Podstawy gospodarki leśnej

Geneza zawodu leśnika w Polsce

- sięga połowy XVI w. (strażnik leśny, pomocnik wójta i sołtysa w nadzorowaniu dóbr leśnych)
- od połowy XVII w. zatrudnianie wykwalifikowanych fachowców (rozwój handlu drewnem)
- kształtowanie się zawodu leśnika, jego obowiązków i praw pod koniec XVIII w. (formowanie się zarysów zorganizowanej gospodarki leśnej)
- okres zaborów - wspólną cechą leśnictwa - brak wykształconych leśników

- okres przedwczesnych i nadmiernych wyrębów lasów po odzyskaniu niepodległości (degradacja pozycji społecznej i materialnej leśników)
- poczesne miejsce leśników w okresie II wojny światowej (pomoc i osłona dla walczących partyzantów, spadochroniarzy, ściganych i prześladowanych)
- leśnik — opiekun i hodowca lasu — pełniący funkcje łącznika pomiędzy administracją rządową, leśną i organizacjami leśnymi a społeczeństwem
- ranga zawodu leśnika zmieniała się wraz ze zmianami podstawowych funkcji lasu

Lasem w rozumieniu:

USTAWA o LASACH z 1991 roku jest grunt:
 1)  o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:
a)  przeznaczony do produkcji leśnej
b)  stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego
c)  wpisany do rejestru zabytków;

2)  związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

„ENCYKLOPEDIA LEŚNA”

Jeden z odnawialnych zespołów przyrody, powstający w wyniku procesu lasotwórczego jako kompleks, w którym roślinność, swoista dla danego regionu biogeograficznego i wyróżniający się wybitnym ilościowym udziałem drzew rosnących zwarcie, świat zwierzęcy, klimat lokalny, stosunki wodne i gleba związane są ze sobą wzajemnymi wpływami
i współzależnościami. Proces lasotwórczy może przebiegać przy udziale człowieka (stosowane różnego rodzaju zabiegi gospodarcze) lub samoistnie.

SŁOWNIK ENCYKLOPEDYCZNY LEŚNICTWA”

Najbardziej skomplikowany ze wszystkich ekosystemów lądowych, w którym współżyją tworząc biocenozę różne organizmy roślinne i zwierzęce. Wyróżnia się wybitnym udziałem drzew rosnących w zwarciu.

Encyklopedia PWN

Naturalny lub ukształtowany przez człowieka ekosystem lub kompleks ekosystemów, w którego szacie roślinnej dominującym składnikiem jest drzewostan utworzony przez zwarcie rosnące drzewa.

Las

Biocenoza siedlisko
zoo • klimat
fito • gleba
drzewostan • relief
runo • otoczenie

Elementy łatwo zmienne
drzewostan
runo leśne
forma próchnicy
struktura gleby
odczyn (i in.) Gleb

Elementy względnie trwałe
utwór geologiczno-glebowy
makro klimat
relief
ekologiczne czynniki otoczenia

Gospodarka leśna - działalność leśna w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania - z wyjątkiem skupu - drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu.

wg MAŁEJ ENCYKLOPEDII LEŚNEJ, PWN 1980

dział gospodarki narodowej, w którym wytwarza się część dochodu narodowego dzięki realizacji całokształtu zadań produkcyjnych i organizacyjnych w gospodarstwie leśnym

http://pl.wikipedia.org-Gospodarka

gałąź gospodarki narodowej obejmująca użytkowanie lasu (głównie produkcję drewna) oraz działania związane z utrzymaniem trwałości drzewostanów w warunkach ich eksploatacji: hodowlę, ochronę, utrzymanie i powiększanie zasobów leśnych, a także gospodarowanie zwierzyną leśną. Dodatkowymi elementami gospodarki leśnej są: pozyskiwanie płodów runa leśnego, choinek, roślin leczniczych oraz realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu, związanych z ochroną powietrza, wód i gleby.

Nadzór nad gospodarką leśną sprawują:

1) minister właściwy do spraw środowiska - w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa

 2) starosta - w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa.

Gospodarkę leśną prowadzi się według następujących zasad:

1) powszechnej ochrony lasów;
 2) trwałości utrzymania lasów;
 3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów;
 4) powiększania zasobów leśnych.

Gospodarka leśna realizowana jest w oparciu o:

1. Ustawę o lasach,

2. Politykę Leśną Państwa,

3. Ustawę o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju,

4. Zalecenia konwencji międzynarodowych.

Drzewostan:

- zespół drzew rosnących w bliskim sąsiedztwie i wzajemnie na siebie oddziałujących, o określonym składzie gatunkowym, budowie (często także wieku) i związku z warunkami siedliskowymi

- jednorodny pod względem przyrodniczym i gospodarczym płat lasu, wyróżniający się od płatów sąsiednich cechami taksonomicznymi oraz ukształtowaniem szaty roślinnej

lesistość Inaczej: wskaźnik lesistości – procentowy stosunek powierzchni lasów do ogólnej powierzchni geograficznej kraju (lub określonego obszaru).

Klasa wieku - umowny okres, zwykle 20-letni, umożliwiający zbiorcze grupowanie drzewostanów według ich wieku. Np. I klasa wieku obejmuje drzewostany do 20 lat, II – drzewostany w wieku 21–40 lat, itd

Miąższość - drewna objętość drewna, mierzona w metrach sześciennych (m3).

Grubizna:

2. miąższość drzewa od wysokości pniaka do miejsca, w którym średnica w cieńszym końcu wynosi co najmniej

7 cm w korze (dotyczy zapasu na pniu)

1. drewno okrągłe o średnicy w cieńszym końcu bez kory co najmniej 5 cm (dotyczy drewna pozyskanego)

2. Grubizna brutto – w korze; grubizna netto – bez kory

Zapas - miąższość (objętość) wszystkich drzew żywych o pierśnicy powyżej 7 cm (w korze) na danym obszarze.

Zasobność - zapas na pniu w przeliczeniu na 1 ha nazywany jest zasobnością.

Pierśnica - grubość (średnica) drzewa stojącego na pniu, mierzona na wysokości 1,3 m od najwyższego punktu przy podstawie pnia

Siedlisko:

2. Abiotyczna część środowiska przyrodniczego

3. Zespół czynników decydujących o warunkach produkcji leśnej

4. Kształtuje się ono pod wpływem klimatu, gleby i położenia powierzchni

5. Siedlisko związane jest sprzężeniem zwrotnym z biocenozą

Odnowienia:

1. Nowe drzewostany powstające w miejscu dotychczasowych, usuniętych w toku użytkowania lub zniszczonych przez klęski żywiołowe

2. Nowe drzewostany powstałe na gruncie leśnym

3. Odnowienia naturalne – nowe drzewostany powstają w sposób naturalny – z samosiewu lub odrośli

4. Odnowienia sztuczne – nowe drzewostany są zakładane przez człowieka przez sadzenie lub siew

Zalesienia - lasy założone na gruntach nieleśnych, dotychczas użytkowanych rolniczo, lub stanowiących nieużytki

Etat:

2. Okresowa (1 rok, 10 lat) wielkość wyrębu wyrażona miąższością [m3] lub powierzchnią [ha]; określona dla jednostki administracyjnej (obrębu, nadleśnictwa) na podstawie sposobów zaleconych w obowiązujących przepisach (IUL)

4. Wielkość zmienna, zależna od stanu lasu, określana przy sporządzaniu planów gospodarczych na najbliższy okres (10 lat)

Rozmiar pozyskania - rzeczywista ilość (miąższość) drewna pozyskana corocznie w gospodarstwie leśnym, wynikająca z planów gospodarczo-finansowych

Zrąb zupełny - powierzchnia, na której w wyniku użytkowania rębnego usunięto cały drzewostan, przewidywana do odnowienia w ciągu 2 najbliższych lat

Przyrost - zwiększanie z upływem czasu miąższości drzewa lub drzewostanu (uwzględniając pozyskanie), dokonuje się w określonym czasie.

Podstawy gospodarki leśnej

Funkcje lasu - zdolność do świadczenia różnego rodzaju usług o materialnym i niematerialnym charakterze. Całokształt świadczeń lasu nazywa się funkcjami, ponieważ świadczenia te są zmiennymi zależnymi od charakteru lasu i od ciągle ulepszanych metod gospodarowania w lasach.

Las spełnia funkcje: pozaprodukcyjne, produkcyjne, mieszane (bardzo często)

Lasy spełniają funkcje w sposób: naturalny lub w wyniku działań gospodarki leśnej

Celem nadrzędnym gospodarki leśnej jest trwałe utrzymanie lasów dla ciągłego spełniania przez nie funkcji: środowiskotwórczych, ochronnych, społecznych, gospodarczych.

Funkcje środowiskotwórcze (ochronne

- stabilizacja obiegu wody w przyrodzie

- przeciwdziałania powodziom, lawinom, osuwiskom, chrona gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem

- kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, lepsze warunki dla zdrowia i życia ludności oraz produkcji rolniczej

- stabilizacja składu atmosfery i jej oczyszczanie

- tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków, ekosystemów i wartości genetycznych organizmów, zapewniające wzbogacenie różnorodności i złożoności krajobrazu

- lepsze warunki dla zdrowia i życia ludności oraz produkcji rolniczej.

Lasy ochronne w zarządzie Lasów Państwowych – 48,4%

glebochrone – 4,2%

wodochronne – 18,7%

uzdrowiskowo-klimatyczne – 0,9%

masowego wypoczynku – 0,3%

krajobrazowe – 0,2%

w strefach oddziaływania przemysłu – 10,3%

wokół miast – 9,2%

obronne – 1,9%

ostoje zwierząt – 1,0%

powierzchnie badawcze – 0,8%

cenne pod względem przyrodniczym – 0,7%

nasienne – 0,2%

Rezerwat przyrody - obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

ochrona ścisła – długookresowym, niezmiennym celem jest zapewnienie naturalnych procesów rozwojowych i obserwacja rozwoju lasu,

renaturalizacja – kształtowanie struktury drzewostanów właściwej dla danych warunków siedliskowych,

przebudowa – przywracanie właściwych składników drzewostanów lub eliminacja niewłaściwych (np. obcych gatunków),

stabilizacja – utrzymanie danego stanu (np. punktów widokowych, ale nie drzewostanów).

Funkcje społeczne

- kształtowanie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa

- wzbogacanie rynku pracy

- tworzenie różnorodnych form użytkowania lasu przez społeczność lokalną

- zagospodarowanie terenów zdegradowanych i gleb marginalnych

- wzmocnienie obronności kraju

- rozwój kultury, oświaty i nauki oraz edukacji ekologicznej społeczeństwa

Edukacja ekologiczna społeczeństwa - w 1994 r. powołano Leśne Kompleksy Promocyjne (LKP) – obecnie jest 19; LKP umożliwiają lepszy kontakt społeczeństwa z leśnikami i promują w społeczeństwie proekologiczną i wielofunkcyjną gospodarkę leśną.

Infrastruktura dydaktyczno-turystyczna w LKP:

1. Ośrodki edukacji ekologicznej (18)

2. Izby przyrodniczo-leśne (44)

3. Wiaty edukacyjne – „zielone klasy” (62)

4. Ścieżki dydaktyczne (141)

5. Punkty edukacyjne (195)

6. Parki i ogrody dendrologiczne (18)

Funkcje produkcyjne (gospodarcze)

1. Zachowanie odnawialności i trwałego użytkowania lasu

2. Pozyskiwanie użytków niedrzewnych i gospodarki łowieckiej

3. Rozwijanie turystyki kwalifikowanej

4. Zyski ze sprzedaży towarów i usług

5. Tworzenie stanowisk pracy

6. Zasilanie podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządowych

Zasoby leśne Polski i Europy

Lasy zajmują 9 048 744 ha, Polska to 6 kraj pod względem powierzchni lasów w Europie (po Szwecji, Finlandii, Francji, Niemczech i Ukrainie). Lasy Skarbu państwa – około 60%

Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa – około 40%. Średni wiek drzewostanów w Lasach Państwowych – 60 lat (2008 r.). Średni wiek drzewostanów w lasach prywatnych – 40 lat (1999 r.). Zapas wszystkich lasów wynosi około 2,3 mld m3. Zapas w lasach państwowych – PGL LP wynosi 1 844,9 mln m3 (2009 r.). Zapas w lasach prywatnych wynosi 337,1 mln m3 (2009 r.). Zasobność w lasach państwowych – PGL LP wynosi 261 m3/ha (2008 r.). Zasobność w lasach prywatnych – wynosi 208 m3/ha (1999 r.). W 2008 r. pozyskano ogółem 32407 000 m3 grubizny netto. Intensywność użytkowania nie przekracza norm – pozyskuje się około 55% przyrostu rocznego.

Organizacja gospodarstwa „Lasy Państwowe”

Organizacja „Lasy Państwowe” powstała w 1924 r. na mocy dekretu Prezydenta RP

Administrację miał sprawować minister rolnictwa i dóbr państwowych przez Dyrekcje LP i nadleśnictwa. W 1925 r. utworzono 10 Dyrekcji LP i 349 nadleśnictw. Rozporządzeniem z 3 grudnia 1930 r. powołano Dyrekcję Naczelną Lasów Państwowych, jako organ centralny służący ministrowi rolnictwa do kierowania lasami. Faktycznie funkcję tę miał pełnić dyrektor naczelny, mianowany przez Prezydenta. Kierownikiem DNLP od 1931 r., a dyrektorem naczelnym od 1934 r. był Adam LORET.

Lasami Państwowymi kieruje Dyrektor Generalny dr inż. Marian PIGAN przy pomocy dyrektorów regionalnych. Dyrektora Generalnego powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw środowiska (Minister Środowiska – Maciej NOWICKI).

Regionalne Dyrekcje LP [17] tworzy, łączy, dzieli, likwiduje oraz określa ich zasięg terytorialny w drodze rozporządzenia właściwy minister ds. środowiska, na wniosek

Dyrektora Generalnego

Nadleśnictwa [ok. 430] tworzy, łączy, dzieli, likwiduje oraz określa ich zasięg terytorialny Dyrektor Generalny, na wniosek dyrektora RDLP obszar od kilku tysięcy do ponad 30 tysięcy ha lasów. Nadleśnictwa dzielą się na obręby (1-3) i kilkanaście leśnictw, w których gospodarzą leśniczowie i pomagający im podleśniczowie.

Zakłady o zasięgu krajowym:

1. Leśny Bank Genów w Kostrzycy

2. Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie

3. Centrum Informacyjne LP w Warszawie

4. Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy LP w Bedoniu

5. Ośrodek Techniki Leśnej w Jarocinie

6. Zakład Informatyki LP w Łodzi

7. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych w Warszawie

Zakłady o zasięgu regionalnym:

1. Zakłady transportu i spedycji (2)

2. Zespoły składnic (7)

3. Zespoły transportu leśnego (2)

4. Zespoły usługowo-produkcyjne (3)

5. Zespoły usług leśnych (2)

6. Gospodarstwa rybackie (4)

7. Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe (2)

Grunty LP ogółem – 7 595 304 ha

LASY - 7 259 401 ha (95,6%)

Grunty leśne (93,0%)

zalesione (91,8%)

niezalesione (1,2%) np. zręby

Grunty związane z gospodarką leśną (2,6%)

Szkółki leśne, budynki i budowle, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, miejsca składowania drewna, parkingi leśne i in. urządzenia turystyczne

GRUNTY NIELEŚNE – 335 903 ha (4,4%): użytki rolne (2,1%), użytki ekologiczne (0,3%)

Inne (np. tereny zabudowane, zabytkowe, ośrodki rekreacyjne, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, nieużytki)

Udział powierzchni według głównych grup rodzajowych głównych gatunków lasotwórczych w LP

1. Gatunki iglaste zajmują łącznie 76,4% powierzchni (So+Md – 69%)

2. Gatunki liściaste zajmują łącznie 23,6% powierzchni

Db+Kl+Wz – 7,4%

Brz – 5,8%

Bk – 5,1%

Ol – 4,4%

1. Gatunki iglaste

Najstarsze – drzewostany Jd – 85 lat

Najmłodsze – drzewostany So – 60 lat

1. Gatunki liściaste

Najstarsze – drzewostany Bk – 77 lat

Najmłodsze – drzewostany Brz – 47 lat

(- drzewostany Tp – 22 lata)

Podstawowe działy leśnictwa

1. Hodowla lasu

2. Ochrona lasu

3. Użytkowanie lasu

4. Urządzanie lasu

5. Ochrona przyrody

Hodowla lasu - dziedzina gospodarczej działalności w lesie, pozwalająca zaspokoić potrzeby na produkty leśne przez możliwie wysoką i wartościową produkcję przy oszczędnym nakładzie środków.

Zasadnicze podstawy hodowli lasu stanowią:

1. „Regionalizacja przyrodniczo-leśna” na podstawach ekologiczno-fizjograficznych – opracowanie zespołowe pod kierunkiem prof. dr hab. Tadeusza Tramplera

„Siedliskowe podstawy hodowli lasu”– opracowanie zespołowe

Regionalizacja przyrodniczo-leśna

1. Podział oparty na podstawach ekologiczno-fizjograficznych

2. Przestrzenne zróżnicowanie:

n Położenia geograficznego i topograficznego,

n Klimatu,

n Gleb,

n Zasięgu drzew,

n Rozmieszczenia naturalnych zespołów leśnych.

3. I - Bałtycka

4. II - Mazursko-Podlaska

5. III - Wielkopolsko-Pomorska

6. IV - Mazowiecko-Podlaska

7. V - Śląska

8. VI - Małopolska

9. VII - Sudecka

10. VIII - Karpacka

Hodowla lasu dzieli się na dwie części:

1. odnowieniową ukierunkowaną na wytwarzanie nowych pokoleń leśnych

2. pielęgnacyjną ukierunkowaną na pielęgnowanie drzewostanów

Działy hodowli lasu:

1. nasiennictwo i selekcja

2. szkółkarstwo

3. odnowienia i zalesienia

4. pielęgnowanie lasu

5. melioracje agrotechniczne

Nasiennictwo i selekcja - zadaniem jest wybór, ochrona i racjonalne wykorzystanie najlepszych jakościowo drzew i drzewostanów, które tworzą bazę nasienną. Pozyskiwane nasiona służą do hodowli następnych pokoleń lasu.

Baza nasienna:

1. drzewa mateczne (doborowe) najlepszej jakości, służące do pozyskiwania leśnego materiału rozmnożeniowego,

2. wyłączone drzewostany nasienne (WDN) najlepszej jakości drzewostany, z których pozyskiwane nasiona służą do produkcji materiału sadzeniowego,

3. gospodarcze drzewostany nasienne (GDN) dobrej jakości drzewostany tworzące podstawową bazę nasienną,

4. drzewostany zachowawcze,

2. plantacje nasienne, zakładane są ze szczepów pochodzących z drzew matecznych (doborowych), w celu szybkiej produkcji nasion,

2. plantacyjne uprawy nasienne zakładane z nasion drzew matecznych,

3. uprawy pochodne zakładane materiałem sadzeniowym wyrosłym z nasion pochodzących z wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.

Szkółkarstwo - produkcja materiału sadzeniowego do odnowień i zalesień na terenie szkółek leśnych. Wprowadzanie młodego pokolenia na grunty leśne i nieleleśne 

Pielęgnowanie lasu - celem finalnym zabiegów pielęgnacyjnych jest uzyskanie drzewostanu charakteryzującego się wysoką jakością i zasobnością oraz pożądanym składem gatunkowym i strukturą (budową pionową, formą zmieszania). Cięcia pielęgnacyjne zmierzają do celu finalnego przez realizowanie celów etapowych.

Pielęgnowanie lasu

1. Pielęgnacja gleby

2. Czyszczenia wczesne

3. Czyszczenia późne

4. Trzebieże wczesne

5. Trzebieże późne

Pielęgnacja gleby - wykonywana w okresie uprawy, polega  na  usuwaniu  konkurencyjnych  chwastów  i  spulchnianiu  gleby

Czyszczenia wczesne - polegają  na  usuwaniu  zbędnych  nalotów,  drzewek  wadliwych i chorych; należy przeprowadzać je systematycznie we wszystkich uprawach i samosiewkach;

powtarzając je w miarę potrzeby, tak aby do zwarcia doprowadzić dobrze ukształtowane, silnie ukorzenione, zdrowe drzewka pożądanych gatunków w najodpowiedniejszej dla nich formie zmieszania.

Czyszczenia późne - wykonywane w okresie młodnika mają na celu:

1. utrzymanie zwarcia,

2. kształtowanie składu gatunkowego,

3. kształtowanie form zmieszania,

4. zapewnienie stabilności szybko przyrastającego drzewostanu.

Trzebieże wczesne - celem jest kształtowanie jakości i produkcyjności drzewostanu,

Zasadniczy zabieg przeprowadza się w górnej warstwie drzewostanu w celu stworzenia warunków dla rozbudowania koron drzew dorodnych.Wykonuje się następujące czynności:

- wybór drzew dorodnych,

- wyznaczenie drzew szkodliwych,

- usunięcie drzew szkodliwych.

Trzebieże późne - celem jest doprowadzenie drzewostanu do etapu finalnego, jakim jest drzewostan dojrzały do odnowienia. Drzewostan taki powinien się cechować pożądanym składem gatunkowym i wysoką jakością.

Melioracje agrotechniczne - sposoby uprawy i przygotowania gleby do odnowień i zalesień,takich jak:

n wyorywanie pasów na stokach wzdłuż warstwic,

n wykonywanie rabat na orsztyniskach,

n stosowanie głębokiej orki na trzcinniczyskach,

n torfowanie gleb lekkich,

n piaskowanie gleb torfowych.

Użytkowanie lasu

Użytkowanie lasu obejmuje:

1. użytkowanie główne, czyli pozyskanie drewna

2. użytkowanie uboczne, czyli pozyskanie runa leśnego, owoców nasion itp.

3. użytkowanie łowieckie

4. pozostałe rodzaje użytkowania (np. pasiecznictwo, kopaliny itp. oraz cała gama tzw. funkcji pozaprodukcyjnych lasu)

Przy planowaniu cięć planuje się jednocześnie sposób odnowienia drzewostanu. Czasem metody te (zwane rębniami) są proste (rębnie zupełne – zręby). Ze względu na warunki siedliskowe i wymagania drzew, skomplikowane (złożone) i czasochłonne - od pierwszych cięć przygotowujących las do odnowienia, przez stopniowe wprowadzanie (sztucznie bądź naturalnie) młodego pokolenia do zupełnego usunięcia starego drzewostanu może minąć nawet kilkadziesiąt lat. Zaczynając wycinkę każdy leśnik pamięta, że zrąb jest nie tylko pozyskaniem drewna, lecz również początkiem nowego lasu.

Użytkowanie uboczne lasu

W polskich lasach rośnie ponad 1000 jadalnych gatunków grzybów. Szacuje się, że roczne zasoby polskich lasów to blisko 20 tys. ton. Część zbieranych w Polsce grzybów eksportujemy, głównie kurki i prawdziwki. Inne owoce lasu, to owoce borówki czernicy jeżyny, maliny, róża, głóg, jarzębina, żurawina, bez czarny, berberys czy orzechy laskowe - bogatsze w witaminy od owoców ogrodowych, zdrowsze i trwalsze. Warto dodać, że Lasy Państwowe zapewniają swobodny dostęp do płodów runa leśnego. PGL LP sprzedaje co roku ponad 200 tys. choinek

Użytkowanie zwierzyny

Łowiectwo (gospodarka łowiecka) - zespół planowanych i skoordynowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i leśną. Obejmuje: hodowlę i ochronę zwierzyny oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub odłowów, a następnie wprowadzenie do obrotu gospodarczego. Hodowla zwierząt łownych musi być realizowana w ten sposób, aby nie utrudniać i nie zmniejszać produkcji głównej. Należy zaplanować i realizować osiągnięcie na jednostce powierzchni określonej liczby (pogłowia) zwierząt łownych, ale przede wszystkim należy dążyć do ochrony środowiska (biotopu) w jakim zwierzyna ta bytuje. Osiągnięcie powyższego celu jest realizowane poprzez przeprowadzanie odstrzałów hodowlanych, mających na celu przede wszystkim usunięciem z łowiska: zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli (sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie); zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie celem dostosowania jej pogłowia do realnej pojemności łowiska, jego możliwości pokarmowych i utrzymania właściwego stosunku płci.

Polski Związek Łowiecki jest zrzeszeniem osób fizycznych i prawnych (kół łowieckich), które - w myśl ustawy z dnia 13 października 1995 r. (z późniejszymi zmianami) - czynnie uczestniczą w ochronie rozwoju populacji zwierząt łownych oraz działają na rzecz ochrony przyrody. Obecnie w Polsce istnieje 2 503 kół łowieckich. Dzierżawią one 4 766 obwodów łowieckich, zrzeszając 95 % wszystkich członków PZŁ. Pozyskana zwierzyna jest własnością koła łowieckiego -myśliwy zwyczajowo otrzymuje jedynie trofeum

Ochrona lasu - dziedzina wiedzy i działalności gospodarczej mająca na celu zabezpieczenie ekosystemów leśnych przed powstawaniem zagrożeń oraz ograniczanie skutków oddziaływania zaistniałych zakłóceń chorobowych. Zmiany chorobowe lasu mogą być zapoczątkowane przez różne czynniki stresowe – abiotyczne, antropogeniczne jak też biotyczne.

Czynniki abiotyczne (np. huragany, okiść, mróz, susze),

Czynniki biotyczne (np. owady fitofagiczne, grzyby pasożytnicze, zwierzyna)

Czynniki antropogeniczne (np. pożary, skażenie powietrza, szkody górnicze).

W ochronie lasu obowiązuje zasada profilaktycznego (zapobiegawczego) działania - całokształt działań i środków mających na celu zapobieganie procesom chorobowym oraz zwiększenie zdolności obronnej drzew w stosunku do szkodników i czynników chorobotwórczych. Podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach lasu jest monitorowanie występowania szkodliwych owadów, grzybów patogenicznych, stanu zwierzyny, stanu lasu (np. określanie stopnia defoliacji drzew)

Leśnicy chronią lasy poprzez:

1. uodparnianie drzewostanów na szkody i choroby, tworząc zrównoważone ekosystemy leśne,

2. wykrywanie przyczyn szkód i schorzeń lasu,

3. przewidywanie wystąpienia szkód i rozwoju chorób,

4. radykalne zwalczanie przyczyn choroby lasu.

Najważniejszą jest profilaktyka, którą prowadzi się przez: ochronę mrowisk, urozmaicanie składu gatunkowego upraw, zakładanie remiz, wprowadzanie podszytów, przebudowę drzewostanów jednogatunkowych na wielogatunkowe, preferowanie naturalnego odnowienia lasu.

Ochrona przyrody ma na celu:

1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

2. zachowanie różnorodności gatunkowej;

3. zachowanie dziedzictwa genetycznego;

4. zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów;

5. ukształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody;

przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody.

Ochrona przyrody jest częścią polityki ekologicznej państwa, realizowana jest poprzez

Ochronę obszarową – tworzenie:

- Parków narodowych [23];

- Rezerwatów przyrody [ok. 1370];

- Parków krajobrazowych [120];

- Obszarów chronionego krajobrazu [ok. 450]

Park narodowy [23]

Obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu.

Cel nadrzędny – poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody.

Rezerwat przyrody [1370]

Obszar obejmujący w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotne wartości ze względów: naukowych, przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych.

Park krajobrazowy [120]

Obszar chroniony ze względu na wartości: przyrodnicze, estetyczno-krajoznawcze, historyczne, kulturowe. Celem jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie

tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania

Obszary chronionego krajobrazu [450]

Przestrzennie wydzielone jednostki poddane ochronie, wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Sposób zagospodarowania obszaru chronionego krajobrazu winien zapewniać stan równowagi ekologicznej. Uwzględniane są w planach zagospodarowania przestrzennego, pełnią rolę otulinową i łącznikową dla parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, stanowiąc element wiążący obszarów chronionych w jednolity i ciągły system

Ochrona indywidualna – obejmowanie ochroną prawną gatunków roślin i zwierząt, uznanie okazów za: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Pomnik przyrody - pojedynczy twór przyrody ożywionej lub nieożywionej (lub ich skupienie) o szczególnej wartości: naukowej, kulturowej, historycznej, pamiątkowej, krajobrazowej, odznaczający się cechami indywidualnymi wyróżniającymi go wśród innych tworów

Stanowisko dokumentacyjne - ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzenie skamieniałości lub tworów mineralnych, fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych lub podziemnych

Użytek ekologiczny - pozostałości ekosystemów, zasługujące na ochronę, mające znaczenie dla zachowania unikalnych zasobów genowych i typów środowisk: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy - fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków

Urządzanie lasu - nauka zajmująca się organizacją przebiegu produkcji w gospodarstwie leśnym oraz opracowaniem takich form, które zapewniają stały wzrost produktywności i użyteczności społecznej lasów

Opiera się na przyrodniczych i ekonomicznych właściwościach produkcji leśnej, służy doskonaleniu techniki organizowania tej produkcji w okresach 10-letnich i ujmuje syntetycznie w projekcie wszystkich czynności gospodarczych zwanych planem (operatem) urządzania lasu. By dobrze urządzić las, czyli zaplanować w nim czynności gospodarcze uwzględniające warunki przyrodnicze i siedliskowe, trzeba go najpierw poznać. Prace urządzeniowe zaczynają się zawsze od zinwentaryzowania stanu lasu i taksacji drzewostanu.

Zadania urządzani lasu:

1. Inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb, siedlisk i drzewostanów;

2. Rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach oraz opracowanie programu ochrony przyrody dla nadleśnictwa;

3. Rozpoznanie funkcji i podział lasu na gospodarstwa;

4. Określenie celów gospodarki leśnej dla urządzanego obiektu;

5. Projektowanie pożądanej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy piętrowej d-stanów;

7. Ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i przedrębnego;

9. Ustalenie możliwości lokalizacji etatu cięć użytkowania rębnego oraz zadań gospodarczych na dziesięciolecie;

10. Ustalenie stref uszkodzeń lasu oraz stopni uszkodzenia drzewostanów;

11. Określenie zadań z zakresu ochrony lasu i gospodarki łowieckiej.

12. Zobrazowanie przestrzenne urządzanego obiektu, funkcji lasu, wyników inwentaryzacji oraz zadań gospodarki leśnej;

Plan urządzenia lasu zawiera:

1. aktualny opis drzewostanów sporządzany na podstawie pomiarów i prac terenowych,

2. plany:

n użytkowania rębnego i przedrębnego,

n hodowli lasu,

n ochrony przeciwpożarowej,

n zagospodarowania turystycznego itp.

Plany urządzenia lasu dla LP wykonuje Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL). 

Pracownicy wykonują prace urządzeniowe nie tylko na zlecenie LP, ale również parków narodowych czy prywatnych właścicieli lasów. Oprócz inwentaryzacji i planów urządzenia lasu BULiGL prowadzi też prace związane z:

n monitoringiem stanu lasu oraz środowiska leśnego,

n szacowaniem szkód w lasach powodowanych np. przez przemysł,

n ustalaniem wartości lasu oraz innych nieruchomości.