekonań. Zaangażowanie się intelektualne w zasadnicze konflikty społeczne, konflikty wartości, konflikty moralne, etyczne, charakterystyczne dla naszych czasów.
Badanie z punktu widzenia instytucji i organizacji (konfliktowe).
Teza: jedną z zasadniczych cech współczesnych konceptualizacji społeczeństwa jest nacisk na zmianę w zakresie najbardziej utrwalonych, niejako naturalnych aspektów życia człowieka w społeczeństwie, intymnych związków z innymi ludźmi. Jest to zmiana dramatyczna.
Podkreślenie nieprzewidywalności ogólnie ujmowanej, we współczesnym świecie. Wzrastające ryzyko w obliczu, którego znajdują się zarówno społeczeństwa jak i jednostki.
Z punktu widzenia teorii socjologicznych oznacza to przezwyciężenie funkcjonalizmu, homeostazy, idei, że socjologia może prowadzić do zmiany społecznej w pożądamy kierunku. Przekreślenie instrumentalizmu. Teoria socjologiczna nie może być instrumentem pożądanej zmiany społecznej. Konsekwencje są nieprzewidywalne. Decydować może przypadek, rola woli sprawczej, np. kryzysy finansowe - skutki dalekosiężne są nieprzewidywalne, podwójna księgowość.
Dwa podejścia:
socjologia jest nauką, która rozwinęła się ze względu na wzrastające ryzyko, a celem było zbadanie go i ograniczenie (od Durkheima) - Ulrich Beck.
socjologia Niklasa Luhmanna - wzrastające ryzyko nieprzewidywalne, decydują konfiguracje różnych czynników. Wyzwanie dla socjologii - kontyngencja! wielość możliwych opcji rozumienia zjawisk społecznych, możliwe jest wybranie fałszywych opcji w zależności, jaki schemat teoretyczny wybierzemy (np. interakcjonizm czy instytucjonalizm?)
Stworzenie języka porozumiewania się w obliczu kontyngencji okazuje się być problematyczne!
We współczesnym świecie ryzyko wzrasta niepomiernie w porównaniu do innych epok.
Ryzyko ekonomiczne - potęguje się ze względu na globalne rynki, gospodarkę globalną - nieprzewidywalne zmiany kursów, zachowania się rynków kapitałowych. Wpływ ryzyka ekonomicznego na życie rodzinne. Rynki ryzyka na arenie globalnej, nie mamy na nie wpływu, nie możemy się zabezpieczyć przed zawirowaniami na tym polu. Nawet państwa sobie nie radzą z kryzysami!
Trzeba inwestować w siebie :) być elastycznym.
Ryzyko związane z rozwojem technologicznym - komunikacja, medycyna jest rozłożone w czasie i rozproszone, np. globalne ocieplenie, rozwój niebezpiecznych technologii, np. nuklearnej (energia) kontrola urodzin - starzenie się społeczeństw (stałe podnoszenie wieku emerytalnego)
Ryzyko klimatyczne - choćby ocieplenie klimatu.
Każdemu towarzyszy wiązka ryzyka – clusters - ryzyko jest stałą kategorią organizującą życie społeczne zarówno w domenie prywatnej, jak i publicznej. Staje się ono stałym czynnikiem organizującym życie społeczne zarówno w domenie prywatnej jak i publicznej. Ryzyko ma zasięg globalny, a jednocześnie bardzo intymny, wkracza głęboko w nasze życie osobiste. Stanowi polityczny problem i stawia pod znakiem zapytania nasze zaufanie do społeczeństwa i jego instytucji.
Wzrasta zaufanie do specjalistycznej wiedzy, ekspertów, szczególnie medycyny (najwyższe zaufanie do profesorów, lekarzy w sondażach) - zbioru pewnych przepisów.
Anthony Giddens - stałe radzenie sobie z uciekającym ze wzrastającym tempie światem społecznym, wywołuje to napięcia i sprzeczności, prowadzące do niepokojów odnośnie naszej tożsamości, trudności w definiowaniu siebie, prowadzi to do dramatycznych transformacji, świat wymyka się nam spod kontroli.
Ale - poczucie bogactwa - świat oferuje nam mnóstwo nowych możliwości związanych z życiem osobistym, np. gender, określenie własnej seksualności, uczestnictwo w życiu publicznym.
Podstawowe napięcia współczesnego świata:
1) bezpieczeństwo socjaln/aktywne uczestnictwo w gospodarce zmniejsza to bezpieczeństwo (kobiety nadal wybierają te zawody, które posiadają większą wartość bezpieczeństwa socjalnego!)
2) intymność, nawiązywanie bliskich intymnych relacji - zabezpieczają przed ryzykiem / impersonalność stosunków międzyludzkich i procesów, w jakich uczestniczymy
3) wiedza (ekspercka) zbytnie zaufanie do niej niesie elementy ryzyka / kultura
Wprowadza więc kategorię refleksyjności!!!
- indywidualna - sposób na życie towarzyszący nam we współczesnym świecie, self-monitoring, autokreacja, zarządzanie tożsamością
- instytucjonalna (organizacyjna) - tworzy się instytucje, których głównym celem jest monitorowanie, tworzenie nadzoru administracyjnego nad tym, co się w społeczeństwie dzieje, aby zarządzać towarzyszącym nam ryzykiem
To, co było pewne, jest zakwestionowane i zmienia się szybko na naszych oczach. np. małżeństwo!
Związane jest to ze wzrastająca refleksyjności indywidualną i normami kulturowymi dotyczącymi obyczajowości. np. gender
Założenie: język określa świat.
Vaclaw Havel - słowo „pokój”
- dla Niemców status quo
- dla Europy Wschodniej oznaczało to, że nie wyzwoli się spod jarzma sowieckiego
Teoria socjologiczna narzuca nam pewne pojęcia, które rzutują na sposób postrzegania rzeczywistości. Wymaga to krytycznego myślenia wobec teorii. Należy dopasowywać ją do rzeczywistości społecznej.
Współczesne teorie dążą do przezwyciężenia krańcowych stanowisk - holizmu (teorie systemowe) i indywidualizmu, determinizmu i aktywizmu (społ. jako produkt woli, agency) -> stawanie się społeczeństwa wg Sztopmki, teoria strukturacji A. Giddensa.
Bourdieu, podstawowe pojęcia:
Habitus
Dystynkcja (rozróżnienie)
Pole
Klasa
Kapitał społeczny
Teorie współkształtują rzeczywistość, stają się jej częścią - podwójna hermeneutyka (Giddens).
Bourdieu - teoria to schematy poznawcze narzucane przez nauki społeczne
rzeczywistość społeczna ------- teoria socjologiczna ------------ społeczne schematy poznawcze
schemat poznawczy: klasa wg Marksa - przeniknął do świata polityki i rzeczywistości społecznej, świadomości ludzi.
Bourdieu twierdzi, że kultura determinuje status, pozycję społeczną.
Teoria - Czynnikiem warunkującym wiedzę, wpływającym na habitus (dostarcza narzędzi socjalizacji i postrzegania rzeczywistości), warunkującym działania społeczne.
Wybory i działania jednostek nie są całkiem swobodne, gdyż dokonują się pod wpływem internalizacji i przekładu przez jednostkę struktur otaczającego świata na język i związane z językiem znaczenia. Język ma charakter klasowy, więc postrzeganie rzeczywistości jest klasowo uwarunkowane, np. podział na „my” i „oni”, przekonanie, że sądy (klasa wyższa) gorzej traktuje ludzi ubogich, czy pochodzących ze wsi.
Gender studies - narzucanie polskiej socjologii pojęć pochodzących z feminizmu amerykańskiego, opartego na innych problemach, innych praktykach społecznych, etc. Kobiety islamskie się temu najwyraźniej sprzeciwiły - przeciwko narzucaniu schematów poznawczych kobiet białych z Europy.
Schematy stanowią kontekst, w którym kształtuje się habitus, co oznacza zbiór społecznie wykształconych dyspozycji jednostki. Dyspozycje do postrzegania społeczności społecznej. Idą za nimi działania społeczne - dyspozycja do działania.
Habitus to historia, która stała się naturą.
To, co zostało zinternalizowane w przeszłości, staje się czymś naturalnym. Habitus trwa, ponieważ jest przez ludzi powtarzany. Jest wytworem społeczeństwa, który jednocześnie tworzy się na nowo. Nauki społeczne wiążą schematy ze społecznymi praktykami.
Aktorzy społeczni są w swoich działaniach w życiu codziennym podmiotami konstruowania świata społecznego - reprodukują go i produkują, dzięki temu świat społeczny trwa. Stąd celem socjologa jest po pierwsze zbadanie owych praktyk produkcji i reprodukcji, a jednocześnie dotarcie i opisanie głębokich struktur warunkujących produkcję i reprodukcję, społecznej genezy zasad warunkujących produkcję i reprodukcję oraz zasad warunkujących postrzeganie rzeczywistości społecznej, w celu odtworzenia społecznych praktyk.
Dwa sposoby:
1) struktury poznawcze są uwarunkowane klasowo
2) schematy poznawcze polegają przede wszystkim na klasyfikacji, rozróżnianiu (dystynkcja): w dobrym stylu/w złym stylu, dobry/zły smak, dystyngowany/niedystyngowany; charakter hierarchizujący, a zasady hierarchii są uwarunkowane klasowo (przez klasy wyższe).
Poznanie świata społecznego musi uwzględniać jego praktyczną znajomość, czyli to, jakie schematy są stosowane przez społecznych aktorów po to, by się odróżnić oraz by dokonań rozróżnień w świecie społecznym.
Wszelkie poznanie socjologiczne stanowi akt konstrukcji, gdyż wchodzi do teoretycznych schematów poznawczych i na tej podstawie buduje się teorie, co z kolei warunkuje społeczne schematy poznawcze.
Kapitał kulturowy - cecha klas wyższych, narzucających schematy i sposoby rozróżnień. Styl życia, wiedza, umiejętności, sposób bycia, kontakty. Klasy, które się tym wyróżniają narzucają swoje schematy klasom niższym. Schematy są tym klasom podporządkowane. Bunt - może polegać na zakwestionowaniu reguł języka, np. używanie wulgaryzmów.
W stylu bycia ujawnia się kapitał kulturowy i reprodukcja świata społecznego oraz uruchamia się podział pracy.
Klasa społeczna - charakter kulturowy, zwraca uwagę na nawyki i gusty, sposób bycia, ubierania się, wysławiania się, określone umiejętności są czynnikiem wyróżniania i dominacji. Różnice majątkowe i dostęp do władzy, podkreśla znaczenie różnic kulturowych.
Różnice kulturowe są podstawą przekonania, że to, co się podoba lub jest praktykowane przez klasę dominującą, jest „obiektywnie” lepsze, czyli należy to naśladować. W ten sposób klasy dominującę sprawują przemoc symboliczną.
dziedzina życia względnie autonomiczna, wyznaczona sieć zależności między pozycjami społecznymi. O te pozycje (dominujące) w ramach pola toczy się walka pomiędzy aktorami, posługują się oni przy tym rozmaitymi kapitałami, którymi dysponują (osobisty- wiedza, umiejętności, społeczny) - występują napięcia pomiędzy poszczególnymi pozycjami. Natomiast zasada dynamiki w ramach pola tkwi w szczególnej konfiguracji jego struktury, wyznaczającej układ pozycji w ramach pola.
B. Gardt, Yves DEZALE :D - umiejętności negocjacyjne decydują o korzystnym dla danej strony efekcie
W ponowoczesności ludzie działają w różnych polach, wymaga to różnych typów kapitału (rodzina - empatia) Możliwość przenoszenie jednych umiejętności/języków/kapitałów do innych pól. Pole posiada wewnętrzną logikę, jak i zasady, które wyznaczają jego dynamikę. Tworzy całość dynamiczna, całość relacji, które przejawiają się w interakcjach.
Wittgenstein - uczestniczymy w różnych grach językowych
Wstęp: świat ma charakter dynamiczny, my tej dynamiki doświadczamy bardzo głęboko współcześnie, silniej, szybciej. To, co uważaliśmy jako względnie trwałe i niezmienne, jawi się nam jako dynamiczne i ulegające przekształceniom - szczególnie struktura społeczna - zasada budowy z jednej strony, widoczna konstrukcja z drugiej
Obecnie struktura pojmowana jest jako wewnętrznie dynamiczna, przekształcają się same zasady budowania świata społecznego, co uwidacznia się w doświadczanych przez nas przekształceniach.
Trzy dylematy, które rozwiązuje teoria strukturacji:
konstruktywizm vs. determinizm
podejscie mikro vs. podejście makro – jednostka a społeczeństwo
funkcjonalizm vs. ewolucjonizm
Punkt wyjścia zasoby każdej jednostki wykorzystywane w interakcji (kapitał kulturowy u Bourdieu). Zasoby to również wola sprawcza - agency! czyli cel. Ludzie w społeczeństwie działają dla realizacji własnych celów - amerykański pragmatyzm + interakcjal = aktualny stan struktury społecznej czyli output.
Jednoczesna produkcja i reprodukcja struktury społecznej na nowo. Ma to wpływ na aktualny kształt struktury społecznej. Cały proces ma charakter dynamiczny.
3 rodzaje zasobów:
- pieniądze
- silna wola sprawcza
- umiejętności, wiedza, poziom wykształcenia, znajomość języka
Polska po komunizmie - przenoszenie kapitału nomenklatury do kapitalizmu, np. znajomości w banku.
1) Gospodarka
2) Strukturacja systemu politycznego - demokratyzacja
3) Społeczeństwo, wspólnotowy charakter społeczeństwa polskiego
Wyjaśnienie teoretyczne:
Moment reprodukowania jest jednocześnie momentem wytwarzania (przetwarzania), np role making - odgrywanie i twórcze działanie.
Praktyki społeczne, głównie językowe. Wyróżnia 3 warstwy praktyk symbolicznych:
- komunikacyjna – charakter symboliczny, porozumiewanie się za pomocą symboli, charakter kontekstowy, względnie otwarty, osoby niepodzielające wspólnych schematów interpretacyjnych zostają wykluczone, marginalizowane
- normatywna - porządek moralny, w procesie interkacji jesteśmy obciążeni pewnymi uprawnieniami i nakazami/zbowiązaniami w każdej sytuacji społecznej, są interpretowane kontekstowo
- porządku władzy
Kontynuator T. Parsonsa. Rozwija jego teorię.
Społeczeństwo różnicuje się, powstaje więcej podsystemów funkcjonalnych. Obecnie system ekonomiczny podporządkowuje sobie innego systemy.
Systemy wypracowują sobie własną teorię co zapewnia im spójność, względną koherencję, umożliwia ich reprodukcję.
Celem analiz N. Luhmanna było stworzenie ogólnej teorii systemów społecznych.
Dwa etapy twórczości:
Punkt wyjścia – teoria systemów społecznych jako systemów działań społecznych, pod wpływem teorii Parsonsa: funkcjonalno-strukturalna teoria systemów społecznych – systemy względnie zamknięte, otwarte na środowisko. Każdy system społeczny rozwija się w specyficznym kontekście.
Teoria samoodnoszących się systemów autopojetycznych, autopojeza – samoreprodukcja. Sięgnął do cybernetyki, biologii, itp. Teoria znaczenia – semantyka systemu społecznego.
Podstawowe pojęcia:
System – początkowo znaczący związek wzajemnych oddziaływań, znacząca całość, które się do siebie odnoszą, są skierowane na siebie, środowiska, i które są odróżnialne od działań, które do systemu nie należą.
Systemami są więc wzajemne oddziaływania w strukturach społecznych poczynając od działań dwuelementowych aż do bardzo skomplikowanych makrostruktur. Prawo czy religia to też społeczne systemy funkcjonalne. Nawet jednostka jest systemem, który odnosi się sam do siebie.
Uniwersalne zastosowanie pojęcia systemu społecznego ma swoje uzasadnienie w tym, że wszystkie systemy definiują granice na własny użytek pomiędzy tym co wewnątrz i tym co na zewnątrz. Definiują rozróżnienie system/środowisko. Zachowują własną tożsamość, względną autonomię, przyczyniają się do reprodukcji siebie jako systemów funkcjonalnych.
Systemy stanowią wiązki wzajemnych oddziaływań różniąc się stopniem kompleksowości. We wcześniejszych pracach Luhmann: rozróżnienie system/środowisko był przewodnią ideą. Teoria systemów względnie otwartych na środowisko. Skupił uwagę na relacjach pomiędzy systemem a środowiskiem, wymianą między nimi. Koncepcje cybernetyczne.
Te relacje charakteryzuje selektywność wymiany informacji. Aby zachować tożsamość systemy muszą dokonywać selekcji informacji. Redukcja kompleksowości – podstawa relacji system/środowisko, czynnik który wpływa dalej na reprodukcję systemu z zachowaniem swojej tożsamości. Środowisko jest postrzegane przez systemy jako posiadające zbytnią kompleksowość. By zachować spójność i tożsamość systemy dokonują redukcji kompleksowości. Redukcja taka umożliwia systemom i jednostkom osiągnięcie koniecznej dla własnej spójności pewności przeżyć oraz działań, koherencji w świecie który charakteryzuje się znacznie większą aniżeli możliwości systemu, możliwości przeżywania oraz wzajemnego oddziaływania. Redukcja kompleksowości zapobiega nadmiernemu obciążeniu poznawczemu i ewentualnej dezintegracji systemów społecznych. RK jest możliwia, dzięki stałemu wytwarzaniu przez systemy szczególnych mechanizmów pozwalających na zredukowanie liczby alternatyw. Zdaniem Luhmanna procesy samowytwarznia są zależne także od przypadku, który istotnie wpływa na system. Procesy te są więc kontyngentne czyli niedookreślone, przypadkowe.
Elementy konstytutywne systemu – najpierw były to działania społeczne.
Funkcje systemu: opanowanie podwójnego wyzwania czy też problemu:
1.nadmiernej kompleksowości środowiska oraz
2.kontyngencji związanej ze wzrastającą ilością opcji, możliwości wyboru
Dlatego też systemy kształtują wzorce postępowania intersubiektywnie wiążące oraz odporne na rozczarowanie – nawet jeśli łamane są pewnie wzorce zawsze istnieje przeświadczenie, że są one obowiązujące.
We wczesnych pracach starał się wykazać, że koncepcja funkcji powinna być odniesiona do struktury rozwiązywania problemów relacji system/środowisko, nadmiernej kompleksowości oraz kontyngencji, np. znając funkcję poszczególnych systemów można określić ich ekwiwalenty, a zatem alternatywne scenariusze rozwiązania danego problemu. To charakteryzuje systemy współczesne – wzrastająca liczba alternatyw.
Ponadto systemy funkcjonalne wytwarzają znaczące struktury przewidywania, dzięki którym możliwe staje się ukształtowanie oczekiwań wobec przyszłych wydarzeń i przyszłego przebiegu wydarzeń, a w związku z tym możliwe staje się kształtowanie nastawień do innych i sensowne planowanie działań własnych. Dlatego tez w procesie rozwoju systemy społeczne w coraz większym stopniu odrywają się od konkretnych działań i przyjmują coraz najbardziej abstrakcyjną formę w postaci znaczeń i reguł postepowania. Jednocześnie w związku ze wzrastającą kompleksowością i kontyngencją oraz chęcią zabezpieczenia sobie możliwości rozwoju we współczesnych systemach możliwości, które nie zostały wybrane nie są eliminowane zupełnie, lecz podtrzymywane jako alternatywne możliwości, do których można powrócić.
Problemem zasadniczym jest problem utrzymania spójności systemów ale i umiejętności uczenia się systemów w środowisku policentrycznym wśród, których funkcjonują systemy wciąż zmieniające się.
W drugim etapie twórczości w miejsce działania społ. pojawia się akt komunikacji. Istotna zmiana paradygmatu , a nawet przewrót polegający na wprowadzeniu komunikacji do teorii systemu społecznego i potraktowaniu komunikacji procesualnie – ten ciąg nigdy się nie zamyka. Akceptacja lub odrzucenie informacji stanowi element procesu komunikacyjnego. Pociąga to za sobą konieczność wprowadzenia czynnika czasu do procesu komunikacji. Wydarzenia są nietrwałe i ulotne.
Reprodukcja jest procesem składającym się z operacji nawiązujących do wydarzeń przeszłych rzutującym na przyszłość. To prowadzi do teorii autopojezy, jako reprodukcji czyli samoreprodukowania się systemu.
Luhmann odchodzi od określania podstawowej jednostki systemu jako element, zaczyna mówić o operacji co podkreśla dynamiczny charakter.
W drugim etapie twórczości Luhmanna elementem systemu staje się akt komunikacji, który jest wydarzeniem ciągłym, dlatego systemy społeczne trwają w czasie.
Strukturacja (Giddensa) też - społeczeństwo dzieje się, istnieje w czasie, jest procesem, a nie fotograficznym stanem.
Systemy są nietrwałe, dzielą się z upływem czasu, powstają nowe całości. Nawiązuje to do koncepcji sui generis społeczeństwa – ewolucjonizm Herberta Spencera. Proces ten jest ciągły. Wyróżnicowanie się - wyodrębnianie się.
Społeczeństwa zaczęły dostrzegać różnice miedzy sobą - element czasowy i przestrzenny - przeszłość jest inna aniżeli to, w czym żyją. Odwoływania do przeszłości - nasza przeszłość jest różna. Potem dostrzeżono otoczenie zewnętrzne i jego różnice - w jakim kierunku system będzie podążał? W sposób spontaniczny. Np. w jaki sposób gospodarka wyodrębnia się od polityki?
Wyodrębnianie się nauki od polityki. Komunikacja na temat władzy nie powinna dominować nad komunikacją na temat prawdy naukowej. System moralności, obyczajowości, prawa - kiedyś były 1 systemem.
Oprócz różnicowania się ważne jest trwanie i uzyskiwanie tożsamości systemów. Trwanie systemu w jego środowisku - skomplikowanym, wymagającym stałych operacji wyróżniających. Np. prawo aby wyróżniać się od religii. Nauki od gospodarki.
Aby system zachował swoją tożsamość w trudnym środowisku konieczne jest operacja - samoodnoszenia, autoreferencji - odnoszenia się do siebie w procesie reprodukcji i rozwoju. W związku z tym pojęcie systemu samoodnoszącego oznacza, gdy w procesie konstruowania własnych elementów i operacji, system odnosi się do własnych elementów i operacji. Aby to było możliwe system musi mieć własną teorię samego siebie - np teoria polityki dla politologii, teoria prawa dla prawa/prawników., metanauka/metodologia dla nauki. Teoria stanowi autokoncepcję systemu. Pozwala na precyzyjne odróżnianie się od środowiska, filtrowanie informacji ze środowiska.
Społeczeństwo rozwija własną teorię samego siebie - np konstytucja RP z 1997.
Koncepcja autopojezy związany jest z pojęciem samoodnoszenia się. System reprodukuje się z własnych elementów w oparciu o informacje pochodzące ze środowiska. Inspiracja dla Luhmanna są procesy organizmów żywych, reprodukcji komórek oraz współczesne koncepcje neurobiologii. Cokolwiek funkcjonuje jako całość, jako system bądź jako element, operacja, struktura - jest wytworem procesów wewnątrzsystemowych. Z jednej strony jest otwarty poznawczo, a z drugiej jest zamknięty operacyjnie co oznacza ze istotne są operacje wewnątrzsystemowe.
Otwarcie poznawcze jest możliwe dzięki mechanizmom selekcji informacji wypracowanych przez system przy czym mechanizmy selekcji maja charakter binarny prawda-fałsz. Dla teorii prawa: to jest prawem-to nie jest prawem.
Wszystkie systemy funkcjonalne zdaniem Luhmanna, takie jak ekonomia, prawo, nauka, religia, funkcjonują dzięki mediom komunikacji dzięki którym możliwa jest nie tylko selekcja informacji docierających do systemu z zewnątrz ale również wewnętrzne operacje systemowe.
Przemiany strukturalne w czasie - kolejna kwestia u Luhmanna. Punkt wyjścia - ewolucjonizm, teoria ewolucyjna. Nawiązuje do tradycyjnych teorii biologicznych, podkreślających role przypadku.
Przypadek - taki czynnik, który zakłóca ewolucję, sekwencje ewolucji, a przede wszystkim mechanizmów selekcji oraz różnicowania się systemów. Dzięki przypadkom w procesie ewolucji zdaniem Luhmanna kształtują się nowe wzorce znaczeń istotnych komunikacji wewnątrz i na zewnątrz systemu.
Teoria różnicowania się jest teoria kształtowania się systemu. Początek daje różnice! Teoria ta głosi ze wewnątrz systemu powstają rozgraniczenia system-środowisko w dynamicznym otoczeniu zewnętrznym. Np:
Segmentacja - np wyróżnicowanie się systemów pokrewieństwa w społ. tradycyjnych, czy centrum-peryferie, czy oparte na statusie klasy wyższe-niższe.
Dla współczesnych społeczeństw, nawiązanie do Durkheima, charakterystyczne jest wewnętrzne zróżnicowanie funkcjonalne – zróżnicowanie ze względu na funkcje pełnione wobec systemu. W świecie współczesnym oznacza to, ze nowoczesne społeczeństwa są zdominowane/podporządkowane przez oddziaływanie makrosystemu o zasięgu światowym/globalnym takim jak np. prawo, czy światowe spol. obywatelskie.
Relacje pomiędzy tymi systemami charakteryzują się ogromnym, nieprzeniknionym różnicowaniem i kompleksowością. charakteryzuje je wielopoziomowość i brak jakiejkolwiek hierarchii, chyba ze (Skapska): zacznie dominować jeden system funkcjonalny, jak teraz ekonomia (?).
Komunikacja konstytuuje współczesny świat. Koncepcja społeczeństwa jako wspólnoty komunikacyjnej - globalnej i lokalnej.
Symboliczny interakcjonizm, wszystkie socjologie interakcyjne - etnometodologia, fenomenologiczna (Schutz: konstrukty I i II stopnia) i dramaturgiczna (Goffman). Nawiązanie do szkoły frankfurdzkiej Habermasa.
Działanie komunikacyjne podstawowym aktem konstytuującym społeczeństwo. Działanie znaczące - komunikacyjne - prowadzi do spontanicznego uzgadniania porządku społecznego, trwania porządku społecznego, w potocznych, codziennych interakcjach.
Komunikacja jest aktem racjonalnym. Prowadzi do racjonalizacji porządku społecznego. Pojęcie !Racjonalność komunikacyjna! co daje możliwość ukształtowania się społeczeństwa bardziej racjonalnego, ma właściwości emancypacyjne - uwolnienie się od stereotypów, przesądów, nieracjonalnych przesłanek. Różnica: Luhmann definiuje akt konstytutywny jako akt komunikacji. W innych - działanie aktorów społecznych.
Działanie komunikacyjne jest działaniem społecznym par excellance.
W zamyśle działaniem znaczącym, sfera międzyludzkiej komunikacji jest podstawowym przedmiotem badań socjologicznych, budowania teorii społeczeństwa - konsekwencje metodologiczne i teoretyczne. Badanie to tez międzyludzka komunikacja.
Budowanie teorii socjologicznych, zasady: odnosimy się do potocznych interpretacji ludzkiego działania (w świetle ich prywatnej wiedzy)
Hermeneutyka w socjologii związana z tradycja socjologii fenomenologicznej, nauki humanistyczne - rozumienie znaczeń. Stąd wywodzi się hermeneutyka, która najogólniej jest kierunkiem zajmującym się teoria i praktyką interpretacji, objaśniania, wyjaśnienia, wykładni prowadzącej do rozumienia zachowania. Doobjaśniamy zachowanie, tłumaczymy znaczenie zachowania, dokonujemy wykładni. Kiedyś - rozumienie tekstów, filologiczna umiejętność interpretowania tekstów literackich, później sztuka interpretacji Biblii.
W. Dilthey - koncepcja hermeneutyki nauk humanistycznych/społecznych ?? głownie historii, interpretacja wydarzeń historycznych. Hermeneutyka stawała sią przez to elementem rzeczywistości!!! Widzimy rzeczywistość tak jak jest interpretowana.
Rzeczywistość społeczna to dziedzina intersubiektywnych wyobrażeń, przekonań, podzielanych wartości, znaczeń oraz interpretacji w ramach której ludzi porozumiewają się ze sobą.
Społeczeństwo tworzy wspólnoty komunikacyjne, gdyż przekracza "obszar naturalny" to znaczy elementem społeczeństwa nie są fizyczne/fizykalne fakty, ale znaczenia i ich interpretacje. Powódź to nie była katastrofa naturalna, a karą za grzechy.
Socjologia jako nauka o społeczeństwach ma do czynienia ze światem, który już jest opisany, nazwany i zinterpretowany przez jego uczestników (konstrukty I stopnia), natomiast socjologia też jest interpretacją, ale naukową (konstruktem II stopnia) podporządkowana regułom wnioskowania i konstruktom teoretycznym. Wiedza ogólna i potoczne interpretacje są materiałem dla socjologicznej refleksji naukowej. Socjolog powinien rozwinąć szczególną zdolność - docierania do owej rzeczywistości interpretacji potocznych, świata przeżywanego i wydobywania na jaw milcząco przyjętych założeń, na których ludzie opierają swoje działania praktyczne.
Havel - nieprawda w społeczeństwie komunistycznym doprowadziła do upadku tego systemu.
Nauki społeczne (ekonomia, prawo, psychologia) przyczyniają sią do współkształtowania tej rzeczywistości. Socjologia sama jest interpretacją.
a) Socjologia wypracowuje pojęcia analityczne, konstrukty II stopnia Schutza. Pojęcia te stanowią dla nas mędrca szkiełko no i oko :D Decydują one o kierunkach oraz rezultatach poznania naukowego. Kierują naszą uwagę na pewne aspekty rzeczywistości społecznej. Np pojęcie konfliktu. Pojęcia zapośredniczają doświadczenie!
b) Socjologia nazywa pewne aspekty rzeczywistości.
c) Kształtuje interpretacje tych aspektów w znaczeniowym kontekście naukowym
d) Staje się częścią tej rzeczywistości znaczeniowej np samoograniczajaca sie rewolucja 1981 r. Staniszkis
Na tym polega podwójna hermeneutyka A. Giddensa.
Hermeneutyka to poznawanie (a,b,c) i stawanie sią elementem tego społeczeństwa (d).
Jurgen Habermas, socjologia znajduje podstawę w interesie praktycznym, nastawieniu na porozumienie, mającym na celu rozszerzenie możliwości porozumiewania sią miedzy ludźmi, usprawnienie procesu komunikowania.
Natomiast teoria krytyczna (tez Habermas) kieruje sią interesem emancypacyjnym, co ma prowadzić do przezwyciężenia ograniczeń w komunikowaniu się w postaci - stereotypów, uprzedzeń związanych z panowaniem nad językiem.
Główne zainteresowania Habermasa - reprodukcja zżycia społecznego, reprodukcja kultury, społeczna integracja oraz socjalizacja - zależą od działań komunikacyjnych zorientowanych na porozumienie. Trzeba budować konstrukty I i II stopnia.
Przesłanką jest rozumienie - Paul Riceaur, który traktował rozumienie jako kwintesencje bycia człowieka w świecie. Po 1 człowiek stara się zrozumieć świat (w zżyciu społecznym). Porozumienie to podstawa zżycia społecznego. Pojmowanie zjawiska/działania/pojęcia spolecznego w jego kontekście! społecznym, kulturowym i historycznym.
Koncepcja koła hermeneutycznego. Istotne jest przedrozumienie, rozumienie pierwotne. Odniesienie tego przedrozumienia do całości interpretowanego zjawiska, np universum dyskursu, bądź całość kulturowo-historyczna, w nowym kontekście np polacy w kontekscie żałoby narodowej, co prowadzi do rewizji pierwotnych założeń.
1) symboliczny interakcjonizm
2) teoria wymiany społecznej - Blau, Homans
ad.1. działanie znaczące służy przekazywaniu i interpretowaniu znaczeń.
Podstawowe pojęcie – interakcja, wymaga partnera, nawet jeśli zwracamy się do samych siebie - bo wymaga świadomości ja
Problem intersubiektywności dla socjologa - dwie konceptualizacje:
1. wynik stałego porozumiewania się
2. pewne znaczenia ulegają generalizacji i instytucjonalizacji
Działanie społeczne może być racjonalne aksjologicznie (Weber).
Racjonalność komunikacyjna - Jurgen Habermas - racjonalnym jest takie działanie społeczne, którego wynikiem jest porozumienie. W sytuacji wolnej od przymusu.
Metodologia - hermeneutyka, techniki jakościowe (ale nie wyłącznie).
Fenomenologiczny nurt Alfreda Schutza (konstrukty 1 i 2 stopnia - kontrukty pierwszego w świetle przyjętych założeń teoretycznych)
ad.2. skrajny indywidualizm! Bada się działania jednostek dążących do założonych celów. Nawet grupy społeczne są aktorami społecznymi. Np. organizacja spoleczna - 1 aktor.
Ścisły związek z racjonalnością działania społecznego - racjonalność instrumentalna! optymalizacja środków w uzyskaniu założonych celów (w oparciu o dostępną wiedzą). Garry Becker - podejście ekonomiczne.
Utrwalone normy i znaczenia (oraz instytucje które tworzą) tworzą symboliczne zasoby, dzięki którym trwa porządek społeczny.
Unikanie prób i błędów. - ad.1.
Porządek społeczny tworzony jest przez sieci wymiany, które w procesie prób i błędów udowodniły swoja skuteczność. Porządek społeczny istnieje, ponieważ ludzie unikają kosztów: wymiana rynkowa, przetargi polityczne. ad.2.
Problem działania w warunkach niepewności - nie mamy utrwalonych instytucji.
Władza - socjologia interakcyjna - władza nad dyskursem, panowanie nad znaczeniami, nad wiedzą ludzi o zjawiskach (w tym potoczną wiedzą) co wpływa na narzucanie znaczeń i symboli. Kto dysponuje pożądanymi zasobami, ten ma władzę.
Atrakcyjne alternatywy dla pożądanych zasobów - wzrasta znaczenie, kiedy maleje liczba tych pożądanych pierwotnie.
Afekt - zaburza racjonalną analizę, dlatego ludzie często nie zachowują się racjonalnie
Dwie tradycje socjologiczne:
1) szkoła fenomenologiczna - świat codziennych praktyk opartych o wiedzę potoczna (Schutz) i sferę doświadczeń, znaczenia uzgodnione w codziennych kontaktach, wartości codzienne i wartości odświętne
2) Habermas - świat codziennej komunikacji i interakcji, tworzenie się komunikacyjnej wspólnoty, społeczeństwo tworzy się, staje się w życiu codziennym. Życie codzienne to środowisko socjalizacji pierwotnej! Po 2. w życiu codziennym kształtują się habitusy, mentalne sposoby postrzegania rzeczywistości, tworzą się podstawowe więzi społeczne.
Pojęcia - tkanka społeczna, intersubiektywność, lebenswelt.
1. badanie wewnętrznej struktury i mechanizmów rozwoju społeczeństw, np. Marks, teorie systemowe i systemowo-funkcjonalne, ewolucyjne - holizm, determinizm
2. socjologia działania społecznego, interakcyjna, TRW, wymiany społecznej
3. połączenie 1 i 2 - społeczeństwo tworzy się w praktykach komunikacyjnych, ale te powtarzają się przybierając systemowy charakter - należy badać praktyki życia codziennego. Odwołanie się do symbolicznego interakcjonizmu i Alfreda Shutza, ale nakazuje badania działań spol. nie jednostkowo, ale w kontekście. Krytyczne podejście do badań sondażowych jako takie, które mają duży potencjał tworzenia artefaktów. Jedność działania społecznego i społeczeństwa... (N. Elias) w jednostce i jej codziennych działaniach skupia się społeczeństwo. Należy badać np. pewność siebie jednostek w danych społeczeństwach, poczucie sprawstwa.
Prekursorem takiego podejścia jest Simmel.
Badając życie codzienne jako podstawowa tkankę społeczna, należy zwrócić uwagę na zdarzenia życia społecznego, interpretować je w ich kontekstach. W jaki sposób to co istnieje w wielkiej skali przejawia się w praktykach życia codziennego? np. dominacja rynku, podporzadkowanie mu procesów społecznych, społeczeństwo jako supermarket, racjonalizacja ekonomiczna relacji międzyludzkich.
Przedmiot badań - biografie i wspomnienia oraz dynamiczne relacje miedzy ludźmi, wielokierunkowych relacji (pole jednostkowo-społeczne tworzone w procesie stawania się społeczeństwa). Z 1 strony jak spol. się konstytuuje, z 2. jak jednostki sie konstytuuja w społeczeństwie.
Działania ludzi wobec siebie - społeczne zdarzenia. Centralny element. treść społeczna życia codziennego.
Formy rytualne - nawyki. Zaangażowanie cielesności w życie codzienne i jego praktyki. Życie codzienne jest zlokalizowane w przestrzeni, epizody mają pewną trwałość, bezrefleksyjny charakter praktyk, ale często też spontaniczność, która wzbogaca życie codzienne.
Sieci – wg niektórych autorów współcześnie zastępują społeczeństwo. Można je ujmować jako sieci wymiany (w ramach teorii wymiany). – Także sieci komunikacyjne – wymiana informacji (informacja też może mieć bowiem przypisaną wartość)
Pewne cechy przypisane do lokalności rozprzestrzeniają się na większe terytoria – zyskują globalne znacznie – sieci globalne – np. sycylijska mafia. Nowe technologie odrywają w tym procesie dużą i ważną rolę. Globalne powiązania wprowadzają nową jakość.
Powiązania komunikacyjne – szybkość możliwości komunikacji, przepływ informacji – władza narzucania znaczeń i ich rozprzestrzenianie się w wymiarze globalnym – pojawia się ryzyko kontyngencji i podwójnej kontyngencji – brak możliwości ustalenia znaczenia.
Ryzyko związane z nieprzezroczystością – nie znamy punktu wyjścia informacji, nie możemy sprawdzić pochodzenia i de facto prawdziwości informacji – ryzyko niewiedzy. Społeczeństwo sieci charakteryzuje ryzyko niepewności znaczenia i nieprzewidzianych rezultatów naszych działań.
Nieokreśloność i płynność – procesualność (przepływy) – rzeczywistość wciąż się zmienia a ludzie muszą żyć we wciąż to nowym świecie.
Sieć jest zespołem wewnętrznych wzajemnie połączonych złączy – punkt, w którym dwie krzywe siebie przekraczają. To jakie są to złącza zależy od kontekstu, w którym występują ~ giełdy, sieci rady ministrów, gangi uluczne, kibole. Są one otwartymi strukturami, mogą się rozszerzać i rozprzestrzeniać, integrować nowe złącza, mogą się komunikować jeśli posługują się tymi samymi kodami.
Struktury społeczne oparte są na sieciach, które są:
Dynamicznie, otwarte, wrażliwe na innowacje, które są możliwe bez powodowania zagrożenia dla sieci.
„Zdecentralizowana koncentracja” – sieci City Banku, który ma oddziały na całym świecie
Praca może mieć sieciowy charakter, elastyczność, adaptacyjność
Sieci sią charakterystyczne dla współczesnych organizacji politycznych, społecznej organizacji, jeśli ta organizacja dąży do zniesienia ograniczeń czasowych i przestrzennych. Pojawia się governance – zarządzanie na poziomie lokalnym, które jest koordynowane na wyższym poziomie.
Bezczasowy czas czyli czas, który nie zna ograniczeń czasowych. Powiązane z powstaniem nowego rodzaju kultury, która opiera się na nowych technologiach, wirtualności.
Informacja ma charakter natychmiastowy, otrzymujemy wiadomości od znajomych z drugiego końca świata w czasie rzeczywistym. Wykształca się poczucie konieczności natychmiastowości. Rozszerza się sfera komunikacji.
Płynne stają się fakty społeczne, koncepcje instytucji społecznych, znaczenia.
Teorie sieciowości są konkurencyjne dla tradycyjnych koncepcji socjologii. Castells jest przeciwnikiem teorii organizacji. Decentralizacja organizacji oparta na sieci przepływów. Istnienie symbolicznego centrum lub jego brak.
Castells podkreśla, że nowoczesna gospodarka kapitalistyczna rządzi się innymi regułami: decentralizacja komunikacji oraz informacja jako bardzo istotny zasób.
Podstawową cechą czasu jest jego jednoczesność.
Zmiana koncepcji przestrzeni. Dzięki komunikacji globalnej miejsce w przestrzeni, w której się znajdujemy przestaje mieć znaczenie. Przestrzeń nieumiejscowiona.
Społeczeństwo sieci funkcjonuje dzięki przepływom, które zastępują przestrzeń oraz dzięki celowym, powtarzalnym, dającym się zaprogramować relacjom. W społ. sieci tożsamości, organizacje, świat kultury stają się w coraz większym stopniu ustrukturalizowane a ich działanie przyspieszone w ramach przestrzeni przepływów.
Podporządkowanie społeczeństwa szczególnym formom myślenia i społecznej organizacji. Np. symetria w architekturze miast. Uporządkowanie myślenia i życia, przestrzeni wg racjonalnych i przewidywalnych schematów. Oznacza odhumanizowanie, pozbawienie spontaniczności, emocjonalności i cielesności.
Racjonalizacja, minimalizacja kosztów (optymalizacja ekonomiczna) działania społecznego oraz kosztów konfliktów społecznych. Korzenie oświeceniowe – jego zdaniem oświeceniu zawdzięczamy ideę czy przymus scjentyzmu, podporządkowanie nauki naukom ścisłym, utylitaryzm – zmniejszanie niepotrzebnych cierpień.
Zasada przenikająca całe społeczeństwo. Nasze zachowanie jest podporządkowane regułom uznanym przez większość.
Analiza pozapolitycznych a wszechobecnych form władzy, przymus i przemoc stanowią podstawę porządku społecznego. Współczesne społeczeństwo jest bardzo konformistyczne - jest to możliwe ze względu na wszechobecne techniki dyscyplinowania i obserwację. Władza jest zjawiskiem wszechobecnym, nie ma centrum, krąży, jest rozproszona wśród ludzi i włoskowata. Ludzie, interakcje społeczne są jedynie wehikułami przenoszenia władzy.
Dyscyplinowanie ma miejsce dzięki separacji, stałemu treningowi i śledzeniu. Podstawy władzy to dążenie do redukcji kosztów, ekonomizacji wysiłku, dążenie do efektywności. Dlatego teorię Faucault nazywa się teorią ekonomiczną. Pojawia się władza najmniej kosztowna. Władza w ramach mikro światów. W rodzinie, szkole i pracy.
Zasada antylenistwa – każdy powinien być czynny, efektywnie zarządzać czasem.
Połączenie wiedzy i władzy – rola nauk społecznych w społeczeństwie: służą one racjonalizacji i dehumanizacji władzy, W nowoczesnym społeczeństwie władza jest ściśle związana z wiedzą pojmowaną jako zdolność kontrolowania – umiejętność oznaczania i kontrolowania ludzi. Celem jest unikanie kosztów i konfliktów – eliminuje się je w zarodku w drodze normalizacji. Jedną z form kontroli społeczeństwa jest urządzenie przestrzeni społecznej – układ panoptykalny – władza w środku.
Ciało – przekształcanie ciała jako zasady normalizacji, ciało jako instrument zysku.
Dyscyplinowanie – czas, parcelacja czasu. Społeczeństwo jednakowo działające.
Dychotomiczny charakter władzy – zawsze jest podzielona nierówno. Władza jest stosunkiem społecznym zachodzącym między elementami, jednostkami, grupami. Jedna ze stron stosunku może w sposób trwały o zinstytucjonalizowany wpływać na postępowanie drugiej strony. Posiada środki dzięki, którym zyskuje posłuch.
Władza jest związana ze strukturą – w świetle klasycznych ujęć jest hierarchiczna. Istnieją instytucje regulujące władzę.
Weber: władza jest skuteczna, gdy podlegający władzy uznają ją – zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych.
Władza może się opierać na sile fizycznej/zasobach finansowych/innych umiejętnościach.
Obecnie wyróżnia się pięć podstawowych rodzajów definicji:
Def. behawioralne – R. Dahl; - władza to zachowanie polegające na modyfikowaniu zachowania innych.
Def. teleologiczne – władza to zdolność wywoływania zamierzonych skutków, osiągania celów.
Def. instrumentalne – władza polega na stostowaniu szczególnych środków.
Def. strukturalne – władza to stosunek miedzy rządzonymi a rządzącymi.
Władza to wpływ.
Michael Faucault - cechy nowoczesności:
Utylitaryzm – dążenie do tego by wszystkie formy oddziaływania stały się tańsze ale bardziej skuteczne
Podporządkowanie nauce – scjentyzm – nauka jest właściwie technologią. Skrytykował Oświecenie bo: podporządkowuje rozumowi wszelkie formy jednostkowego myślenia.
Odejście od ujęć podmiotowych władzy. Jest ona zjawiskiem społecznym niezależnym od podmiotów ją sprawujących. Nie jest aż tak istotne kto tę władzę sprawuje.
Władza jest związana z wiedzą.
Jest związana z systemem – istotne stają się reguły systemu.
Jest kojarzona z prawem – podporządkowujemy się nie ludziom a regułom.
Władza utożsamiana jest z językiem – władza nadawania znaczeń.
Wiedza utożsamiana z technologią, nadzór, monitoring zaczyna rządzić naszym życiem.
Coraz częściej odchodzi się od koncepcji władzy zinstytucjonalizowanej - władza rozproszona:
Prawie niezauważalne formy zachowania, spontaniczne reakcje, trudno rozpoznawalne formy zachowań ludzkich, grupy nieformalne, formy grzecznościowe, aluzje, sugestie ~ neighbours watch
Zdaniem Faucault najlepszą i najtańszą formą władzy jest ta, która wynika z nas samych. Istnieją liczne formy dyscyplinowania. Odchodzi się od ujęć dychotomicznych i strukturalnych. Władzę lokuje się w sytuacjach społecznych. Może być ona silniejsza na dole niż na górze. Odejście od ujęć podkreślających trwałość i instytucjonalizację władzy, podkreślających legalność władzy.
Łańcuch władzy, krążenie władzy, istotne jest kształtowanie habitusu i języka, sumienne uwewnętrznianie władzy. Źródłem władzy jest wiedza, kultura, podporządkowanie się nauce i technologii, nowe formy sprawowania władzy – wpajanie zachowania i myślenia – kształtowanie habitusu, percepcja kształcenie i wychowanie, dyscyplinowanie.
Celem jest zaprowadzenie ładu społecznego polegającego na podporządkowaniu zachowań ludzkich regułom klasy średniej, normalizacja, tłumienie naturalnych popędów ludzkich, odruchów spontanicznych. Panoptykon – obserwacja wszystkich przez wszystkich. Wyparcie wiedzy lokalnej, która jest zastępowana przez wiedzę naukową.