Zasady stosowania i wykładni prawa 28.03.2011
II Przczyny dla których ustalenia faktyczne w postępowaniu sądowym są niepewne:
-dyspozytywny charkater wielu norm procesowych odnoszących się do ustalania faktów w postępowaniu dowodowym
Normy dyspozytywne-dają adresatowi pewien wybór.
Normy procesowe dają stronom postępowania pewien wybór. Od tego jaki dokonają wybór należą faty sprawy.
Nikt nie ma prawa odmówić zeznać w charakterze świadka z wyjątkiem krewnych...(małżonków, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych). Ci krewni mają prawo odmówić zeznań, ale nie muszą ich odmówić mają wybór mają dyspozytywność tej normy.
Wybór jaki dokonają strony, ma wpływ na wynik postępowania dowodowego.
Niepewność faktów stawia organy stosujące prawo przed koniecznością dokonywania wyborów między konkurencyjnymi hipotezami co do przebiegu zdarzeń.
Jedynym sposobem dokonania wyborów jest odwołanie się do argumentów pro i contra.
Wybory te powinny być argumentacyjnie uzasadnione, jeżeli decyzje sądowe mają być traktowane jako racjonalne.
Co to znaczy że wybory muszą być argumentacyjnie uzasadnione?Za hipotezą mają stać argumenty, za hipotezą ma być więcej argumentów niż przeciwko hipotezie.
III Wykładnia prawa.
Okazało się także, że proces interpretacji(będący częścią procesu stosowania prawa) także nie ma charakteru sylogistycznego, a raczej argumentacyjny.
Kiedy proces wykładni miałby charakter sylogistyczny?
Gdyby dyrektywy interpretacyjne były pewnymi wskazówkami jak należy przeprowadzić interpretacje.
Dlaczego proces wykładni ma charakter argumentacyjny?
Ponieważ większość dyrketyw interpretacyjnych dostarcza jedynie mocniejszych lub słabszych argumentów za tym, ze norma ma określone znaczenie-większość nie daje pewnej i bezwyjątkowej odpowiedzi na problem interpretacyjny.
Rzadko jest tak, by wzięta w izolacji dyrektywa wykładni mogła być traktowana jako niepodważalny i ostateczny (konkluzywny) argument na rzecz lub przciwko określonej decyzji interpretacyjnej.
Dlaczego dyrektywy nie dają konluzywnej odpowiedzi?
1.Mnóstwo z dyrektyw interpretacyjnych ma szlalenie dużo wyjątków. Ich się nie da z góry śicślie wyliczyć, i skatalogować. Zawsze może pojawić się nowa sytuacja interpretacyjna, kiedy dojdziemy do wniosku że nowa dyrektywa interpretacyjna nie ma zalecienia.
2.Wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów.
3. W wielu przypadkach same dyrketywy są sformułowane w tak nieostry i niejednoznaczny sposób że same wymagają wykładni.
Przykład:
DOmniemanie języka potocznego wielokrotnie musi ustąpić konieczności respektopwania definicji legalnej czy domniemaniu języka specjalistycznego .wszytskich dyrektyw naraz, choć wszytskie są dyrektywami wykładni językowej, zastosować się nie da.
Wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco.
Przesłanka większa:Wyjątki nie powinny być interpretowane rozsrzejąco(exceptiones non sunt extendente).
Wszyscy mają obowiązek płacić podatki-zasada sprawiedliwości podatkowej.
Przesłanka mniejsza:Przepisy o ulgach i zwolnieniach podtakowych to wyjątek od zasady sprawiedliwości podatkowej.
Wniosek:Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych nie powinny byc interpretowane rozszerzająco.
Przesłanka większa: Wszelkie prawa i wolności mogą być interpretowane rozszerzająco.(in dubio pro libertate).
Przesłanka mniejsza:Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych ustanawiają prawa dla ich podmiotów
Wniosek:Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych mogą być interpretowane rozszerzająco.
Argumenty wazymy w procesie interpretacji. Subsumpcja się nie bardzo sprawdza, bo inna dyrektywa interpretacyjna może dać nam inny rezultat.
W następstwie takiego charakteru dyrketyw wykładni decyzja interpretacyjna bardzo rzadko będzie mogła być ujęta jako rezultat subsumpcji konkretnego przypadku pod określoną dyrektywę interpretacyjną(sylogizm interpretacyjny) zwykle musi być rozważana jako rezultat kumulatywnej oceny wszystkich wchodzących w grę argumentów i to zarówno argumentów pro i agrumntów contra.
Jak się uzasadnia decyzję interpretacyjną?
Musimy ujawnić argumety w uzasadnieniu,uzasadnienie decyzji interpretacyjnej polega więc na wskazaniu argumentów które przemawijają za tym lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie a nie inne znaczenie.
Dyrektywy interpretacyjne są więc raczej wskazaniami, czy też dobrymi racjami na rzecz takiej lub innej wykładni niż bezwzględnie wiążącymi nakazami przyjęcia określonej interpretacji w sytuacji opisanej prze zregułę.
W teorii argumentacji, nawiązując di tradycji starożytnej retoryki i topiki, przyjęło się nazywać reguły o tego rodzaju cechach toposami a więc racjami na rzecz określonego punktu widzenia.
Praprzyczyna dla przejścia od modelu sylogistycznego do argumetacyjnego ma charakter w gruncie rzeczy prawno-polityczny.
Dodatkową przyczyną rozwoju modelu argumetacyjnego stosownia prawa jest sposób funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w nowoczesnych, demokratyczno-liberalnych państwach.
Zmiana polega na tym, że przyjmuje się że wymiar sprawiedliwości ma być transparentny dla obywateli. W państwach demokratyczno liberalnych, eksponuje się obowiązek sądów do takiego sposobu uzasadniania swoich decyzji, w którym eksponują one nie tylko argument przyjęte przez sąd, ale również te argumenty, które sąd odrzucił.
Dlaczego obciążono sąd takim obowiązkiem?
Jest ku temy istotny powód polityczny. We współczesnych państwch w społęczeństwac demokratycznych decyzje organów państwa nie mogą być jednostronne u autorytatywne akty władzy zwierzchniej wobec której obywatel jest zobowiązany jedynie do posłuszeństwa ale musz a być orzedstawiane haji ibraz rezulatynego i otwartego procesu wymiany argumentów, w którym decydent ma obowiązek zająć stanowisko wobec racji przedstawionych przez wszytskie strony postępowania, a strony mają prawo do bycia poinformowanymi dlaczego ich racje nie zostały uznane.
W ten sposób uzasadnienia sądowe z konieczności nabierają argumentacyjnego charakteru.
Decyzje interpretacyjne są podejmowane w prosty sposób.
Ale!
W prostych , rutynowych przypadkach (albo na poziomie decyzji cząstkowych) decyzje interpretacyjne oraz decyzje stosowania prawa mogą być tak oczywiste, że ich uzasadnienie da się zredukować do prostego sylogizmu. W sprawach złożonych, bogatych aksologicznie, jest to jednak niemożliwe.
Do sądów wyższych instrancji trafiają sprawy trudniejsze. Sądy niższe rozpatrują sprawy proste.
Stąd:
Model argumentacyjny właściwszy da działalnoścu sądów wyższych instancji, zaś model sylogistyczny(subsumpcyjny) dla działalności orzecznicznej sądów niższej instacji.
I jest jeszcze jedna przyczyna, dla której pole zyskuje sobie model argumentacyjny.
Dyskursywny i argumentacyjny charakter procedur stosowania prawa był zawsze uznawany za cechę charakterystyczną systemów common law.
Na pewno zjawisko przyjmowania modelu argumentacyjnego ma związek ze zbliżaniem się common law i systemów prawa stanowionego.
Ideologia stosowania prawa
Całokształt postulatów i ocen które wskazują w jaki sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzj, Niejednokrotnie zawiera także tezy teoretyczne, które w jakiś posób mają uzasadnić głoszone poglądy.
Od tego jakie te postulaty się formuuje zależy wszytskow precesie stosowania prawa:jakie się przyjmuje reguły walidacyjne, jaka jest ideologia stosowania prawa.
Skąd my wiemy jaka w danym systemie jest ideologia stosowania prawa?
Żadne książki nie narzucają z góry ideologii stosowania prawa. Ideologia stosowania prawa jest zawarta w bardzo różnych źródłach.
Fragmenty jej znjdujemy w tekstach prawa obowiązującegom w sformułowaniach doktryny prawniczej(w szczególnoścu w głosach, w komentarzach krytycznych w traktatach teoretycznych), czasamu w uzasadnieniach decyzji stosowania prawa.
W każym systemie prawa inna jest ideologia stosowania prawa. każdy system ma swoją własność ideologii stosowania prawa.
Typowe stanowiska ideologii stosowania prawa do których mniej konkretne dostosowują sie mniej lub bardziej:
1.Ideologia związanej decyzji sądowej (SĘDZIA USTAMI USTAWY).
a)założenia polityczne-taka ideologia jest oparta na zasadzie trój podziału władzy,trzy funkcje są oddzielone i nie mogą być łączone.
>trójpodział władzy
>prawo wyborcze gwarantuje adekwatność reprezentacji parlamentarnej
>parlament jest wyłącznym źródłem ustaw
>ustawa jest nawyższym źródłem prawa
>ustawa odzwierciedla prawa i obowiązki obywateli
>lud przez swoich przedtswicieli parlamentarnych określa granice wolności i je ustanawia w ustawie
>wszyscy powinni więc ustawy respektować
b)Założenia prawne:
>tworzenie prawa i stosowanie prawa powinny być ściśle rozdzielone
>zadaniem sądów wyłącznie jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości
>decyzja sądowa musi być całkowicie wyznaczona poprzez stosowanie ustawy-nic poza ustawą dla decyzji sądu nie może mieć znaczenia
>decyzje sądowe mają być logiczną, mechaniczną czy też automatyczną konsekwencją ustaw-władza sędziego jest żadna. Sędzia jest jakby maszyną do produkowania orzeczeń.
>ustawy tworzą system, który jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny. Każda z ustaw jest częścią systemu.
>wykładnia prawa jest procesem algorytmicznym, rządzonym przez logikę formalną;
Ideologia związanej decyzji sądowej przypisuje charakter logiczny.
>wartości prawne to pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, stałość decyzji stosowania prawa, sprawiedliwość legalistycznie ujmowana.
Zgonie z legalistyczną koncepcją sprawiedliwości sprawiedliwe jest to co przyznaje prawo, co jest zgodne z prawem. Jest to pewna tautologia-błędne koło.
Żaden system prawa nie jest doskonały, całkowicie zamknięty, całkowicie niesprzeczny.Ustawy bywają niedoskonałe, zawierają sprzeczności, język dziedziczy niedoskonałości języka naturalnego. Język bywa nieprecyzyjny i rodzi określone trudnosci. Wykładnia prawa nie może być procesem całkowicie logicznym. Sylogizm to pewien sposób rozumowania oparty o logikę.
Krytykowano to że najważniejsze wartości to stałość sprawa..., są stanowiska które mówią że sprawiedliwość jest najważniejsza.
Z krytyki ideologii decyzji związanej zrodziła się przeciwstawna ideologia:ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa.
2.Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa.
a)antyformalizm i antypozytywizm
b)rozstrzygnięcia prawne nigdy nie są dedukowane wyłącznie z ustawy.
>wersja skrajna-ustawa nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięć, ważny jest hunch sedziego, możliwe decyzje contra legem-niezgodna z ustawą
hanch-przeczucie, intuicja
>wersja umiarkowana-ustawa nadaje kierunek decyzji, ale jej całkowicie nie detreminuje, niedopuszczalne decyzje contra legem