Filozofia- umiłowanie mądrości ( philea i sofhia), słowo pojawiło się w V w p.n.e., twórcą był Pitagoras.

Zagadnienia:

1. F. starożytna od VI w p.n.e do VI w n.e.

2. F. chrześcijańska od I w n.e do XV w n.e

3. F. nowozytna od XV w do 1830 r

4. F. współczesna od 1830 do dzisiaj

ad.1 zajmowała sie człowiekiem i jego życiem na ziemi ( powstanie wszechświata i zasad jego funkcjonowania)

Sokrates- dokonał przełomu, w centrum zainteresowania postawił człowieka.

Szkoły: stoicka, sceptycka i epikurejska

ad.2 gnostycy- dziłali w niewielkich grupach ( system eonowy- siły kosmiczne, koncepcje dualistyczne, program wyzwolenia ze zła)

Św. Augustyn (V-VI w n.e)- pierwsza samodzielna filozofia chrześcijańska

Tomasz z Akwiniu, XIV w- tomizm

ad.3 August Cant i jego dzieło pt. " Kurs filozofii pozytywnej"

od XVI do XVII w zaczynają wyodrebniać się dyscypliny.

ad.4 Skład filozofii:

I ontologia- teoria bytu; metafizyka (sfera materialna i idealna); geneza bytu, natury i struktury bytu

II teoria poznania- gnoseologia lub epistemologia- ustalenie w jaki sposób człowiek zdobywa wiedze ( proces poznania, problemy prawdy i fałszu)

III etyka- wiedza o tym co dobre i złe, oceny i normy moralne

IV estetyka- nauka o pięknie, analiza piękna, przeżycia estetyczne

V antropologia filozoficzna- kim jest człowiek, sens życia, problemy wolnej woli

VI logika- nauka o zasadach poprawnego myślenia

TEORIA BYTU- stara się ustalić jakie jest sedno bytu; nie w danym momencie, ale ogólnie; ustalenie tego co istnieje i w jaki sposób

Koncepcja Heraklita- koniec VI i pocz. V w p.n.e

1. twórca teorii wariabilizmu- nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki ( panta rei- wszystko płynie)

2. pratworzywem jest ogień

3. przemiany ognia w górę i w dół

4. Determinizm, czyli przyczynowe uwarunkowanie zjawisk

Jedyną cechą jaką możemy przyporządkować prawdziwemu bytowi jest fakt, że ulega on zmianie.

Synonim prawdziwego bytu- rzeka ( koryto jest to samo, ale woda inna )

Poszukuje pratworzywa- tego co było zanim powstał świat; wg niego pratworzywem jest ogień, który może odbywać dwie drogi- w górę ( ziemia- woda- powietrze-ogień) i w dół ( ogień- powietrze- woda- ziema)

Zwolennik determinizmu- nic nie dzieje się bez przyczyny

Koncepcja Parmenidesa:

1. odrzuca wariabilizm Heraklita i poszukuje stałości

2. cechy prawdziwego bytu wywodzi na drodze czysto dedukcyjnej

3. punktem wyjścia jego rozważanń jest teza: BYT JEST A NIEBYTU NIE MA

4. istnieje tylko jeden byt

5. cechy bytu: stały, nie ma początku ani końca, jest ciągły

Podział koncepcji ontologicznych ze względu na ilość bytu:

1. konc. pluralistyczne

2. konc. dualistyczne

3. konc. monistyczne

ad.1 zakłada, że istnieją conajmniej trzy byty

Poglądy Empedoklesa:

1. istnieją cztery korzenie wszechrzeczy- woda, powietrze, ziemia, ogień

2. rzeczy to połączone w odpowiednich proporcjach cztery żywioły

3. istnieją dwie siły: Miłość i Niezgoda

4. oddzielił siłę od materii

Poglądy Anaksagorasa:

1. żadna jakość nie może powstać z jakości innego rodzaju

2. istnieje tyle bytów ile jest jaości

3. w każdym ciele jest odrobina każdej jakości

ad.2 przyjmuje, że istnieją dwa byty- jeden jest natury materialnej, a drugi niematerialnej. Byt niematerialny jest ważniejszy od materialnego

Koncepcja Kartezjusza: 1596- 1650

1. poszukiwanie czegoś bezwzględnie pewnego

2. punktem wyjścia jest przyjęcie tez sceptyków:

a) zmysły kłamią

b) brak różnicy między jawą a snem

c) dodanie, że ludzie są celowo wprowadzeni w błąd

3. cogito ergo sum

4. fundamentem wiedzy- istnienie jaźni myślącej

Wyróżnia trzy rodzaje dusz:

- roślinna- fizjologia

- zwierzęca- fizjologia+ odczuwanie

- myśląca- fizjologia+ odczuwanie+ myślenie

Wszystkie byty dzielono na martwe i żywe a ciała na świadome i nieświadome.

ad.3 uznaje, że istnieje tylko jeden prawdziwy byt. Można podzielić je w zależności od jakości bytu:

a) koncepcja monistyczna materialistyczna

b) koncepcja monistyczna idealistyczna

Koncepcja monistyczna materialistyczna- prawdziwy byt jest natury materialnej, jeżeli istnieje byt natury niematerialnej to wywodzi się on z bytu materialnego.

MATERIA= SUBSTANCJA

Koncepcja Arystotelesa:

1. istnieją tylko byty jednostkowe, czyli substancje

2. każdy byt jednostkowy składa się z materii i formy

3. materia to cechy nieistotne jest ona podłożem zmian i podlega zmianom

4. forma to cechy gatunkowe, to siła działająca celowo

5. pierwsza przyczyna ruchu to czysta forma

Materia- bezwładna, bezkształtna, bezwieczna, ale posiada potencjał, aby wykorzystać zawarty potencjał musi zadziałać siła, czyli forma

Atrybuty materii:

- rozciągłość

- nieprzenikliwość

- bezwładność- niezdolność do samoistnej zmiany prędkości

- ważkość

CZŁOWIEK- materia- ciało i forma- dusza

Koncepcje monistyczne materialistyczne dzieli się na:

- materializm naiwny

- materializm mechaniczny

- materializm dialektyczny

Materializm naiwny- materią jest wszystko to, co otacza człowieka, czyli przyroda. Nieodłączną częścią przyrody jest ruch, nie występuje oddzielenie siły od materii. Świat jest zbiorem przedmiotów, które są przejawem jakiejś jednej substancji- pramaterii, pratworzywa.

Koncepcja Talesa z Miletu ( 625- 547 p.n.e ):

1. uważany jest za twórcę filozofii europejskiej

2. interesował się przyrodą

3. jako pierwszy umiał dokonać przejścia od mitologicznego do naukowego poglądu na świat

4. jako pierwszy postawił pytanie co było zanim powstał świat

5. dla niego pratworzywem była woda ( tam gdzie była woda, było życie )

Koncepcja Anaksymandera ( 610- 547 p.n.e ):

1. poszukiwał pratworzywa (arche)

2. na początku był apeiron

3. cechy apeironu- nieograniczony, nieokreślony

4. przyczyną zmian było wyłanianie się przeciwieństw ( zawartych w apeironie)

Koncepcja Anaksymenesa ( 585- 525 p.n.e ):

1. poszukiwał arche

2. na poczatku było powietrze

3. najapierw wyłoniło się przeciwieństwo, ciepło- zimno

4. zauważył zmianę gęstości powietrza pod wpływem temperatury

5. zmiany powietrza:

- ogrzane staje się ogniem

- oziębione staje się chmurą, wodą, ziemią, kamieniem.

Materializm mechaniczny- istnieją jedynie przedmioty materialne, znajdują się one w nieustannym ruchu. Jedynym rodzajem jaki istnieje jest ruch mechaniczny, czyli zmiana miejsca w przestrzenii, wszelkie zmainy mają naturę mechaniczną, obiekty, przedmioty łączą się ze sobą w sposób mechaniczny, nawet procesy biologiczne i świadomościowe mają charakter ruchu mechanicznego, istniejąca materia nie podlega zmianie, ciagle jest taka sama.

Koncepcja Demokryta z Abdery (460- 370 p.n.e):

1. był twórcą materialistycznej, atomistycznej, mechanistycznej teorii filozoficznej

2. prawdziwym bytem są atomy

3. atomu różnią się wielkościami geometrycznymi

4. nieodłączną cechą atomów jes ruch

5. istnieje tylko ruch mechaniczny

6. rzeczy to połączone mechanicznie atomy

7. dusza jest materialna, składa się z atomów ognia, ginie w momencie śmierci ciała, jest odnowiona przez oddychanie

Koncepcja Tomasza Hobbes`a (1588-1679):

1. teoria poznania:

- jest to proces natury mechanicznej

- polega on na przekazywaniu drgań z przedmiotu poznawanego do podmiotu poznającego

- przebieg procesu słyszenia

- myslenie to ruch w mózgu

- proces pamietania to istnienie drgań w mózgu

Materializm dialektyczny- uznaje, że prawdziwy byt jest natury materialnej, materia podlega zmianie, osiągając coraz wyższy stopień rozwoju, istnieje kilka rodzajów ruchu.

Fryderyk Engels wyróżniał 5 rodzajów ruchów:

- mechaniczny

- fizyczny

- chemiczny

- biologiczny

- społeczny

Dzisiaj przyjmuje się, że istnieje 3 rodzaje ruchów:

- fizyczny

- biologiczny

- społeczny

Rozwój odbywa się zgodnie z określonymi prawami zwanymi prawami dialektyki, różne części przyrody znajdują się na różnym poziomie rozwoju

przyroda myśląca

przyroda ożywiona

przyroda nieożywiona

Koncepcje Idealistyczne- do tej grupy zaliczają się teorie, które zakładają, że byt jest natury niematerialnej, natomiast byt materialny, o ile istnieje, wywodzi sie z bytu idealnego. Idealiści uuznają ducha za podstawowy lub jedyny samoistny byt, świadomość ludzką uzn

ają niekiedy za twórcę wszystkiego tego co istnieje, nie zaś za odzwierciedlenie świata materialnego. Poszczególne koncepcje idealistyczne różnią się między sobą sposobem postrzegania istnienia bytu niematerialnego. Wyróżnia się dwa podstawowe odłamy idealizmu:

1. idealizm obiektywny

2. idealizm subiektywny

ad.1 prawdziwy byt jest natury idealnej i istnieje niezależnie od tego czy jest przedmiotem czyichś spostrzeżeń czy też nie. Przez spostrzeżenie należy rozumieć widzenie, słyszenie, dotykanie czy też inny sposób kontaktowania się z przedmiotem za pomoca zmysłów lub rozumu. Teoria bytu Platona jest typowym przykładem idealizmu.

ad.2 prawdziwy byt jest natury niematerialnej. Istnienie przedmiotu jest uwarunkowane faktem jego postrzegania przez kogoś, przez jakis przedmiot. Istnienie przedmiotu jest zależne od przedmiotu postrzegajacego go. Typowa koncepcja- George Berkley

Koncepcja Platona (420- 347 p.n.e):

1. twórca koncepcji idealistycznych

2. teoria bytu:

- prawdziwym bytem są idee, czyli byty doskonałe, niematerialne

- świat materialny jest odbiciem- cieniem światła idei

- koncepcja powstania świata- Demiurg zbudował świat z materii na wzór idei.

Wg Platona istnieją trzy przyczyny sprawcze powstania świata, są one od siebie niezależne, wieczne i odwieczne, są to:

1. boski budowniczy Demiurg

2. bezwładna, bezkształtna materia

3. świat idei

Koncepcja George`a Berkelleya:

1. reprezentant skarajnego empiryzmu

- uznaje, że istnieją tylko przedmioty jednostkowe

- istnieją tylko własności wtórne

- substancja materialna nie istnieje

Empiryzm- istnieje tylko to, czego istnienie możemy uzasadnić doświadczalnie

Zdaniem Berkelleya substancja materialna nie istnieje, warunkiem istnienia rzeczy jest ich postrzeganie, istnieją one tak dlugo, jak dlugo są postrzegane. Rzeczy są kompleksami, czyli zespołami wrażeń. Istnieją substancje niematerialne- umysły i idee

TEORIA POZNANIA (gnoseologia, epistologia)

Poznanie- pewne czynności psychiczne, zwane aktami poznawczymi (zdobywanie wiedzy), początek XIX w., proces zachodzący pomiędzy podmiotem poznającym a przedmiotem poznania.

Podmiot poznający- człowiek (element zdobywając wiedzę)

Przedmiot poznania- to co jest poznawane

Kartezjusz- ojciec teorii poznania

John Locke- "Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego"

Immanuel Kant- "przewrót kopernikowski" w teorii poznania, "Krytyka czystego rozumu"

"Czym jest to co najbardziej pierwotne"; trzy odpowiedzi:

1. Jeżeli na pytanie pada odpowiedź, że byt, czyli to co jest, co istnieje, wtedy za podstawowy dział filozofii uznaje się teorię bytu, teoria poznania jest oparta na teorii bytu, aby zrozumieć procec poznania najpierw trzeba zrozumieć teorię bytu.

2. Jeżeli na pytanie pada odpowiedź, że poznanie, wtedy podstawowym działem w filozofii jest teoria poznania. Zwolennicy tej teorii uznają, że tym co dla człowieka pierwotne jest świadomość, nie ma innego dostepu do bytu jak przez własną świadomość. Poprawnie uprawiana filozofia powinna się rozpoczynać od refleksji nad świadomością, w szczególności nad poznaniem.

3. omówione wcześniej dwa stanowiska próbuje pogodzić tzw. filozofia hermeneutyczna, jej zwolennicy uznają, że badając byt nie można wykroczyć poza świadomość bytu, a badając świadomość nie można pomijąć tego czego świadomość jest świadomośćią, nie można więc pomijać bytu. Przeciwstawienie filozofii bytu filozofii świadomości jest bezsensowne. Nie można zrozumieć świadomości w oderwaniu od bytu, ani też zrozumieć bytu abstrachując od tego w jaki sposób jest on dany świadomości, Filozofia w takim ujęciu bada zarówno to co jest poznawane, a więc przedmioty, czyli byt oraz to w jaki sposób jest poznawane, czyli świadomość.

Wyróżnia się dwa stanowiska:

1. ontologiczno- absolutystyczne

2. transcendentalno- absolutystyczne

ad.1 zakłada tożsamość bytu i myśli, funkcjonuje ono najdłużej w historii myśli filozoficznej i do dnia dzisiejszego ma zwolenników, posługuje się bierną koncepcją umysłu ludzkiego. Zwolennicy tej koncepcji uznają, że w chwili narodzin umysł jest czymś biernym- czysta karta, w trakcie życia umysł jest zapisywany.

Koncepcja Arystotelesa:

1. człowiek nie posiada wiedzy wrodzonej

2. proces poznania jest procesem biernym

3. w procesie poznania potrzebne są i zmysły i rozum

4. podstawą w procesie poznania jest postrzeżenie

5. metoda indukcyjna służy do zdobywania wiedzy

6. metoda dedukcyjna służy do przekazywania uporządkowanej wiedzy

Koncepcja John`a Locke`a:

1. człowiek nie posiada wiedzy wrodzonej

2. podstawą ludzkiej wiedzy jest doświadczenie

3. bezpośredni kontakt przedmiotu poznawanego z poznającym

Podstawą modelu ontologiczno-absolut. jest teza iz umysł ludzki w trakcie procesu poznania zachowuje sie biernie, a więc nie ingeruje w rzeczywistość. Przedmiot poznania jest zawsze dany w określonej postaci, podstawowym celem procesu poznania jest poszukiwanie niezmiennych cech tego przedmiotu. Wszelkie zabiegi poznawcze zmierzają do jednego celu: oczyszczenie umysłu ta, aby mógł on odtworzyć rzeczywistość taką jaką jest ona w swojej istocie. U podstaw takiej tezy leży założenie, że przemiot poznania charakteryzuje się niezmienną strukturą, a zadaniem procesu poznania jest jej odsłonięcie.

Aureliusz Augustyn- Św. Augustyn (354-430 n.e)

twórca pierwszej samdzielnej koncepcji filozoficznej, dzieła: "Wyznania", "Państwo Boże"

Koncepcja powstania świata- kreacjonizm:

1. świat został stworzony przez Boga z nicości w jednej chwili

2. wcześniej Bóg opracował jego plan

3. istnieja byty w postaci skończonej lub w racjach zarodkowych

4. Bóg kieruje tym co się dzieje w świecie

racje zarodkowe- rośliny, zwierzęta, człowiek, mogą się rozwijać

Teoria poznania:

1. znalezienie recepty na szczęśliwe życie

2. podstawą jest wiara w autorytet boski

3. odrzucenie roli zmysłów

4. teoria illuminizmu (oświecenia)

5. mądrość to znajomość spraw wiecznych

6. wiedza dotyczy świata zewnętrznego i jest niepotrzebna

Illuminizm- nie można sobie w żaden sposób zasłużyć na oświecenie, Bóg decyduje kogo i kiedy oświeci

ad.2 Stanowisko transcendentalno- absolut. przyjmuje założenie o nieredukowalności myśli i bytu. W procesie poznania podmiot, czyli człowiek zachowuje się czynnie. Podmiot tworzy przedmiot poznania.

Koncepcja Immanuela Kanta (1724-1804)

"Krytyka czystego rozumu", "Krytyka rozumu praktycznego", "Krytyka władzy sądzenia"- okres krytyczny

Teoria poznania:

1. nauka o dwóch pniach poznania- zmysły+ rozum

2. przejście od przedstawień do rzeczy

3. poznanie zmysłowe (transcendentalna estetyka)

wyobrażenie= wrażenia+ czas

4. działalność rozsądku (transcendentalna analityka)

przedstawienia= wyobrażenia+ kategorie

5. działalność rozumu (transcendentalna dialektyka- całościowy obraz świata)

6. agnostycyzm- noumeny (rzeczy same w sobie) fenomeny (zjawiska)

Proces poznania jest procesem czynnym, nie me czegoś takiego jak czas i przestrzeń, są one dodawane do wrażeń w procesie poznania.

Agnostycyzm- zakłada, że na zewnątrz człowieka istnieje świat materialny, ale jest ona dla człowieka niepoznawalny, rzeczywistość, która człowieka otacza dzielimy na noumeny i fenomeny.

Ustalenie genezy ludzkiej wiedzy

Psychologiczna wersja zagadnienia źródeł poznania:

- racjonalizm genetyczny

- empiryzm genetyczny

Racjonalizm genetyczny- nazywamy także natywizmem, zwolennicy przyjmują istnienie wiedzy wrodzonej, oznacza to, że ludzie rodzą się z pewną wiedzą, zanim człowiek zetknie się z danymi dostarczonymi przez zmysły ludzie posiadają już pewne pojęcia. Doświadczenie stwarza jedynie warunki do ich ujawnienia się. Samo doświadczenie natomiast nie jest ich sprawcą. Racjonaliści za źródło wiedzy uznają rozum. Najwyższym uznaniem cieszy się wśród nich metoda dedukcyjna (przechodzenie od ogółu do szczegółu), dwie odmiany racjonalizmu:

- skrajny- jedynym źródłem ludzkiej wiedzy jest rozum

- umiarkowany- głównym źródłem wiedzy jest rozum

Platon- idealizm obiektywny, teoria poznania:

1. człowiek posiada wiedzę wrodzoną

2. dusza początkowa poznawała idee

3. w momencie złączenia z ciałem materialnym dusza zapomina posiadaną wiedzę

4. człowiek nie uczy się, lecz przypomina sobie wcześniej zdobytą wiedzę

Dusza jest natury niematerialnej nie potrzebuje ciała do funkcjonowania. Dusza istnieje przez pewien czas, jest złączona (za karę) z ciałem ( gdy grzeszy); gdy odpokutuje przenosi się do świata idei. Dusza przebywając w ciele nie zdobywa wiedzy. Może ją zdobyć powracając do świata idei. W procesie poznania świata bierze udział dusza. Trzy etapy w procesie poznania rozumowego:

1. poznanie zmysłowe- pozwala przypomnieć wiedzę

2. poznanie dyskursywne- do poznania wiedzy potrzebny jest rozum

3. poznanie intuicyjne- dusza ogląda całą prawdę

Empiryzm genetyczny- głosi, że źródłem ludzkiego poznania są zmysły. W wersji skrajnej uznaje, że jedynym źródłem ludzkiej wiedzy jest doświadczenie. Neguje istnienie wiedzy wrodzonej, wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. Na początku umysł ludzki jest czystą, niezapisana kartą, a dopiero doświadczenie poprzez zmysł napełnia go metodą o świecie zawnęrrznym. Natomiast przez introspekcje zdobywa wiedzę o świecie wewnętrznym czy o zjawiskach psychicznych. Empiryzm uważa, że człowiek zawdzięcza swoją wiedzę zmysłom, które rejestrują dane pochodzące ze świata zewnętrznego. W umyśle nie ma niczego, czego wcześniej nie było w zmysłach.

John Locke:

1. reprezentant angielskiego empiryzmu

2. nowy program filozofii:

1. teoria poznania zamiast teorii bytu

2. badanie samych pojęć

Człowiek nie posiada wiedzy wrodzonej. W centrum zainteresowania jest teoria poznania. Najpierw musimy poznać możliwości człowieka.

3. pochodzenie ludzkiej wiedzy

1. nie ma wiedzy wrodzonej

2. określenie co człowiek może poznać

3. cała wiedza pochodzi z doświadczenia

4. postrzeżenie wyprzedza refleksję

5. rodzaje doświadczenia:

- zewnętrzne- zmysłowe

- wewnętrzne- refleksje

Człowiek poznaje tylko to, co jest mu potrzebne do życia.

Refleksja- doświadczenie wewnętrzne, nie ma narządu, który byłby odpowiedzialny za doświadczenia. Obserwacje tego, co się dzieje w ludzkim umyśle w momencie, gdy jest on zajęty otrzymanymi ideami. Doświadczając czynności własnego umysłu człowiek dochodzi do idei, których nie ma w doznaniach pochodzących od przedmiotów zewnętrznych.

Idee wg Locka:

1. idea to wszystko to co znajduje się w ludzkim umyśle

2. podział na idee proste i złożone

3. charakterystyka idei prostych:

- jasne

- dostarczone przez oba rodzaje doświadczenia

4. charakterystyka idei złożonych:

- efekt czynności umysłu

- mogą być fałszywe

5. idei substancji

6. człowiek zna jedynie idee a nie rzeczy

idea- wyobrażenie. Idee proste są jasne i zawsze porównanie prawdziwe. Złożone są efektem działalności umysłu, na drodze kojarzenia

idea substancji- idea złożona, musi istnieć podłoże na którym są przejawiane cechy. Możemy wykazać istnienie przedmiotów materialnych. Poznajemy jedynie myśli, idee. Własności: pierwotne- obiektywne- kształt i wtórne- subiektywne- smak, barwa.

Przedmioty posiadaja jedynie własności pierwotne. Własności wtórne nie posiadają przedmiotu. Pierwotne powstają w ludzkich zmysłach, myślach, korzystają z kilku zmysłów.

Koncepcje prawdy- pytanie to, co jest prawda stanowi jedną z naczelnych idei kultury europejskiej, prawda stanowi najważniejszą wartość wyznaczającą dążenia i czyny milionów ludzi. Problem prawdy może być rozpatrywany w kilku płaszczyznach w zależności od tego jaką płaszczyznę uznaje się za siedlisko prawdy. Może być prawda ontologiczna, epistemologicznej, czyli logicznej. W sensie ontologicznym prawda jest traktowana jako byt doskonały.

Klasyczna definicja prawdy (Arystoteles):

prawda jest to sąd zgodny z obiektywną rzeczywistością; prawda to sąd stwierdzający to co faktyczne, zachodzi w rzeczywistości; to rozumienie prawdy jest zgodne ze zdrowym rozsądkiem, jednak po bliższym zastanowieniu się pojawiają się pewne wątpliwości. Są one związane ze zrozumieniem terminu "zgodność", które jest wieloznaczne.

Nieklasyczne koncepcje prawdy- w ich myśl twierdzenie prawdziwe to takie, które jest zgodne z ostatecznym i nieodwołalnym kryterium w zależności od tego co uznaje się za takie kryterium. Wyróżnia się:

1. koncepcja oczywistości- jej zwolennicy uważają, że twierdzenie jest prawdziwe tylko wtedy, jeżeli jest oczywiste. Oczywiste jest to co prezentuje się jako jasne i wyraźne- KARTEZJUSZ. Druga odmienna koncepcja oczywistości jest dziełem Ricketa. Jego zdaniem twierdzenie jest oczywiste, jeżeli jest zgodne z pewną normą i człowiek odczuwa, że powinien ją uznać.

Krytycy tej teorii wskazują, iż w tym przypadku pomija się rzeczywistość, myśli i sądy porównuje się ze sferą przeżyć psychicznych. Oznacza to, że teoria ta ma charakter subiektywny.

2. koncepcja powszechnej zgody- czy stwierdzenie jest prawdziwe rozstrzyga zgodność tego stwierdzenia z innymi tezami uznawanymi za prawdziwe. Prawdziwość jakiegoś twierdzenia polega na powszechnej niezgodzie. Pytanie: czy chodzi o to aby wszyscy się zgodzili, czy wystarczy zgoda części ludu? Niektórzy zastrzegają prawo wydawania twierdzeń tylko ekspertom, istnieje wówczas potrzeba ustalenia, kto jest takim ekspertem.

3. koncepcja zdrowego rozsądku- prawda jest to co jest zgodne ze zdrowym rozsądkiem. Zdrowy rozsądek jest czymś bardzo cennym w życiu codziennym, jest to jednak pojęcie ogólne i nie zawsze prowadzi do prawdy.

4. utylitarystyczna koncepcja prawdy- głosi ją pragmatyzm. W skrajnej postaci twierdzi, że prawdą jest taki są, który w działaniu przynosi korzyści. Pragmatyzm słusznie uważa, że istnieje związek pomiędzy poznaniem a działaniem, prawdą a czynem. Nie zawsze jednak to, co jest użyteczne dla jednej osoby jest też użyteczne dla drugiej osoby. W rezultacie istnieje wiele prawd, to, co jest prawda dla jednej osoby nie musi być prawdą dla drugiej.

DZIAŁ FILOZOFII ZWANY ETYKĄ

Etyka- nauka o moralności, prekursor- Sokrates

3 sposoby uprawiania etyki:

- normatywna

- opisowa

- megaetyka

Etyka normatywna- dyscyplina starsza od etyki opisowej. Stawia sobie cele czysto praktyczne. Powstające koncepcje maja za zadanie oddziaływać na moralne postawy ludzi. Posługuje się językiem ocen, formułuje ideały, wzorce i określa zasady postępowania. Poszczególne koncepcje są wyrazem zapatrywań ich autorów na moralność. Czasem ich wizje są zgodne z powszechnie panującymi w danym społeczeństwie poglądami moralnymi a innym razem mogą być z nimi całkowicie sprzeczne. W tym drugim przypadku konkretne koncepcje etyczne prezentują jedynie przekonania jej twórcy. Etyka normatywna przywiązuje szczególna wagę do wartościowania, przejawia się to głównie w próbach ustalenia znaczenia takich terminów jak dobry, zły. Przy pomocy słowa dobry określa się to co jest godne pożądania i stanowi dla ludzi wartość pozytywną. Jest ona przedmiotem, którego człowiek pragnie i niekiedy osiąga. W etyce wyróżnią się rozmaite rodzaje dóbr i różnie się je dzieli:

- dobra materialne i duchowe

- dobra naturalne, kulturalne, ekonomiczne

Dobra etyczne są ułożone hierarchicznie, na ich szczycie umieszczone jest dobro najwyższe, to właśnie jemu podporządkowane są inne dobra. Stanowi, więc ono wierzchołek wartości etycznych, jest ono dobrem autotelicznym, czyli takim, którego nie można poświęcić na rzecz innych dóbr. W ramach etyki normatywnej opracowywane są całościowe systemy etyczne, które maja charakter normatywny, nawet, jeśli nie formułują konkretnych nakazów lub zakazów. Etyka normatywna przybiera najczęściej formę zasad, które powinny być przestrzegane przez wszystkich. Etyka normatywna stawia sobie cele wychowawcze, usiłuje bowiem wszczepić ludziom zasady moralne uznawane przez twórcę danej koncepcji. Istniejące systemy etyczne najczęściej wskazują:

- cel, który należy osiągnąc, a jest nim dobro najwyższe

- pozytywne powinności, czyli cnoty, oczekiwane zachowania, wzory

- negatywne powinności, czyli zakazy, ostrzeżenia, wady, zachowania zabronione

- sankcje, czyli odpowiedzialność za postępowanie

Etyka opisowa- nazywana jest także etologią, pojawiła się na przełomie XIX i XX w. Pragnęła przezwyciężyć wady etyki normatywnej polegającej na bezskutecznym wdrażaniu pewnych zasad moralnych. Postanowiła ona badać zjawiska moralne bez angażowania się w sprawy dydaktyczne, postanowiła zaniechać tworzenia ocen i norm moralnych w oparciu o abstrakcyjne wywody, a skoncentrować się na istniejącym stanie rzeczy. Etyka opisowa stawia sobie za zadanie badanie i opis istniejącej moralności, wg niej czyny dobre lub złe moralnie to czyny uważane za dobre lub złe w danej grupie społecznej, są one dobre albo złe tylko dlatego, że ludzie uważają je za dobre lub złe. Ocena danego czynu zależy od grupy społecznej i jest ona aktualna tak długo jak długo dana grupa uważa go za dobry lub zły. Grupa stanowi ostateczną instancję dodatniej lub ujemnej wartości rozpatrywanego czynu. Moralność przybiera w ten sposób charakter względny, zależy ona od wielu czynników, nie ma więc lepszej czy gorszej moralności, może być ona lepiej luz gorzej dostosowana do warunków jakich funkcjonuje grupa społeczna. Podstawowym problemem etyki opisowej jest znalezienie odpowiedzi na pytanie „ co to jest fakt moralny?”, usiłuje ona ustalić czym charakteryzuje się zjawisko moralne i na podstawie jakich kryteriów da się je wyróżnić spośród innych zjawisk społecznych. Etyka opisowa zajmuje się problemami historii moralności i etyki, psychologii moralności i socjologii moralności. Jest to więc nauka o moralności i normach moralnych, które funkcjonują w życiu społecznym.

Historia etyki- dział etyki badający rozwój myśli etycznej na przestrzeni wieków. Badania wskazują, że mimo wielowiekowych poszukiwań ostateczna odpowiedź na tradycyjne pytania moralne tj. jak żyć, co to jest szczęście, pozostają nadal bez odp.

Psychologia moralności- jest ona jednocześnie częścią psychologii stosowanej, interesują ją psychologiczne uwarunkowania zachowań ludzkich i działalności moralnej zarówno jednostek jak i grup społecznych. Zajmuje się ona badaniem genezy i natury przeżyć moralnych tj. poczucie winy, krzywdy, uczucie wstydu, dumy czy odpowiedzialności. Stara się ona określić jakie motywy rządzą ludzkimi ocenami, pochwałami, naganami, stara się ona ustalić jakie czynniki wpływają na złagodzenie lub większą surowość ocen jakiegoś postępowania. Analizuj pobudki ludzkiego postępowania starając się ustalić czy u ich podstaw leży egoizm czy altruizm. Szczególnie ważne są problemy normalności i dojrzałości psychicznej człowieka. Ważnym zagadnieniem jest sprawa rozwoju moralnego człowieka- typologii moralności. Psychologia moralności zajmuje się także patologią o charakterze moralności.

Socjologia moralności- bada ona zagadnienia środowiskowego zróżnicowania moralności, zależności poglądów moralnych ludzi od klimatu, warunków geograficznych, ekonomicznych. Prowadzi badania porównawcze dotyczące kodeksów moralnych różnych grup społecznych, zajmuje się relacjami zachodzącymi wewnątrz grupy społecznej jak i między poszczególnymi grupami społecznymi, interesuje się również sposobami rozwiązywania konfliktów moralnych, zajmuje się problemem konformizmu i nonkonformizmu, patologii społecznej. Metodami resocjalizacji.

Metaetyka- pojawiła się na początku XX w w Anglii, pierwotnie ograniczała się do analizy wyrażeń, pojęć i ocen występujących w języku potocznym, zajmowała się rekonstrukcją znaczenia podstawowych terminów etycznych. Jest to więc metoda uprawiania etyki na płaszczyźnie analizy słów i znaczeń, którymi posługuje się etyka tradycyjna, wszystkie podstawowe terminy jakimi posługuje się etyka są wieloznaczne co prowadzi do licznych sporów. Aby zapobiec temu zjawisku megaetyka stawia sobie za cel uczynienie tych terminów jednoznacznymi, bardziej precyzyjnymi, oprócz tego zajmuje się ona badaniem charakteru sporu moralnego, argumentacja moralna, możliwością uzasadniania sądów etycznych. Wszystkie te badania powinny być neutralne aksjologicznie.

Geneza i istota moralności:

1. etyka naturalistyczna

2. koncepcje teologiczne

3. koncepcje socjologiczne

Ad.1 koncepcja naturalistyczne uznaja, ze normy i oceny moralne należy wyprowadzać z natury ludzkiej. Podstawowe znaczenie ma więc w tym przypadku pojęcie natury ludzkiej. W kwestii poglądu na to jaka jest natura ludzka stanowiska są podzielone. Jedni myśliciele uważają, że człowiek z natury jest egoistą, a inni twierdzą, że człowiek jest przychylnie nastawiony do innych ludzi, czyli jest altruistą.

Ad. 2 koncepcja teologiczne traktują moralność jako zjawiska poza ludzkie. Twórcą norma moralnych jest istota nadprzyrodzona, czyli Bóg. Prawa moralne są narzucane człowiekowi zewnątrz przez Boga, dlatego są one absolutne i niezmienne. Człowiek nie może ich zmienić, ponieważ są boskiego pochodzenia, musi się im bezwarunkowo podporządkować.

Ad. 3 koncepcja socjologiczna- uznaje moralność za zjawisko społeczne, wartości moralne pojawiają się na określonym etapie rozwoju społeczeństwa ludzkiego. Reguły moralne normują stosunki między ludzkie zależą one od społeczeństwa i środowiska w jakim powstają, Normy moralne są zależne od takich czynników jak: warunki geograficzne, klimatyczne itd. Normy moralne nie są normami bezwzględnymi, stałymi, ulegają one zmianie.

Podział ze względu na dobro najwyższe:

1. eudajmonizm

2. hedonizm

3. perfekcjonizm

4. rygoryzm

5. utylitaryzm

6. ewolucjonizm…

Eudajmonizm- pogląd etyczny głoszący, że jedyną lub najwyższą wartością jest szczęście, dążenie do szczęścia stanowi główny cel i motyw ludzkiego postępowania moralnego. Szczęście może być rozumiane rozmaicie, może to być szczęście indywidualne lub społeczne- utylitaryzm. Nazwa kierunku pochodzi od Arystotelesa. Podstawowe założenia etyki Arystotelesa:

- są dobra bardziej i mnie pożądane , a dobrem najwyższym jest szczęście, czyli doskonałości, które wg Arystotelesa jest niemożliwe. Do eudajmonii można się jedynie zbliżyć. Człowiek osiągnie szczęście, jeżeli będzie żył cnotliwie. Cnót jest tyle ile czynności człowiek wykonuje, bo każda czynność ma swoją cnotę. Człowiek cnotliwy to taki, który unika zachowań skrajnych a kieruje się w swoim postępowaniu zasadą złotego środka (np. szczodrość- skrajność pomiędzy rozrzutnością a skąpstwem, odwaga- między brawurą a tchórzostwem)