CZESŁAW JEZDRASZKO

ŁACINA NA CO DZIEŃ

NON TAM PRAECLARUM EST SCIRE LATINE QUAM

TURPE NESCIRE (CÍCERO BRUTUS) KTO NIE UMIAŁ PO ŁACINIE, MUSIAŁ

PASAĆ ŚWINIE (SENTENCJA SZKOLNA XVIII W.)

Znajomość języka łacińskiego w społeczeństwie polskim stopniowo zanika. Starsza

generacja, wykształcona w szkołach humanistycznych, wymiera, młodsze pokolenie styka się

z tym językiem w szkole w stopniu bardzo ograniczonym. A jednocześnie łacina w postaci

przysłów, sentencji, powiedzeń występuje i na scenie, i w radiu, i w literaturze, i w prasie, i w

mowie potocznej. Niestety, często nawet u znanych autorów spotykamy błędne formułowanie

zdań łacińskich, świadczące o nieznajomości podstaw języka, w wymowie zaś zjawiskiem

nagminnym jest fatalne akcentowanie. Ponieważ zapewne jeszcze dość długo zwyczaj

stosowania fragmentów łaciny w życiu codziennym będzie praktykowany, a — z drugiej

strony — w piśmiennictwie starszym łacina występuje dość często, uważałem za wskazane

opracować słownik najczęściej spotykanych zdań i powiedzeń łacińskich. Nie jest bez

znaczenia, że zawierają one wiele treści filozofii życia.

Dla uniknięcia błędów podałem również zasady wymowy i akcenty.

Niniejsze, piąte wydanie zostało przejrzane, poprawione i znacznie rozszerzone.

AUTOR

WYMOWA

c przed samogłoskami e, i, y oraz przed dwugłoskami ae, oe, eu wymawia się jak c,

przed samogłoskami a, o, u jak k, przed spółgłoskami i na końcu wyrazu jak k*

ae czyta się jak e

oe czyta się jak e, ale jeżeli nad e jest znak zwany trema (ë), wówczas czyta się

oddzielnie a i e, o i e

ch odpowiada polskiemu ch

i wymawia się jak i, ale przed samogłoską należącą do tej samej sylaby jak j

ngu wymawia się jak ngw przed samogłoską należącą do tej samej sylaby

ph wymawia się jak f

qu wymawia się jak kw

s wymawia się jak s

su wymawia się jak sw, jeżeli następuje samogłoska należąca do tej samej sylaby, w

innych wypadkach jak su

rh wymawia się jak r th wymawia się jak t

ti wymawia się jak ej, ale po t, s, x w wyrazach z i długim oraz w wyrazach

pochodzenia greckiego jak ti

v wymawia się jak w

x wymawia się jak ks

y wymawia się jak y

z wymawia się jak z

AKCENT

Akcent w zasadzie kładzie się na drugiej zgłosce! od końca. W innych wypadkach akcent

jest podany nad wyrazem (‘)

A

AB ABSURDO — Wychodząc z fałszywego założenia — Od niedorzeczności

AB AETERNO — Od wieczności — Z dawien dawna

AB ANTE — Od stanu poprzedniego

A BENE PLÁCITO — Od przyjemności

AB EQUIS AD ÁSINOS — Z koni na osły — Z pieca na łeb — Z deszczu pod rynnę

AB EXTRA — Od zewnątrz

AB HINC — Stąd — Z tego miejsca — Od tego czasu

AB HOC ET AB HAC — O tym i owym

AB IGNE IGNEM — Z ognia ogień (Cícero De officiis)

ÁBIIT, NON ÓBIIT — Odszedł, ale pamięć o nim nie zaginęła

ÁBIIT, EVASIT, EXCESSIT, ERUPIT — Odszedł precz, umknął, wyrwał się (Cícero In

Catilinam II, 1, 1)

AB INCUNÁBULIS — Od kolebki

AB INIT. = AB INÍTIO — Od początku

AB INÍTIO NULLUM, SEMPER NULLUM — Z początku nic, zawsze nic

AB INTESTATO — Bez testamentu (Odziedziczenie spadku)

AB INTRA — Od wewnątrz

AB IOVE PRINCÍPIUM — Początek od Jowisza — Od sprawy najważniejszej — Zaczynaj z

Bogiem (Vergflius Ecl. 3, 60)

AB IOVE SURGAT OPUS! — Od Jowisza niechaj zaczyna się dzieło — Pracujmy z Bogiem).

(Ovídius)

AB IRATO — W gniewie

ÁBLUE, PECTE CANEM, CANIS EST ET PÉRMANET IDEM — Umyj, uczesz psa, psem jest i

psem pozostanie

AB OFFÍCIO ET BENEFÍCIO — Od urzędu i dochodu (zwolniony ksiądz)

AB ORÍGINE — Od początku

AB OVO — Od jaja (Ledy, z którego wykluła się Helena, powód wojny trojańskiej) — Od

początku

AB OVO USQUE AD MALA — Od jaj do jabłek — Od początku do końca (u Rzymian

zaczynało się jedzenie od jaj, a kończyło na jabłkach) (Horátius, Sat. I, 3, 6)

AB RE — Od rzeczy

ABSENS CARENS — Nieobecny sam sobie szkodzi

ABSENS HERES NON ERIT — Nieobecny nie będzie dziedziczył

ABSENTEM LAEDIT, QUI CUM ÉBRIO LÍTIGAT — Kto spiera się z pijanym, jakby kłócił się

z nieobecnym

ABSENTEM, QUI RODIT AMICUM, QUI NON DEFENDIT ÁLIO CULPANTE, SOLUTOS QUI

CÁPIAT RISUS HÓMINUM FAMAMQUE DICACIS, FINGERE QUI NON VISA POTEST, COMMISSA

TACERE QUI NEQUIT, HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE CAVETO! — Kto obmawia

przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i

łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilczeć

zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj się, Rzymianinie!

(Horátius)

ABSENTE REO — Pod nieobecność oskarżonego

ABSIT! — Niechaj będzie nieobecny!

ABSIT DICTO INVÍDIA! —Niechaj słowo wolne będzie od nienawiści (Niechaj nie budzi

nienawiści!)

ABSIT OMEN! — Oby to nie było złym znakiem, złą wróżbą!

ABSOLUTOM DOMÍNIUM — Absolutna, nieograniczona władza monarchy

ABSOLVI ÁNIMAM MEAM — Przyniosłem ulgę mej duszy

ABSQUE NOTA — Bez oznaczenia (Książka bez daty wydania i miejsca)

ABSOUE SUO NON EST ET PARVA CASA LARE — I mały domek ma swego ducha

opiekuńczego (J. Kochanowski Elegiarum 1, III, 4)

A.U.N. = ABSQUE ULLA NOTA — Bez żadnego znaku

AB UNO DISCE OMNES (właściwie CRIMINE AB UNO) — Po tym jednym (przykładzie ich

łajdactwa) sądź ich wszystkich (Vergílius Aeneis II, 65)

A.U.C. = AB URBE CÓNDITA (albo ANNO URBIS CÓNDITAE) — Od (roku) założenia miasta

(tzn. Rzymu)

ABUSUS NON TOLLIT USUM — Nadużycie czegoś nie wyklucza prawa używania

(legalnego)

ABYSSUS ABYSSUM ÍNVOCAT — Piekło wzywa na pomoc piekła

A CÁPITE — Od głowy — Od początku — W drukarstwie: od początku wiersza (akapit)

A CÁPITE AD CALCEM — Od głowy do pięty — Od stóp do głów

A CASU AD CASUM — Od wypadku do wypadku

ACCESSIT — Przystał, przyłączył się

ACCESSÓRIUM SÉQUITUR SUUM PRINCIPALE — Dodatek idzie za rzeczą — Do kogo

należy owca, do tego i wełna

ACCÍPERE PRAESTAT QUAM INFERRE INTÚRIAM — Lepiej jest doznawać krzywd niż je

wyrządzać

ACCÍPIAT CINERES TERRA PATERNA MEOS! — Niechaj ziemia przyjmie prochy moje!

(Ovídius Ars amatoria II, 26)

ACCUSARE NEMO SE DEBET — Nikt nie ma obowiązku oskarżać samego siebie

ACÉDIA — Beztroska, zniechęcenie

ACHERONTA MOVEBO — Poruszę Acheront (piekło) (Vergílius Aeneis VII, 312)

ACHERONTIS PÁBULUM — Pokarm dla Acherontu (piekła; mowa o złej osobie)

A CONTRÁRIO — Wychodząc z przeciwnego założenia — Przeciwnym sposobem —

Przeciwnie

ACTA APOSTOLORUM — Dzieje apostolskie — Nowy Testament

ACTA EST FABULA — Sztuka skończona, odegrana (Suetonius — słowa Oktawiana

Augusta)

ACTA HAEC RES EST — Stało się, przegrałem

ACTA MÁRTYRUM — Dzieje męczenników (Sprawozdania z przesłuchań, wyroków i

egzekucji pierwszych męczenników chrześcijan)

ACTA SANCTORUM — Dzieje świętych (Zbiór dawnych wiadomości o świętych kościoła

chrześcijańskiego)

ACTI LABORES IUCUNDI — Przyjemnie jest mieć pracę zakończoną, mieć ją za sobą

ACTIVUM — Strona czynna, działająca, aktyw

ACTOR SEQUITUR FORUM REI — Dla powoda właściwy jest sąd pozwanego

ACTORE NON PROBANTE REUS ABSÓLVITUR — Gdy oskarżyciel nie popiera powództwa,

oskarżony jest wolny

ACTORI INCUMBIT PROBÁTIO — Na powodzie ciąży obowiązek uzasadnienia oskarżenia

ACTUM EST DE NOBIS — Z nami skończone

ACTUM EST DE PELLE MEA — Chodziło o moją skórę

ACTUM EST DE RE PUBLICA — Skończyło się z republiką — Działo się w interesie

państwa, sprawy publicznej

ACTUM NE AGAS! — Nie rób tego, co zostało już zrobione!

ACTUM UT SUPRA — Dokonane jak wyżej

ACTUS HÓMINIS, NON DÍGNITAS IUDICENTUR — Niechaj sądzone będą czyny ludzkie nie

godność, piastowane stanowisko (Minucius Felix Octavius 36)

ACU REM TETIGISTI — Dotknąłeś rzeczy igłą — Trafiłeś w sedno

AD ABSURDUM (REDUCTIO) — Do niedorzeczności (sprowadzenie)

AD ACTA — Do akt (odłożyć sprawę)

AD AMUSSIM — Wedle przepisu, reguły

AD APERTURAM LIBRI — Z otwartej książki — Bez przygotowania

AD ARBÍTRIUM — Do woli

AD AUGUSTA PER ANGUSTA — Do wzniosłych (osiągnięć) trudną, ciasną ścieżką

(V.Hugo Hernani 4)

AD BÁCULUM — Do kija (jako argumentu uciec się)

AD CAPTANDAM BENEVOLENTIAM — Dla pozyskania życzliwości

AD CAPTANDUM VULGUS — Dla zdobycia poklasku tłumu

AD DELIBERANDUM — Do rozważenia — Do namysłu

A.D. = A DATO — Od dnia oznaczonego na dokumencie — Od czasu wystawienia

ADD = ADDIDIT, ADDUNT — Dodał — Dodają

ADDENDUM — Uzupełnienie — Dodatek

ÁDEAT INVITO NE QUIS DISCEDÉRE AMORE — Nie śmiej odchodzić, gdy spotka cię

odmowa miłości (Tibullus I, 3)

ÁDEO FAMILÍARITER EST HOMÍNIBUS ÓMNIA SIBI IGNÓSCERE, NIHIL ÁLIIS REMÍTTERE —

Jest rzeczą ludzką po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybaczać, nie pozostawiając

nic innym (w tej sprawie) (Velleius Patérculus)

A DEO ET REGE — Od Boga i króla

A DIE — Od tego dnia

AD EUNDEM GRADUM — Do tego samego stopnia

AD EXEMPLUM — Dla przykładu

AD EXTRA — Na zewnątrz

AD EXTREMUM — Do końca — Do ostateczności

AD FELICIORA TÉMPORA — Do lepszych czasów

AD FINEM = AD EXTREMUM — Do końca

AD FUTURAM REI MEMÓRIAM — Na przyszłą rzeczy pamiątkę

AD GUSTUM — Do smaku

AD HOC — W tym wypadku

AD HÓMINEM ARGUMENTUM — Argument do osoby — Dowodzenie dostosowane do

poziomu człowieka, z którym mówimy

ADHUC SUB IUDICE LIS EST — Dotychczas spór jest przed sądem — Spór jeszcze dotąd nie

rozstrzygnięty (Horátius Ars poetica 78)

AD HUNC LOCUM — Do tego miejsca

AD IDEM — Do tego samego

AD IMPOSSIBILIA NEMO OBLIGATUR — Nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemożliwych

AD INFINITUM — Do nieskończoności

AD INIT. = AD INÍTIUM — Do początku, na początku

AD INQUIRENDUM — Do zbadania

AD INTENDE — Z sercem, dosadnie

AD INTERIM — Tymczasowo

AD INTERNECIONEM — Do wytępienia — Doszczętnie

AD INTRA — W kierunku wewnętrznym — Do wnętrza

AD KALENDAS GRAECAS — Na greckie kalendy (których Grecy nie mieli) Na święty

Nigdy (Suetonius)

AD LATUS — Do boku (dodany do pomocy)

AD LIB. = AD LÍBITUM — Do woli

AD LÍMINA APOSTOLORUM — Do progów apostolskich (obowiązek biskupów

europejskich udawania się co pięć lat do Rzymu)

AD LITEM — Do sprawy — Do sporu sądowego

A.M.D.G. = AD MAIOREM DEI GLÓRIAM — Ku większej chwale Bożej (Ignacy

Loyola) (Dewiza Zakonu Jezuitów)

AD MANUM — Pod ręką — Gotowe

A.M.D.G. = AD MÁXIMAM DEI GLÓRIAM — Dla największej chwały Bożej

AD MAXIMAM POLÓNIAE GLÓRIAM — Dla największej chwały Polski

AD MELIORA TEMPORA = AD FELICIORA TEMPORA — Do szczęśliwszych czasów

AD MISERICÓRDIAM — Do łaski

AD MODUM — Na sposób

AD MULTOS ANNOS — Wiele lat — Sto lat

AD NÁUSEAM — Do mdłości — Do obrzydzenia

AD NOTAM — Do wiadomości

ADN. = ADNOTÁTIO — Notatka

AD NUTUM — Na skinienie

A DOCTIS PRÉTIUM SCELUS EST SPERARE POËTIS — Oczekiwać złota od poetów to

zbrodnia (Ovídius Ars amatoria III, 551)

AD ÓCULOS — Naocznie

AD ÓPERAM — Do dzieła

AD OSTENTATIONEM — Na pokaz

AD PATRES — Do ojców (pójść) — Umrzeć

AD PERPÉTUAM REI MEMÓRIAM — Na wieczną rzeczy pamiątkę

AD PERSONAM — Ze względu na osobę

AD POMPAMI — Dla popisu

AD PUBLICANDUM — Do opublikowania — Podanie do powszechnej wiadomości

AD QUAS RES APTÍSSIMI ÉRIMUS, IN IIS POTÍSSIMUM ELABORÁBIMUS — Najwięcej

dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni

AD RASTROS SERIORES REDIT — Trzeba się zająć serio robotą (Teréntius

Heautontimorumenos 51, 58)

AD RATIONEM MEAM — Na mój rachunek

AD REFERENDUM — Do zreferowania — Do dalszego rozważenia

AD REM — Do rzeczy

AD SACCUM IRE — Pójść z torbami

AD SCAMNUM ASINORUM — Na oślą ławkę

ADSCRIPTUS GLEBAE — Przypisany do ziemi

ADSUM — Jestem obecny

AD SUMMUM — Do szczytu

ADULATIONI FOEDUM CRIMEN SERVITUTIS, MALIGNITATI FALSA SPÉCIES LIBERTATIS

INEST — w pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha niewoli, w złośliwości fałszywy pozór

wolności (Tácitus Históriae 1,1)

AD UNGUEM FACTUS — Do paznokcia — Dokładnie — Szczegółowo wykonany

AD UNUM OMNES — Wszyscy co do jednego — Bez wyjątku

AD USUM — Według zwyczaju — Do użytku

AD USUM DELPHINI — Na użytek Delfina — Publikacja okrojona do użytku młodzieży

przez cenzurę

AD US. EXT. = AD USUM EXTERNUM — Do użytku zewnętrznego

AD US. INT. = AD USUM INTERNUM — Do użytku wewnętrznego

AD USUM PRÓPRIUM — Do użytku własnego

AD UTRUMQUE PARATUS — Przygotowany na jedno i drugie — Przygotowany na

wszystko

AD VALOREM — Według wartości, rzeczywistej ceny

AD VÉNEREM QUICUMQUE VOLES ATTÍNGERE SUAM, SI MODO DURARIS, PRAEMIA DIGNA

FERES — ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzyma

należną nagrodę (Ovídius Ars amatoria II, 702)

AD VERBUM — Dosłownie

ADVERSAS RES LEVIORES FACIT AMICÍTIA PÁRTIENS COMMUNICANSQUE — Przyjaźń

przez współczucie i współudział łagodzi nieszczęście

ADVERSIS RERUM IMMERSÁBILIS UNDIS — Nie tonie pomimo przeciwnych losów

(Horátius)

ADVERSUS STÍMULUM CALCITRARE — Przeciw kosturowi wierzgać — Głową muru nie

przebijesz

AD VITAM AETERNAM — Na zawsze

AP VITAM AUT CULPAM — Do życia albo do najbliższej udowodnionej winy

AD VIVUM — Do życia — Na podobieństwo życia

ADVOCATUS DEI — Adwokat Boga (duchowny, który w procesie kanonizacyjnym ma

uzasadnić świętość)

ADVOCATUS DIÁBOLI — Adwokat diabła (duchowny, który w procesie kanonizacyjnym

ma wykazać brak podstaw do uznania kandydata za świętego) — Przeciwstawiający się

ogólnemu zdaniu— Atakujący słuszną sprawę

ADVOCATUS, SED NON LATRO — Adwokat, ale nie rozbójnik

AD VOCEM — Do słowa — Przychodzi mi na myśl

AEGRESCIT MEDENDO — Czuje się gorzej wskutek użytych leków

AEGRI SOMNIA — Sny chorego — Rojenia

AEQUAM MEMENTO REBUS IN ÁRDUIS SERVARE MENTEM — Pamiętaj o zachowaniu

równowagi w trudnych chwilach (Horátius)

AEQUANÍMITER — Spokojnie

AÉQUITAS SÉQUITUR LEGEM — Sprawiedliwość idzie za prawem

AEQUO ÁNIMO — Spokojnie

AEQUO PULSAT PEDE — Śmierć puka jednako (do drzwi bogatych i biednych)

(Horátius Cármina I, 4, 13)

AEQUUM EST PECCATIS VÉNIAM POSCENTEM RÉDERE RURSUS — Słuszne jest wybaczyć

winy proszącemu o przebaczenie (Horátius)

AERÁRIUM — Skarb publiczny w starożytnym Rzymie

AERE PERÉNNIUS — Patrz EXEGI MONUMENTOM

AES ALIENUM — Dług

AES TRIPLEX — Spiż — Serce ze spiżu (Horátius Cármina I, 3, 9)

AET., AETAT. = AETATIS — Wieku

AETATIS SUAE — Wieku, lat

AETERNUM VALE — Pożegnanie na zawsze

AFFLICTÁTIO FACIT RELIGIOSOS — Utrapienia czynią ludzi religijnymi

A FORTIORI — Od mocniejszej strony — Argumentując mocniej

AGAMUS PINGUI MINERVA — Działajmy w sposób nieuczony, po prostu (Cícero

Laelius 19)

AGENDA — Tablica do pisania — Notatnik

ÁGERE, QUOD AGAS, CONSIDERATE DECET — Rozważnie wypada czynić, co czynisz

(Cícero De officiis I, 94)

AGENS — Czynnik kierujący

AGITAMUS… QUAE NATURA BONI SUMMUMQUE QUID EIUS — Rozważamy, co jest istotą

dobra i jego szczytem (Horátius)

AGNOSCO VÉTERIS VESTÍGIA FLAMMAE — Poznaję ślady dawnego płomienia (miłości)

(Vergílius Aeneis IV)

AGNUS DEI — Baranek Boży — Chrystus (Ew. wg Jana /, 29)

AIT, AIO; NEGAT, NEGO — Mówi „tak” i ja mówię „tak”; mówi „nie” i ja mówię „nie”

A LÁTERE, AB LÁTERE — Przy boku, z boku (o zaufanym)

ALBO LAPILLO NOTARE DIEM — Oznaczać dzień (szczęśliwy) białym kamieniem

ÁLEA BELLI INCERTA — Los wojny niepewny

ÁLEA IACTA EST — Kości są rzucone (Wiersz Menandra powtórzony rzekomo przez

Juliusza Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Suetonius Dives Iulius 32)

ÁLEAM EMIS — Kupujesz zaocznie — Kupujesz kota w worku

ÁLERE FLAMMAM — Podsycać ogień

ÁLIAS — Kiedy indziej — W innym miejscu

ÁLIBI — Gdzie indziej (bytność na innym miejscu podczas popełnienia przestępstwa jako

dowód niewinności)

ALIENA NOBIS, NOSTRA PLUS ÁLIIS PLACENT — Cudze bardziej podoba się nam, nasze

innym

ALIENA VÍTIA IN ÓCULIS HABEMUS, A TERGO NOSTRA SUNT — Cudze błędy mamy na oku,

nasze poza nami — W oku bliźniego źdźbło widzisz, we własnym nie dostrzegasz belki

(Séneca)

ALIENA VÍTIA QUISQUE REPREHENDI MAVULT — Każdy woli, aby potępiono cudze wady

(nie jego)

ALIENUM AES HÓMINI INGÉNUO ACERBA EST SÉRVITUS — Dla człowieka zacnego dług

jest gorzką niewolą

ÁLII SEMENTEM FACIUNT, ÁLII METUNT — Kto inny sieje, kto inny zbiera

ALIIS INSERVIENDO CONSUMOR — Ginę w służbie dla innych — Dzielny człowiek myśli

o sobie na końcu

A LÍMINE — Od razu, z góry

ALIQUANDO BONUS DORMITAT HOMERUS — Czasami i zacny Homer zdrzemnie się —

Najgenialniejszemu brak niekiedy natchnienia (Hóratius Ars poetica 359)

ÁLIQUID HAERET — Coś w tym jest — Coś pozostanie, przylepi się

ÁLIQUID MONSTRI ALUNT — Karmią coś potwornego — Szyją buty

ÁLIT AEMULÁTIO INGENIA — Współzawodnictwo wzmacnia uzdolnienia

ÁLITER CUM TYRANNO, ÁLITER CUM AMICO VÍVITUR — Inaczej żyje się z tyranem,

inaczej z przyjacielem

ÁLIUD EST FÁCERE, ÁLIUD DÍCERE — Co innego dotrzymać słowa, co innego obiecać

ÁLIUD EST CELARE, ÁLIUD TACERE — Co innego jest ukryć, co innego przemilczeć

(Cícero De officiis III, 14)

ÁLIUD EX ÁLIO — Jedno z drugiego

ÁLIUD SCEPTRUM, ÁLIUD PLECTRUM — Co innego berło, co innego plektron — Nie każdy

może być królem i artystą

ALIUKDE — Skądinąd

ALMA MATER —Matka karmicielka (mówią tak o szkole, zwłaszcza wyższej, jej

słuchacze) ALMA PARENS = ALMA MATER

ALTARI SÉRVIENS DE ALTARI VÍVERE DEBET — kto służy ołtarzowi, powinien żyć z

ołtarza

ÁLTERA MANU FERT LÁPIDEM, PANEM OSTENTAT ÁLTERA — W jednej ręce trzyma

kamień, drugą pokazuje chleb

ÁLTERA PARS — Strona druga, przeciwna

ALTER EGO — Drugi ja — Sobowtór — Przyjaciel — Przedstawiciel

ALTER IDEM — Drugi, ale identycznie podobny

ALTER IPSE AMICUS —Przyjaciel to drugi ja

ALTERÍUS NON SIT, QUI SUUS ESSE POTEST — Niechaj nie należy do innego ten, kto może

należeć do siebie

ÁLTERI VIVAS OPORTET, SI TIBI VIS VÍVERE — Trzeba, żebyś żył dla innych, jeżeli chcesz

żyć dla siebie (Séneca)

ALTERNAE SUNT VICES RERUM — Zmienne są koleje spraw (Séneca)

ALTERNIS VÍCIBUS — Kolejno — Na przemian

ALTER RIXATUR DE LANA SAEPE CAPRINA — Często niejeden toczy spór o kozią wełnę (o

głupstwo)

ÁLTERUM TANTUM — Drugie tyle — W dwójnasób

ALTÍSSIMA QUAEQUE FLÚMINA MÍNIMO SONO LABUNTUR — Każda głęboka rzeka cicho

płynie

ALTUM SILÉNTIUM — Głęboka cisza

AMÁBILIS INSÁNIA — Przyjemne złudzenie

A MAIORI (AD MINUS) — Od większego (do mniejszego)

A MALIS MORS ABDUCIT, NON A BONIS, VERUM SI QUÁERIMUS — Śmierć odwodzi nas od

nieszczęść, a nie od dobra, jeżeli rozważymy prawdę (Cícero Tusc. disp. I, 34, 83)

AMANT ALTERNA CAMENAE — Muzy lubią zmianę, rozmaitość (Vergílius, Ecl. 3, 59)

AMANTES AMENTES — Zakochani (są jak) szaleni (Plautus)

AMÁNTIUM IRAE AMORIS INTEGRÁTIO EST — Gniewy kochanków — odnowa miłości

AMARE SIMUL ET SÁPERE IPSI IOVI NON DATUR — Jednocześnie kochać i zachować

rozsądek to nie jest dane nawet Jowiszowi

AMARI ÁLIQUID — Coś gorzkiego, trochę goryczy

AMATA BENE — Szczęśliwa kochanka

AMAT PACEM PHÍDIAS —Fidiasz kocha pokój — Sztuka wymaga pokoju

AMAT VICTÓRIA CURAM — Nie ma zwycięstwa bez troski, bez trudu

A MÁXIMIS AD MÍNIMA — Od największego do najmniejszego

AMBITIONES CAÚSAE EVERTENDAE REI PÚBLICAE SOLENT ESSE — Gonitwa za

godnościami prowadzi do przewrotów w państwie

AMBO MELIORES — Obaj lepsi — Wart Pac pałaca, a pałac Paca

AMEMUS PÁTRIAM, PAREAMUS LÉGIBUS — Kochajmy ojczyznę, bądźmy posłuszni

prawom

A MENSA ET TORO — Od stołu i łoża (odsunięty)

AMICI, DIEM PÉRDIDI — Przyjaciele, zmarnowałem dzień (nie dokonałem niczego

dobrego) (C. Suetonius Tranquillus De vita cdesarum Divus Titus)

AMICI FURES TÉMPORUM — Przyjaciele to złodzieje czasu

AMICI MORES NÓVERIS, NON ÓDERIS — Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie będzie

nienawiści (Horátius)

AMICÍTIA INTER PÓCULA CONTRACTA PLERUMQUE VÍTREA EST — Przyjaźń zawarta przy

kielichu jest zwykle krucha jak szkło

AMICÍTIA NISI INTER BONOS ESSE NON POTEST — Przyjaźń może istnieć tylko między

ludźmi prawymi

AMICÍTIAE DIFFICÍLLIMAE REPERIUNTUR IN IIS, QUI IN HONÓRIBUS REQUE PUBLICA

VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVÉNIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT SUO? Najtrudniej

o przyjaźń wśród tych, którzy ubiegają się o zaszczyty w służbie państwu. Gdzie bowiem

znajdziesz takiego, który godność przyjaciela przeniósłby ponad swoją? (Cícero Láelius

64)

AMICO PECTUS, HOSTI FRONTEM — Dla przyjaciela pierś, dla wroga czoło

AMICORUM ÓMNIA SUNT COMMÚNIA — U przyjaciół wszystko wspólne

AMICUM CUM VÍDES, OBLIVÍSCERE MISÉRIAS — Na widok druha zapomnij o biedzie

(Appius Claudius Caecus)

AMICUM PROBA, PROBATUM AMA — Przyjaciela wypróbuj, ale wypróbowanego kochaj

AMICUS AMICO (SUM) — Przyjacielem dla przyjaciela (jestem) — Czego się nie robi dla

przyjaciela

AMICUS CERTUS IN RE INCERTA CÉRNITUR — Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji

niepewnej — Prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie (Ennius)

AMICUS COGNÓSCITUR AMORE, MORE, ORE, RE — Przyjaciela poznaje się po miłości,

obyczajach, obliczu i czynach

AMICUS CÚRIAE — Przyjaciel dworu — Nie zainteresowany doradca

AMICUS HÓMINIS, INIMICUS CAÚSAE — Przyjaciel człowieka, ale wróg sprawy

AMICUS HUMANI GÉNERIS — Przyjaciel rodzaju ludzkiego

AMICUS ÓPTIMA VITAE POSSÉSSIO — Przyjaciel to największy skarb w życiu

AMICUS PLATO, AMICUS SÓCRATES, SED MAGIS AMICA VÉRITAS — Drogi mi Platon,

drogi Sokrates, ale jeszcze droższa prawda (Arystoteles)

AMICUS TAMQUAM ALTER EGO —Przyjaciel to jakby mój sobowtór (Cícero)

AMICUS USQUE AD ARAS — Przyjaciel aż do ołtarza (ofiarnego), we wszelkich

okolicznościach

AMICUS VERUS RARA AVIS EST — Prawdziwy przyjaciel to rzadki ptak

A MINORI AD MAIUS — Od mniejszego do większego

AMOR DEI URGET ME —Nagli mnie miłość Boga (Św. Paweł apostoł)

AMOR ODIT INERTES — Miłość nienawidzi zwłoki (Ovid. Ars am. II, 229)

AMOR PATRIAE — Miłość ojczyzny

AMOR SCELERATUS HABENDI — Zbrodnicza miłość posiadania

AMOR VINCIT ÓMNIA — Miłość wszystko zwycięża

AMORE, MORE, ORE, RE IUNGUNTUR AMICÍRIAE — Przyjaźń zawiązuje się z miłości,

zwyczaju, wyglądu, czynu

A.A. = ANA — Po równo

A.A.PT.AEQU. = ANA PARTES AEQUALES — w równych częściach

A NATURA REI —Z natury rzeczy

ANÁTHEMA SIT! — Niech będzie przeklęty!

ANCILLA THEOLÓGIAE (PHILOSÓPHIA) — Służebnicą teologii (filozofia)

ANGUIS IN HERBA — Wąż w trawie — Baczność! — Ukryte niebezpieczeństwo

(Vergílius Ecl. 3, 93)

ÁNGULUS RIDET — Ten zakątek uśmiecha się do mnie (Horátius Cármina II, 1, 13)

ÁNIMA DAMNATA — Dusza potępiona, zaprzedana

ÁNIMAL RATIONALE — Zwierzę rozumne, istota rozumna

ÁNIMAM DEBEO — Jestem winien duszę — Jestem po uszy w długach

ÁNIMA MUNDI — Dusza świata (koncepcja Platona)

ÁNIMA VILIS — Dusza podła — Nędzna istota

ÁNIMI CÁUSA — Dla przyjemności duchowych

ÁNIMO ET FIDE — Męstwem i wiernością

ÁNIMO PRAESAGIT MALUM —Przeczuwa coś złego

ANÍMULA VÁGULA BLÁNDULA — Niestała (wędrująca) ponętna duszyczka (Początek

poematu przypisywanego Hadrianowi)

ÁNIMUS EST, QUI DÍVITES FACIT — To dusza czyni ludzi bogatymi (Séneca Consolátio

ad Helvium XI)

ÁNIMUS MEMINISSE HORRET — Dusza wzdryga się na wspomnienie (Verg. Aeneis VI,

12)

AN NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDÉNTIA MUNDUS REGATUR — Czyż nie wiesz, mój

synu, jak mało trzeba rozumu do rządzenia światem (Axel Oxenstierna)

AN NESCIS RÉGIBUS LONGAS ESSE MANUS? — Czyż nie wiesz, że ręce królów sięgają

daleko?

ANNI CURRENTIS — Roku bieżącego

ANNI FUTURI — Roku przyszłego

ANNI PRAETERITI — Roku przeszłego

A. = ANNO — W roku

ANNO CHRISTI — W roku Chrystusa

ANNO CURRENTE — W roku bieżącym

ANNO DÓMINI — Roku Pańskiego

ANNO MUNDI — W roku świata

ANNO URBIS CÓNDITAE — W roku założenia miasta

ANNO SALUTIS — W roku zbawienia, odkupienia

ANNUARIUM — Kalendarz

ANNUM NOVUM FÁUSTUM, FELICEM! — Szczęśliwego Nowego Roku!

ANNUS MIRÁBILIS —Rok cudów

A NOTIÓRIBUS AD IGNOTIORA — Od znanego do nieznanego

A NOVO —Od nowa

AN SI QUI ATRO DENTE ME PETÍVERIT, INULTUS UT FLEBO PUER? — Czy jeżeli ktoś

złośliwie mnie napadnie, będę płakał niepomszczony jak chłopiec? (Horátius Epod. VI)

A.CH.N = ANTE CHRISTUM NATUM — Przed narodzeniem Chrystusa

A.M. = ANTEMERIDIEM — Przed południem

ANTE ÓMNIA — Przede wszystkim

ANTE BELLUM — Przed wojną

ANTE LUCEM — Przed świtem

ANTE PILOS SAPIS — Mądrzysz się, zanim posiadłeś uwłosienie — Jajo chce być

mądrzejsze od kury

ANTICIPANDO, ANTICIPATIVE — Naprzód — Z gory

ANTIDOTUM — Odtrutka

ANTIQUA QUAE NUNC SUNT, FUERUNT OLIM NOVA — To, co jest dziś stare, było kiedyś

nowe

ANTIQUITATIS ENIM ET HISTÓRIAE ET RERUM FORISQUE GESTARUM NOVÍTIA VIRTUTIS

PARENS ET VITAE MAGISTRA A SAPIÉNTIBUS HABITA EST — Znajomość bowiem historii i

czynów dokonanych w kraju i poza granicami jest uważana przez ludzi mądrych za

rodzicielkę i nauczycielkę życia (I. Dlugossius Históriae Polonicae praefatio)

ANTIQUO MODO, ANTIQUO MORE — Według starego! zwyczaju

ANTIQUUS AMOR CANCER EST — Stara miłość; jest jak rak — Stara miłość nie rdzewieje

(Petrónius)

ANUS MUNDI — Odbytnica świata (Tak podobną jakiś gestapowiec określił Oświęcim)

ÁPAGE SATANA, SÁTANAS! — Precz, szatanie! (Ewangelia wg Mateusza)

A PÁRIBUS — Od równych

A PARTE ANTE — Od części poprzedniej

A PÉDIBUS USQUE AD CAPUT — Od stóp do głów

APERTAE MUSARUM IÁNUAE — Drzwi Muz otwarte — Każdy może wejść do krainy

sztuki

APERTO LIBRO — Po otwarciu książki (tłumaczy zaraz treść) — Bez przygotowania

A POSTERIORI — Wychodząc z następnego, późniejszego; na podstawie posiadanych już

danych; z doświadczenia

A POSSE AD ESSE — Od możliwości do rzeczywistości

A POTIORI — Według istoty, większości, poważnie

ÁPPARENT RARI NANTES IN GÚRGITE VASTO — Widać niewielu rozbitków pływających

po niezmiernej głębinie (Przenośnie: wyjątki w masie) (Vergílius Aeneis I, 118)

APPETITUS CANINUS — Psi, ogromny głód

A PRIORI — Z góry (wnioskowanie niezależne od doświadczenia, faktów)

APPROXIMATIVE — W przybliżeniu

APTIOR EST DULCI MENSA MERUMQUE IOCO — Stół i wino sprzyjają przyjemnemu

spędzeniu czasu (Ovídius Ars am. 592)

APUD SE ESSS — Być u siebie — Być przy zdrowych zmysłach

AQUA DESTILLATA — Woda destylowana

AQUAE ET IGNIS INTERDÍCTIO — Zakaz korzystania z wody i ognia (wyłączenie z

rodziny)

AQUA HAERET — Woda się zatrzymuje — Sprawa nie idzie — Są trudności

AQUA SÓRDIDA — Brudna woda (H. Sienkiewicz Krzyżacy)

AQUA VITAE — Woda życia — Wódka

AQUA ET PANIS EST VITA CANIS — Woda i chleb to życie psa

AQUAE FURTIVAE DULCIORES — Woda kradziona słodsza

ÁQUILA NON CAPIT MUSCAS — Orzeł nie zajmuje się łapaniem much

ÁQUILAM VOLARE DOCES — Uczysz orła latać

ARBITER ELEGANTIARUM — Znawca w sprawach elegancji, mody

ARBITRIS REMOTIS — Bez świadków — W cztery oczy

ARBITRIUM — Władza decydowania

ARCADÍS AMBO — Obaj Arkadyjczycy — Obaj skłonni do kawałów, psot, kawalarze

(Verg, Ecl. 7, 4)

ARCANA COELÉSTIA — Tajemnice nieba

ARCANA IMPERII — Tajemnice państwowe, władzy

ARDENTIORA VERBA — Słowa, które palą

ARGUMENTA NON NUMERANDA, SED PONDERANDA SUNT — Dowody należy nie liczyć, ale

ważyć

ARGUMENTI CÁUSA — Dla dowodu — Jako dowód

ARGUMENTOM A BÁCULO — Argument kija

ARGUMENTUM A CONTRÁRIO — Dowód wyprowadzony z przeciwnej tezy

ARGUMENTUM AD CAPTANDUM VULGUS — Dowodzenie dla przypodobania się tłumowi

ARGUMENTUM AD CRUMILLAM (CRUMENAM) — Argument do woreczka — Brzęczący

argument!

ARGUMENTUM AD HÓMINEM — Dowodzenie dostosowane do sposobu myślenia danego

czło wieka, z którym dyskutujemy — Pobicie kogoś jego własną bronią

ARGUMENTUM AD IGNORÁNTIAM — Dowodzenie obliczone na nieświadomość oponenta

ARGUMENTUM AD INVÍDIAM — Dowód obliczony na uprzedzenie słuchacza do danej

osoby

ARGUMENTUM AD IUDÍCIUM — Argumentacja odwołująca się do zdrowego rozsądku

ARGUMENTUM AD PÓPULUM — Argumentacja obliczona na masy, demagogiczna

ARGUMENTUM AD REM — Dowód oparty na prawdziwej okoliczności sprawy, rzeczowy

ARGUMENTUM AD VERECÚNDIAM — Powołanie się na autorytet uznawany, szanowany

przez przeciwnika

ARGUMENTUM BACULINUM — Argument w postaci kija — Ultimatum

ARGUMENTUM EX SILENTIO — Dowód wyprowadzony z milczenia

ARGUMENTUM PÉSSIMI TURBA — Najgorszym rzecznikiem prawdy tłum, pospólstwo

ARISTÓTELES NON SEMPER ARISTÓTELES — Arystoteles nie zawsze jest

Arystotelesem — I mędrzec i może się pomylić

ARMA VIRUMQUE CANO —Opiewam orężne czyny męża (Vergílius Aen. I)

ARMISTICIUM — Zawieszenie broni

ARRECTIS AÚRIBUS — Z nastawionymi czujnie uszami — Z całą uwagą

ARRIGE AURES! — Nadstaw uszy!

ARROGÁNTIAE PROVERBIUM IACTATUR TÓTIDEM HOSTES ESSE QUOT SERVOS —

Bezczelnie rzuca się powiedzenie, że tylu jest wrogów, ilu niewolników (Séneca Epistulae

morales 47)

ARS ALIT ARTÍFICEM — Sztuka żywi twórcę

ARS AMATÓRIA = ARS AMANDI — Sztuka kochania (tytuł poematu Owidiusza)

ARS ANTIQUA — Sztuka starożytna

ARS CLERICALIS — Sztuka duchowna

ARS EST CELARE ARTEM — Sztuką jest ukryć sztukę

ARS EST PHILÓSOPHIA VITAE — Filozofia jest sztuką życia (Cícero De finibus III, 4)

ARS HOMO ÁDDITUS NATURAE — Sztuka to człowiek dodany do natury (natura+człowiek)

(Bacon)

ARS LONGA, VITA BREVIS — Sztuka trwa długo, życie krótko (Hippócrates)

ARS NON HABET OSOREM NISI IGNORANTEM — Sztuka nie ma wroga, chyba w ignorancie

ARS QUA NULLA EST PRAESTÁNTIOR ATQUE DIFFICÍLIOR — Sztuka, nad którą nie ma

wybitniejszej ani trudniejszej (Leibnitz o medycynie)

ARTE ET MARTE — Sztuką i orężem

ARTE REGENDUS AMOR — Sztuka powinna kierować miłością (Ovídius Ars am. I, 4)

ARTES LIBERALES — Sztuki wyzwolone (Średniowieczna nazwa siedmiu nauk)

ARTIS EST ARTEM TÉGERE — Sztuką jest ukryć sztukę

ÁSINUS AD LYRAM — Osioł przy lutni — Osioł (ignorant) w muzyce — Pasuje jak wół do

karety

ÁSINUS ÁSINO PULCHÉRRIMUS — Osioł wydaje się osłowi najpiękniejszy

ÁSINUS ASINORUM IN SÁECULA SAECULORUM — Osioł nad osłami na wieki wieków

ÁSINUS ÁSINUM FRICAT — Osioł buja, nabiera osła

ÁSINUS INTER SIMIAS — Osioł wśród małp. wyśmiewających go głupców

ÁSINUS STRAMEN MAVULT QUAM ÁURUM — Osioł woli podściółkę niż złoto

ASTRA CASTRA, NUMEN LUMEN — Gwiazdy to mój obóz, a Bóg moje światło

ATHANÁSIUS CONTRA MUNDUM — Atanazy przeciwko światu, zdecydowany wobec

opozycji całego świata

AT MIHI CURA NON MEDÍOCRIS INEST, FONTES UT ADIRE REMOTAS ATQUE HAURIRE

QUAEM VITAE PRAECEPTA BEATAE — Nie lada gnębi mnie troska, abym mógł odwiedzić

dalekie źródła i czerpać wskazania szczęśliwego życia (Horátius)

AT MIHI PÁUPERTAS VEL OB HOC LAUDANDA VIDETUR, QUOD NEC FUR ILLI NEC FERUS

HOSTIS ABEST — A mnie ubóstwo dlatego wydaje się godnym pochwały, że nie grozi mu

złodziej ani okrutny wróg (J. Kochanowski Elegie III, 2)

ATRA CURA — Ponura troska

ATRAM. = ATRAMENTUM — Atrament

A TUO LARE ÍNCIPE! — Zaczynaj od własnych larów — Zaczynaj od własnych drzwi, od

siebie (Zanim będziesz mówił o innych)

AT SPES NON FRACTA — Ale nadzieja jeszcze nie utracona

A SUMMIS HOMÍNIBUS ERUDISSIMISQUE ACCÉPIMUS POËTAM NATURA IPSA VALERE ET

MENTIS VÍRIBUS EXCITARI ET QUASI QUODAM SPÍRITU DIVINO INFLARI — Wiemy od

wielkich ludzi i wielce uczonych, że poeta sam przez się ma jakąś siłę, że pobudzają go siły

umysłu i jakieś jakby boskie natchnienie

ÁUCTOR PRETIOSA FACIT — Ofiarodawca dodaje wartości podarunkowi

AUDACES FORTUNA IUVAT — Śmiałym los sprzyja

AUDACTER ET SINCERE — Odważnie i szczerze

AUDACTER CALUMNIARE, SEMPER ÁLIQUID HAERET — Szkaluj śmiało, zawsze coś

przylgnie

AUDAX EX CAUTUS — Odważny i ostrożny

AUDAX IAPETI GENUS Odważny ród Japeta (rodzaj ludzki) (Horátius Cárm. I, 3)

AUDENDUM EST: FORTES ÁDIUVAT IPSA VENUS — Trzeba mieć odwagę: dzielnym sprzyja

sama Wenus (Tibullus)

AUDENTEM FORSQUE VENUSQUE IUVAT — Odważnym sprzyja okazja i Wenus

(Ovídius Ars. am. I, 606)

AUDENTES (AUDACES) FORTUNA IUVAT — Śmiałym los sprzyja (Vergílius Aen. X,

284)

ÁUDI ÁLTERAM PARTEM — Wysłuchaj drugiej strony

ÁUDI MULTA, LÓQUERE PÁUCA — Słuchaj dużo, mów mało

ÁUDI, VIDE, TACE, SI VIS VÍVERE IN PACE — Słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz żyć w

spokoju

ÁUDIAT OPTATOS SEMPER AMICA SONOS — Niech przyjaciółka twoja słyszy zawsze

upragnione dźwięki (Ovídius Ars. am. II, 156)

AUDIATUR ET ÁLTERA PARS — Niechaj będzie wysłuchana i druga strona

AUDITA QUERELA — Po wysłuchaniu przewodu sądowego, skargi

AUDITÓRIUM MÁXIMUM — Wielka sala wykładowa

AUDITQUE VOCATUS APOLLO — Apollo słucha, gdy się go przywołuje

ÁURA POPULARIS — Atmosfera popularności (Vergílius)

ÁURE SURDA — Głuchym uchem — W milczeniu

ÁUREA MEDIÓCRITAS — Złoty środek — Umiarkowanie (Horátius Cór mi na II, 10, 5)

ÁUREA PRAXIS, STÉRILIS THEÓRIA — Złota jest praktyka, bezpłodna teoria

ÁUREA PRIMA SATA EST AETAS — Złoty był wiek pierwszy (Ovídius Metamorph. I, 89)

ÁUREM SUBSTRINGE LOQUACI — Miej ucho na baczności (przed gadułą) (Horátius)

ÁURES HABENT ET NON ÁUDIUNT — Uszy mają, a nie słyszą (Psalmista Psalm III)

ÁURIBUS TÉNEO LUPUM — Trzymam wilka za uszy

ÁURI SACRA FAMES — Przeklęta żądza złota (Vergílius Aen. III, 57)

AURORA MUSIS AMICA — Jutrzenka sprzyja muzom — Ranek sprzyja pracy umysłowej

ÁURO QUAEQUE IÁNUA PÁNDITUR — Przed złotem wszystkie drzwi otworem

ÁURUM OMNES VICTA IAM PIETATE COLUNT — Zaniedbawszy prawdziwą pobożność

czczą wszyscy złoto

ÁURUM PER MÉDIOS IRE SALÉLLITES ET PERRÚMPERE AMAT SAXA PATÉNTIUS ICTU

FULMÍNEO — Złoto lubi kroczyć pośrodku świty i pruć skały szerzej niż rażący piorun

(Horátius Cárm. III, 16)

AUSCULTA ET PERPENDE — Słuchaj (co mówią inni) i rozważ (zanim sam zaczniesz)

AUSPÍCIUM MELIORIS AEVI — Wróżba lepszej przyszłości

A. E. I. O. U. = ÁUSTRIAE EST IMPERARE ORBI UNIVERSO — Austria ma rządzić całym

światem (Ambitna dewiza dworu austriackiego)

AUT–AUT — Albo, albo

AUT BEBAT AUT ÁBEAT! — Niech pije albo się wynosi! (Cícero Tusc. disp. 41)

AUT CAESAR AUT NIHIL (NULLUS) — Być albo „Cezarem, albo niczym — Wszystko albo

nic (Dewiza Cezara Borgii)

AUT INSANIT (HOMO) AUT VERSUS FACIT — Albo szaleje człowiek, albo pisze wiersze

(Horátius)

AUT INVÉNIAM VIAM AUT FÁCIAM — Albo znajdę drogę, albo ją sobie utoruję

AUT LÍBERI AUT LIBRI — Albo dzieci, albo książki (Nietzsche)

AUT MORS AUT VICTÓRIA — Śmierć albo zwycięstwo

AUT NE TENTARIS AUT PÉRFICE — Albo nie próbuj, albo dokonaj

AUT ODIT AUT AMAT MÚLIER, NIHIL EST TÉRTIUM — Kobieta albo kocha, albo

nienawidzi, trzeciej ewentualności nie ma

AUT PRODESSE VOLUNT, AUT DELECTARE POËTAE — Poeci pragną przynosić pożytek

albo przyjemność (Horátius Ars poetica)

AUT REGEM, AUT FÁTUUM NASCI OPORTET — Trzeba się rodzić albo królem, albo

głupcem

AUT VÍNCERE AUT MORI — Zwyciężyć albo umrzeć

AUXÍLIUM AB ALTO — Pomoc z góry (z nieba)

AVARÍTIA ET ARROGANTIA PRAECÍPUA VALIDIORUM VÍTIA — Chciwość i bezczelność to

główne wady możnych (Tácitus Históriae I, 51)

AVARO ÓMNIA DESUNT, SAPIENTI NIHIL — Chciwcowi brak wszystkiego, mądremu

niczego

AVARUS ÁNIMUS NULLO SATIATUR LUCRO — Żaden zysk nie zaspokoi chciwca

AVE, ANIMA CÁNDIDA! — Witaj, duszo czysta! (Napis na nagrobkach)

AVE ATQUE VALE! — Witaj i żegnaj! (Catullus Cárm. 101)

AURA POPULARIS — Atmosfera popularności (Vergílius)

AVE, CAESAR IMPERATOR, MORITURI TE SALUTANT! — Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię

mający umrzeć (Suetonius Claudius 21)

AVE, MARIA! — Bądź pozdrowiona, Mario!

A VERBIS AD VÉRBERA — Od słów do rękoczynów, razów, pałek

A VÍNCULO MATRIMÓNII — Od więzów małżeństwa (uwolnić)

AVI NUMERANTUR AVORUM — Liczą się przodkowie przodków

AVITO VIVIT HONORE — Żyje zaszczytami przodków (na rachunek przodków)

AVORUM MÉRITA NEPOTUM DEGENARANTIUM SUNT NOTAE — Zwyrodniali potomkowie

powinni pamiętać ó zasługach swoich przodków

AXÍOMA MEDIUM — Uogólnienie na podstawie doświadczenia

B

BACCHUM IN REMOTIS CÁRMINA RUPIBUS VIDI DOCENTEM — Widziałem, jak w

odległych górach uczył Bachus pieśni (Horátius)

BANCO REGIS — Na królewskiej ławie

BARBA TENUS SAPIENTEM — Mądry tylko z brody — Mądry tylko z pozoru

B. V. M. = BEATA VIRGO MARIA — Błogosławiona Dziewica Maria

BEATE MEMÓRIAE — Błogosławionej pamięci

BEATĘ VÍVERE EST HONESTE VÍVERE — Żyć szczęśliwie znaczy żyć uczciwie

BEATI PACÍFICI — Błogosławieni budujący pokój (Jakub I, król angielski)

BEÁTIOR IN HOC ITÍNERE VIVENDI, QUI PAUPERTATE SE SÚBLEVAT, NON SUB DIVITIARUM

ÓNERE SUSPIRAT — Na tej drodze życia szczęśliwszy ten, kto wspiera się na ubóstwie, a nie

stęka pod ciężarem bogactw (Minucius Felix Octávius 36)

BEATI PÁUPERES SPÍRITU — Błogosławieni ubodzy duchem (Ewangelia wg Mateusza

V, 3)

BEATI POSSIDENTES — Szczęśliwi, którzy posiadają (Horátius Cármina IV, 9, 45)

BEATI, QUI NUNC FLETIS, QUIA RIDÉBITIS — Szczęśliwi, którzy teraz płaczecie, bowiem

śmiać się będziecie (Norwid Garstka piasku, z Ewangelii Łukasza)

BEATOS IN COELO LATINE LOCUTUROS PROBABILE — Prawdopodobne, że błogosławieni

będą mówić w niebie po łacinie (M. Inchofer)

B. = BEATUS — Błogosławiony

BEATUS ESSE SINE VIRTUTE NEMO POTEST — Nikt nie może być szczęśliwy, jeżeli nie jest

cnotliwy

BEATUS ILLE, QUI PROCUL NEGÓTIS… PATERNA RURA BOBUS EXERCET SUIS —

Szczęśliwy, kto z dala od kłopotów… uprawia własnymi wołami ojcowską rolę (Horátius

Epod. 2, 1)

BEATUS, QUI TENET — Szczęśliwy, kto posiada

BELLA EST RES SUA MORTE MORI — Przyjemna to rzecz umrzeć z własnej ręki

(Tácitus)

BELLA GERANT ÁLII, TU, FELIX ÁUSTRIA, NUBE! — Niechaj inni prowadzą wojny, ty,

szczęśliwa Austrio, wstępuj w związki małżeńskie! (Maciej Korwin, król Węgier,

parafraza Owidiusza Heróides 13, 84)

BELLA, HÓRRIDA BELLA! — Wojny, straszliwe wojny!

BELLA MATRIBUS DETESTATA — Wojny przeklęte przez matki (Horátius Cárm. I, 1,

24–25)

BELLA VIRI PACEMQUE GERANT, QUIS BELLA GERENDA — Niechaj prowadzą wojny i

zawierają pokój, którzy prowadzić je powinni (Vergílius Aen. III, 414)

BELLUM CIVILE — Wojna domowa

BELLUM INTERNECIVUM — Wojna wyniszczająca, wytępiająca

BELLUM LETALE — Wojna na śmierć

BELLUM NEC TIMENDUM NEC PROVOCANDUM — Nie trzeba bać się wojny ani jej

wywoływać

BELLUM ÓMNIUM CONTRA (IN) OMNES — Wojna wszystkich ze wszystkimi (T. Hobbes

Lewiatan I, 4)

BÉLUA MULTORUM EST CÁPITUM — Jest potworem o wielu głowach (przenośnie:

roznamiętniony tłum) (Horátius Epod. I, 1, 76)

BENE BONIS, MAŁE MALIS — Dobrze powinno dziać się dobrym, źle złym (Cícero De

natura deorum III, 32, 80)

BENE DE PÁTRIA MÉRITUS — Dobrze zasłużony ojczyźnie

BENÉDICO VOS IN NÓMINE PATRIS ET FILII ET SPÍRITUS SANCTI — Błogosławię was w

imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego

BENEDICTUS — Błogosławiony

BENE DIGNÓSCITUR, BENE CURATUR — Dobre rozpoznanie, dobre leczenie

BENE DOCET, QUI BENE DISTINGUIT — Dobrze uczy, kto dobrze rozdziela, rozgranicza

BENE EST — Dobrze jest

BENE EST, CUI DEUS ÓBTULIT PARVA, QUOD SATIS EST, MANU — Dobrze, kogo Bóg

oszczędnie obdarował tym. co wystarcza (Horátius Cármina III, 17)

BENEFÍCIA NON ABSTRUDUNTUR — Dobrodziejstw nie ukrywa się

BENEFÍCIA NON OBTRUDUNTUR — Dobrodziejstw nie narzuca się — Nie uszczęśliwia się

wbrew woli

BENEFÍCIUM ACCÍPERE LIBERTATEM EST VÉNDERE — Korzystać z dobrodziejstw to

sprzedawać własną wolność

BENEFÍCIUM DELIBERANDI — Czas przysługujący spadkobiercy do namysłu, czy

przyjmuje spadek

BENEFÍCIUM INVENTÁRII — Dobrodziejstwo inwentarza (odpowiedzialność

dziedziczącego do wysokości wartości spadku)

BENE ID TIBI VERTAT! — Na szczęście, na pomyślność!

BENE MERÉNTIBUS — Dobrze zasłużonym (order)

BENE MÉRITUS — Dobrze zasłużony

BENE MORI PRAESTAT QUAM TÚRPITER VÍVERE — Lepiej dobrze umrzeć niż haniebnie

żyć

BENE NATI — Dobrze urodzeni

BENE NATUS ET POSSESSIONATUS — Dobrze urodzony i posiadacz majątku ziemskiego

BENE OLET, QUI NON OLET — Dobrze pachnie, kto nie pachnie

BENE ORASSE EST BENE STUDUISSE — Dobra modlitwa to dobre dążenie, usiłowanie

BENE QUI LÁTUIT, BENE VIXIT — Dobrze żył, kto żył nieznany, na uboczu (Zasada

Epikurejska)

BENE TIBI! — Za twoje zdrowie!

BENE VALE! — Do widzenia!

BENE VERTAT! — Za pomyślność!

BENE VERTAT DEUS! — Oby Bóg obrócił to na dobre!

BENE VERTAT QUOD AGIS! — Oby na dobre wyszło to, co robisz!

BENE VOBIS! — Niech wam się dobrze powodzi!

BERNARDUS VALLES, MONTES BENEDICTUS AMABAT, ÓPPIDA FRANCISCUS, CÉLEBRES

IGNATIUS URBES — Bernard lubił doliny, Benedykt góry, miasta Franciszek, sławne stolice

Ignacy — Każdy ma swoje upodobania

BIBENDO IEIÚNIUM FRÁNGITUR — Piciem łamie się post

BÍBERE VENENUM IN AURO — Pić truciznę ze złotego puchara

BÍBLIA PÁUPERUM — Biblia ubogich, analfabetów, złożona tylko z rycin

BIBL. = BIBLIÓTHECA — Biblioteka

BIÉNNIUM — Dwulecie

BIS — Dwa razy — Powtórzyć

BIS DAT, QUI CITO DAT — Dwa razy daje, kto prędko daje (Publilius Syrus)

BIS PECCARE IN BELLO NON LICET — Nie należy dwa razy popełniać błędu na wojnie

BIS PÚERI SENES — Starcy to dwa razy dzieci

BIS REPETITA PLACENT — Dwa razy powtórzone podoba się (Horátius Ars. poetica

365)

BIS VINCIT, QUI SE VINCIT IN VICTÓRIA — Dwukrotnie zwycięża, kto panuje nad sobą w

zwycięstwie

BLANDAE MENDÁCIA LINGUAE — Kłamstwa schlebiającego, gładkiego języka

BONA FIDE — W dobrej wierze, w zaufaniu

BONA FIDES — Dobra wiara — Przeświadczenie o słuszności

BONA MOBÍLIA — Ruchomości

BONA PERITURA — Dobra zniszczalne — Dobra doczesne

BONA SI SUA NORINT — Gdyby oni choć znali swoje zalety

BONA VACÁNTIA — Dobra, których właściciel się nie zgłasza — Dobra bezpańskie

BONI ÓRDINIS — Dobrego porządku (komisje powołane w dawnej Polsce w celu

uporządkowania spraw miejskich)

BONIS ÁVIBUS — Pod pomyślnymi znakami, auspicjami

BONO ÁNIMO ES! — Bądź dobrej myśli! Nie kłopocz się!

BONUM COMMUNE — Dobro wspólne, powszechne

BONUM ESSE MELIUS EST QUAM DÍVITEM ESSE — Być dobrym to lepiej niż być bogatym

BONUM PUBLICUM — Dobro powszechne, ogólne

BONUM VINUM LAETÍFICAT COR HÓMINIS — Dobre wino raduje serce ludzkie (Biblia

Ecctesiastes XL, 20)

BONUS ÁNIMUS IN RE MAŁA DIMÍDIUM EST MALI — Dobra myśl w nieszczęściu — złego,

polowa (Publilius Syrus)

BONUS EVENTUS — Dobre, szczęśliwe zdarzenie (starorzymskie bóstwo urodzaju i

powodzenia)

BOS M LINGUA — Wół na języku — Pypeć na języku (nie ma odwagi mówić tego, co

myśli)

BRÁCCHIUM CIVILE — Ramię władzy cywilnej

BRACCHIUM SAECULARE — Ramię władzy doczesnej, świeckiej

BREVES ET INFÁUSTI PÓPULI ROMANI AMORES — Ludy małe i nieszczęśliwe to przedmiot

umiłowania Rzymian (Tácitus Annales II, 41)

BREVE TEMPUS AETATIS SATIS LONGUM EST AD BENE HONESTUMQUE VIVENDUM —

Krótki okres życia jest dostatecznie długi na to, aby żyć dobrze i uczciwie (Cícero)

BRÉVIBUS MOMENTIS SUMMA VERTI — W krótkiej chwili zmienia się wszystko

(Tácitus Annales V, 4)

BREVI MANU — Odręcznie — W skrócie — Stenograficznie

BREVIS ESSE LABORO, OBSCURUS FIO — Kiedy staram się być zwięzłym, staję się

niejasnym (Horátius Ars poëtica)

BRUTUM FULMEN — Nieszkodliwy piorun (Plinius Maior)

BULLARIUM — Zbiór bulli papieskich

C

CACATUM NON EST PICTUM — Nabazgrane to nie znaczy namalowane

CACOETHES LOQUENDI — Mania gadania

CACOETHES SCRIBENDI — Mania pisania — Grafomania

CADIT QUÁESTIO — Sprawa odpada, upada

CAECA INVÍDIA EST — Zawiść jest ślepa

CAECUS NON IÚDICAT DE COLORE — Ślepy nie wypowiada się na temat kolorów

CÁESAREM VEHIS CAESARISQUE FORTUNAM — Wieziesz Cezara i jego los (Plutarch

Caesar 38, 3)

CAESAR NON SUPRA GRAMMÁTICOS — Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków

(Cassius O Tyberiuszu 57, 17)

CAETERA DESIDERANTUR — CAETERA DESUNT

CAETERA DESUNT — Reszty brak

CALÁMITAS VIRTUTIS OCCÁSIO — Klęska jest okazją do cnoty (Séneca)

CÁLCULUS MINERVAE — Akt uniewinnienia przy równości głosów albo przy jednym

większości przeciw oskarżonemu

CÁLLIDA IUNCTURA — Pomysłowy związek, skojarzenie

CALUMNIARE AUDACTER, SEMPER ÁLIQUID HAERET — Obmawiaj śmiało, zawsze coś

przylgnie (do obmawianego)

CAMELUM VIDEBIS SALTANTEM — Zobaczysz tańczącego wielbłąda — Napatrzysz się

cudów — Nasłuchasz się bajek

CÁMERA LÚCIDA — Jasna komora

CÁMERA OBSCURA — Ciemnia

CAMPUS MÁRTIUS — Pole Marsowe

CAMPUS, UBI TROIA FUIT — Równina, gdzie była Troja (Vergílius Aeneis III, 11)

CANDIDA PAX HÓMINES, TRUX DECET IRA FERAS — Łagodny pokój przystoi ludziom,

gniewne szczekanie zwierzętom (Ovidius Ars amat. IV, 502)

CAND. REV. MIN. = CANDIDATUS REVERENDI MINISTERII — Kandydat do czcigodnego

urzędu duchownego

CANIS A CÓRIO NUNQUAM ABSTERRÉBITUR UNCTO — Nigdy nie odpędzisz psa od tłustej

skórki (Horátius)

CANIS CANINAM NON EST — Pies nie je psiego mięsa

CANIS FIDELIS — Wierny pies

CANIS MÓRTUUS NON MORDET — Zdechły pies nie kąsa

CANIS PECCATUM, SUS DEPENDIT — Zgrzeszył pies, świnię wieszają — Kowal zawinił,

Cygana powiesili

CANIS TÍMIDUS VEHEMÉNTIUS LATRAT QUAM MORDET — Pies tchórzliwy mocniej

szczeka, niż gryzie

CANTABIT VÁCUUS CORAM LATRONE VIATOR — Śpiewać będzie goły podróżny na widok

rozbójnika — Goły podróżny nie boi się rozbójnika (Iuvenalis Satirae VII, 27)

CANTATUR TOTO NOMEN IN ORBE MEUM — Świat cały sławi moje imię (Ovídius Ars

amat. II, 740)

CANTICUM — Religijna pieśń pochwalna

CÁPITIS DEMINUTIO — Ścięcie — Unicestwienie

CAPTÁTIO BENEVOLÉNTIAE — Zjednywanie sobie względów

CÁPUA HANNÍBALIS CANNAE —Kapua była dla Hannibala Kannarai

CAP. = CAPUT — Rozdział

CAPUT MÓRTUUM — Martwa głowa, bezwartościowe resztki

CAPUT MUNDI — Głowa (stolica) świata (Rzym)

CARA DEUM SÚBOLES, MAGNUM IOVIS INCREMENTUM — Drogie potomstwo bogów,

wielkie potomstwo Jowisza (Vergílius Ech IV, 40)

CARENT QUIA VATE SACRO — Ponieważ brak im świętego pieśniarza

CARERE PÁTRIA INTOLERÁBILE EST — Być pozbawionym ojczyzny to nie do zniesienia

(Séneca Consolatio ad Hehium VI, 2)

CARI RIXANTUR, RIXANTES CONCILIANTUR — Kochankowie się kłócą, a skłóceni godzą

— Kto się lubi, ten się czubi

CARI SUNT PARENTES, CARI LÍBERI, PROPINQUI, FAMILIARES, SED ÓMNIUM CARÍTATES

PATRIA UNA COMPLEXA EST — Drodzy są rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale miłość

wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna (Cícero)

CÁRITAS PATRIAE… ÓMNIUM OMNES CARITATES SUPÉRGREDI SOLET — Miłość ojczyzny

przewyższa zwykle wszelką inną miłość (I.Dlugossius Históriae Polonicae praefatio)

CARIUS EST CARUM, SI PRAEGUSTATUR AMARUM — Drogie jest jeszcze droższe, jeżeli

przedtem spróbuje się go z goryczą

CARMÍNIBUS VIVES SEMPER, HOMERE, TUIS — W pieśniach swoich zawsze będziesz żył,

Homerze

CARPE DIEM QUAM MÍNIMUM CRÉDULA PÓSTERO — Używaj żyda jak najmniej ufając

przyszłości (Horátius Cármina I, 11, 8)

CARPE VIAM ET SUSPECTUM PERFICE MUNUS — Idź i kończ podejrzane dzieło

(Vergílius Aen. VI, 629)

CARPENT TUA POMA NEPOTES — Wnuki twoje zbiorą owoc twej pracy (Vergílius Ecl.

IX, 50)

CARPITE FLOREM, QUI NISI CARPTUS ERIT, TÚRPITER IPSE CADET — Zrywajcie kwiaty,

ponieważ gdy nie będą zerwane, same nędznie zwiędną (Ovídius Ars om. III, 80)

CARTHÁGINI IAM NON EGO NÚNTIOS MITTAM SUPERBOS — Już nie ja wyślę do Kartaginy

dumne poselstwo (Słowa Hannibala po bitwie nad Metaurem i jego klęsce) (Horátius

Cármina IV, 4)

CARUM EST, QUOD RARUM EST — Drogie jest to, co rzadkie

CASCUS CASCAM DUCIT (IN MATRIMÓNIUM) — Stary ciągnie starkę do małżeństwa

CASUS BELLI — Przypadek stanowiący formalny powód do wypowiedzenia wojny

CASUS CONSCIÉNTIAE — Konflikt z sumieniem

CASUS FÓEDERIS — Przypadek, w którym państwa na mocy układu są obowiązane do

wspólnego działania

CASUS RECTUS — Przypadek (gramatyczny) niezależny (nominativus, vocativus)

CASUS OBLIQUUS — Przypadek zależny (genetivus, dativus, accusativus, ablativus)

CASUS UBIQUE VALET — Przypadek wszędzie ma znaczenie (Ovídius Ars am. III, 425)

CASUM SENTIT DÓMINUS — Skutki wypadku (spowodowanego przez służbę) ponosi pan

CATTUS AMAT PISCES, SED NON VULT CRURA MADERE — Kot jadłby ryby, ale nie chce

ogona maczać

CATULI MURUEGIO GÁUDENT — Koty cieszą się na polowanie na myszy — Natura

ciągnie wilka do lasu

CÁUSA SINE QUA NON — Przyczyna niezbędna, konieczna

CAVE AB HÓMINE UNIUS LIBRI — Wystrzegaj się; człowieka jednej książki,

jednostronnego

CAVEANT CÓNSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PÚBLICA CÁPIAT — Niechaj konsulowie

czuwają, aby rzeczpospolita nie poniosła uszczerbku (ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem)

CÁVEAT ACTOR! — Niechaj sprawca ma się na baczności!..

CÁVEAT EMPTOR! — Niech kupujący ma się na baczności!

CAVE CANEM! — Strzeż się psa! (Petrónius Satyricón 29, 1)

CAVE ME. DÓMLNE, AB AMJCO. AB INIMICO VERO ME IPSE CAVEBO — Strzeż mnie,

Boże, od przyjaciół, od nieprzyjaciół sam się obronię

CAVE, NE CADAS — Uważaj, abyś nie upadł

CAVE, QUID DICAS, QUANDO ET CUI — Pilnuj się, co mówisz, komu i kiedy

CAVE TIBI A CANE MUTO ET AQUA SILENTE — strzeż się psa milczącego i spokojnej wody

CAVE TURPE QUICQUAM LÁNGUIDUM, NON VIRILE — Wystrzegaj się rzeczy haniebnych,

słabości niemęskich (Cícero Tusc. disput. II, 22)

CAYENDO TOTUS — Dzięki ostrożności bezpieczny

CAVERE AUT CARERE — Wystrzegać się albo obywać się

CAVERE DECET, TIMERE NON DECET — Przystoi być ostrożnym, nie przystoi lękać się

CEDANT ARMA TOGAE! — Niechaj oręż ustąpi przed togą! — Niechaj władza wojskowa

ustąpi przed cywilną — Niech nastanie pokój (Cícero De off. I, 22)

CEDE REPUGNANTI; CEDENDO VICTOR ABIBIS — Ustępuj przed opierającą się, odejdziesz

jako zwycięzca (Ovídius Ars am. II, 197)

CEDENDUM MULTITÚDINI — Trzeba ustępować przed masą, przewagą

CEDO MAIORI — Ustępuję przed większym, godniejszym

CÉNSEO PRO MAGNO PRÓPRIIS CONSÍDERE TECTIS — Rzecz to wielka mieszkać pod

własnym dachem

CENSOR MORUM — Cenzor moralności

CENTUM — Sto

CERTA TIBI A NOBIS DABITUR MENSURA BIBENDI: OFFÍCIUM PRAESTENT MENSQUE

PEDESQUE SUUM — Zezwolimy ci na określoną miarę picia, aby umysł i nogi spełniały swoją

rolę (Ovídius Ars am. I, 588)

CERTUM EST, QUIA IMPOSSÍBILE EST — Pewne, gdyż niemożliwe — Jest prawdziwe,

ponieważ jest niemożliwe (Tertullianus Apologeticus)

CESSANTE CAUSA CESSAT EFFECTUS — Gdy znika przyczyna, znika jej skutek

CÉTERA DESUNT (DESIDERANTUR) — Reszty brak

CÉTERIS PARIBUS — Przy pozostałych warunkach równych — Przy tych samych

okolicznościach

CÉTERUM CÉNSEO CARTHÁGINEM ESSE DELENDAM — Zresztą sądzę, że Kartagina

powinna być zburzona (Plutarch — słowa Katona Starszego— Cato Maior,

Marcus Cato, 27, 1)

CHARTA NON ERUBESCIT — Papier nie rumieni się (ze wstydu) — Papier jest cierpliwy

CIBI CONDIMENTUM EST FAMES — Przyprawą potrawy jest głód — Głód jest najlepszym

kucharzem (Cícero)

CICER CUM CÁULE — Groch z kapustą (Tuwim)

CÍNGULUM VÉNERIS — Przepaska Wenery

CIRC. = CIRCA albo CIRCITER — Około, mniej więcej

CIRCA SATIETATEM — Nie do przesytu, w miarę

CIRCÚITUS VERBORUM — Omówienie

CÍRCULUS IN PROBANDO — Użycie konkluzji jako argumentu

CÍRCULUS IN DEFINIENDO — Błędne koło w sformułowaniu definicji (Błąd polega na

określeniu jakiegoś terminu przez ten sam termin)

CÍRCULUS IN DEMONSTRANDO — Błędne koło w dowodzeniu (Dowód zawierający w

przesłankach twierdzenia, których ma się właśnie dowieść)

CÍRCULUS VITIOSUS — Błędne koło—Błędne rozumowanie — Sytuacja bez wyjścia

CITO — Szybko, pilnie (na recepcie)

CITÍSSIME — Niezwłocznie, jak najprędzej

C, CIVE. = CIVES, CIRCITER — Obywatele — Około

CIVES LEGES INCÍPIUNT NEGLÉGERE, UT PLANE SINE ULLO DÓMINO SINT — Obywatele

zaczynają całkowicie lekceważyć prawa, aby być zupełnie bez pana

CIVIS ROMANUS SUM — Jestem obywatelem rzymskim (tymi słowami obywatel rzymski

uchylał się od sądu za granicą państwa (Cícero In Verrem 5, 57, 147)

CIVTAS DEI — Państwo Boże

CLAM, VI AUT PRÉCARIO — Skrycie, gwałtem albo prośbą

CLARA INTERVALLA — Chwile przytomności (u chorych umysłowo)

CLARA PACTA CLAROS FACIUNT AMICOS — Jasne układy stwarzają dobrych przyjaciół

CLARA VOCE — Jasnym, czystym głosem

CLARUM ET VENERÁBILE NOMEN — Sławne i czcigodne imię

CLÁUDE OS, ÁPERI ÓCULOS — Zamknij usta, otwórz oczy

CLÁUDITE IAM RIVOS, PÚERI, SAT PRATA BIBERUNT — Zamknijcie już strumienie,

niewolnicy: już łąki napiły się dostatecznie (Vergílius Eclogae III)

CLÁUSULA REBUS SIC STANTIBUS — Zastrzeżenie, że układ obowiązuje tak długo, jak

długo nie zmienią się warunki

CLAVO CLAVUM EICIENDUM — Gwóźdź trzeba wybić gwoździem — Klin klinem

(Cícero Twe. disput. IV, 35)

CLAVUS CLAVO PÉLLITUR — Gwóźdź wybija się gwoździem — Klin klinem

CLÉRICUS APPLÁUDIT, CUM PULSUM FÚNERIS AUDIT — Ksiądz klaszcze w dłonie, gdy

słyszy pogrzebowy dzwon

CLÉRICUS IN CELLA GÁUDET VENIENTE PUELLA — Ksiądz w celi cieszy się, gdy przyjdzie

dziewczyna

CLÉRICUS UXOREM QUI DUCIT, PÉRDIT HONOREM; AMITTIT FLOREM PROPTER MULIERIS

AMOREM — Ksiądz, który się żeni, traci godność; dla miłości kobiety pozbywa się kwiecia

(niewinności)

CODEX ÁUREUS — Rękopis pisany złotem albo w złotej oprawie

CODICILLUM — Mały kodeks — Notatnik

COELEBS, QUID AGAM? — Co mam robić, biedny kawaler?

COELI ENARRANT GLORIAM DEI — Niebiosa głoszą chwałę Boga (Psalm XVIII, 2)

COELO TONANTEM CREDÍDIMUS IOVEM REGNARE — Uznajemy potęgę Jowisza, gdy

grzmi (Horátius Cármina III, 5, 1)

COELUM IPSUM PÉTIMUS STULTÍTIA — Głupota nasza sięga nieba (Horátius Cárm. I,

4)

COELUM, NON ÁNIMUM MUTANT, QUI TRANS MARE CURRUNT — Ci, którzy płyną za

morze, zmieniają tylko klimat, nie usposobienie (Horátius)

COENA DÓMINI — Wieczerza Pańska

COENA MIHI ERIS SEU IURE SEU INIÚRIA — Zjem cię zgodnie z prawem lub łamiąc prawo

(bezprawnie)

COGITATIONIS POENAM NEMO PÁTITUR — Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje

myśli (Ulpianus Ad edictum 3)

COGITEMUS CORPUS ESSE MORTALE — Pomyślmy, że ciało jest śmiertelne

CÓGITO, ERGO SUM — Myślę, więc jestem (Descartes Les principes de la philosophie

1, 7, 10)

COGNATA VOCÁBULA — Słowa odpowiadają rzeczom

COINCIDÉNTIA OPPOSITORUM — Zbieg przeciwieństw w pierwotnej jedności

CÓITUS INTERRUPTUS — Przerywany stosunek płciowy

COLLECTANEA — Pisma, ustępy zebrane z rozmaitych autorów

COLLÉGIUM PUBLICUM — Uniwersytet, wykłady publiczne

CÓMIBUS EST ÓCULIS ALLICIENDUS AMOR — Miłość zdobywa się słodkim spojrzeniem

(Ovídius Ars am. III, 510)

CÓMITAS GÉNTIUM — Grzeczność zwyczajowa — Ogół zwyczajów obowiązujących w

stosunkad międzynarodowych

CÓMITAS INTER GENTES — Uprzejmość, grzeczność! między narodami

COMMÓTIO CERÉBRI — Wstrząs mózgu

COMMUNE BONUM — Dobro powszechne

COMMÚNIBUS ANNIS — Przeciętnie rocznie

COMMUNI CONSENSU — Za zgodą powszechną

COMMUNI FIT VÍTIO NATURAE, UT INVISITATIS ATQUE INCÓGNITIS MAGIS CONFIDAMUS

VEHEMENTIUSQUE EXTERREAMUR — Powszechna wada natury powoduje, że nigdy nie

widzianemu i nie znanemu ufamy więcej i że budzi ono w nas strach (Caesar De bello civili

II, 4)

COMMUNIS CONSENSUS GÉNTIUM — Powszechne przekonanie ludzkie

COMMUNIS ERROR FACIT IUS — Wspólny błąd tworzy prawo

COMMUNIS OPÍNIO — Sąd powszechny — Opinia powszechna

COMPARÁTIO NON EST RÁTIO — Porównanie nie jest dowodem

COMPELLE INTRARE — Zmuś do wejścia

COMPESCE MENTEM — Opanuj się (Horátius)

COMPOS MENTIS — Będący przy zdrowych zmysłach (Tácitus Annales 15, 76)

COMPOS SUI — Pan siebie

CÓMPOTEM ESSE, NE QUID FRAUDIS STUPRIVE FEROCIA PARET — Panować nad sobą, by

nieopanowanie nie spowodowało jakiegoś oszustwa i sromoty (Appius Claudius

Caecus)

CONCEDO — Robię ustępstwo, przypuśćmy

CONCÉPTIO IMMACULATA — Poczęcie niepokalane

CONCÓRDIA CÍVIUM MURUS ÚRBIUM — Zgoda obywateli to mur obronny miast

CONCÓRDIA DISCORS — Niezgodna zgoda (Horátius Epistolae I, 12, 19)

CONCÓRDIA DOMI, FORIS PAX — Zgoda w kraju, pokój poza granicami

CONCÓRDIA RES PARVAE CRESCUNT, DISCÓRDIA VEL MÁXIMAE DILABANTUR — Zgodą

rosną małe sprawy, niezgodą choćby największe upadają — Zgoda buduje, niezgoda rujnuje

(Sallustius)

CONDÍTIO SINE QUA NON — Warunek nieodzowny

CONDIT REGNA LABOR — Trud buduje królestwa (Sarbiewski Oda 23)

CF = CONFER — Porównaj, zestaw

CONFÉSSIO AUGUSTANA — Wyznanie augsburskie

CONFÉSSIO EST REGINA PROBATIONUM — Przyznanie się do winy jest królową dowodów

;

CONFÍTEOR — Przyznaję się, wyznaję

CÓNIUGIS EST PARCAE CONCLAVE FREQUENTER ADIRE — Zapobiegliwa małżonka często

odwiedza kurnik — Dobra gospodyni ma pełno w skrzyni

CONIÚGIUM SINE PROLE EST QUASI DIES SINE SOLE — Małżeństwo bez dzieci jest jak

dzień bez słońca

CONIÚNCTIS VÍRIBUS — Wspólnymi siłami

CONQUIESCAT IN PACE! — Niechaj spoczywa w spokoju!

CÓNSCIA MENS RECTI FAMAE MENDÁCIA RIDET — Umysł świadomy słuszności śmieje się

z kłamstw opinii

CONSCIÉNTIA BENE ACTAE VITAE MULTORUMQUE BENE FACTORUM MEMÓRIA IUCUNDA

EST — Świadomość dobrze przeżytego życia i pamięć o wielu dobrych czynach jest

przyjemna

CONSCIÉNTIA FACTI SATIS EST — Świadectwo faktu wystarczy (Tácitus Annales II, 22)

CONSCIÉNTIA MILLE TESTES — Sumienie to tysiąc świadków

CONSECÚTIO TÉMPORUM — Następstwo czasów

CONSENSU ÓMNIUM — Za zgodą wszystkich

CONSENSUS FACIT LEGEM — Zgoda tworzy prawo

CONSENSUS FACIT NÚPTIAS (MATRIMÓNIUM) — Do zawarcia małżeństwa potrzebna jest

zgoda

CÓNSERIT UNUS AGRUM, SED FRUGES DÉMETIT ALTER — Jeden obsiewa pole, a inny

zbiera

CONSÍLIO ET ÁNIMO — Rozwagą i męstwem

CONSÍLIO ET PRUDÉNTIA — Rozwagą i przewidywaniem

CONSÍLIUM ABEUNDI — Rada usunięcia się, wycofania

CONSTÁNTIA ET VIRTUTE — Wytrwałością i cnotą

CONSTANTIS EST NULLO CASU PERTURBARI NEQUE AUT SPE, AUT MĘTU DE SUSCEPTA

SENTÉNTIAL DETERRERI — Człowiek stanowczy nie przejmuje się żadnym przypadkiem i nie

odstępuje od powziętego zamiaru ani pod wpływem strachu, ani obawy

CONSUETUDINIS MAGNA VIS EST — Wielka jest siła przyzwyczajenia (Cícero Tusc.

disp. II, 17)

CONSUETUDO EST ALTERA NATURA — Przyzwyczajenie to druga natura (Cícero De

finibus 5, 25, 74)

CONSUETUDO LABORUM PERPESSIONEM DOLORUM ÉFFICIT FACILIOREM —

Przyzwyczajenie do trudu sprawia, że łatwiej znosimy cierpienia (Cícero Tusc. disp. II, 14)

CONSUETUDO PRO LEGE SERVATUR — Zwyczaj jest traktowany jako prawo

CÓNSULE CÍCERONE — Za konsulatu Cycerona

CONSUMMATUM EST — Dokonało się (Ewangelia wg św. Jana XIX, 30)

CONTEMNENDAE RES HUMANAE SUNT, NEGLEGENDA MORS, PATÍBILES ET DOLORES ET

LABORES PUTANDI — Lekceważyć należy sprawy ludzkie, lekceważyć śmierć, uważać

cierpienia i trudy za rzeczy do zniesienia

CONTEMPTA FAMA CONTEMNI VIRTUTES — Wzgardzona sława to wzgardzone cnoty

(Tácitus Annales IV, 18)

CONTENTUS ABUNDAT — Zadowolony ma za wszystkiego dość

CONTENTUM SUIS REBUS ESSE MÁXIMAE DIVÍTIAE — Być zadowolonym ze swego

położeni; to największe bogactwo

CONTÍNUA MESSE SENESCIT AGER — Ciągłe Żniwo wyjaławia pole (Ovídius Ars am.

II, 82)

CONTIO AD CLERUM — Przemówienie do kleru

CONTRA BONOS MORES — Przeciwko dobrym obyczajom

CONTRADÍCTIO IN ADIECTO — Sprzeczność w przy—dawce (połączenie dwóch pojęć,

które wzajemnie się wykluczają)

CONTRADÍCTIO IN TERMINIS — Sprzeczność w zestawieniu terminów, określeń

CONTRA LEGEM — Wbrew prawu

CONTRA LUCRUM NIL VALERE CÁNDIDUM PÁUPERIS INGENIUM — W zestawieniu z

zyskiem nie ma znaczenia szczery charakter ubogiego (Horátius Epod. XI)

CONTRA PRINCÍPIA NEGANTEM NON EST DISPUTANDUM — Z odrzucającym zasady nie

należy dyskutować

CONTRA SPEM SPERO — Wbrew nadziei mam nadzieję

CONTRA VERBOSOS NOLI CONTÉNDERE VERBIS: SERMO DATUR CUNCTIS, ÁNIMI

SAPIÉNTIA PÁUCIS — Z gadułami nie prowadź sporów słownych: z mowy korzystają

wszyscy, ale rozum nie jest wszystkich udziałem

CONTRA VIM MORTIS NON CRESCIT SÁLVIA IN HORTIS — Nie ma takiej szałwii (ziela) w

ogrodzie, która zmogłaby śmierć

CONTRA VIM MORTIS NON EST MEDICAMEN IN HORTIS — Przeciwko mocy śmierci nie ma

ziół w ogrodach

CONTRA VIM NON VALET IUS — Prawo jest bezsilne wobec przemocy — Siła przed

prawem

CONTRÁRIA CONTRÁRIIS CURANTUR — Przeciwne leczymy przeciwnym (Zasada

lecznictwa od Hippokratesa)

CONTRÁRIA SIMUL ESSE NON POSSUNT — Przeciwieństwa nie mogą być w zgodzie

CONTRÁRIA SUNT COMPLEMENTA — Przeciwieństwa uzupełniają się (Niels Bohr)

CONTRARIORUM CONTRÁRIA SUNT CONSEQUENTIA — Skutkiem przeciwieństwa jest

przeciwieństwo (Cícero Tusc. disp. V, 17)

CÓNVENIT DIMICARE PRO LÉGIBUS, PRO LIBERTATE, PRO PÁTRIA — Przystoi walczyć w

obronie praw, wolności, ojczyzny (Cícero Tusc. disp. IV, 19)

CONVÉNTIO EST LEX — Co uzgodnione, ma siłę prawa

CONVÉNTIO OMNIS INTELLÉGITUR REBUS SIC STÁNTIBUS — Każda umowa ma moc, o ile

okoliczności, przy których była zawarta, nie uległy zmianie

CONVIVA NON MULTI CIBI SUM — Kiepski ze mnie towarzysz do jadła, do stołu

CÓPIA INDÍCIUM SAEPE MORATA MEUM EST — Obfitość zjawisk często hamowała mój

sąd (Ovídius Ars am. I, 98)

CÓPIA VERBORUM — Mnogość słów

CORAM DOMINO ET REGE — Wobec pana i króla

CORAM NOBIS — W naszej obecności

CORAM PÓPULO — Wobec ludu, publicznie

CORDE VIRIS OPUS EST MAGNO — Mężom trzeba wielkiego serca

CORNIX CORNICI NUNQUAM CÓNFODIT OCELLUM — Kruk krukowi oka nie wykolę

CORPUS DELICTI — Dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie

CORPUS IURIS — Zbiór praw

CORPUS IURIS CANÓNICI — Zbiór praw kanonicznych

CORPUS IURIS CIVILIS — Kodeks cywilny znany jako kodeks Justyniana, zbiór praw

rzymskich

CORPUS LÚTEUM — Żółtko, męski hormon płciowy

CORPUS VILE — Ciało pospolite, przedmiot eksperymentu

CORR. CORR. IMPR. = CORRECTIS CORRIGENDIS IMPRIMATUR — Wolno drukować po

przeprowadzeniu koniecznych poprawek

CORRELATA SIMUL STANT, SIMUL CADUNT — Korelaty razem istnieją, razem upadają

CORRÚPTIO ÓPTIMI PESSIMA — Przekupienie najlepszego jest szczytem zła

CORRÚPTISSIMA RES PÚBLICA PLÚRIMAE LEGES — Najwięcej praw w skorumpowanym

państwie (Tácitus Annales III, 27)

CORVI MALI MALUM OVUM — Złego kruka złe jajo — Jaki ojciec, taki syn

CORVUS ÓCULUM CORVI NON ÉRUET — Kruk krukowi oka nie wykolę

COS. = CONSUL, CONSULE — Konsul — Za konsulatu

COSS. = CONSULES, CONSULIBUS — Konsulowie — Za konsulatu konsulów

CRAMBE REPETITA — Częste powtarzanie (właściwie: odgrzewana kapusta)

CRAS, CRAS ET SEMPER CRAS ET SIC DILÁBITUR AETAS — Jutro, jutro i zawsze jutro, i tak

trwoni się życie

CREDAT POSTERITAS! — Niechaj uwierzy potomność! (M.Mochnacki Niektóre uwagi

nad poezją romantyczną)

CREDITE, PÓSTERI! — Wierzajcie, potomni! (Horátius Cármina II, 19, 2)

CREDO — Wierzę — Wyznanie wiary — Podstawa światopoglądu

CREDO, QUIA ABSURDUM — Wierzę, bo to niedorzeczność (nie da się wyrozumować)

(Tertullianus De carne Christi 5)

CREDO, UT INTÉLLEGAM — Wierzę, aby zrozumieć (Anzelm z Canterbury 71, 28)

CRÉDULA VITAM SEMPER FAVET AC MÉLIUS CRAS FORE SEMPER AIT — Ufna zawsze

pochwala życie i mówi, że jutro będzie lepiej

CRESCENTEM SÉQUITUR CURA PECÚNIAM MAIORUMQUE FAMES — Za rosnącym

pieniądzem idzie troska i głód większego (Horátius Cármina III, 16)

CRESCIT AMOR NUMMI, QUANTUM IPSA PECÚNIA CRESCIT — Rośnie miłość do grosza, o

ile rośnie i sam pieniądz (Iuvenalis)

CRESCIT (EUNDO) FAMA — Plotka rozrasta się po drodze (Vergílius, Aeneis IV)

CRÉSCITE ET MULTIPLICÁMINI — Rośnijcie i rozmnażajcie się (Genesis I, 28)

CRIMEN GRAVE NON POTEST NON ESSE PUNÍBILE — Ciężkie przestępstwo nie może

uchodzić bezkarnie

CRIMEN LAESAE MAIESTATIS — Zbrodnia obrazy majestatu

CRÍMINE AB UNO DISCE OMNES — Po tej jednej zbrodni poznasz wszystkich (Vergílius

Aeneis II, 65)

CRISPI CAPILLI, CRISPI SENSUS — Wijące się włosy, zawiły umysł

CRISTAE NON FÁCIENT VIRUM — Pióropusz na hełmie nie zrobi męża (Sarbiewski

Oda IX)

CROCODILINIS PROSÉQUITUR LÁCRIMIS — Płacze krokodylimi łzami

CRUX CRITICORUM — Zagadka dla krytyków (Cícero Pro Milone 12)

CRUX INTÉRPRETUM — Krzyż tłumacza — Miejsce trudne do wyjaśnienia

CRUX MEA, LUX MEA — Krzyż mój, radość moja

CUCULLUS NON FACIT MÓNACHUM — Kaptur (habit) nie czyni mnicha

CUI BONO (FUERIT)? — Po co? — Na czyją korzyść? (Cícero Pro Milone 12)

CUÍLIBET FATUO PLACET SUA CLAVA — Każdemu głupcowi podoba się jego pałka —

Głupiec nie dobiera kija (argumentu)

CUÍLIBET IN ARTE SUA CREDENDUM — Każdemu należy wierzyć w sprawach jego

rzemiosła

CUI PLACET ALTERIUS, SUA NIMIRUM EST ÓDIO SORS — Komu podoba się los innego, nie

dziwne, że nienawistny własny (Horátius)

CUI PRODEST? — Na czyją korzyść? — Dla czyjej wygody?

CUI PRODEST SCELUS, IS FECIT — Ten popełnił zbrodnię, komu przynosi korzyść

(Séneca, Medea 503)

CUIQUE SUUM — Każdemu, co należy

CUIUS EST SOLUM, EIUS EST USQUE AD COELUM (AD SÍDERA, AD INFINITUM) — Czyja jest

ziemia, tego władza nad nią sięga aż do nieba (gwiazd, w nieskończoność)

CUIUS PANIS EST, PANIS DATUR — Kto ma chleb, temu jeszcze dają — Bogatemu diabeł

dziecko kołysze

CUIUS PERÍCULUM, EIUS CÓMMODUM — Kto się? naraża, ten czerpie i korzyść

CUIUS REGIO, EIUS RELÍGIO — Czyj kraj, tego religia — Władca określa wyznanie

poddanych

CUIUSVIS HÓMINIS EST ERRARE, NULLIUS NISI: INSIPIENTIS IN ERRORE PERSEVERARE —

Każdy;

człowiek może się mylić, ale tylko głupiec trwa w błędzie

CUIVIS ACCÍDERE POTEST, QUOD CUIQUAM — Każdemu może się zdarzyć to, co innemu

CULPA LEVIS — Mała wina

CULPAM POENA PREMIT COMES — Winie depcze po piętach kara (Horátius Cármina

IV, 5)

CÚLTURA ÁNIMI PHILOSÓPHIA EST — Filozofia jest uprawą ducha (Cicer o Tusc. disp. II,

5)

CUM — Z — Razem

CUM AD NATURAM EXÍMIAM ET ILLUSTREM ACCESSIT RATIO QUAEDAM

CONFORMATIOQUE DOC—TRINAE, TUM ILLUD NESCIO QUID PRAECLARUM AC SINGULARE

EXÍSTERE — Gdy z naturą niezwykłą i wybitną połączy się jakieś wykształcenie naukowe,

wówczas zwykle powstaje coś wspaniałego i osobliwego (Cícero Pro Archia poeta 7)

CUM BENEFÍCIO INVENTARII — Z dobrodziejstwem inwentarza

CUM BONO BONUS ERIS — Z dobrym, prawym będziesz dobry (W. Kochowski)

CUM BORIS, GAIS, GRANICIEBUS ET COLÓNIIS — Z borami, gajami, granicami i osadami

(makaroniczna dawna formuła prawna)

CUM DÓMINO CERASUM — RES EST MAŁA — MANDERE SERVUM — Gdy niewolnik

spożywa razem z panem wiśnie — zła to rzecz

CUM EXÍMIA LAUDE — Z najwyższą pochwałą

CUM FIGURIS — Z ilustracjami

CUM FINIS EST LÍCITUS, ETIAM MEDIA SUNT LÍCITA — Gdy cel godziwy, godziwe są i

środki — Cel uświęca środki

CUM GRANO SALIS — Z ziarnkiem soli, odrobiną rezerwy, ironią, z zastrzeżeniem (coś

rozumieć) (Plinius Maior Historia naturalis 23, 8)

CUM INFÁMIA — Haniebnie

CUM LARVIS LUCTARI NON DEBET — Nie trzeba walczyć z martwymi — Zostaw umarłych

w spokoju!

CUM LAUDE — Chwalebnie

CUM MULTIS ÁLIIS — Z wielu innymi rzeczami, sprawami

CUM NOTIS VARIORUM SCRIPTORUM — Z uwagami rozmaitych autorów

CUM ÓMNIBUS PACEM, ADVERSUS VÍTIA BELLUM — Ze wszystkimi pokój, z występkami

wojna

CUM PRINCÍPIA NEGANTE NON EST DISPUTANDUM — Z odrzucającym zasady nie należy

dyskutować

CUM PRIVILÉGIO — Na mocy przywileju

CUM QETIESCUNT, PROBANT — Gdy zachowują spokój, godzą się (Cícero In Catilinam

I, 21)

CUM SALE PANIS LATRANTEM STÓMACHUM BENE LÉNIET — Gdy żołądek (szczeka)

skręca się z głodu, ulgę przyniesie posolony chleb (Horátius)

CUM SERVO NEQUAM PALMA DATUR, ÁCCIPIT ULNAM — Gdy nicponiowi niewolnikowi

dasz dłoń, chwyta całe ramię — Dano mu mały palec, a on pod pachę sięga

CUM SOLITUDO ET VITA SINE AMICIS INSIDIARUM, ET METUS PLENA SIT, RÁTIO IPSA

MONET AMICITIAS COMPARARE — Skoro samotność i życie bez przyjaciół jest pełne

zasadzek i strachu, sam rozsądek doradza zawiązywanie przyjaźni

CUM TACENT, CLAMANT — Milcząc wołają — Milczenie bywa wymowniejsze od mowy

(Cícero In Catilinam I, 8)

C. T. = CUM TEMPORE — Z (dopuszczalnym) czasem spóźnienia się

CUNCTA MORTÁLIUM INCERTA — Nic pewnego w sprawach ludzkich (Tácitus Annales

I, 72)

CURA DABIT FÁCIEM, FÁCIES NEGLECTA PERIBIT — Dbałość upiększy waszą twarz,

zaniedbanie zniszczy (Ovídius Ars am. II, 105)

CURA FUGIT MULTO DILUITURQUE MERO — Troska znika i rozpuszcza się w winie

(Ovídius Ars am. I, 239)

CURANTES IURA IUVANT — Prawo sprzyja tym, którzy o nie dbają

CURA POSTÉRIOR — Kłopot w przyszłości, późniejszy, mniej ważny

CURAE SUA CUIQUE VOLUPTAS — Każdy myśli tylko o własnej przyjemności (Ovídius

Ars am. I, 74)

CURAM METUMQUE IUVAT DULCI LYAEO SÓLVERE — Miło jest rozpuścić troski i strachy

w słodkim Bachusa napoju (Horátius Epodon IX)

CURAS QUIS NESCIT IN ÁULA ESSE, QUOT IN STÝGIIS PÁLLIDA MONSTRA LOCIS — Któż

nie wie, że tyle ma się trosk przebywając na dworze pańskim, ile w krainach styksowych jest

bladych potworów (K. Janicki Cárm. et epigr. I)

CUREMUS CUTÍCULAM! — Dbajmy o własną skórę!

CURIAS SÍMULANT, BACCHANÁLIA VIVUNT — Udają pracę publiczną, a prowadzą

rozpustny tryb życia (Iuvenalis II, 3)

CURIOSA FELÍCITAS — Szczęście jako rezultat wielu kłopotów

CURRENTE CÁLAMO — Pisać szybko i bez namysłu (biegle)

CURRÍCULUM VITAE — Przebieg życia — Życiorys

CURSUS HONORUM — Kolejność piastowania wyższych urzędów w Rzymie

CURSUS NATURAE EST UNIFORMIS — Natura tworzy gatunki, indywidua jednolite,

podobne do siebie

CYTHEREA IUBET SUA SACRA TACERI — Wenus każe w tajemnicy trzymać sekrety swego

kultu (Ovídius Ars am. II, 607)

D

DÁEMONI ÉTIAM VERA DICENTI NON EST CREDENDUM — Diabłu, nawet gdy mówi

prawdę, nie należy wierzyć (Św. Chryzostom)

DAEMON LANGUEBAT, MÓNACHUS BONUS ESSE VOLEBAT; POSTQUAM CONVÁLUIT,

MÁNUIT, UT ANTE FUIT — Gdy diabeł niedomagał, chciał stać się poczciwym mnichem, ale

gdy ozdrowiał, został, czym był poprzednio — Gdy się diabeł zestarzeje, chce zostać

mnichem

DA LOCUM MELIÓRIBUS! — Ustąp miejsca lepszym (od ciebie), dla tego, co lepsze w

tobie!

DA MIHI FACTUM, DABO TIBI IUS — Udowodnij fakt, a przyznam ci prawo, wymierzę

sprawiedliwość

DA MIHI VIRTUTEM CONTRA HOSTES TUOS — Użycz mi męstwa przeciw wrogom twoim

DA RÉQUIEM: REQUIETUS AGER BENE CRÉDITA REDDIT — Daj wypocząć; wypoczęte pole

z zyskiem oddaje to, co mu powierzono (Ovídius)

DAMNANT, QUOD NON INTÉLLIGUNT — Potępiają to, czego nie rozumieją

DAMNATUR — Potępia się (formuła cenzury zabraniającej druku)

DAMNOSA HERÉDITAS — Uciążliwy spadek

DAMNUM ABSQUE INIÚRIA — Scheda bez prawnie uzasadnionej krzywdy

DARE EST DOCERE RÉDDERE — Dawać znaczy uczyć zwracać

DATA ET ACCEPTA — Wydatki i dochody

DAT BENE, DAT MULTUM, QUI DAT CUM MÚNERE VULTUM — Daje dobrze, daje dużo, kto

daje z podarkiem uśmiech

DAT CENSUS HONOREM — Majątek daje zaszczyty

DDD = DAT, DICAT, DEDIT — Daje, poświęca, dał

DAT VENIAM CORVIS, VEXAT CENSURA COLUMBAS — Cenzura wybacza krukom, a gnębi

gołębie (Iuvenalis Satirae II, 63)

DATE ÓBOLUM BELISÁRIO — Dajcie obola, pomóżcie temu, kogo los zgnębił

DAVUS SUM, NON ÓEDIPUS — Jestem Dawus, nie Edyp — Jestem pospolitym

człowiekiem, nie królem — Nie potrafię rozwiązywać zagadek jak Edyp (Teréntius

Andria I, 2, 24)

DE AUDITU — Na podstawie zasłyszanego

DEBELLARE SUPKRBOS — Patrz: PÁRCERE SUBIECTIS etc.

DEBEMUS MORTI NOS NÓSTRAQUE — Jesteśmy skazani na śmierć i my, i wszystko, co

nasze (Horátius Ars poet. 68)

DEBES, ERGO POTES — Winieneś, a więc możesz

DEBITA IUSTÍTIAE — Obowiązki sprawiedliwości

DECET CARIOREM ESSE PÁTRIA NOBIS QUAM NOSMET IPSOS — Przystoi, aby ojczyzna

droższa nam była niż my sami sobie

DÉCIES REPETITA PLACEBUNT — Powtórz dziesięć razy, a spodoba się (Horátius Ars

poët. 365)

DECÍPIMUR SPÉCIE RECTI — Zwodzą nas pozory prawdy (Horátius Ars poet. 25)

DE COELO IN COENUM — Z nieba w błoto

DE CÓMMODO ET INCÓMMODO — O wygodzie i niewygodzie

DECORUM AB HONESTO NON POTEST SEPARARI — Zaszczytu nie można oddzielać od

szlachetności!

DE CUIUS SUCCESSIONE ÁGITUR — Ten, o którego; spadek chodzi

DE DATO — Od dnia wystawienia dokumentu

DE DIE IN DIEM — Z dnia na dzień

DEDISCIT ÁNIMUS SERO, QUOD DÍDICIT DIU — Późno zapomina się to, czego uczyło się

długo

DE DUOBUS MALIS MINUS EST SEMPER ELIGENDUM — Z dwojga złego należy wybierać

mniejsze

DE FACTO — W istocie — W rzeczywistości

DEFENSOR PÁTRIAE, FÍDEI — Obrońca ojczyzny, wiary

DE FIDE — W sprawie wiary, zaufania

DEFIT NUNQUAM IN AMORE TIMOR — Nigdy nie brak w miłości obawy (J.

Kochanowski Elegia XII)

DE GUSTIBUS ET COLÓRIBUS NON EST DISPUTANDUM — O upodobania i kolory nie należy

się spierać

D. G. = DEI GRATIA — Z łaski Boga (Vulgata, I list do Koryntian)

DE IURE — Z prawa, stanowiska prawnego

DE LANA CAPRINA — O wełnę kozią (spierać się) — O byle co (Horátius Epist. I, 15,

18)

DE LEGE FERENDA — O ustawie, która ma być uchwalona

DE LEGE LATA — O ustawie obowiązującej

D. = DELE — Zniszcz, zetrzyj

DELENDA EST CARTHAGO — Trzeba zburzyć Kartaginę (Słowa Katona Starszego u

Florusa História Romana II, 15)

DEL. = DELETUM — Zniszczone, zepsute

DELIBERANDUM EST SAEPE, STATUENDUM SEMEL — Rozważać trzeba wiele razy,

postanawiać raz

DELÍBERAT ROMA, PERIT SAGUNTUM — Rzym obraduje, a tymczasem Sagunt ginie

(Livius Ab u. c. XXI, 7)

DELICTO DOLERE, CORRECTIONB GAUDERE OPORTET — Trzeba boleć nad występkiem,

ale cieszyć się z poprawy

DELPHINUM NATARE DOCES — Uczysz pływać delfina

DE ME SINE ME — O mnie beze mnie (decydować)

DE MÍNIMIS NON CURAT LEX (PRAETOR) — Prawo (sędzia) nie interesuje się drobiazgami

DEMONSTRÁTIO AD ÓCULOS — Dowód naoczny

DE MÓRTUIS AUT BENE, AUT NIHIL — O zmarłych należy mówić dobrze albo wcale

(Plutarch Solon 21)

DE MÓRTUIS NIL NISI BENE (BONUM) — Zmarłych należy wspominać tylko dobrze

(Diogenes, Laertius, Chilon)

D. = DENÁRIUS — Denar

DE NÍHILO NIHIL FIT — Z niczego nic nie powstaje

DE NÍHILO NÍHILUM, IN NÍHILUM NIL POSSE REVERTI — Z niczego nic, nic może się

zmienić tylko w nic

DE NON PRAESTANDA OBOEDIÉNTIA — Artykuł o wypowiedzeniu posłuszeństwa (w

artykułach Henrykowskich)

DE NÓVITER = DE NOVO — Na nowo

DENTE LUPUS, CORNU TÁURUS PETIT — Wilk atakuje zębami, byk rogiem (Horátius

Ecloga II. 1, 52)

DENTE SUPERBO — Wzgardliwym zębem — Z lekceważeniem, wyniośle (Horátius, //,

6, 87)

DÉNTIBUS ALBIS — Zachowując biel zębów, nie gryząc do krwi

DEO FAVENTE — Za łaską boską

DEO GRÁTIAS — Bogu dzięki

DEO IGNOTO — Nieznanemu Bogu

DEO IUVANTE — Z boską pomocą

DE OMNI RE SCÍBILI ET O.UIBUSDAM ÁLIIS — O wszystkich poznawalnych i niektórych

innych sprawach

D.O.M. = DEO ÓPTIMO, MAXIMO — Bogu najlepszemu i najwyższemu

DEORUM INIÚRIAE DIS CURAE — O krzywdy bogów niech troszczą się bogowie

(Tácitus Amales I, 73)

D.V. = DEO VOLENTE — Z wolą boską

DE PLANO — Łatwo, bez trudności

DEPORTATIO IN INSULAM — Zesłanie na wyspę w odległym kraju

DEPRENDI MÍSERUM EST — Nieszczęściem jest być przyłapanym (Horátius)

DE PROFUNDIS CLAMAVI — Z głębin wzywałem, wołałem (Vulgata Psalm pokuty CXXIX)

DE PRÓPRIO PARVUM NÚTRIO LACTE LUPUM — Oto własnym mlekiem karmię małego

wilczka (K. Janicki Epigr. XLI)

DE PÚBLICIS — O sprawach publicznych

DESIDERATA — Życzenia

DESINE FATA DEUM FLECTI SPERARE PRECANDO — Porzuć nadzieję, że prośbami

zmienisz los przez bogów wyznaczony (Vergílius Aen. I)

DÉSINIT IN PISCEM — A w końcu ryba (wbrew początkowej zapowiedzi) (Horátius

Arspoet. 4)

DESÍPERE IN LOCO — Żartować we właściwym miejscu (Horátius Cármina IV, 12, 28)

DESPERÁTIO AUT MÍLITEM FACIT AUT MÓNACHUM — Rozpacz czyni z człowieka albo

żołnierza, albo mnicha

DE STÉRCORE ENNII — Z gówna Enniusza (zapożyczenie)

DE SUIS HÓMINES LÁUDIBUS LIBENTER PRÁEDICANT — O własnej chwale ludzie chętnie

mówią (Caesar De bello civ. II, 39)

DÁSUNT CÉTERA — Reszty brak

DE TE FÁBUŁA NARRATOR — O tobie mowa (w bajce) (Horátius Sátirae I, 1, 69)

DE TOTO ÍNTEGRA RES EST — Sprawa toczy się o całość (Minucius Felix Octatius 4)

DETUR DIGNIORI! — Niechaj będzie dane godniejszemu!

DETUR PULCHRIORI! — Niechaj będzie dane piękniejszemu!

DEUS AVERTAT! — Niech Bóg uchowa!

DEUS DET! — Daj, Boże!

DEUS, ECCE DEUS — Bóg, oto bóg (Vergílius Aeneis VII, 46)

DEUS ET NATURA NIHIL FÁCIUNT FRUSTRA — Bóg i natura nic nie robią na próżno

DEUS EX MACHINA — Bóg zstępujący z maszyny (niespodziewany i nienaturalny udział

osoby lub wypadku w rozwiązaniu jakiejś sytuacji; wyrażenie zaczerpnięte z techniki teatru

greckiego)

DEUS MIRÁBILIS, FORTUNA VARIÁBILIS — Bóg działa cuda, a los jest zmienny — Fortuna

kołem się toczy

DEUS MISEREATUR! — Niech Bóg się ulituje!

DEUS NOBIS HAEC ÓTIA FECIT — Bóg (cesarz Oktawian August) zezwolił nam na ten

spokojny wypoczynek (Vergílius Ech I, 6)

DEUS VOBISCUM — Bóg z wami

DEUS VULT — Bóg tak chce (Hasło krzyżowców)

DE VISU — Na podstawie widzianego, własnymi oczami, jako świadek naoczny

DÉXTER HOMO — Człowiek zręczny, umiejący się zachować

DÉXTERA PRAECÍPUE CAPIT INDULGÉNTIA MENTES; ASPÉRITAS ÓDIUM SÁCRACUE BELLA

MOVET — Zręczna łagodność szczególnie zjednywa szorstkość sprowadza nienawiść i wojny

(Ovídius Ars am. II, 145–6)

DEXTERO TEMPORE — W dogodnym czasie

DEXTRA álite — Pod dobrą wróżbą (K. Janicki Ad I. Uchanium)

DIÁLOGUS MUSARUM — Dialog muz

DIC, CUR HIC! — Powiedz, dlaczego tu jesteś! (na miejscu zbrodni)!

DIC DUC, FAC, FER! — Mów (prawdę), sprawuj urząd (sumiennie), spełniaj swoje

obowiązki i znoś (co los zsyła)

DIC, HOSPES, SPARTAE, NOS TE HIC \TOISSE IACENTES, DUM SANCTIS PÉTRIAE LÉGIBUS

OBSÉQUIMUR — Przechodniu, powiedz Sparcie, że widziałeś tu nas poległych w imię

posłuszeństwa świętym prawom ojczyzny (Cicero Tusc. disp. I, 42)

DICAMUS BONA VERBA! — Powiedzmy dobre słowo (słowa pomyślności)!

DICERE NON EST FÁCERE — Mówić to nie znaczy działać

DICIS CÁUSA — Mówisz dla oka, na pozór

DICTA PROBÁNTIA — Dowody słowne

DICTATUS PAPAE — Dyktat papieża (doktryna niezależności kościoła sformułowana przez

papieża Grzegorza VII)

DICTUM ACERBUM — Przykre powiedzenie — Gorzka prawda

DICTUM DE DICTO — Opowiadane na podstawie zasłyszanego

DICTUM, FACTUM — Powiedziano, zrobiono — Rozkazano, wykonano

DICTUM SAPIENTI SAT — Słowo mądremu wystarczy. Mądrej głowie dość dwie słowie

(Pláutus Persae 4, 7, 19)

DIEM PERDIDI — Zmarnowałem dzień (Słowa cesarza Tytusa, gdy sobie uświadomił, że w

danym dniu nie spełnił żadnego dobrego uczynku) (Suetonius Titus 8)

DIES ACADÉMICUS — Dzień wolny od wykładów

DIES ATER — Czarny dzień

DIES DIEM DOCET — Dzień uczy dzień — Z każdym dniem jesteśmy mądrzejsi

DIES FASTI (PROFASTI) — Dni sądowe, powszednie

DIES FAUSTUS — Dzień pomyślny

DIES INFAUSTUS — Dzień niepomyślny

DIES IRAE — Dzień gniewu (pieśń religijna)

DIES NEFASTI — Dni, kiedy sąd nie działa — Dni niepomyślne

DIES NON IURÍDICUS — Dzień, kiedy sąd nie działa

DIFFERÉNTIA SPECIFICA — Różnica gatunkowa (termin z logiki formalnej)

DIFFÍCILE EST CRIMEN NON PRÓDERE VULTU — Trudno nie zdradzić zbrodni wyrazem

twarzy (Ovídius)

DIFFÍCILE EST SATIRAM NON SCRÍBERE — Trudno nie pisać satyry (nie potępiać)

(Iuvenalis Sátírae I, 30)

DIFFÍCILE GENUS HÓMINUM — Trudny gatunek ludzi

DIFFÍCILES NUGAE — Uciążliwe drobnostki (Martialis Epigr. II, 86)

DIFFÍCILIS EST ARS REGENDI REM PÚBLICAM — Trudna jest sztuka rządzenia państwem

DIFFÍCILIS IN ÓTIO QUIES — Trudno zachować spokój w bezczynności

DIFFÍCILIS LABOR EST, CURUS SUB PÓNDERE LABOR — Trudna to praca, pod której

ciężarem padam

DIFFÚGIUNT CADIS CUM FAECE SICCATIS AMICI — Rozbiegają się przyjaciele osuszywszy

do dna beczki (Horátius Cármina I, 35)

DÍGITO MONSTRARI — Być pokazywanym palcem — Być znanym

DIGNUS EST INTRARI — Godzien jest wejścia (do jakiegoś ciała zbiorowego)

DIGNUM LÁUDE VIRUM MUSA VETAT MORI — Muza nie pozwala umrzeć człowiekowi

sławnemu (Horátius Cármina IV, 8)

DI IMMORTALES — Nieśmiertelni bogowie

DI MAIORUM GÉNTIUM — Bogowie wyższej rangi (12 bóstw mitologii klasycznej)

DI MELIORES PIIS — Bogowie lepiej opiekują się pobożnymi

DI MELIUS FACERE — Bogowie lepiej zrządzili, uczynili (Horátius)

DI PENATES — Bóstwa domowe

DI MINORES — Bóstwa drugorzędne: talenty drugorzędne, ludzie zajmujący stanowiska

wybitne, ale nie pierwszorzędne

DILEXI IUSTÍTIAM ET ODI INIQUITATEM, PROPTÉREA MÓRIOR IN EXÍLIO — Ukochałem

sprawiedliwość, nienawidziłem niegodziwości, i dlatego umieram na wygnaniu (papież

Grzegorz VII)

DILIGÉNTIA DITAT — Pilność wzbogaca

DIMIDIUM FACTI QUI COEPIT, HABET — Połowę dzieła wykonał, kto zaczął — Początek

jest połową dzieła (Horátius Epistolae I, 2, 40)

DIRA NECESSITAS — Ponura, okrutna konieczność (Horátius)

DIRECTE — Wprost

DIRUMPIT SACCUM SUS, POSTQUAM GRANA COMEDIT — Świnia, gdy pożre ziarno,

rozdziera worek — Świnia, jak zje, koryto przewróci

DIS ALITER VISUM — Bogom zdało się inaczej (Vergílius Aen. II, 428)

DISCE AUT DISCEDE — Ucz się albo odejdź

DISCE, PUER, LATINE, EGO FÁCIAM TE MOŚCIPANIE — Ucz się, chłopcze, łaciny, a ja

zrobię cię panem (rzekome słowa Stefana Batorego).

DISCE, SED A DOCTIS — Ucz się, ale u uczonych

DÍSCERE BENE NEMO POTEST, NISI QUI RECTE INTÉLLEGIT — Nikt nie może uczyć się

skutecznie, kto nie rozumie właściwie

DISCIPLINA ETRUSCA — Wiedza święta, tajemna

DÍSCITE IUSTÍTIAM MÓNITI ET NON TÉMNITE DIVOS — Uczcie się sprawiedliwości i nie

lekceważcie bogów (Vergílius Aeneis VI, 670)

DISIECTA MEMBRA POËTAE — Rozproszone części poety, utworu poetyckiego

(Horátius Sátirae I, 4, 62)

DISCÓRDIA CIVIUM PLERUMQUE MAGNAS CIVITATES PESSÚMDEDIT — Niezgoda zwykle

gubiła wielkie państwa

DISPÍFCUIT NASUS TUUS — Twój nos się nie spodobał (Iuvenalis)

DISTINGUO — Wyróżniam

DIVES AUT INIQUUS EST, AUT INIQUI HERES — Bogacz albo jest niesprawiedliwy, albo

spadkobiercą niesprawiedliwego

DÍVIDE ET ÍMPERA — Dziel i rządź (Zasada polityki senatu rzymskiego)

DÍVIDE, UT REGNES — Siej waśń, aby rządzić

DIVISIM — Oddzielnie

DIVÍTIAE ET HONORES INCERTA ET CADUCA SUNT — Bogactwa i zaszczyty są niepewne i

krótkotrwałe

DIVÍTIAE, HONORES, IMPERIA, VICTÓRIAE FORTUITAE SUNT — Bogactwo, zaszczyty,

władza, zwycięstwa to rzecz przypadku

DIVÍTIAE MUTANT MORES NON IN MELIORES — Bogactwo nie powoduje zmiany

obyczajów na lepsze

DIXI — Rzekłem (i koniec)

DIXI ET ÁNIMAM LEVAVI — Powiedziałem i uspokoiłem swoje sumienie (Vulgata,

Ezechiel 3,19)

DIXI ET SALVAVI ÁNIMAM MEAM — Powiedziałem (ostrzegłem) i uspokoiłem swoje

sumienie (Vulgata)

DOCENDO DÍSCIMUS (DÍSCITUR) — Ucząc (innych) uczymy się sami (Séneca Epistolae

7, 8)

DOCES ÁQUILAM VOUTARE — Orła uczysz fruwać

DOCTI MAŁE PINGUNT — Uczeni źle malują — Wielcy uczeni źli pisarze

DOCTOR ANGÉLICUS — Doktor anielski (Św. Tomasz z Akwinu)

DOCTOR BULLATUS, ÁSINUS CORONATUS — Doktor wg bulli (z dokumentu), a osioł

koronny w rzeczywistości

DR.MED. = DOCTOR MEDICINAE — Doktor medycyny

DR.PHIL. = DOCTOR PHILOSOPHIAE — Doktor filozofii

DOCTOR IN UTROQUE (IURE) — Doktor obojga praw

DOCTOR UTRIUSQUE IURIS — Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)

DOCTRINA MULTTPLEX, VERITAS UNA — Nauk jest wiele, prawda jedna

DOCTRINA VIM PRÓMOVET ÍNSITAM — Nauka umacnia wrodzoną siłę (Horátius

Cármina IV, 4)

DOCTUS EX LIBRO — Uczony z książki (ograniczający się do zapożyczeń idei z cudzych

dzieł)

DOLI CAPAX — Skłonny do podstępu, zdrady

DOLOR ESSE VIDETUR ACÉRRIMUS VIRTUTIS ADVERSARIUS — Ból zdaje się być

największym przeciwnikiem cnoty (Cícero Tusc, disp. V, 27)

DOMI LEONES, FORIS VULPÉCULAE — W domu lwy, poza domem liski (Petronius)

DOMI SUAE QUÍLIBET REX — W swoim domu każdy ; panem

DÓMINA RERUM, ELOQUENDI VIS, QUAM EST PRACLARA QUAMQUE DIVINA — Pani

wszystkiego, . siła wymowy, jakże jest sławna i boska (Cícero De natura deorum II, 148)

DÓMINE, DIRIGE — Nos Boże, kieruj nami (motto Londynu)

DÓMINICA PALMARUM — Niedziela Palmowa

DÓMINUS AC REDEMPTOR NOSTER — Pan i odkupiciel nasz

DÓMINUS DEDIT, DÓMINUS ABSTULIT, SIT NOMEN DÓMINI BENEDICTUM — Bóg dał, Bóg

wziął, niechaj imię Pana będzie błogosławione (Ks. Joba I, 20)

DÓMINUS ILLUMINATIO MEA — Pan — moja światłość

DÓMINUS VOBISCUM — Pan z wami

DOMUS ET PLACENS UXOR — Dom i miła żona

DONA DANTUR DESUPER — Dary przychodzą z góry

DONEC ERIS FELIX, MULTOS NUMERABIS AMICOS, TÉMPORA SI FÚERINT NUBILA, SOLUS

ERIS — Dopóki będziesz szczęśliwy, wielu będziesz miał przyjaciół, gdy los cię opuści,

będziesz sam (Ovídius Tristia I, 4, 5)

DONIS ÍMPII NE PLACARE ÁUDEANT DEOS — Niechaj bezbożni nie ośmielają się zdobywać

łask; boskich darami

DONO DEDIT — Dał w podarunku

DORMIENTIS RETE CAPIT — Sieć śpiącego łapie (ryby) — Trafiło się ślepej kurze ziarno

DORMITAT HOMERUS — Homer drzemie — I Homera opuszcza niekiedy natchnienie

DOS EST MAGNA PARENTUM VIRTUS — Cnota ojców to wielki posag (Horátius)

DOS EST UXÓRIA LITES — Posag żony to kłótnie (Ovídius Ars am. II, 155)

DOSIS TOLERATA — Dawka dopuszczalna (na recepcie)

DO, UT DES — Daję (ci), abyś i ty dał (mnie)

DO, UT FÁCIAS — Daję (ci), abyś zrobił (to dla mnie)

DRÁMATIS PERSONAE — Osoby dramatu

DUABUS SELLIS SEDERE — Siedzieć na dwu stołkach

DÚBITO, ERGO SUM — Wątpię, więc jestem

DUBIUS EVENTUS BELLI — Wynik wojny wątpliwy

DUC AUT DOTA — Żeń się albo wyposażaj

DULCE „DOMUM” — Słodkie „Do domu” (Początek pieśni uczniowskiej śpiewanej przed

feriami)

DULCE EST DESÍPERE IN LOCO — Miło jest być dowcipnym we właściwym czasie

(Horátius Cármina III, 2, 13)

DULCE EST NOMEN PACIS — Słodkie jest imię pokoju

DULCE ET DECORUM EST PRO PÁTRIA MORI — Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za

ojczyznę (Horátius)

DULCE MÓRIENS REMINISCITUR ARGOS — Umierając wspomina się drogie Argos

(Vergílius Aeneis X, 782)

DÚLCIA LÍNQUIMUS ARVA — Porzucamy miłe niwy (Vergílius Ecl. I, 3)

DÚLCIBUS EST VERBIS MOLLIS ALENDUS AMOR — Czułą miłość trzeba karmić słodkimi

słówkami (Ovídius Ars am. II, 152)

DUM CANIS OS RODIT, SOCIUM, QUEM DÍLIGIT, ODIT — Gdy pies ogryza kość, nienawidzi

towarzysza, którego zwykł lubić — Gdzie jedna kość, a dwa brytany, tam pokój nieznany

DUM CANTAT FLAMEN, RESPONDIT CLÉRICUS AMEN — Gdy kapłan śpiewa, kleryk

odpowiadał „amen” — Tańcz, jak zagrają

DÚMMODO SIT DIVES, BÁRBARUS IPSE PLACET — Podoba się nawet prostak, byleby był

bogaty (Ovídius Ars am. II, 276)

DUM PLÚITUR VOBIS, NOBIS STILLARE NECESSE EST — Kiedy wam się leje, dobrze, że

nam choć kapie

DUM SPIRO, SPERO — Dopóki oddycham (żyję), nie tracę nadziei

DUM MRES ANNIQUE SINUNT, TOLERATE LABORES — Dopóki siły i lata pozwalają,

znoście trudy (Ovfdius Ars am. II, 669)

DUM VITANT STULTI VÍTIA, IN CONTRÁRIA CURRUNT — Gdy głupiec unika grzechu,

powoduje przeciwny skutek (Horátius)

DUM VIVÍMUS, VIVAMUS! — Dopóki żyjemy, używajmy życia!

DUO CUM FÁCIUNT IDEM, NON EST IDEM — Gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo

(Teréntius)

DUOBUS LITIGÁNTIBUS TÉRTIUS GÁUDET — Gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta

DUO NON FÁCIUNT COLLEGIUM — Dwóch nie może stanowić stowarzyszenia, zebrania

DUOS QUI LÉPORES SÉQUITUR, NÉUTRUM CAPIT — Kto chwyta dwa zające, nie złapie

żadnego — Łapać dwie sroki za ogon

DURA LEX, SED LEX — Twarde prawo, lecz prawo

DURA NECESSITAS — Twarda konieczność

DURA TAMEN MOLLI SAXA CAVANTUR AQUA. PENELOPEN IPSAM, PERSTA MODO, VINCES

— Twardą skałę drąży delikatna woda. Samą Penelopę zdobędziesz, wytrwaj tylko

(Ovídius Ars am. L 474)

DURANTE BENE PLACITO — Podczas trwania przyjemności

DURANTE CÁUSA DURAT EFFECTUS — Dopóki działa przyczyna, trwa i skutek

DURANTE VITA — Za życia

DUX FÉMINA FACTI — Kobieta kierowała czynem — W tym była ręka kobieca

(Vergílius Aeneis I, 364)

E

EANDEM CANTILENAM CANUNT — Jedną śpiewkę! śpiewają — Jeden taki dobry, jak drugi

EBRÍETAS DAT AMICÍTIAS, DAT NOMEN, HONORES CUMQUE ÓPIBUS TÍTULOS, QUI SAPIS

ERGO, BIBE! — Pijaństwo rodzi przyjaźń, zaszczyty i wraz z majętnościami tytuły. Pijże

więc, kto niej głupi! (K. Janicki Epigrammata LIV)

EBRÍETAS EST METRÓPOLIS ÓMNIUM VITIORUM — Pijaństwo to siedlisko wszystkich

występków

EBRÍETAS EST VOLUNTÁRIA INSANIA — Pijaństwo to dobrowolne szaleństwo

ECCE HOMO — Oto człowiek (Ewangelia św. Jana) — Słowa namiestnika Piłata pod

adresom Chrystusa)

ECCE ÍTERUM CRISPINUS — Oto znowu ten nudziarz Kryspin (Iuvenalis Satirae IV, 1)

ECCE SIGNUM — Oto znak

ECCLÉSIA NON FESTIKAT — Kościół nie spieszy się

ECCLÉSIA NON SITIT SÁNGUINEM — Kościół nie łaknie krwi (Zasada przekazywania

wyroku inkwizycji do wykonania władzy świeckiej)

E CONTRA — Z przeciwnego stanowiska

E CONTRÁRIO — Wychodząc z przeciwnego stanowiska

E CONVERSO — Odwrotnie

EDAX RERUM — Pożeracz rzeczy, wszystkiego

ÉDIMUS, UT VIVAMUS, NON VÍVIMUS, UT EDAMUS — Jemy, aby żyć, nie żyjemy, aby jeść

EDÍNO CASTIGATA (EXPURGATA) — wydanie drugie (z opuszczeniami)

EDÍTIO PRINCEPS — Pierwsze wydanie

EDO, ERGO SUM — Jem, więc jestem

EFFÍGIEM DEI FORMAMQUE QUAERERE IMBECILLITATIS HUMANAE EST — Szukać postaci

i kształtu boga to znak ułomności ludzkiej (Plinius Secundus Historia naturalis II, 14)

E FRUCTU ARBOR COGNÓSCITUR — Po owocu poznaje się drzewo

EFFÚGIUNT STRUCTOS NOMEN HONOSQUE ROGOS — Imię i godność unikną stosu

EGÉRIA — Egeria — kobieta, doradczyni króla Numy Pompiliusza — Kobieta, która

sprowadza natchnienie

EGESTA — Wydaliny

EGO — Ja

EGO SUM, QUI SUM — Jestem, który jestem; jestem istotą najwyższą (Słowa Boga do

Mojżesza Exodus III, 14)

EGO ÚLTIMUS — Ja ostatni

EHEU, FUGACES LABUNTUR ANNI — Niestety, mijają chyże lata (Horátius Cármina II,

14, 1)

EI SANE NON MULTUM POTEST OBESSE FORTUNA, QUI SIBI FÍRMIUS IN VIRTUTE, QUAM IN

CASU PRAESIDIUM CÓLLOCAT — Zaprawdę niewiele los zdoła zaszkodzić temu, kto silniejszą

upatrzył dla siebie obronę w cnocie niż w przypadku (Cícero)

EIUSDEM FARINAE — Z tej samej mąki — Jednako dobry (w sensie ujemnym)

EIUSDEM GÉNERIS — Tego samego rodzaju

ELECTA UNA VIA NON DATUR RECURSUS AD ÁLTERAM — Gdy się wybrało jedną drogę,

nie powrotu do innej (wybór jednego śród prawnego wyłącza możność użycia drugiego]

ELEPHANTUM EX MUSCA FACIS — Robisz z muchy słonia — Z igły widły

ÉLIGAS, QUEM DILIGAS — Wybieraj, kogo masz kochać (Cícero)

ELOQUÉNTIA MAŁE SINE MÓRIBUS DÍSCITUR — Trudno uczyć się wymowy bez

obyczajów (Quintilianus)

ELOQUÉNTIAE SATIS, SAPIÉNTIAE PARUM — Wymowy dość, rozumu mało

(Sallustius)

EMAX DÓMINA — Pani lubiąca pasjami zakupy

E MÉDIO FLÚMINE MELLA PETAT! — Niech szuka miodu pośrodku rzeki! (Ovídius Ars

am. I, 746)

EMINENTÍSSIME! — Najdostojniejszy!

ÉMPTIO LOCATUM TOLLIT — Kupno przekreśla najem

EMUNCTAE NARIS — Osoba o wrażliwym węchu (Horátius Sátirae I, 4, 8)

EN QUO DISCÓRDIA CIVES PRODUXIT MÍSEROS — Oto do czego doprowadziła nieszczęsna

obywateli niezgoda

ENSE ET ARATRO — Służyć mieczem (w czasie^ wojny) i pługiem (w czasie pokoju)

ENS INTENTIONALE — Byt myślowy

ENS PER ÁCCIDENS — To, co istnieje z przypadku

ENS PER SE — To, co istnieje samo przez się, jako substancja

ENS RATIONIS — To, co istnieje jako fakt rozumowy

ENS REALE! — To, co istnieje jako fakt rzeczywistości

EO IPSO — Tym samym

EO NÓMINE — Pod tym imieniem — Z tego tytułu

EPICUREOS AGEMUS! — Zabawmy się w epikurejczyków!

EPICURI DE GREGE PORCUS — Wieprz z trzody Epikura (dogadzający sobie bez

ograniczeń) (Horátius Epistolae I, 4, 16)

EP. = EPISCOPUS — Biskup

EPÍSTULA NON ERUBESCIT — List się nie rumieni — Pisze się swobodniej, niż mówi

(Cícero Epist. 5, 12)

EPÍSTULAE OBSCURORUM VIRORUM — Listy ciemniaków (Tytuł dzieła Reuchlina)

E PLÚRIBUS UNUM — Z wielu jedno stworzyć (Motto Stanów Zjednoczonych)

EQUI FRENATO EST ÁURIS IN ORE — Ucho konia jest w okiełzanym pysku (tędy przyjmuje

rozkazy)

EQUIS PRAECURRO ALBIS — Jadę na przedzie w białe konie — Wyprzedzam innych,

triumfuję (triumfatorzy w Rzymie jechali na rydwanie zaprzężonym w białe konie)

(Horátius)

EQUO NE CRÉDITE, TÉUCRI! — Nie ufajcie koniowi, Trojanie! (Vergílius Aeneis II, 48)

EQUUS SEIANUS — Koń Sejana, przynosi pecha (Gellius II, 9, 6)

E RE NATA — To, co wynikło z konieczności, z istoty sprawy, rzeczy

E RE PÚBLICA — Z korzyścią rzeczypospolitej Ergo A więc

ERGO BIBAMUS! — A więc pijmy! (Zawołanie papieża Marcina IV jako zakończenie

dyskusji)

ERGO GLÚTINE CAPIUNTUR AVES — A więc ptaszki łapią się na lep

ERÍPITUR PERSONA, MANET RES — Ginie osoba, sprawa pozostaje — Nie ma osób

niezastąpionych

ERÍPUIT COELO FULMEN, MOX SCEPTRA TYRANNUS — Wydarł niebu piorun, wnet wydrze

ranom berło (Manilius Astronómica I, 1)

ÉRITIS SICUT DII — Będziecie podobni bogoi (Genesis III, 5)

ERRANT, QUI IN PRÓSPERIS REBUS ÍMPETUS FORTUNAE IN OMNE TEMPUS FUGISSE SE

PUTANT — Błądzą ci, którzy w pomyślności sądzą, że na zawsze uniknęli ciosów losu

ERRARE HUMANUM EST — Błądzić — rzecz ludzka!

ERRARE MEHÉRCULE MAŁO CUM PLATONE — Na Herkulesa! Jeśli mam błądzić, to już

wolę z Platonem (Cícero Tusc. disp. I, 6)

ERRATA — Błędy — Wykaz błędów

ERRATA CORRIGENDA — Błędy do poprawienia — Sprostowanie omyłek

ERRAT ET IN NULLA SEDE MORATUR AMOR — Amor; błąka się i nigdzie nie zagrzewa

miejsca (Ovídius Ars am. III, 436)

ERROR FUNDAMENTALIS — Błędne założenie

ERROR IN OBIECTO — Omyłka co do rzeczy

ERROR IN PERSONA — Błąd co do osoby

ES TIBI IPSE MERCÚRIUS! — Bądź sam sobie Merkurym (posłańcem)!

ESSE OPORTET, UT VIVAS, NON VÍVERE, UT EDAS — Trzeba jeść, aby żyć, a nie żyć, aby

jeść

ESSE QUAM VIDERI — Być raczej niż wydawać siej

EST ÁLIQUID PÁTRIIS FÍNIBUS VICINUM ESSE — Jest coś w tym, że człowiek chce być

blisko ojczystej ziemi (Ovídius Tristia)

EST DEUS, EST SCÉLERUM VINDICTA, EST POENA § MALORUM: UNDE PUTES MÍNIME

VENIRE, VENIT — Jest Bóg, jest pomsta za zbrodnie, jest kara za zło, a przychodzi ona stąd,

skąd najmniej możesz się jej spodziewać (K. Janicki Vitae regum Polonorum XII)

EST DICTUM VERUM: PRIVATA DOMUS VALET AURUM — Słuszne to powiedzenie: dom

własny wart złota

EST DÓMINA OMNIUM ET REGINA RATIO — Rozum jest panem wszystkiego i królem

(Vergílius Tusc. disp. II, 2)

EST ENIM AMICÍTIA NIHIL ALIUD NISI ÓMNIUM DIVINARUM HUMANARUMQUE RERUM

CUM BENEVOLÉNTIA ET CARITATE CONSÉNSIO; QUA QUIDEM EXCEPTA NIHIL MÉLIUS

HÓMINI SIT A DIS IMMORTÁLIBUS DATUM — Przyjaźń bowiem nie jest niczym innym jak

zgodnością we wszystkich sprawach boskich i ludzkich połączoną z życzliwością i miłością;

niczego lepszego poza nią nie dali bogowie ludziom (Cícero Laelius 20)

EST GÁUDIA PRODENTEM VULTUM CELARE — Dobrze jest nie zdradzać uczuć radości

wyrazem twarzy (Horátius)

EST GLÓRIA LAUS RECTE FACTORUM MAGNORUMQUE IN REM PÚBLICAM MERITORUM —

Sława to uznanie dla słusznych czynów i wielkich wobec państwa zasług (Cícero

Philippicae I, 29)

EST HOC COMMUNE VÍTIUM IN MAGNIS LIBERISQUE CIVITÁTIBUS, UT INVÍDIA COMES

GLÓRIAE SIT ET LIBENTER DE IIS DÉTRAHANT, QUOS EMINERE VIDEANT ALTIUS — Jest to

powszechna wada w wielkich i wolnych państwach, że towarzyszem chwały jest zawiść i

często pozbawia się chwa ły tych, którzy znacznie się wyróżniają (Nepos XII, 3) J

EST ÍGITUR NEFAS VANIS CONFÍDERE REBUS — Nie godzi się więc ufać marności spraw

ziemskich (K. Janicki Cármina et epigrammata X) r

EST MIHI CURA FUTURI — Gnębi mnie troska o przyszłość (Ovídius Tristia)

EST MODUS MÁTULAE — Jest miara w garnku — Trzeba mieć umiar w piciu

EST MODUS IN REBUS, SUNT CERTI DÉNIQUE FINES, QUOS ULTRA CITRAQUE NEQUIT

CONSÍSTERE RECTUM — Jest miara we wszystkim i są określone granice, przed którymi i za

którymi nie może ostać się słuszność (Horátius Sátirae I, 2, 106)

EST MOS HÓMINUM, UT EUNDEM PLÚRIBUS REBUS EXCELLERE NOLINT — Taki jest

zwyczaj wśród ludzi, że nie chcą, aby ten sam wyróżniał się w wielu dziedzinach

EST PROFECTO ÁNIMI MEDICINA PHILOSÓPHIA — Zaiste filozofia jest lekiem dla duszy

(Cícero Tusc. disp. III, 3)

EST PRÓPRIUM STULTÍTIAE ALIORUM VITIA CÉRNERE, OBLIVISCI SUORUM — Jest cechą

głupoty dostrzegać błędy innych, zapominać o swoich (Cícero Tusc. disp III, 30)

EST QUAE DAT FLERE VOLUPTAS — Jest jakaś przyjemność w płaczu

EST QUODAM PRODIRE TENUS, SI NON DATUR ULTRA — Dobrze jest posunąć się trochę,

jeżeli nie można dalej (Horátius)

EST QUOQUE CUNCTARUM NÓVITAS CARISSIMA RERUM — Te nowinki to najdroższa rzecz

ze wszystkiego (Ovídius)

EST RERUM ÓMNIUM MAGISTER USUS — Nauczycielem wszystkiego jest praktyka

(Caesar De bello civili II, 8)

EST TEMPUS LOQUENDI, EST TEMPUS TACENDI — Jest czas na mowę i na milczenie (Św.

Jan Nepomucen)

EST VIRTUS REBUS PÁRCERE MAGNA SUIS — Być oszczędnym to wielka zaleta (K.

Janicki Vitae Archiepiscoporum Gnesniensium)

ESTE PROCUL LITES ET AMARAE PRÓELIA LINGUAE! DULCIBUS EST VERBIS MOLLIS

ALENDUS AMOR — Precz spory i gorzkie walki na słowa! Czułą miłość sycić trzeba słodkimi

słowy (Ovídius Ars om. II, 151—2)

ESTO PERPÉTUA! — Niech trwa wiecznie!

ESTO, QUOD ESSE VIDERIS — Bądź tym, czym się wydajesz

ET CAMPUS UBI TROIA FIUT — I równina, gdzie była Troja (Przypomnienie o losie

wygnańców z ojczyzny) (Vergílius Aeneis III, 12)

ET CÉTERA — I tak dalej

ET DÓMINO SATIS ET NÍMIUM FURIQUE LUPOQUE — Wystarczy i dla pana, i dla złodzieja

jeszcze, i dla wilka (Tibullus)

ET EGO IN ARCADIA — I ja byłem w Arkadii (Wiem o niej tyle, co każdy z nas)

ET GENUS ET VIRTUS NISI CUM RE VÍLIOR ALGA — I pochodzenie, i cnota nie poparte

odpowiednim czynem są warte mniej niż morskie wodorosty (Horátius)

ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT — Kiedyś i pamięć o tym miła będzie (Vergílius)

ET HOC GENUS OMNE — I cała reszta tego rodzaju

ÉTIAM LATRONES SUIS LÉGIBUS PARENT — I zbóje mają swoje prawa (Cícero)

ÉTIAM PERIRE RUINAE — Zginęły nawet ruiny (Lucanus Pharsalia IX, 969)

ÉTIAM POST MALAM SÉGETEM SERENDUM — I po złych zbiorach trzeba siać (Séneca)

ÉTIAM SI OMNES, EGO NON — Nawet gdyby wszyscy, ja nie (Ewangelia wg Mateusza

XXVI, 36)

ET NUNC INTELLÍGITE — A teraz zrozumcie (K. Norwid List do J. Koźmiana)

ET NUNC, REGES, INTELLÍGITE; ERUDÍMINI, QUI IUDICATIS TERRAM — A teraz

zrozumcie, królowie; uczcie się wy, którzy stanowicie o losach ziemi (Słowa psalmisty II, 10)

ET PRÓPRIUS PANIS MAGIS EXSTAT IN ORE SUAVIS — Własny chleb wydaje się

smaczniejszy, lepiej smakuje — Milszy chleb własny razowy niż pański nie zawsze zdrowy

ET PROPTER VITAM VIVENDI PŚRDERE CÁUSAS — Aby żyć, tracić to, co jest sensem życia

(Iuvenalis, Sátirae VIII, 84)

ET QUASI CURSORES VITAE LÁMPADA TRADUNT — I jak gońcy przekazują światło życia

innym (Lucretius De natura rerum II, 79)

ET QUIDQUID SÚPEREST MEI, IMMENSUM RÉLIQUUS TOLLOR IN ÁETHERA — A cokolwiek

pozostanie ze mnie, uniosę się w nieskończone niebo (M. Sarbiewski, Lyric. L. I, ode 19)

ET QUORUM PARS MAGNA FUI — W czym i ja odgrywałem wielką rolę (Vergílius

Aeneis II, 6)

ET SECUNDAS RES FACIT AMICÍTIA SPLENDIDIORES ET ADVERSA PÁRTIENS

COMMUNICANSQUE — Przyjaźń i szczęście czyni jaśniejszym, i nieszczęście przez udział i

współuczestnictwo (Cícero Ldelius 22)

ET SEQ. = ET SEQUENTES — I następnie

ET SEQQ., ET SQ. = ET SEQUENTIA — I dalej

ET SI COELUM RUET, IMPÁVIDUM FÉRIENT RUINAE — Jeżeli niebo się zawali, ruiny

zgniotą i nieulękłego (Horátius)

ET SIC DE CÉTERIS — I tak o reszcie, o pozostałych

ET SIC DE SIMÍLIBUS — I tak o podobnych, o podobieństwie

ETSI NIHIL HABET IN SE GLÓRIA, CUR EXPETATUR, TAMEN VIRTUTEM TAMQUAM UMBRA

SÉQUITUR — A chociaż sława nie zawiera w sobie nic, dlaczego by się o nią ubiegać, to

jednak jak cień podąża za cnotą (Cícero Tusc. disp. 1, 45)

ET TU, BRUTE, CONTRA ME? — I ty, Brutusie, przeciwko mnie? (Rzekome ostatnie słowa

Juliusza Cezara przed śmiercią skierowane do wielce umiłowanego Brutusa)

ET TU QUANDOQUE DEGUSTABIS IMPERIUM — I ty zakosztujesz kiedyś władzy (Tácitus

Annales VI, 20)

EVENTUS ACTA PROBAT — Wynik jest uznaniem działania

EVENTUS STULTORUM MAGISTER — Wynik, rezultat, jest nauczycielem głupców

EX — Z, precz!

EX ABRUPTO — Nagle

EX ABUNDANTE CAUTELA — Z przesadnej ostrożności

EX ABUNDANTI — Nadmiernie, z nadmiarem

EX ABUSU NON ARGÚITUR AD USUM — Nadużywanie rzeczy nie jest dowodem przeciwko

właściwemu jej użytkowaniu

EX ACCIDENTI — Przypadkiem

EX ADVERSO — Z przeciwnej strony

EX AEQUO — Na równi, jednakowo

EX ÁFRICA SEMPER ÁLIQUID NOVI — Z Afryki zawsze coś noweeo (Plinius Historia

naturałis II, 8, 42)

EX ANIMO — Z duszy, z serca

EX AUCTORITATE MIHI COMMISSA — Powierzone mi przez władzę

EXAUDI — Wysłuchaj

EX CAPITE — Z głowy — Z pamięci

EX CÁTHEDRA — Z katedry — Urzędowo — W sposób przecinający dyskusję

EXCÉDERE MODUM — Przebierać miarę

EXCÉLSIOR — Wyższy

EXCÉPTIO CONFTRMAT RÉGULAM — Wyjątek potwierdza regułę

EXCEPTIS EXCIPIENDIS — Z wyjątkiem tego, co należy wyłączyć”

EXCERPTA — Wyciągi — Wybór

EX CÓMMODO — Jak wygodniej

EX COMÓEDIA SAEPE FIT TRAGÓEDIA — Komedia często zamienia się w tragedię

EX CONCESSIS, EX CONCESSO — Na zasadzie ustępstwa

EX CONSENSU — Za zgodą

EX CONSEQUENTI — W konsekwencji — Na drodze wnioskowania

EXC. = EXCUDIT — Wygrawerował — Odlał

EX CUPIDITÁTIBUS ODIA, DISCIDIA, DISCÓRDIAE, SEDITIONES, BELLA NASCUNTUR — Z

namiętności rodzą się nienawiści, rozdźwięki, niezgody, wojny

EX DEBITO IUSTÍTIAE — Ze względu na sprawiedliwość

EX DEFINNIONE — Na mocy definicji (zwrot używany dla podkreślenia, iż zdanie jak i

zawarta w nim definicja są prawdziwe)

EX DELICTO — Z powodu przestępstwa

EX DONO — Z (czyjegoś) daru, jako dar

ÉXEAT — Może wyjść (Zezwolenie na krótki urlop)

ÉXEAT AULA, QUI VULT ESSE PIUS — Niech opuści salę, kto chce być pobożnym

EXEGI MONUMENTUM AERE PERÉNNIUS — Wzniosłem pomnik nad spiż trwalszy

(Horátius Cármina III, 30, 1)

EXEMPLA SUNT ODIOSA — Przykłady są nienawistne, nieprzyjemne, budzą niechęć

EXEMPLI CAUSA — Dla przykładu

E. G. = EXEMPLI GRÁTIA = EXEMPLI CÁUSA

EX EST — Minęło

EXEUNT, EXIT — Wychodzą, wychodzi (zwykle ze sceny)

EX FÁCILI CÁUSA DOMINO MUTATUR ET ÁURA — Z błahego powodu zmienia się humor

pański

EX FÁCILI CÁUSA MÚLIER MUTATUR ET AURA — Z błahego powodu zmienia się gust

kobiecy i pogoda

EX FACTO IUS ÓRITUR — Prawo ma swe źródło w fakcie (powstaje na podstawie faktów)

EX GRATIA — Z łaski

EX HYPÓTHESI — Z założenia

EXÍGUA EST VIRTUS PRAESTARE SILÉNTIA REBUS; AT CONTRA GRA VIS EST CULPA

TACENDA LOQUI. — Mała to cnota dochować tajemnicy; natomiast ciężką jest winą wygadać

się z tym, o czym powinno się milczeć (Ovídius Ars am. 603–4)

EXÍGUUM MALUM INGENS BONUM — Drobne zło to wielkie dobro

EX IMPROVISO — Niespodziewanie

EX INIÚRIA NON ÓRITUR IUS — Z bezprawia nie powstaje prawo

EXISTIMARE DE PRINCÍPIBUS NÉMINI FAS EST — Nikt nie ma prawa rozważać zasady

EXITUS ACTA PROBAT — Wynik potwierdza słuszność czynów

EXITUS LETALIS — Zejście śmiertelne

EX IURE — Z mocy prawa

EX IUVÁNTIBUS — Na podstawie leków (rozpoznanie choroby)

EX LEGE — Z mocy ustawy

EX LIBRIS — Spośród książek — Z księgozbioru

EX MALIS ELÍGERE MINIMA OPORTET — Trzeba wybierać najmniejsze zło

EX NECESSITATE — Z konieczności

EX NÍHILO NIHIL FIT — Z niczego nic nie powstaje (Perseus Sátirae III, 24) (Resume

filozofii Lukrecjusza i Epikura)

EX NÍMIA LICÉNTIA UT EX STIRPE QUADAM EXISTIT ET QUASI NÁSCITUR TYRANNUS — Z

nadmiernej wolności powstaje i jakby rodzi się tyran (Cicero De re publica I, 68),

EX NUCEĘ FIT CÓRYLUS — Z jądra orzecha powstaje leszczyna — Z dzieci wyrastają

ludzie

EX NUDO PACTO ÁCTIO NON ÓRITUR — Z gołego układu nie ma powództwa

EX OFFÍCIO — Z urzędu, na mocy władzy

EX ÓPERE OPERATO — Na podstawie wykonanego dzieła

EX ORE PARVULORUM VERITAS — Prawda płynie z ust dzieci

EXORIARE ÁLIQUIS NOSTRIS EX ÓSSIBUS ULTOR — Z naszych kości powstanie jakiś

mściciel (Vergílius Aeneis IV, 625)

EX ORIENTE LUX — Ze wschodu przychodzi światło

EX PARTE — Jednostronnie

EX PEDE HÉRCULEM — Po nodze poznasz Herkulesa

ÉXPEDIT ESSE DEOS ET, UT ÉXPEDIT, ESSE PUTAMUS — Wypada, aby istnieli bogowie, a

skoro wypada, to uważajmy, że są

EXPEDITE — Szybko — Doskonale

EXPENDE HANNIBALEM — Weź pod uwagę Hannibala — Nie rób rachunku bez

gospodarza

EXPERIÉNTIA DOCET STULTOS — Doświadczenie uczy głupców

EXPERIMENTUM CRUCIS — Próba krzyża, decydująca

EXPERIMENTUM IN ÁNIMA VILI — Doświadczenie na istocie nędznej, na zwierzętach

EXPERTO CRÉDITE — Ufajcie doświadczonemu (Ovidius Ars am. III, 511)

EXPERTUS MÉTUIT — Ponieważ ma doświadczenie, obawia się

EXPLICIT — Ma się ku końcowi (na końcu starych tekstów)

EXPLÍCITE — Jasno, wyraźnie — Bez ogródek

EX POST — Po fakcie

EX PRAETÉRITIS PRAESÉNTIA AESTIMANTUR — Na podstawie przeszłości ocenia się

teraźniejszość’

EXPRESSIS VERBIS — Dobitnymi słowami — Wyraźnie

EX PROFESSO — Z urzędu, z powołania, według swej specjalności, na podstawie

doskonałego znawstwa przedmiotu, celowo, dokładnie

EX PROMPTU — Bez przygotowania

EX PRÓPRIIS — Z własnych środków

EX PRÓPRIO MOTU — Z własnych pobudek

EX RE — Z okazji — Z powodu

EX QUOCUMQUE CAPITE — Z jakiegokolwiek źródła

EX ROTUNDIS QUADRATA FÁCERE, EX QUADRATIS ROTUNDA — Z kanciastego robić

okrągłe, z okrągłego kanciaste (A. Frycz Modrzewski)

EX SENTÉNTIA TIBI CADUNT ÓMNIA — Wszystko układa ci się według życzenia

EXSEQUATUR — Niech wypełnia (swoją funkcję) (Uznanie przez państwo obcego

przedstawiciela w jego oficjalnym charakterze)

EXISTIT QUÁESTIO, NUM QUANDO AMICI NOVI VETÉRIBUS SUNT ANTEPONENDI —

Powstaje pytanie, czy kiedykolwiek należy przekładać nowych przyjaciół nad starych

(Cícero)

EXSTINCTUS AMÁBITUR IDEM — Po śmierci będzie tak samo kochany (Horátius

Epistolae II, 1, 14)

EX TÉMPORE (DÍCERE) — Bez przygotowania (mówić)

EXTRA — Nadzwyczajnie, dodatkowo

EXTRA IUDÍCIUM — Poza sądem

EXTRA MODUM — Nadmiernie

EXTRA MUROS — Poza murami

EXTRA ÓRDINEM — Poza porządkiem

EXTRA PERÍCULUM ESSE — Być poza niebezpieczeństwem

EXTREMA NECÉSSITAS EXTREMIS NÍTITUR RATIÓNIBUS — Ostateczna konieczność

posługuje się ostatecznymi argumentami — Tonący brzytwy się chwyta

EXTREMIS MALIS EXTREMA REMÉDIA — Na wyjątkowe zło wyjątkowy lek

EXTREMUM — Kres — Ostateczność

EX UNGUE LEONEM (COGNÓSCIMUS) — Poznajemy lwa po pazurach (po drobnostce)

(Plutarch De defectu oraculorwn)

EX UNO DISCE OMNES — Podług jednego sądź o wszystkich

EX USU — Na mocy zwyczaju — Według zwyczaju

EX UTRAQUE PARTE — Z obu stron

EX VOTO — Na zasadzie ślubowania, przyrzeczenia

F

FASER EST QUISQUE FORTUNAE SUAE — Każdy jest kowalem własnego losu (Appius

Claudius Caecus)

FAC ET EXCUSA — Najpierw zrób, a potem usprawiedliwiaj się

FÁCIES ABDOMINALIS = FÁCIES HIPPOCRÁTICA

FÁCIES HIPPOCRÁTICA — Twarz ludzi umierających (Hippocrates Prognósticori)

FÁCILE DICTU, DIFFÍCILE FACTU — Łatwo powiedzieć, trudno zrobić

FÁCILE EST FRÁNGERE INERME CAPUT — Łatwo zmiażdżyć bezbronną głowę (K.

Janicki Cármina et epigrammata II)

FÁCILE EST INVENTUS ÁDDERE — Łatwo jest uzupełniać to, co już odkryto

FÁCILE PRINCEPS — Łatwo, bez trudu pierwszy

FÁCILIS DESCENSUS ÁVERNI — Łatwe jest zejście do Avernu (do piekieł) (Vergílius

Aeneis VI, 126)

FÁCINUS MAIORIS ABOLLAE — Czyn większego płaszcza — Większa zbrodnia

(Iuvenalis Satirae III, 115)

Rowling Joanne K. — Harry Potter i Ksiaze Polkrwi 2.jpg — Czyni razem — Suma —

Rezultat końcowy

FACIT INDIGNÁTIO VERSUM — Oburzenie kształtuje wiersz (wpływa na treść)

(Iuvenalis Satirae I, 79)

FAC SÍMILE — Zrób podobne (dokładne odtworzenie pisma lub podpisu)

FACTA, NON VERBA! — Czynów, nie słów!

FACTUM EST — Stało się

FACTUM, NON FÁBUŁA — Fakt, a nie bajka — Niewiarygodne, a jednak prawdziwe

FACTUM ÓBIIT, MONUMENTA MANENT — Czyn przeminął, wspomnienia o nim pozostają,

trwają (Ovídius)

FACULTAS DOCENDI — Możność, prawo nauczania

FACUNDUS COMES IN VIA PRO VEHÍCULO EST — Wymowny towarzysz zastępuje w

podróży pojazd

FAECEM BIBAT, QUI VINUM BIBIT — Kto pije wino, niech pije i osad

FAENUM HABET IN CORNU — Ma siano przywiązane do rogów — Bodzie (Horátius)

FAEX PÓPULI — Męty społeczne

FALLÁCIA FICTAE UNIVERSALITATIS — Błąd wynikający z pośpiesznego uogólnienia

FALLÍTE FALLENTES — Oszukujcie oszukujących (Ovídius Ars am. 645)

FALSA DEMONSTRÁTIO NON NOCET — Fałszywe oznaczenie (przedmiotu) nie szkodzi

F. L. = FALSA LECTIO — Błędny odczyt

FALSI CRIMEN — Zbrodnia oszustwa

FALSUS HONOR IUVAT ET MENDAX INFÁMIA TERRET QUEM NISI MENDOSUM ET

MEDICANDUM — Fałszywe poczucie godności bawi, a kłamliwa niesława przeraża tylko

człowieka pełnego wad lub chorobliwie wrażliwego (Horátius)

FALSUS IN UNO, FALSUS IN ÓMNIBUS — Fałsz w jednej sprawie, fałsz we wszystkich

FALSUS ÚTINAM VATES SIM! — Obym był fałsz prorokiem!

FAMA CÁNDIDA ROSA DÚLCIOR — Niesplamiona; sława słodsza od róży

FAMA CLAMOSA — Głośna, skandaliczna plotka

FAMA CRESCIT EUNDO — Plotka po drodze rośnie (Vergílius Aen. IV)

FAMA NIHIL EST CELÉRIUS — Nic szybszego nad plotkę

FAMA NON TÉMERE SPÁRGITUR — Plotka rozchodzi się nie bez podstaw — Nie ma dymu

bez ognia

FAMA PLURIS QUAM OPES — Sława więcej znaczy niż majątek

FAMA SEMPER VIVAT! — Sława o nim niech żyje zawsze! — Niechaj jego sława trwa

wiecznie!

FAMA VOLAT — Wieść leci szybko (Vergílius Aeneis III, 121)

FAMÉLICUS NON EST INTERPELLANDUS — Głodnego nie należy zaczepiać

FAMES ÁRTIUM MAGISTRA — Głód nauczycielem wiedzy

FAMES EST ÓPTIMUS COQUUS — Głód jest najlepszym kucharzem

FAS EST ET AB HOSTE DOCERI — Godzi się uczyć i od wroga

FAS ET NEFAS — To, co godziwe i niegodziwe

FATA NOLENTEM TRAHUNT — Los ciągnie wbrew woli (Séneca Epistulae 107, 11)

FATA OBSTANT — Los sprzeciwia się

FATA PREMÉNTIA LONGOS EFFÍCIUNT, CÉLERES, FATA BENIGNA DIES — Zły los wydłuża

dni, a pomyślny je skraca (K. Janicki Yariae elegiae XXI)

F. = FECIT, FEMININUM, HAT — Wykonał, rodzaj żeński, niech się stanie

FERRUM FERRO ACÚITUR — Żelazo ostrzy się żelazem

FERRUM REX — Żelazo królem

Fertilior seges est alienis semper in agris vicinumque pecus grándius uber habet — Żniwo

jest zawsze lepsze na cudzym polu, a krowa sąsiada ma pełniejsze wymię (Ovídius Ars om.

I, 350)

FERTILÍSSIMUS IN AGRO ÓCULUS DOMINI EST — Najbardziej urodzajne na polu jest oko

pańskie (C. Plinius Secundus Historia naturalis XVIII, 42)

FERVET OLLA, VIVIT AMICÍTIA — Dopóki kipi w garnku, trwa przyjaźń

FERVET OPUS — Praca wre (Vergílius Geórgica IV, 169)

FESTINA LENTE — Spiesz się powoli (Słowa Oktawiana Augusta we Swetoniusza Divus

Augustus 25)

FESTINÁTIO IUDICIORUM NOVERCA — Pośpiech jest macochą sądu — Sędzia nie

powinien się śpieszyć

FIAT EXPERIMENTUM IN CÓRPORE VILI! — Niech doświadczenie odbędzie się na

przedmiocie bez znaczenia!

FIAT IUSTÍTIA! — Niechaj się stanie sprawiedliwość!

FIAT IUSTÍTIA, PÉREAT MUNDUS! — Niechaj ginie świat, byleby działa się

sprawiedliwość!

FIAT IUSTÍTIA, RUAT COELUM! — Niechaj zawali się niebo, byleby działa się

sprawiedliwość (Dewiza Ferdynanda I, cesarza świętego cesarstwa rzymskiego)

FIAT LUX! — Niechaj się stanie światłość! — Niech prawda wyjdzie na jaw! (Genesis I, 3)

FIAT PANIS! — Niechaj stanie się chleb! (Dewiza FAO)

FIAT VOLUNTAS TUA! — Niechaj się dzieje w< twoja!

FICUM CUPIT — Chce figi, potrzebuje czegoś (dlatego taki uprzejmy)

FIDE ET AMORE — Wiarą i miłością

FÍDEI DEFENSOR — Obrońca wiary

FIDÉLITER ET CONSTANTER — Wiernie i wytrwale

FIDE MAŁA — W złej wierze

FIDE, NON ARMIS — Wiarą, nie orężem

FIDE, SED CUI, VIDE — Ufaj, lecz bacz, komu

FIDE ET FIDÚCIA — Wiarą i zaufaniem

FIDE ET FORTITÚDINE — Wiernością i męstwem

FIDES EX NECESSITATE ESSE NON DEBET — Wiara nie powinna wynikać z konieczności,

musu (Paweł Włodkowic)

FIDES GRAECA — Grecka wierność — Wiarołomstwo

FIDES PÚNICA — Wierność punicka — Wiarołomstwo (Sallustius Bellum Iugurtinum 108,

3)

FÍDITE VIRTUTI, NUNO.UAM QUAE MÉRGITUR IMO GÚRGITE, IACTÉTUR NÁUFRAGA SAEPE

LICET — Zawierzcie cnocie, bo ta nie zatonie na największej głębinie, chociaż często miotana

jest po niej jak rozbitek (K. Janicki Epigrammata XXI)

FIDUS ACHATES — Wierny Achates, przyjaciel (Vergílius Aeneis VI, 158)

FIDUS ET AUDAX — Wierny i sprawiedliwy

FEERI CURAVIT — Zatroszczył się, aby dzieło było wykonane

FI. FAC. = FIERI FACIAS — Zrób tak, aby się stało

FÍLIA NON RECTE GÉNERIS DATUR DUOBUS — Nie jest rzeczą właściwą wydawać jedną

córkę za dwu zięciów

FÍLIOQUE — I od syna

FÍLIUS NULLIUS — Syn bez ojca, bastard

FÍLIUS PÓPULI — Syn ludu

FÍLIUS TERRAE — Syn ziemi

FINIS — Koniec

FINIS ADEST ÓPERI — Dzieło zmierza do końca (Ovídius Ars am. II, 734)

FINIS CORONAT OPUS — Koniec wieńczy dzieło

FIXUS LOCUS — Miejsce stałe

FLAGÍTII PRINCIPIUM EST NUDARE INTER CIVES CÓRPORA — Początkiem hańby jest

obnażanie ciał przez obywateli (Ennius)

FLAGRANTE BELLO — Gdy szaleje wojna

FLAGRANTE DELICTO — Na gorącym uczynku, na miejscu zbrodni

FLATUS — Natchnienie

FLECTAMUS GÉNUA! — Zegnijmy kolana (klęknijmy)!

FLÉCTERE SI NÉQUEO SÚPEROS, ACHERONTA MOVEBO — Jeśli nie mogę wzruszyć

bogów (nieba), wzruszę Acheront (piekło) (Vergílius Aeneis VII, 82)

FLECTI, NON FRANGI — Być zgiętym, ale nie złamanym

FLET VICTUS, VICTOR INTERIIT — Zwyciężony płacze, zwycięzca skonał

FL. = FLÓREAT, FLÓRUIT — Niechaj kwitnie, zakwitł, rozwinął się

FLÓRUIT — Rozkwitł — Był w okresie największego rozwoju

FLÓSCULI SENTENTIARUM — Kwiatki mądrych zdań

FLOS POËTARUM — Kwiat (elita) poetów (Plautus)

FLÚCTUAT NEC MÉRGITUR — Rzuca nim fala, ale nie tonie (dewiza Paryża, emblemat

statek)

FLUMEN DICENDI — Potok wymowy

FÓLIO AVERSO — Na odwrotnej stronie

FÓLIO RECTO — Na wierzchniej stronie (pierwszej)

FONS ET ORIGO MALI — Źródło i początek zła

FONS LACRIMARUM — Źródło łez

FONTES AQUARUM — Źródła wody, obfitość (Psalm XLI)

FONTES IPSI SÍNUNT — Nawet źródłom doskwiera pragnienie (Cícero)

FORENSIS STRÉPITUS — Hałas na rynku, podczas zgromadzenia

FORIS UT MOS EST, INTUS UT LIBET — Poza domem zgodnie z obyczajem, w domu jak się

podoba

FORMA BONUM FRAGELE EST — Piękno to kruche dobro (Ovídius Ars am. II, 113)

FORMA DEI MUNUS — Uroda to dar boga (Ovídius Ars am. III, 103)

FORMA VIROS NEGLECTA DECET — Mężom przystoi piękno, ale bez starań o nie

(Ovídius Ars am. I, 507)

FORMALITER — Formalnie

FORSAN ET HAEC OLIM MEMINISSE IUVABIT — Być może kiedyś przyjemnie będzie i to

wspomnieć (Vergílius Aeneis I, 203)

FORTES CREANTUR FORTTBUS ET BONIS — Z dzielnych rodzą się dzielni i zacni

(Horátius Cármina IV, 4)

FORTES FORTUNA ÁDIUVAT — Śmiałym los sprzyja — Mężnym szczęście sprzyja

(Teréntius Phormio 203)

FORTI FORTUNA — Szczęśliwym trafem (Plautus Bacchides 916)

FÓRTIAQUE ADVERSIS OPPÓNITE PÉCTORA REBUS! — Przeciwstawcie (dzielną pierś)

odwagę przeciwnościom! (Horátius)

FORTI ET FIDELI NIHIL DIFFÍCILE — Dla dzielnego i wiernego nic nie jest trudne

FORTIS CÁDERE, CÉDERE NON POTEST — Mężny może paść, ale nie ustąpię

FÓRTITER ET RECTE — Mężnie i sprawiedliwie

FÓRTITER IN RE, SUÁVITER IN MODO — Mocno w treści, łagodnie w formie

FORTUNA CAECA EST — Los jest ślepy

FORTUNA FAVET FATUIS — Los sprzyja głupcom

FORTUNA FAVET FÓRTIBUS — Los sprzyja dzielnym

FORTUNA FORTES ADIUVAT — Los pomaga dzielnym

FORTUNA NON MUTAT GENUS — Sam los nie zmienia rodu

FORTUNA NON MUTAT MORES — Sam los nie zmienia obyczajów

FORTUNA NUSQUAM NON REGNAT — Los rządzi wszędzie

FORTUNA PÁTRIAE NOSTRAE ÉTIAM MEA FORTUNA EST — Los mojej ojczyzny jest moim

losem

FORTUNA QUAM PLÚRIMUM POTEST IN RÉLIQUIS REBUS, TAM PRAECÍPUE IN BELLO:

PARVIS MOMENTIS MAGNAS RERUM COMMUTATIONES ÉFFICIT — jak los najwięcej może

zdziałać w innych sprawach, tak szczególnie na wojnie: w krótkiej chwili powoduje wielkie

zmiany (Caesar De bello dviii III, 68)

FORTUNA TIBI EST — Masz szczęście

FORTUNA TIBI FAVET — Los ci sprzyja

FORTUNAE CÉTERA MANDO — Resztę powierzam losowi (Ovídius Ars am. II, 140)

FORTUNAM REVERENTER HABE, QUICUMQUE REPENTE DIVES AB EXSILIIS LOCO — Ty, z

nędznego stanu wyniesion nagle, przypisuj kornie losowi zasługę (K. Janicki Vitae regum

Polonorum IX)

FORTUNATE SENEX! — Szczęśliwy starcze! (Vergílius Ecl. I, 46)

FRACTA PÁGINA — Strona złożona (we dwoje i z jednej strony zapisana)

FRANGE, PUER, CÁLAMOS ET INANES DÉSERE MUSAS! — Złam, chłopcze, pióro i porzuć

nieużyte muzy! (Calpurnius Bucólica IV, 23)

FRANGES, NON FLECTES — Złamiesz, ale nie ze—gniesz

FRAUS EST CELARE FRÁUDEM — Oszustwem jest ukrywanie oszustwa

FRAUS LATET IN GENERÁLIBUS — Oszustwo kryje się w ogólnikach

FRAUS PIA — Oszustwo w zbożnym celu

FRÍGIDUS IN VÉNEREM — Nieczuły na miłość, zimny w miłości

FRONS ÁNIMI LANUA — Oblicze — wrota duszy

FRONTE LAETUS, PECTORE ÁNXIUS — Na czole radość, w duszy smutny

FRONTI NULLA FIDES — Nie ufaj pozorom

FRUCTUS CAPE CUM PANE, SI VIS VÍVERE SANE — Spożywaj owoce z chlebem, jeśli

chcesz żyć zdrowo

FRUCTUS LIBERTATIS — Owoc wolności

FRUGES CONSÚMERE NATI — Zrodzeni, aby spożywać płody ziemi

FRUSTRA HÉRCULI — Na próżno sprzeciwiać się Herkulesowi

FRUSTRA: NAM COMES ATRA PREMIT SEQUITURQUE FUGACEM — Na próżno: bowiem za

uciekającym podąża krok w krok złowieszcza towarzyszka (Horátius)

FUGE MAGNA: LICET SUB PÁUPERE TECTO REGES ET REGUM VITA PRAECÚRRERE AMICOS

— Unikaj wielkości: można i pod ubogim dachem przewyższać sposobem życia królów i

królewskich przyjaciół (Horátius)

FUGE SOCIETATEM LEONINAM! — Unikaj towarzystwa lwa!

FUGIENDA SEMPER INIURIA EST — Wyrządzania krzywdy należy zawsze unikać (Cícero

De officiis I, 25)

FUGIT HORA — Czas ucieka

FUGIT INTÉREA, FUGIT IRREPÁRABILE TEMPUS — A tymczasem czas bezpowrotnie

ucieka (Vergílius Geórg. III, 284)

FUGIT RETRO LEVIS IUVENTUS ET DECOR — Ucieka wstecz wesele i piękno młodości

(Horátius Córmina II, U)

FÚIMUS ROES, FUIT ÍLIUM ET MAGNA GLÓRIA DARDÁNIDUM — Byliśmy Trojanami, był

Ilion i wielka chwała potomków Dardana (W przenośni: skończyły się czasy świetności)

(Vergílius Aen. II, 235)

FUIT, FUIT ISTA QUONDAM IN RE PUBLICA VIRTUS — Była, była niegdyś cnota w

rzeczypospolitej (Cícero Oratio in Catilinam I)

FULGENTE TRAHIT CONSTRICTOS GLÓRIA CURSU — Za lśniącym rydwanem sława wlecze

jeńców (Horátius)

FULMEN BRUTUM — Piorun nieszkodliwy

FUNCTUS OFFÍCIO — Będący poza służbą

FUNDAMENTOM RELATIONIS — Podstawa wzajemnego stosunku

FUNGUS UNA NOCTE NÁSCITUR — Grzyb wyrasta w ciągu jednej nocy — Zło rośnie

szybko

FURENS QUID FÉMINA POSSIT — Co może (uczynić) oszalała kobieta

FUR MANIFESTUS — Jawny złodziej

FUROR ARMA MINISTRAT — Wściekłość wkłada broń do ręki (Vergílius Aeneis I, 150)

FUROR LOQUENDI — Pasja mówienia

FUROR POËTICUS — Napad natchnienia

FUROR SCRIBENDI — Pasja pisania

FUROR TEUTÓNICUS — Germańska gwałtowność (Lucanus Pharsalia I, 255)

G

GALEATUM SERO DUELLI PÓENITET — Uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnę

GALILAEE, VICISTI! — Zwyciężyłeś, Galilejczyku! (Słowa Juliana Apostaty)

GALLIA EST OMNIS DIVISA IN PARTES TRES — Cała Galia jest podzielona na trzy części

(Caesar Commentarii de bello Gallico I, 1)

GALLINA SCRIPSIT — Kura nagryzmoliła — Pisze jak kura pazurem

GAUDEAMUS ÍGITUR, IÚVENES DUM SUMUS! — Radujmy się więc, dopóki jesteśmy

młodzi! (Początek starej pieśni studentów niemieckich)

GÁUDE SORTE SUA! — Ciesz się ze swego losu! (Horátius Epodos XIV)

GAUDENSQUE VIAM FECISSE RUINA — Ciesząc, się, że na swej drodze zostawił ruiny —

Radośnie utorował sobie drogę szerząc ruinę (Lucanus)

GÁUDENT PRAENÓMINE MOLLES AURÍCULAE — Tytuł raduje jego subtelne ucho

(Horátius Sátirae II, 5, 32)

GÁUDET TENTÁMINE VIRTUS — Cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbę

GÁUDIA PRINCÍPIUM SUNT SAEPE NOSTRI DOLORIS — Radość często bywa początkiem

naszego cierpienia (Ovídius)

GÁUDIUM CERTÁMINIS — Radość walki

GAUDIUM IN LÍTTERIS EST — Radość w nauce — Nauka daje zadowolenie

GENIUS EPIDÉMICUS — Rodnik epidemii (dawne oznaczenie przyczyny chorób

epidemicznych)

GÉNIUS LOCI — Duch opiekuńczy domu, miejsca

GÉNIUS MORBI — Rodnik chorobowy (dawne określenie przyczyny pojawienia się

choroby i oznaczające jej charakter)

GENS ANTE ÁLIOS DÉDITA RELIGIÓNIBUS — Naród nad inne przesądny (Livius)

GENS HUMANA RUIT PER VÉTITUM NEFAS — Rodzaj ludzki pędzi łamiąc prawo boskie

(Horátius Cármina I, 3)

GENUS IRRITÁBILE VATUM — Drażliwe plemię wieszczów, poetów (Horátius Epist. I,

282)

GENUS PRÓXIMUM — Rodzaj (gatunek) najbliższy

GLADIATOR IN ARENA CONSÍLIUM CAPIT — Gladiator decyduje się na arenie (zależnie od

okoliczności) (Séneca)

GLEBAE ADSCRIPTUS — Przypisany do ziemi

GLÓRIA W EXCELSIS DEO! — Chwała Panu na wysokościach!

GLORIA PATRI! — Chwała Ojcu!

GLÓRIA PECCATI NULLA PETENDA SUI EST — Nie należy chlubić się grzechem

(Ovídius Ars am. II, 390)

GLORIA VIRTUTEM TAMQUAM UMBRA SÉQUITUR — Sława podąża za cnotą jak cień (Ci

cer o Tusc. disp. I, 109)

GLORIA VIRTUTIS UMBRA — Sława — cień cnoty

GLÓRIAM QUI SPRÉVERIT, VERAM HABEBIT — Kto wzgardzi sławą (tu), zyska prawdziwą

(tam)

GRADU DIVERSO, VIA UNA — Krokiem różnym, ale jedną drogą

GRADUS AD PARNASSUM — Krok na Parnas

GRAECA FIDES — Grecka wierność (wiarołomstwo)

GRAECA GRAECE, LATINA LATINE — Wyrażaj po grecku, co greckie, po łacinie, co

łacińskie — Poprawnie

GRAECA SUNT, NON LEGUNTUR — To po grecku, tego się nie czyta (nieczytelne)

(Iuvenalis)

GRAECIA VICTA VICTOREM VICIT — Pokonana Grecja pokonała zwycięzcę

GRAECIS INGENIUM MUSA DEDIT — Muza obdarzyła Greków geniuszem (Horátius)

GRAECUM EST, NON LÉGITUR — To po grecku, nieczytelnie

GRAMMÁTICI CERTANT ET ADHUC SUB IÚDICE LIS EST — Gramatycy sprzeczają się i

dotychczas spór jest u sędziego (Horátius Ars poetica 78)

GRANDE MORTALIS AEVI SPATIUM — Kawał życia ludzkiego (Tácitus Agricola c. III)

GRANDIS ABIT FLATUS MÓDICA PLÚVIA SUPERATUS — Cichnie silny wiatr pokonany

przez drobny deszcz — Z wielkiej chmury mały deszcz

GRATA SUPERVÉNIET, QUAE NON SPERÁBITUR, HORA — Miła jest ta godzina, której nie

oczekiwano (Horátius)

GRÁTIA PLACENDI — Przyjemność podobania się

GRÁTIA SUPERIS — Dzięki bogom (najwyższym)

GRATIORA SUNT, QUAE PLURIS EMUNTUR — Milsze jest to, co więcej kosztuje

GRATIS — Bezpłatnie

GRATIS DICTUM — Powiedzenie za darmo, nie na temat

GRATIS PÓENITET ESSE PROBUM — Żal być uczciwym za darmo (S. Orzechowski)

GRATIS PRO DEO — Darmo, z miłości Boga

GRATÍSSIMUS NUMMUS — Najmilsza gotówka

GRAVE IMPÉRIUM REGUM NIHIL INEXPLORATUM, QUOD VESTIGARI VOLUNT, ÉFFICIT —

Uciążliwa władza królów nie pozwala na żadną tajemnicę, którą chcieliby zbadać (Livius

Ab n.c. XXXIX, 51)

GRAVIORA MANENT — Mamy przed sobą gorsze sprawy — Najgorsze dopiero nadejdzie

(Vergílius Aeneis VI, 84)

GRAVIORA QUAEDAM SUNT REMÉDIA PERICULIS — Niektóre leki są gorsze od choroby

GRAVIS IRA REGUM EST SEMPER — Gniew królów zawsze jest srogi — W gniewie

królowie są zawsze zawzięci

GRAVIS NOTAE MÁCULAE — Obciążony wyraźną plamą, hańbą (A. Mickiewicz)

GREGATIM — Stadami

GREX VENÁLIUM — Sprzedajna banda (Suetonius De claris rhetoribus I)

GROSSO MODO — Z grubsza — W przybliżeniu (na receptach)

GRUBIANITAS — Grubiaństwo (makaronizm)

GUSTAVUS ÓBIIT MDCCCXXIII ĆALENDIS NOVEMBRIS — Gustaw zmarł pierwszego

listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)

GUTTA CAVAT LÁPIDEM NON VI, SED SAEPE CADENDO — Kropla drąży kamień nie siłą,

lecz częstym spadaniem (Ovídius Epistulae ex Ponto IV, 10, 15)

GUTTA FORTUNAE PRO DÓLIO SAPIENTIAE — Kropla szczęścia znaczy więcej od beczki

mądrości

H

HABEAS CORPUS — Żebyś miał ciało — Zachowaj ciało nietykalne (abyś mógł stanąć

przed sądem dla ustalenia słuszności aresztowania) (Angielskie prawo o nietykalności

osobistej)

HABEAT SIBI! — Niechaj sobie ma! Niechaj zachowa dla siebie! Co to mnie obchodzi?

(Suetonius Divus Iulius I, 1)

HABEMUS CONFITENTEM REUM — Mamy oskarżonego uznającego winę (Cícero Pro

Ligano I, 2)

HABEMUS PAPAM — Mamy papieża — Wybraliśmy papieża

HABENT SUA FATA IMÁGINES — Wizerunki mają też własny los

HABENT SUA FATA LIBELLI — Książki mają swój los, ulegają swemu przeznaczeniu

HABES–HABÉBERIS — Od tego, co masz, zależy, za kogo mieć cię będą (Petronius)

HABET ET MUSCA SPLENEM — Mucha ma też śledzionę (może się również rozzłościć) —

Nie ma człeka bez złości

HÁBITA TECUM — Wniknij w siebie — Zastanów się nad sobą

HÁBITA UT MIGRATURUS — Mieszkaj, jakbyś miał odejść

HÁBITUS — Zewnętrzny wygląd człowieka (termin medyczny)

HAC LEGE — Na podstawie tego prawa

HAEC COELÉSTIA SEMPER SPECTATO, ILLA HUMANA CONTÉMNITO — Patrz w niebo, tym,

co ludzkie, gardź (Cícero De re publ. VI. 20)

HAEC EST HUMANARUM RERUM CONDÍTIO — Taki to los spraw ludzkich — Tak to się w

życiu układa

HAEC EST VITA SOLUTORUM MÍSERA AMBITIONE GRAVIQUE — Oto życie ludzi wolnych

od nieszczęsnej i uciążliwej pychy

HAEC RES TIBI CORDI SIT! — Miej tę sprawę na sercu, na uwadze!

HAEC SIBYLLAE FÓLIIS OBSCURIORA — To mniej zrozumiałe od wyroczni Sybilli

HAERES NEQUICQUAM CAENO CUPIENS EVÉLLERE PLANTAM — Toniesz w błocie,

pragnąc na próżno wyrwać z niego stopę (Horátius)

HANC PERSONAM INDUISTI, AGENDA EST — Wziąłeś na siebie tę rolę, więc graj ją!

(Séneca De beneficiis II, 17, 2)

HANC TIBI CANE CANTILENAM! — Śpiewaj sam sobie tę piosenkę!

HANC VÉNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE VICISSIM — Prosimy o przebaczenie (łaskę) i

sami go udzielamy

HANNIBAL AD (ANTE) PORTAS — Hannibal u bram (Rzymu) — Grozi bezpośrednie

niebezpieczeństwo (Livius Ab u.c. 23, 16)

HAUD DIFFÍCILE CRÉDITU EST — Nietrudno uwierzyć — To brzmi prawdopodobnie

HAUD FÁCILE QUISQUAM GRATUITO BONUS EST — Niełatwo być komukolwiek dobrym za

darmo

HAUD LONGIS INTERVALLIS — Z niedługimi przerwami

HAUD MIHI VITA OPUS EST HAC — Takiego życia mi nie trzeba (Horátius)

HÁURIT AQUAM CREBRO, QUI DÍSCERE VULT SINE LIBRO — Sitem czerpie wodę, kto chce

uczyć się bez książki

HÉCTOREM QUIS NOSSET, FELIX SI TROIA FUISSET? — Któż znałby Hektora, gdyby Troja

była szczęśliwa? (Ovídius)

HÉLENAM EGO CRÍMINE SOLVO; USA EST HUMANI COMMODITATE VIRI — Zwalniam

Helenę od winy: skorzystała z uprzejmości ludzkiego człowieka (Ovídius Ars am. II, 371–

2)

HELLÉBORO INDIGET — Potrzebuje ciemierzycy (rośliny leczącej choroby psychiczne) —

Nie jest przy zdrowych zmysłach — Jest puknięty

HÉLLUO LIBRORUM — Mól książkowy

HEU, FORTUNA, QUIS EST CRUDÉLIOR IN NOS TE, DEUS? — O Fortuno, jakiż bóg jest

okrutniejszy wobec nas? (Horátius)

HEU, PÉETAS, HEU, PRISCA FIDES! — Gdzie życzliwość, gdzie dawna wierność?

HEU, VATUM IGNARAE MENTES! — O nieszczęsna ślepoto wieszczków, jasnowidzów!

(Vergílius Aeneis IV, 65)

HIC ET NUNC — Tu i teraz, zaraz

HIC ET UBIQUE — Tu i wszędzie

HIC FINIS FANDI — Tu koniec gadki

HIC HAERET AQUA — Tu woda stanęła, zatrzymała się — w tym sęk — Tu trudność

HIC HAERET NEBULO — Tu wpadł szubrawiec — Tu go mam

HIC HOMO ALLIGATUS ENSI — To człowiek przywiązany do miecza — Żołnierz z

przypadku

HIC IACET — Tu leży (spoczywa) (napis na nagrobkach)

HIC IACET LEPUS — Tu leży zając — W tym rzecz, trudność

HIC LABOR, HOC OPUS EST — Tu jest trud, tu zadanie

HIC ŁABOR EXTREMUS, LONGARUM HAEC META VITARUM — To ostatni trud, to kres

długiej drogi (Vergílius Aeneis III, 714)

HIC MÓRTUI VTVUNT, HIC MUTI LOQUUNTUR — Tu (w księgach) żyją martwi, mówią

niemi

HIC MÚLIER — To baba — Kobieta energiczna — Herod–baba

HIC NATUS EST CONRADUS MDCCCXXIII CALENDIS NOVEMBRIS — Tu narodził się

Konrad pierwszego listopada 1823 roku (A. Mickiewicz Dziady)

HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE, CAVETO! — Oto jest czarny (charakter), wystrzegaj

się go, Rzymianinie! (Horátius Sótirae I, 4, 85)

HIC QUIESCIT, QUI NUNQUAM QUIEVIT. TACE! — Tu spoczywa, który nigdy nie odpoczął.

Zachowaj ciszę! (napis na nagrobkach)

HIC RHODUS, HIC SALTA — Tu Rodos! Tu skacz! — Pokaż, co umiesz (Aesopus Fabulae

203)

H.S.E. = HIC SEPULTUS EST — Tu pochowany

HIC SITUS EST — Tu leży pochowany

HIC SUNT LEONES — Tu są lwy (oznaczenie białych plam na mapach)

HIC VÍVIMUS AMBITIOSA PAUPERTATE OMNES — Tu żyjemy wszyscy w dumnym

ubóstwie (Iuvenalis Sátirae 3, 182)

HIC ILLAE LÁCRIMAE — Stąd te łzy, narzekania (Térentius Andria I, 8, 99)

HINC LUCEM ET PÓCULA SACRA — Stąd światło (czerpiemy) i łyki świętej nauki

HISTORIA EST MAGISTRA VITAE — Historia jest nauczycielką życia

HISTÓRIA TESTIS TÉMPORUM, LUX VERITATIS, VITA MEMÓRIAE, MAGISTRA VITAE,

NUNTIA VETUSTATIS — Historia to świadek czasów, światło prawdy, żywa pamięć, mistrzyni

życia, zwiastunka przeszłości (Li vi u s)

HISTÓRIAM NESCIRE HOC EST SEMPER PÚERUM ESSE — Nie znać historii to być zawsze

dzieckiem (Cícero)

HIST. = HISTÓRICUS — Historyczny, historyk

HOC AGE! — Rób to (i nie gadaj o tym)

HOC ANNO — W tym, obecnym roku

HOC ERAT IN VOTIS — O to się modliłem — Tegom sobie życzył (Horátius Sátirae II,

6, 1)

HOC LOCO — W tym miejscu

HOC MIHI SI DÍXERIS, ERIS MIHI MAGNUS APOLLO — Jeżeli mi to powiesz, będziesz dla

mnie wielkim Apollinem (wyrocznią)

HOC MÍSERAE PLÉBI STABAT COMMUNE SEPULCRUM — Oto wspólny grób dla biednego

plebsu — Grób łączy wszystkich nieszczęśliwych (Horátius)

HOC OPUS, HIC LABOR EST — Oto trudność, oto kłopot (Vergílius Aeneis VI, 129)

HOC SAXUM PÓSUIT — Ten kamień położył (napis nagrobkowy)

HOC SIGNO VINCES — Patrz: IN HOC SIGNO VINCES

H.T. = HOC TEMPORE — W tym czasie, dziś, obecnie

HOC VOLO, SIC IUBEO, SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! — Tak chcę, tak rozkazuję, niech

wola’ moja będzie uzasadnieniem! (Iuvenalis Sátirae VI, 223)

HÓDIE MIHI, CRAS TIBI — Dzisiaj mnie, jutro tobie

HOMÁGIUM — Hołd

HÓMINEM FELICEM! — Szczęśliwy człowieku!

HÓMINEM FRUGI ÓMNIA RECTE FÁCERE — Człowiek dzielny robi wszystko właściwie

(Cícero Tusc. disp. IV, 16)

HÓMINEM NON ODI, SED EIUS VÍTIA — Nienawidzę nie człowieka, lecz jego wad

HÓMINEM QUAERO — Szukam człowieka (Phaedrus Fdbulae II, 19, 9)

HÓMINEM TE ESSE MEMENTO! — Pamiętaj, że jesteś człowiekiem!

HÓMINES CAECOS REDDIT CUPFDITAS — Namiętność oślepia ludzi

HÓMINES, DUM DOCENT, DISCUNT — Ludzie ucząc innych uczą się sami (Séneca)

HÓMINES INTERDUM NULLAS CONSEQUUNTUR VOLUPTATES, QUARUM POTIUNDI SPE

INFLAMMATI MULTOS LABORES SUSCEPERUNT — Są ludzie, którzy nie doznają żadnej

radości z osiągnięć nawet wtedy, kiedy ożywieni nadzieją ich zdobycia, poświęcili im wiele

trudu

HOMÍNIBUS NATURA PRODESSE IUBET — Sama natura każe ludziom być użytecznymi

(Séneca De lita beata XXIV, 2)

HOMÍNIBUS PLENUM, AMÍCIS VÁCUUM — Ludzi pełno, przyjaciół brak

HÓMINI DILIGENTI SEMPER ÁLIQUID SUPERSET — Człowiek pilny ma zawsze coś do

zrobienia

HÓMINI IUSTO NUNOUAM GRÁTIA FACTA PERIT — Łaska wyświadczona człowiekowi

sprawiedliwemu nigdy nie ginie

HÓMINIS EST ERRARE — Rzeczą ludzką jest błądzić

HÓMINIS MENS DISCENDO ÁLITUR ET COGITANDO — Nauka i myśl jest pożywieniem

umysłu człowieka

HOMO ALIENI IURIS — Człowiek podległy innemu prawu

HOMO ANTIQUA VIRTUTE ET FIDE — Człowiek starożytnej cnoty i wiary

HOMO ARTIFEX — Człowiek artysta

HOMO CREATOR — Człowiek twórca

HOMO FABER — Człowiek rzemieślnik — Wytwórca

HOMO GLÓRIAM ÁDPETENS SAEPE A VIRTUTIS VIA DEFLECTIT — Człowiek ubiegający się

o sławę często zbacza z drogi cnoty

HOMO HÓMINI ÁNGELUS — Człowiek człowiekowi aniołem

HOMO HÓMINI DEUS EST — Człowiek jest dla człowieka bogiem

HOMO HÓMINTI LUPUS — Człowiek człowiekowi wilkiem (Plautus Asinaria II, 4, 88)

HOMO ÍMPROBUS BEATUS NON EST — Człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwy

HOMO LOCUM ORNAT, NON LOCUS HÓMINEM — Człowiek zdobi miejsce, nie miejsce

człowieka — Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię

HOMO LONGUS RARO SAPIENS — Człowiek wysoki rzadko mądry

HOMO LUDENS — Aktor

HOMO MULTARUM LITTERARUM — Człowiek mający zasługi literackie, naukowe

HOMO NÁSCITUR POËTA — Człowiek rodzi się poetą (Benedetto Croce)

HOMO NOVUS — Człowiek nieznany, nowy — Parweniusz (Cicero De officiis I, 39)

HOMO NULLIUS COLORIS — Człowiek bezbarwny, przeciętny (Plautus Pseudoius IV, 7,

99)

HOMO OECONÓMICUS — Człowiek gospodarujący

HOMO PACÍFICUS PLUS POTEST QUAM BENE DOCTUS — Człowiek pokojowo usposobiony

może więcej osiągnąć niż wielce uczony

HOMO PISTRINO DIGNUS — Człowiek godny tego, aby go zemleć — Nicpoń

HOMO POLÍTICUS — Człowiek w społeczeństwie — Polityk

HOMO PROPONIT, DEUS DISPONIT — Człowiek zamierza, Bóg decyduje — Człowiek

strzela, Pan Bóg kule nosi

HOMO RAPAX — Człowiek zachłanny

HOMO SÁPIENS — Człowiek rozumny (termin naukowy dla oznaczenia rodzaju ludzkiego)

HOMO SUI IURIS — Pan samego siebie, niezależny

HOMO SUM, HUMANI NIHIL ALIENUM A ME ESSE PUTO — Jestem człowiekiem i sądzę, że

nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Térentius Heautontimorumenos I, 1, 25)

HOMO TÓTIENS MÓRITUR, QUÓTTENS AMITIT SUOS — Człowiek tyle razy umiera, ile razy

traci swoich bliskich

HOMO TRIUM LITTERARUM (EST) = FUR — Człowiek oznaczany trzema literami =

Złodziej (Plautus Aulularia II, 4, 46)

HOMO UNIUS LIBRI — Człowiek jednej książki, ograniczony (Św. Tomasz z Akwinu)

HOMÚNCULUS — Ludzik — Człowiek reprodukowany drogą chemiczną (Fantazja lekarza

średniowiecznego Paracelsusa)

HONESTA NÓMINA PRAETENDEBANT — Nadawali szlachetne nazwy podłym sprawom

(Tácitus Annales 14, 21)

HONESTE ID EST CUM VIRTUTE VÍVERE — Żyć chwalebnie to żyć cnotliwie

HONESTUS RUMOR ÁLTERUM PATRIMONIUM — Dobra sława to jakby drugi spadek

HONORES MUTANT MORES — Godności zmieniają człowieka

HONORES MUTANT MORES, SED RARO IN MELIORES — Zaszczyty zmieniają obyczaje, ale

rzadko na lepsze

HONORIS CÁUSA (GRATIA) — Dla zaszczytu — Dla podkreślenia zasług

HONOS ALIT ARTES — Zaszczyty żywią sztuki — Sztuka wymaga uznania (Ci cer o Tttsc.

disp. I, 2, 47)

HONOS HABET ONUS — Zaszczyt pociąga za sobą obowiązki

HONOS VIRTUTIS PRÁEMIUM — Zaszczyt — nagroda cnoty

HORA FUGIT — Godzina, czas ucieka

HORAE CANÓNICAE — Godziny kościelnych modlitw z brewiarza

HORAE SUBSECIVAE — Godziny nadliczbowe, godziny wypoczynku, wolne

HORAS NON NÚMERO NISI SERENAS — Liczę tylko godziny szczęśliwe

HORRENDUM — Rzecz straszna

HORRESCO RÉFERENS — Drżę opowiadając o tym (Vergílius Aen. II, 204)

HORRÍBILE DICTU — Strach mówić

HORROR VÁCUI — Obawa próżni (zasada fizyki starożytnej, według której natura nie

znosi próżni — Arystoteles)

HORTUS SICCUS — Zbiór zasuszonych roślin — Herbarium

HOSPES–HOSTIS — Obcy — to wróg (wyraz szowinizmu)

HOSPES HÓSPITI SACER — Gość to świętość dla gospodarza

HOSPES, SALVE! HOSPES, SOLVE! — Gościu, witaj! Gościu, płać!

HOSTEM ESSE ATQUE INIMICUM HÓMINUM MORUMQUE MALORUM, CONTRA

DEFENSOREM HÓMINUM MORUMQUE BONORUM, CÓMMODA PRAETÉREA PATRIAE SIEI

PRIMA PUTARE — Być wrogiem i nieprzyjacielem ludzi i obyczajów złych i na odwrót, być

obrońcą ludzi i obyczajów dobrych, a nadto korzyści ojczyzny za rzecz najpierwszą uważać

(przytoczone przez A. Mickiewicza w Wykładach lozańskich słowa Luciliusa)

HOSTI PECTUS, COR AMICO — Dla wroga pierś, dla przyjaciela serce

HOSTIS HONORI INVÍDIA — Nienawiść wroga jest zaszczytem

HUMANUM EST ERRARE — Błądzić — rzecz ludzka

HUMILIS LOCO — Niskiego stanu

HUNGÁRIAE NATUM (VINUM), POLÓNIAE EDUCATUM — Zrobione wino na Węgrzech,

dojrzało w Polsce

HYGIENA AMICA VALETÚDINIS — Higiena przyjaciółką zdrowia

I

IACTA ÁLEA EST — Kości rzucone (Wiersz Menandra powtórzony po grecku rzekomo

przez Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Suetonius Ditus Iulius 32)

IAM AGNOSCO CARTHÁGINIS FORTUNAM — Już widzę los Kartaginy (Słowa Hannibala po

śmierci jego brata Hazdrubala) (Livius Ab u.c.)

IAM PRÓXIMUS ARDET UCÁLEGON — Już pali się tuż leżący Ukalegon — Już pali się

sąsiednia chata (Vergílius Aeneis II, 311)

IAM SATIS MOMORDISTI LABRUM — Już napyskowałeś się dosyć

IAM SEGES EST, UBI TROIA FUIT — Teraz zasiewy są tam, gdzie była Troja (Ovídius

Heróides I, 53)

IÁNUIS CLÁUSIS — Przy zamkniętych drzwiach

IB. = IBID. = IBIDEM — Tamże — W tym samym miejscu

IBI PÁTRIA, UBI BENE — Tam ojczyzna, gdzie dobrze

IBI SEMPER EST VICTÓRIA, UBI CONCÓRDIA EST — Tam jest zawsze zwycięstwo, gdzie

panuje zgoda

I.E. = ID EST — To jest — To znaczy

ID GENUS OMNE — Cały ten rodzaj, gatunek

ID QUOD ERAT DEMONSTRANDUM — To, czego należało dowieść

ID. = IDEM — Ten sam (autor)

IDEM PER IDEM — To samo przez to samo (Określenie czegoś przez rzecz określaną) —

Masło maślane

IDEM SONANS — Śpiewając to .samo — Ta sama śpiewka

IDEM VELLE ATQUE IDEM NOLLE — Chcieć i nie chcieć tego samego — Być

jednomyślnym

IEIUNUS RARO STÓMACHUS VULGÁRIA TEMNIT — Głodny żołądek rzadko gardzi

pospolitym jadłem (Horátius)

I.H.S. = IESUS CHRISTOS — Jezus Chrystus

IESUS CUM MARIA SINT NOBIS IN VIA! — Niechaj nam Jezus i Maria towarzyszą w drodze!

IESUS HÓMINUM SALVATOR — Jezus zbawca ludzi

IGNAVIS SEMPER FÉRIAE — Lenie zawsze mają święto

IGNI ET FERRO — Ogniem i mieczem

IGNIS ET AQUAE INTERDÍCTIO — Zakaz wody i ognia (zesłanie na wygnanie)

IGNIS FATUUS — Błędny ognik

IGNIS, MARE, MÚLIER — TRIA MAŁA Ogień, morze, kobieta — trzy nieszczęścia

IGNIS NON EXSTÍNGUITUR IGNE — Ognia nie gasi się ogniem

IGNORAMUS ET IGNORÁBIMUS — Nie wiemy i nie będziemy wiedzieli (Zakończenie

rozprawy fizjologa niemieckiego Du Bois–Raymonda)

IGNORANS IGNORÁBITUR — Pozostanie nieznany ten, co sam nic nie wie

IGNORÁNTIA FACTI EXCUSAT — Nieznajomość stanu faktycznego jest okolicznością

usprawiedliwiającą

IGNORÁNTIA IURIS (LEGIS) NOCET — Nieznajomość prawa (ustawy) szkodzi

IGNORÁTIO ELENCHI — Nieznajomość przedmiotu sporu — Błąd logiczny polegający na

obalaniu nie postawionej przez oponenta tezy

IGNORÁTIO FUTURORUM MALORUM UTÍLIOR EST QUAM SCIENTIA — Niewiedza

przyszłych nieszczęść pożyteczniejsza jest aniżeli wiedza (Cícero De dwinatione II, 23)

IGNORÁTIO LEGIS NÉMINEM EXCUSAT — Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia nikogo

IGNOTI NULLA CUPIDO — Nie pragnie się rzeczy nieznanej — Nieznane nie nęci

(Ovídius Ars am. III, 397)

IGNOTI NULLA CURÁTIO MORBI — Nie ma leku na chorobę nieznaną

IGNOTO DEO — Nieznanemu Bogu (Vulgata 17, 23)

IGNOTUM PER IGNÓTIUS — Określenie nieznanego przez jeszcze bardziej nieznane

IGNOTUM PER IGNOTUM — Wyjaśnienie (określenie) nieznanego przez nieznane

ILLA DUCIS LAUS EST CERTO VERÍSSIMA MAGNI, QUI SACRA, QUI IUSTUM CUM PIETATE

COLIT — To z pewnością jest najprawdziwszą chwałą wielkiego władcy, który zbożnie czci

religię i sprawiedliwość (K. Janicki Vitae regum Polonorum XLIII)

ILLE CRUCEM SCÉLERIS PRÉTIUM TULIT, MC DIADEMA — Ten poniósł za zbrodnię karę na

krzyżu, tamtego koronowano

ILLE DIES UTRAMOUE DUCET RUINAM — Ów dzień dla obu sprowadzi upadek

(Horátius Cármina II, 12)

ILLE SALUBRES AESTATES PÉRAGET, QUI NIGRIS PRÁNDIUM MORIS FÍNIET, ANTE GRAVEM

QUAE LÉGERIT ÁRBORE SOLEM — Ten zdrów przeżyje lata, kto skończy śniadanie czarną

morwą zdjętą z drzewa przed nadejściem upału (Horátius)

ILLE TERRARUM MIM PRAETER ÓMNIA ÁNGULUS RIDET — Ów kącik na ziemi jest mi

milszy ponad wszystkie inne (Horátius Cárm. II, 6)

(ILÍACOS) INTRA MUROS PECCATUR ET EXTRA — Grzeszy się i wewnątrz murów (Ilionu),

i poza nimi — Obie strony są winne (Horátius Epistolae I, 2, 16)

ILUSTRÍSSIMUS PRINCEPS — Wódz najsławniejszy (H. Sienkiewicz Ogniem i mieczem

II)

IMBERBIS ABÍERAS, REDIISTI BARBATUS — Odchodziłeś bez brody, wróciłeś z brodą

IMITÁTIO CHRISTI — Naśladowanie Chrystusa

IMMEDICÁBILE VULNUS ENSE RECIDENDUM EST, NE PARS SINCERA TRAHATUR —

Żelazem trzeba wyciąć ranę nieuleczalną, aby nie zaraziła zdrowej części (Ovídius

Metamorph. I, 190)

IMMORTÁLIA NE SPERES, MONET ANNUS ET ALMUM, QUAE RAPIT HORA DIEM — Nie

oczekuj nieśmiertelności: o tym przypomina rok i godzina unosząca ze sobą życiodajny dzień

(Horátius Cdr—mina I, 3)

IMO PÉCTORE — Z głębi serca (Vergílius)

IMPAR CONGRESSUS ACHILLI — Nierówne spotkanie z Achillesem

IMPARES NASCIMUR, PARES MÓRIMUR — Rodzimy się nierównymi, ale równi umieramy

(Séneca)

IMPÁVIDUM FERIENT RUTNAE — Świat zwali się na niego, a on nieustraszony nie drgnie

(Horátius Cármina III, 3, 8)

IMPEDIMENTA — Bagaż, tabor, przeszkody

IMPERARE SIBI MÁXIMUM EST IMPÉRIUM — Panować nad sobą to najwyższa władza

(Séneca)

ÍMPERAT AUT SERMT COLLECTA PECÚNIA CUIQUE — Nagromadzone pieniądze albo

panują nad człowiekiem, albo mu służą (Horátius Epistolae I, 10, 49)

IMPÉRIUM BLANDUM IMPERIOSÍSSIMUM — Władza łagodna jest najpotężniejsza

IMPÉRIUM ET LIBERTAS — Władza i wolność (są nierozłączne, bo w przeciwnym razie

powstałby despotyzm albo anarchia) (Cícero Philipp. IV, 4)

IMPÉRIUM IN IMPÉRIO — Państwo w państwie

IMPÉRIUM TERRAE FINITUR, UBI FINITUR ARMORUM POTESTAS — Władza nad ziemią

kończy się tam, gdzie kończy się panowanie oręża

IMPONDERABILIA — Wartości nie dające się zważyć (moralne)

IMPOS ÁNIMI — Słaby na umyśle (Plautus Bacchides)

IMPOSSIBÍLIUM NULLA OBLIGÁTIO — Nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemożliwych

IMPRIMATUR — Wolno drukować (pozwolenie cenzury duchownej)

ÍMPROBE AMOR, QUID NON MORTÁLIA PÉCTORA COGIS? — Nieuczciwy Amorze, do

czego ty nakłaniasz śmiertelników? (Vergílius Aeneis IV, 412)

ÍMPROBI SEMPER SUNT IN MĘTU, NE POENA AFFICIANTUR ALIQUANDO — Ludzie

nieuczciwi są ciągle w strachu, aby nie byli kiedyś ukarani

IMPROVISA LETI VIS RÁPUIT RAPIETQUE GENTES — Siła śmierci nieoczekiwanie porywała

i porywać będzie narody (Horátius Cármina II, 13)

IN ABSÉNTIA — Podczas nieobecności — W nieobecności

IN ABSTRACTO — W oderwaniu od rzeczywistości — Odrębnie

IN ACTU — W działaniu

IN AEQUALI IURE MÉLIOR EST CONDÍTIO POSSIDENTIS — Przy równych prawach lepsze

jest położenie posiadającego

IN AETERNUM — Na wieki

IN ALBIS — Książka nieoprawna (Termin używany aż do w. XIX)

IN AMBÍGUO — W razie wątpliwości

IN AMICÍTIA NIHIL FICTUM EST, NIHIL SIMULATUM ET QUIDQUID EST, ID EST VERUM EL

VOLUNTÁARIUM — W przyjaźni nie ma nic udawanego, nic zmyślonego, a cokolwiek jest,

jest prawdziwe i dobrowolne (Cícero Laelius 26)

IN AMORE HAEC SUNT MAŁA: BELLUM, PAX RURSUM — W miłości to jest nieszczęściem:

raz wojna, to znowu pokój (Horátius)

IN ANGUSTO SPES EST — I w trudnej sytuacji jest nadzieja

IN ÁNIMA VILI — Na istocie lichej — Na zwierzęciu (przeprowadzać doświadczenia)

INÁNIUM INÁNIA CONSÍLIA — Puste zamiary pustych ludzi

IN AQUA SCRIBIS — Piszesz palcem na wodzie

IN ARENA AEDÍFICAS — Budujesz na piasku — Zamki z piasku

IN ARTE LIBERTAS — W sztuce wolność

IN ARTE SUA QUÍLIBET REX — W swojej sztuce (dziedzinie) każdy jest królem

IN ARTÍCULO MORTIS — Wobec bliskiej śmierci — W godzinie śmierci

IN BANCO ASINORUM — Na oślej ławie

IN BANCO REGIS — Na królewskiej ławie, na tronie

IN BELLONAE HORTIS NASCUNTUR SÉMINA MORTIS — W ogrodach Bellony (bogini

wojny) rosną nasiona śmierci

IN CÁPITE ET IN MEMBRIS — W głowie i w członkach — W całości i w szczegółach

IN CÁUDA VENENUM — W ogonie trucizna — Na końcu (np. recenzji) zarzut zgryźliwy

INCERTA PRO NULLIS HABENTUR — Niepewne nie ma znaczenia

ÍNCIDIT IN SCYLLAM CUPIENS VITARE CHARYBDIN — Wpada na Scyllę pragnąc ominąć

Charybdę — Z deszczu pod rynnę (cytat z Homera w przekładzie łacińskim Odyssea XII,

85–110)

ÍNCIPIT — Zaczyna (początek jakiegoś dzieła)

INCÓGNITO — Skrycie, pod zmyślonym nazwiskiem, nie ujawniając swego nazwiska

IN COMMENDAM — Do użytku

IN CONCRETO — W określonej sytuacji — W określonym wypadku

IN CONTÍNUO — W dalszym ciągu — Nieprzerwanie — Ciągle

IN CONTUMÁCIAM — Zaocznie (zaoczne skazanie z powodu niestawiennictwa, oporu)

IN CÓRPORE — W całości — Wszyscy razem

IN CÓRPORE SANO MENS SANA — W zdrowym ciele zdrowy duch

INCREDIBILE DICTU — Nie do wiary

INCREDÍBILE VERUM ET VERISÍMILE MENDACIUM — Niewiarygodna prawda i

prawdopodobne kłamstwo (Minucius Felix Octavius 14)

INCREDÍBILE VISU — Niepodobna uwierzyć własnym oczom

IN CRUDO — W stanie surowym, pierwotnym

IN CRUDO RADICE — Na gołym korzeniu — W terenie dziewiczym

INDE IRAE ET LÁCRIMAE — Stąd gniew i łzy (Iuvenalis Sátirae I, 10, 34)

IN DEPÓSITO — Dla zabezpieczenia

INDEX EXPURGATÓRIUS — Spis książek zakazanych

INDEX LIBRORUM PROHIBITORUM — Wykaz druków zakazanych przez kościół

INDEX NÓMINUM — Wykaz imion

INDEX RERUM — Spis rzeczy

INDÍCIA CRACOVIÉNSIA — Krakowskie kalendarze (Pełne fałszów) — Łże jak w

Krakowie

INDIGNE VIVIT, PER QUEM NON VIVIT ALTER — Niegodnie żyje, kto nie daje żyć innemu

INDOCTI DISCANT ET AMEMT MEMINISSE PERITI — Nieuczeni niechaj się uczą, a

wiedzący niechaj chętnie sobie przypominają

IN DOMINO — W Panu

IN DUABUS SELLIS SEDERE — Siedzieć na dwóch stoikach

IN DÚBIIS LÉNIUS — W sprawach wątpliwych łagodniej (należy oceniać rzeczy)

IN DÚBIO — W razie wątpliwości — W wątpliwym przypadku

IN DÚBIO MÍTIUS — W razie wątpliwości łagodniej (wyrokuje się)

IN DULCI IÚBILO — W słodkiej radości — Bawmy się, skoro możemy (początek starej

pieśni wielkanocnej)

IN DUPLUM — Podwójnie

INEDITA — Utwory literackie nie wydane

IN EFFÍGIE — W obrazie, podobiźnie (powieszenie na szubienicy portretu, podobizny

skazanego zamiast niego samego z powodu jego nieobecności)

IN EQUILIBRIS — Dla równowagi

IN ESSE — W istocie, faktycznie

IN EXCELSIS — Na wysokościach — Na najwyższym punkcie

IN EXTENSO — Dokładnie — W całości

IN EXTREMIS — W ostateczności — W chwili śmierci

IN FÁCILI EST OMNIA POSSE DEO — Dla boga wszystko łatwe

INFANDUM, REGINA, IUBES RENOVARE DOLOREM — Każesz mi, królowo, ból

niewymowny odnawiać (Vergílius Aeneis II, 3)

IN FAVOREM — Na czyjąś korzyść

INFERIORES NON DEBENT DOLERE SE A SUIS SUPERARI — Niżsi nie powinni lamentować,

że towarzysze ich przewyższają

INFELICÍSSIMUM GENUS INFORTÚNII EST FUISSE FELICEM — Najnieszczęśliwszy rodzaj

niepowodzeń — to, że się było szczęśliwym (Séneca Epistulae morales ad Lucilium ep.

124)

ÍNFIMA SPÉCIES — Najniższy okaz (włączony do gatunku albo klasy)

IN FINE — Na końcu stronicy, rozdziału

IN FLAGRANTI (CRÍMINE COMPREHENSI) — Schwytani na gorącym uczynku, w chwili

popełnienia występku (Kodeks Justyniana z r. 529)

IN FLAGRANTI DELICTO = IN FLAGRANTI

IN FLAMMAM FLAMMAS, IN MARĘ FUNDIS AQUAS Płomień podsycasz płomieniem, do

morza wlewasz wodę (Ovídius)

IN FÓLIO — W formacie pół arkusza

IN FORMA PÁUPERIS — W postaci biedaka

IN FORO CONSCIÉNTIAE — Przed sądem sumienia

INF. = INFRA — Na dole, poniżej

INFRA DIGNITATEM MEAM — Poniżej mojej godności

IN FRÁUDEM LEGIS — Z obejściem prawa

IN FUNDO — W więzieniu — W wieży

IN GÉNERE — W ogóle

INGÉNIUM COELESTE SUIS VELÓCIUS ANNIS SURGIT — Dar niebios ujawnia się wcześniej,

niż wskazuje wiek (Ovídius Ars am. I, 85)

INGÉNIUM INGENS INCULTO LATET SUB HOC CÓRPORE — Ogromny talent kryje się w tym

nieokrzesanym ciele (Horátius)

INGÉNIUM MAŁA SAEPE MOVENT — Często nieszczęście rozbudza talent (Ovídius Ars

am.

II, 43)

IN GLOBO — W całości

INGRATA PÁTRIA, NE OSSA QUIDEM HABEBIS — Niewdzięczna ojczyzno, nie zachowasz

nawet kości (Słowa Scypiona Afrykańskiego)

IN GRÁTIAM — Na cześć

IN GRÉMIO — Razem — Wspólnie — Zbiorowo

IN GULAM DA! — Daj w gardło! (okrzyk skazujący gladiatora na śmierć)

IN HAC LACRIMARUM VALLE — W tej dolinie łez

IN HOC SALUS — W nim zbawienie

IN HOC SIGNO VINCES — Pod tym znakiem zwyciężysz (Eusebius Caesariensis

Słowa Konstantyna Wielkiego)

(IN) ILLO TÉMPORE — W owym czasie — Niegdyś

I IN MALAM CRUCEM! — Idź na krzyż! Powieś się! (Plautus Cas. 977)

INIMICI SAEPE VERUM DICUNT, AMICI NUNQUAM — Wrogowie często mówią prawdę,

przyjaciele nigdy (Cícero)

IN INFINITUM — W nieskończoność

IN ÍNTEGRUM RESTITÚERE — Przywrócić do poprzedniego stanu prawnego (Caesar

Bełlum civ. III, 1)

INIT. = INÍTIO — Na początku

INÍTIO CAEDIS ORTO DIFFÍCILIS MODUS — Kiedy się zacznie karać śmiercią, trudno

zachować miarę (Tácitus Históriae I, 39)

INÍTIUM SAPIENTIAE TIMOR DOMINI — Bojaźń Boga to początek mądrości (Ecclesiastes

I, 16)

IN NÍHILUM NIHIL POSSE REVERTI — Nic może zamienić się tylko w nic

INIÚRIAM QUI FACTURUS EST, IAM FACIT — Kto ma zamiar wyrządzić krzywdę, już

krzywdzi (Séneca)

IN IÚDICE NULLA MORA EST — Sędzia nie zwleka (Ovídius Metamorph. XI, 160)

INIÚRIA SOLVIT AMOREM — Krzywda — kres miłości

IN LÍBERIS SUFFRAGIIS — W wolnym głosowaniu (H. Sienkiewicz)

IN LÍMINE — U progu — Na początku (procesu)

IN LOCO — W miejscu — Zamiast

IN LOCO PARENTIS — Zamiast rodzica (pełniący obowiązki)

IN LUCTU — W rozpaczy — W żałobie

IN MAGNIS ET VOLUISSE SAT EST — W wielkich sprawach już sama chęć zasługą

(Propertius II, 10, 16)

IN MALAM PARTEM — W sposób szkodliwy, nieprzychylny

IN MALEFÍCIIS YOLUNTAS SPECTATUR, NON ÉXITUS — Przy przestępstwach bierze się w

rachubę chęć, nie wynik

IN MANUS TUAS, DÓMINE, COMMENDO SPÍRITUM MEUM — W ręce Twoje, Panie, oddaję

mego ducha (Ewangelia według Łukasza XXIII, 46)

IN MARI AQUAM QUAERIT — W morzu szuka wody

IN MÉDIAS RES — W środek rzeczy — W sedno rzeczy — W istotę (Horátius Ars p.

148)

IN MÉDIO STAT VÉRITAS — Prawda leży pośrodku

IN MÉDIO STAT VIRTUS — Cnota leży pośrodku

IN MÉDIO VERO ÓMNIUM RÉSIDET SOL — Zaś pośrodku wszystkiego mieści się słońce (M.

Kopernik)

IN MÉDIUM QUAEREBANT — Szukali ugody (Vergílius Geórg. I, 128)

IN MEMÓRIAM — Na pamiątkę

IN MÉRITO — W samej treści — Merytorycznie

IN MINUS — Na zniżkę, na niekorzyść

IN MISERIAM NÁSCIMUR SEMPITERNAM — Rodzimy się na wieczne nieszczęście

(Cícero Tusc. disp. 1,5)

IN NATURÁLIBUS — W stanie naturalnym — Nago

IN NECESSÁRIIS ÚNITAS, IN DÚBIIS LIBERTAS, IN ÓMNIBUS CHÁRITAS — W potrzebie

jedność, w rzeczach wątpliwych swoboda, we wszystkim miłość

I.N.C. = IN NÓMINE CHRISTI — W imię Chrystusa

I.N.D. = IN NÓMINE DEI — W imię Boga

INNÓCUE VÍVITO, NUMEN ADEST — Żyjcie uczciwie, bóg na was patrzy (Ovídius Ars

am. I, 368)

IN NOVA FERT ÁNIMUS MUTATAS DICERE FORMAS CÓRPORA — Chcę opiewać postacie

przemienione w nowe kształty (Ovídius Metamorph. I, 1)

IN NÚBIBUS — W chmurach

IN NUCE — W jądrze orzecha — Krótko — W streszczeniu (Plinius Maior Hist.

natur. VII, 21, 85)

IN OCTAVO — W ósemce — W formacie ósmej części arkusza

IN ÓCULO, IN LÓCULO, IN PÓCULO MORES NOSCES UT SPÉCULO — Po spojrzeniu,

szkatułce, kielichu poznasz obyczaje jak w lustrze

IN ODORE SANCTITATIS — W atmosferze świętości — W stanie świętości

IN ÓMNIBUS ÁLIQUID, IN TOTO NIHIL — Ze wszystkiego coś (wiedzieć), a razem nic — O

wszystkim coś, a razem nic

INOPS POTENTEM DUM VULT IMITARI, PERIT — Słaby, kiedy chce naśladować mocnego,

ginie (C. Iulius Phaedrus Fabulae Aesopicae I, 24)

IN ÓPTIMA FORMA — W najlepszej postaci

IN PACE LEONES, IN BELLO CERVI — W czasie pokoju lwy, podczas wojny jelenie

IN PARTIBUS INFIDELIUM — W prowincjach zamieszkanych przez niewiernych (tytuł

nadawany biskupom, których diecezje były w rękach niewiernych); ironicznie o urzędnikach

bez funkcji

IN PÁTRIA NATUS NON EST PROPHETA VOCATUS — Nikt nie jest prorokiem we własnym

kraju

IN PÁUCIS — W krótkich słowach

IN PECTORE — Sekretnie

IN PERPETUUM — Na zawsze

IN PERPÉTUAM REI MEMÓRIAM — Na wieczną rzeczy pamiątkę

IN PERSONA — Osobiście

IN PLENO — W komplecie — W pełnej liczbie

IN PLUS — Na zwyżkę — Na korzyść

IN PÓCULIS — Z kielichem w ręku — Podczas pijatyki

IN PONTIFICÁLIBUS — W szacie kapłańskiej

IN POSSE — Jako możliwość

IN POTENTIA — W stanie możliwości

IN PRAESENTI — Obecnie

IN PRAXI — W praktyce — W rzeczywistości

IN PROMPTU — Na poczekaniu — Natychmiast

IN PRÓPRIA NON PELLE QUIESSEM — Nie spoczywałbym we własnej skórze — Nie

byłbym zadowolony ze swego położenia (Horátius)

IN PRÓPRIA PELLE QUIESCERE — Siedzieć we własnej skórze, nie wywyższać się

(Horátius)

IN PRÓPRIA PERSONA — We własnej osobie

IN PUNCTO — Odnośnie

IN PUNCTO PUNCTI — Odnośnie najważniejszego punktu

IN PURIS — W stanie czystym — Nago

IN PURIS NATURÁLIBUS — Zupełnie nago

IN QUARTO — W formacie czwartej części arkusza

IN RE — W rzeczy samej

I. N. R. I. = IESUS NASARENUS REX IUDAEORUM — Jezus Nazareński, król żydowski

IN RERUM NATURA — W naturze rzeczy, rzeczywistości, istocie

IN SACRIS — Jako święte — Wśród rzeczy świętych

IN SÁECULA SAECULORUM — Na wieki wieków

INSALUTATO HÓSPITE — Bez powitania gościa

INSANI SÁPIENS NOMEN FERAT, AEQUUS INIQUI, ULTRA QUAM SATIS EST VIRTUTEM SI

PETAT IPSAM — Niechaj mądry ma miano szaleńca, opanowany gwałtownego, jeżeli

przesadza w dążeniu do cnoty (Horátius)

IN SCIRPO NODUM QUAERIS — Na trzcinie szukasz węzłów (Plautus Menaechmi 249)

IN SEDÉCIMO — W formacie szesnastej części arkusza

IN SILÉNTIO ET SPE — W milczeniu i nadziei

IN SILVAM NON LIGNA FERAS — Nie noś drew do lasu (Horátius Sátirae I, 10, 34)

INSIPIENTIS EST IN ERRORE PERSEVERARE — Rzeczą głupców jest obstawać przy błędzie

IN SITU — Na samym miejscu, w pierwotnym położeniu, nie przesunięte

IN SÓLIDO — W masie — Razem

IN SPE — W nadziei — W przyszłości

IN SPIRITUÁLIBUS — W sprawach ducha

INSTÁNTIA EST MATER DOCTRINAE — Upór jest matką nauki

INSTAR ÓMNIUM — Na podobieństwo wszystkich — Jak wszyscy

IN STATU NASCENDI — W chwili powstawania, rodzenia się — W stanie zaczątkowym

IN STATU PRAESENTI — W stanie obecnym

IN STATU PUPILLARI — W stanie opieki

IN STATU QUO ANTE — W stanie poprzednim

IN STATU QUO ANTE BELLUM — W stanie przedwojennym

IN SUDORE VULTUS TUI VESCERIS PANEM — W pocie czoła twego spożywać chleb

będziesz

IN SUMMA — Razem — W ogóle — W całości

IN SUMMO GRADU — W najwyższym stopniu

IN SUSPENSO — W zawieszeniu — Bez decyzji

ÍNTEGER VITAE SCELERISQUE PURUS — Nieskazitelnego życia i nie splamiony zbrodnią

INTELLIGENTI PÁUCA — Rozumnemu nie trzeba wielu słów — Mądrej głowie dość dwie

słowie

INTEMPERÁNTIA EST MEDICORUM NUTRIX — Brak umiarkowania jest źródłem dobrobytu

lekarzy (Plinius Maior)

INTEMPESTIVE QUI DOCET, ILLE NOCET — Kto poucza nie w porę, ten szkodzi —

Wszystko w porę

IN TEMPORÁLIBUS — W sprawach doczesnych

IN TEMPORE OPPORTUNO — W dogodnym czasie

IN TÉNERIS CONSUESCERE MULTUM EST — Przyzwyczajenie w młodości wiele znaczy

INTER ALIA — Między innymi

INTER ARMA CÁRITAS — Wśród szczęku broni miłość

INTER ARMA SILENT LEGES — Podczas wojny milczą prawa (Cícero)

INTER ARMA SILENT MUSAE — Podczas wojny milczą muzy

INTER BONOS BENE — Między dobrymi wszystko układa się dobrze (Cícero)

INTER CAECOS LUSCUS REX — Wśród ślepych jednooki królem

INTER DÓMINUM ET SERVUM NULLA AMICITIA — Nie ma przyjaźni między panem i

niewolnikiem

INTER DUOS LITIGANTES TÉRTIUS GAUDET — Gdzie się dwóch kłóci, tam trzeci korzysta

ÍNTEREST ÓMNIUM RECTE FÁCERE — Wszystkim zależy na właściwym postępowaniu

ÍNTERIM — Tymczasem — Stan tymczasowy

ÍNTERIM FIT ÁLIQUID — A tymczasem coś się dzieje

INTER ÍNCUDEM ET MÁLLEUM — Między młotem a kowadłem (znaleźć się)

ÍNTERIT IRA MORA — Gniew słabnie z czasem (Ovídius ArS am. I, 374)

INTER LIBERTATEM ET MAIESTATEM — Między wolnością (szlachecką) i majestatem

(królewskim)

INTER NOS — Pomiędzy nami — W cztery oczy

INTER NOS LOQUENDO — Mówiąc między nami, w cztery oczy

INTER PÓCULA — Podczas pijatyki — Przy kielichach

IN TERMINIS — We właściwym czasie

INTERROGARE SAPIENTER EST DOCERE — Mądrze pytać to znaczy uczyć (Alcuin)

IN TERROREM — Dla zastraszenia, ostrzeżenia

INTER SE — Między sobą

INTER VIVOS — Wśród żywych

IN TOTO — W całości

INTRA MUROS — W obrębie murów

IN TRANQUILLO QUÍLIBET GUBERNATOR — W czasach spokojnych każdy może rządzić

IN TRÁNSITU — W przejściu

INTUS ET IN CUTE — Do głębi (znam cię), wiem, co masz pod skórą (Persius áatirae III,

30)

INTUS HÉCUBA, FORIS HÉLENA — W domu Hekuba (cnotliwa), na zewnątrz Helena

(rozpustna)

INTUS, INTUS EST EQUUS TROIANUS — Wewnątrz, wewnątrz jest koń trojański (Cícero,

Pro Murena)

INTUS TRIPÚDIUM, PRO FÓRIBUS LAMENTUM — W domu zabawa, poza domem lament

INTUS UT LIBET, FORIS UT MOS EST — W domu wedle uznania, poza domem jak obyczaj

każe

IN TYRANNOS — Przeciw tyranom (Fr. Schiller)

IN UNO HABITANDUM, IN ÓMNIBUS VERSANDUM — W jednym miejscu mieszkaj, we

wszystkich się obracaj — Wybierz sobie jedno umiłowane zajęcie, ale nie zaniedbuj innych

IN USU — W użyciu — W praktyce

IN USUM — Do użytku

IN USUM DELPHINI — Na użytek Delfina (francuskiego następcy tronu) — Na użytek

określonego człowieka, ludzi, zwłaszcza młodych

IN UTRAMQUE PARTEM — Za i przeciw

IN UTROQUE IURE — W obu prawach (cywilnym i kanonicznym)

IN UTRUMQUE PARATUS — Przygotowany na każdą możliwość (Vergílius Aeneis II,

61)

IN VÁCUO — W próżni

INVÉNIAS ÉTIAM DISIECTA MEMBRA POETAE — Nawet z urywków poznałbyś poetę

(Horátius Satirae I, 4, 62)

INV. = INVENIT, INVENERUNT — Wykrył, wynalazł, wykryli

IN VERBA MAGISTRI (IURARE) — Na słowa mistrza (przysięgać) (Horátius Epistolae I,

1, 14)

IN VESTIMENTIS NON EST SAPIÉNTIA MANTIS — Nie ubiór czyni mędrca

ÍNVIA VIRTUTI NULLA EST VIA — Dla cnoty nie masz bezdroża (Ovídius)

INVICTA FATI EST IÁNUA CLÁUSA SERA — Niezłomnym zaworem zamknięta jest brama

przeznaczenia (K. Janicki Tristia IX, 121)

INVICTIS VICTI VICTURI — Przez niezwyciężonych zwyciężeni jeszcze zwyciężą

INVÍDIA GLÓRIAE ASSÍDUUS COMES EST — Zawiść jest stałym towarzyszem sławy

INVÍDIA SÍCULI NON INVENERE TYRANNI MAIUS TORMENTUM — Sycylijscy tyrani nie

wynaleźli większej tortury nad zawiść (Horátius)

IN VINO FÉRITAS — W winie dzikość — Wino czyni ludzi dzikimi

IN VINO VÉRITAS — W winie prawda (człowiek podpity niechcący mówi prawdę)

IN VINO VÉRITAS, IN AQUA SÁNITAS — W winie prawda, w wodzie zdrowie

INVITA MINERVA — Wbrew Minerwie (bogini mądrości) (Horátius Ars p. 385)

IN VITRO — W szkle (badanie życia w probówce)

IN VIVO — Na żywym organizmie (badanie)

I.C.R. = IOANNES CASIMIRUS REX = INITIUM CALAMITATIS REGNI — Król Jan

Kazimierz = Początek klęski Rzeczypospolitej (H. Sienkiewicz)

IOCI CÁUSA — Dla żartu — Żartem

I.O.M. = IOVI ÓPTIMO MÁXIMO — Jowiszowi najlepszemu, największemu

ÍPSAQUE MORS NIHIL — Sama śmierć niczym (Seneca Troianae 398)

IPSA SUA MÉLIOR FAMA — Lepszy od opinii o nim (Ovídius Epistulae ex Ponto I, 2,

143)

IPSE DIXIT — On sam powiedział (W ten sposób uczniowie Pitagorasa uzasadniali swoją

naukę) (Cícero De natura deorum I, 5, 10)

IPSE FECIT — Sam wykonał

IPSE LICET VÉNIAS MUSIS COMITATUS, HOMERE, SI NIHIL ATTÚLERIS, IBIS HOMERE,

FORAS — Choćbyś przybył, Homerze, sam w towarzystwie Muz, jeśli nic nie przyniesiesz ze

sobą, odejdziesz precz (Ovídius Ars am. II, 279—80)

IIPSÍSSIMA VERBA — Dokładnie te same słowa — Najdokładniej

IPSO FACTO — Na mocy samego faktu — Tym samym

IPSO IURE — Z samego prawa

I.Q. = IDEM QUOD — To samo, co

IRA FUROR BREYIS EST: ANIMUM REGE, QUI NISI PARET, IMPERAT — Gniew to

krótkotrwały szał: panuj nad umysłem, który jeśli nie jest ci uległy, staje się twoim

rozkazodawcą (Horátius Epistolae I, 2, 62)

IRA ÓDIUM GÉNERAT, CONCÓRDIA NUTRIT AMOREM — Gniew rodzi nienawiść, zgoda

żywi miłość

IRA PROCUL ABSIT, CUM QUA NIHIL RECTE FÍERI, NIHIL CONSIDERATE POTEST — Unikaj

gniewu, bo w nim nic nie może stać się właściwe ani rozsądnie (Cícero De officiis I, 136)

IRREMEÁBILIS UNDA — Fala, która nie wraca — Śmierć (Vergílius Aeneis VI, 425)

IRREPARÁBILE DAMNUM — Strata niepowetowana

IRRITABIS CRABRONES — Rozdrażnisz szerszenie — Włożysz kij w mrowisko (Plautus)

IS DEMUM MISER EST, QUI AERUMNAM SUAM NEQUIT OCCULTARE — Ten dopiero jest

nieszczęśliwy, kto nie może ukryć swej troski

IS FECIT, CUI PRODEST — Uczynił ten, komu przyniosło to korzyść (zasada dochodzenia

karnego)

IS PATER EST, QUEM NÚPTIAE DEMONSTRANT — Ten jest ojcem, na kogo wskazuje

legalne małżeństwo

ISTA QUIDEM VIS EST! — Toż to gwałt!

ITA DIIS PLÁCUIT — Tak podobało się bogom

ITA EST — Tak jest

ITA VIXI, NON FRUSTRA NATUM ME ESSE EXÍSTIMEM — Żyłem tak, że — jak sądzę —

urodziłem się nie na próżno (Cicero Cato Maior 84)

ITE IN BELLA PARES — Idźcie na wojnę uzbrojeni jednako (Ovídius Ars am. III, 3)

ITE, MISSA EST — Idźcie, msza skończona

IT. = ITEM — Także — Również

ITERUM — Znowu — Ponownie

IUBILATE — Radujcie się

IUCUNDI ACTI LABORES — Miła jest praca skończona (Cícero)

IUCUNDI PERACTI LABORES = IUCUNDI ACTI LABORES

IUCUNDIOREM FACIT LIBERTATEM SERVITUTIS RECORDÁTIO — Wspomnienie niewoli

czyni wolność przyjemniejszą

IUCUNDUM EST MEMINISSE LABORUM ACTORUM — Przyjemnie wspomina się dokonane

prace

IUDEX DAMNATUR, CUM NOCENS ABSÓLVITUR — Sędziego się potępia, jeśli winowajca

uszedł kary (został uniewinniony)

IÚDICE ME FRAUS EST CONCESSA REPÉLLERE FRAUDEM, ARMAQUE IN ARMATOS SÚMERE

IURA SINUNT — Według mego zdania wolno odpierać fałsz fałszem i prawo pozwala odpierać

orężem oręż (Ovídius Ars am. III, 491—2)

IUDÍCIO FORMAE NOXQUE MERUMQUE NOCENT — Sądowi o pięknie nie sprzyja ani noc,

ani wino (Ovídius Ars am. I, 226)

IÚDICIS EST INNOCÉNTIAE SUBVENIRE — Obowiązkiem sędziego jest pomagać

niewinnemu

IUNCTIM — Łącznie

IUNCTIS VÍRIBUS — Połączonymi siłami

IUNIORES, AD LABORES! — Młodzi, do pracy!

IÚPPITER PLÚVIUS — Jowisz niosący deszcz — Deszczowa pogoda

IURARE IN VERBA MAGISTRI = IN VERBA MAGISTRI IURARE (Horátius Epistolae I, 1,

13)

IURA STOLAE — Dochody prawne proboszczów (za wykonywanie czynności kościelnych)

IURE CADUCO — Prawem kaduka — Przemocą, bez podstawy prawnej

IURE DIVINO — Według praw boskich

IURE ET FACTO — Z prawa i stanu faktycznego

IURE HUMANO — Według praw ludzkich

IURIS CONSULTUS — Radca prawny

I.U.D. = IURIS UTRIUSQUE DOCTOR — Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)

IURO — Przysięgam na to

IUS CANÓNICUM — Prawo kanoniczne

IUS COMMÉRCII — Prawo utrzymywania stosunków handlowych

IUS CONUBII — Prawo zawierania związków małżeńskich

IUS EST ARS BONI ET AEQUI — Prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości (Digesta)

IUS EST IN ARMIS — Prawo jest w orężu — Siła przed prawem

IUS ET NORMA LOQUENDI — Prawo i zasada języka (Horátius Ars p. 72)

JUS GÉNTIUM — Prawo narodów — Prawo międzynarodowe (nie rzymskie)

IUS GLADII — Prawo miecza — Prawo życia i śmierci

IUS MIŁITARE — Prawo wojny, rycerskie

IUS NATURALE — Prawo przyrodzone, naturalne

IUS PATRONIS EGET — Prawo wymaga patronów (dobrej pomocy)

IUS PRIMAE NOCTIS — Prawo pierwszej nocy

IUS PRIMI OCCUPANTIS — Prawo pierwszeństwa do zajęcia (ziemi)

IUS PRIVATUM — Prawo prywatne, cywilne

IUS PUBLICUM — Prawo publiczne

IUS ROMANUM — Prawo rzymskie

IUS SANGUINIS — Prawo krwi (prawo uzależniające obywatelstwo dziecka od

obywatelstwa rodziców)

IUS TALIONIS — Prawo odwetu — Oko za oko

IUSTA CÁUSA — Sprawa słuszna — Prawna podstawa posiadania — Przyczyna oparta o

prawo

IUSTAE NUPTIAE — Małżeństwo legalne

IUSTÍTIA CIVITATIS FUNDAMENTUM — Sprawiedliwość podwaliną państwa

IUSTÍTIA EST OBTEMPERÁTIO SCRIPTIS LÉGIBUS INSTITUTISQUE POPULORUM —

Sprawiedliwość to posłuch dla praw pisanych i instytucji narodów

IUSTÍTIA FUNDAMENTUM REGNORUM — Sprawiedliwość podwaliną władzy królewskiej,

królestw

IUSTÍTIAE PRIMUM MUNUS EST, UT NE CUI QUIS NÓCEAT NISI LACESSRRUS INÍURIA,

DEINDE UT COMMÚNIBUS PRO COMMÚNIBUS UTATUR, PRIVATIS UT SUIS — Pierwszym

obowiązkiem sprawiedliwości jest, aby nikt nikomu nie szkodził, chyba powodowany

krzywdą, następnie, aby każdy używał dobra wspólnego jako wspólnego, a prywatnego jak

sweao (Cícero De officiis I. 20)

IUSTÍTIAS VESTRAS IUDICABO — Sprawiedliwość waszą sądzić będę

IUSTUS ET TENAX PROPÓSITI VIR — Mąż sprawiedliwy i stanowczy

IUVENILES LACRIMAE VÍTIIS OBSTANT — Łzy młodzieńcze chronią od błędów

IUVENILIA — Utwory młodzieńcze — Czyny młodych

IÚVENI PARANDUM, SENI UTENDUM — Młody po winien przygotowywać, stary używać

IUVENTUTEM NEMO INTÉLLEGIT DISCEDERE, SED DISCESSISSE ET SENECTUTEM NON

SENTIMUS ADVENIRE, SED ADVENXSSE — Nikt nie rozumie, że młodość odchodzi, lecz że

odeszła, i nie czujemy, że starość nadchodzi, ale że nadeszła

L

LABORARE EST ORARE — Praca to modlitwa

LABOR EST ETIAM IPSA VOLUPTAS — Praca jest sama przez się przyjemnością (Marcus

Manilius Astronomica IV, 155)

LABORI ET HONORI — Pracy i godności

LABOR IMPROBUS — Wściekła praca

LABOR ÓMNIA VÍNCIT — Praca przezwycięża wszystko (Vergílius Geórg. I, 144—5)

LABUNTUR ANNI — Upływają lata (Horátius Cármina II, 14, 2)

LACRIMAE CELERTTER ARESCUKT — Łzy szybko przysychają

LÁCRIMAE CHRISTI — Łzy Chrystusowe (słynne wino spod stóp Wezuwiusza)

LÁCRIMIS ADAMANTA MOVEBIS — Łzami skruszysz nawet diament (Ovídius Ars am. I,

657)

LAC. = LACUNA — Brak — Luka

LAESA MAIESTAS — Obraza majestatu

LAETÍNCAT STULTUM GRANDIS PROMISSIO MULTUM — Ogromnie cieszy głupca wielka

obietnica — Obiecanka cacanka, a głupiemu radość

LÁPIDES CLAMABUNT — Kamienie wołać będą

LÁPIDES LÓQUITUR — Mówi kamieniami — Niebezpieczny dla słuchaczy

LAPIS INFERNALIS — Kamień piekielny — Azotan srebra

LAPSUS — Omyłka — Mimowolny błąd

LAPSUS CALAMI — Mimowolny błąd w piśmie

LAPSUS LINGUAE — Mimowolny błąd w mowie — Przejęzyczenie się

LAPSUS MEMÓRIAE — Błąd pamięci

LARES ET PENATES — Bóstwa domowe — Dom

LATEREM LAVARE — Myć cegłę — Wykonywać coś bez sensu

LATET ANGUIS IN HERBA — Wąż kryje się w trawie — Grozi niewidzialne

niebezpieczeństwo (Vergílius Eclagae III, 93)

LATIFUNDIA ITÁLIAM PERDIDERUNT — Latyfundia zgubiły Italię

LATINE — Po łacinie

LATINITATE CULINARIA ÚTITUR — Posiłkuje się łaciną kuchenną

LATO SENSU — W szerokim rozumieniu

LAUDAMUS VÉTERES, SED NOSTRIS ÚTIMUR ANNIS — Chwalimy lata dawne, ale

stosujemy się do naszych (Ovídius)

LÁUDANT ILLA, SED ISTA LEGUNT — Chwalą tamto, ale czytają to (Martialis

Epigrammata IV, 49)

LÁUDANT, QUOD NON INTÉLLEGUNT — Chwalą to, czego nie rozumieją

LAUDATOR TÉMPORIS ACTI — Chwalca przeszłości (Horátius Ars p. 173)

LAUDETUR! — Niech będzie pochwalony!

LÁUDIBUS ARGÚITUR VINI VINOSUS HOMERUS — Lubiącego wino Homera potępiają za

chwalbę wina (Horátius)

LAUS DEO — Chwała Bogu

LAUS ILLI DEBETUR ET A ME GRÁTIA MAIOR — Należy mu się chwała i moja wielka

wdzięczność (Horátius)

LAUS TIBI, DÓMINE! — Chwała Ci, Panie!

L.B.S. = LECTORI BENÉVOLO SALUTEM — Pozdrowienie dla życzliwego czytelnika

L.S. = LECTORI SALUTEM — Pozdrowienie dla czytelnika

LEGANT PRIUS ET PÓSTEA DESPICIANT! — Niech najpierw czytają, a potem ganią!

LEGE ARTIS — Według reguł sztuki — Po mistrzowsku

LEGES ET PERCONTÁBERE DOCTOS, QUA RATIONE QUEAS TRADÚCERE LENITER VITAM —

Czytaj i pytaj uczonych, w jaki sposób mógłbyś spokojnie spędzić życie (Horátius)

LEGE NON DISTINGUENTE NEC NOSTRUM EST DISTÍNGUERE — Czego prawo nie

rozróżnia, tego nie należy rozróżniać

LEGE, QUAESO! — Proszę, przeczytaj!

LEGEM BREVEM ESSE OPORTET, QUO FACÍLIUS AB IMPERITIS TENEATUR — Prawo

powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli zapamiętać je niedoświadczeni

LEGES MORI SÉRVIUNT — Prawa uświęcają zwyczaj

LÉGIBUS IDCIRCO OMNES SERVIMUS, UT LÍBERI ESSE POSSIMUS — Dlatego wszyscy

służymy prawu, abyśmy mogli być wolni

LEGÍTIME — Zgodnie z prawem

LEGÍTIMUM FINEM FLAMMA VIRILIS HABET — Zapał męski znajduje właściwy koniec

(Ovídius Ars am. I, 282)

LEONEM MÓRTUUM ETIAM CÁTULI MORDENT — Martwego lwa kąsają nawet szczenięta

LEONINA SÓCIETAS — Spółka z lwem (dająca korzyść tylko mocniejszej stronie)

LEO, QUI QUAERIT, QUEM DÉVORET — Lew szukający, kogo by pożreć

LEVAT LASSITUDINEM ET IAM LABORIS MUTATIO — Już sama zmiana pracy łagodzi

znużenie

LEVIUS FIT PATIENTIA, QUIDQUID CORRÍGERE EST NEFAS — Dzięki cierpliwości łatwiej

znosi się to, czego nie można naprawić (Horátius Cármina I, 24, 19)

LEX ABROGATA — Ustawa skasowana, unieważniona

LEX EST, QUOD NOTAMUS — To, co piszemy, stanowi prawo

LEX EST RECTA RÁTIO ÍMPERANS HONESTA — Prawo jest słuszną racją nakazującą to, co

szlachetne

LEX NÉMINEM COGIT AD IMPOSSIBÍLIA — Prawo nikogo nie zmusza do rzeczy

niemożliwych

LEX NISI TUTORES HÁBEAT CONTRA ARMA POTENTIUM, EST QUOD ARANÉOLUS SUB

TRABE RAETIT OPUS — Jeżeli prawo nie ma broniących go przeciw gwałtom możnych, to tyle

warte, co sieć tkana przez pająka (K. Janicki Vitae regum Polonorum XXXVIII)

LEX NON SCRIPTA — Prawo niepisane, zwyczajowe

LEX PRÓSPICIT, NON RESPICIT — Prawo przewiduje naprzód, a nie wstecz

LEX RETRO NON AGIT — Prawo nie działa wstecz

LEX SCRIPTA — Prawo pisane

L. = LIBER — Księga

L.C. = LIBER CITATUS — Książka cytowana

LÍBERA TE PRIMUM METU MORTIS… DEINDE METU PAUPERTATIS — Uwolnij się najpierw

od bojaźni śmierci, a potem bojaźni ubóstwa (Séneca Epistulae 6, 5)

LIBERAVI ANIMAM MEAM — Uwolniłem (od grzechów), oczyściłem duszę moją

LIBERTAS IN LEGIBUS — Wolność pod opieką prawa

LÍBERUM ARBÍTRIUM — Wolny sąd, wybór — Wolna wola

LÍBERUM CONSPIRO — Wolna zmowa (J. Szujski) (Formuła romantyczna dla Polski pod

zaborami zamiast dawnej „liberum veto”)

LÍBERUM VETO — Wolne „nie pozwalam”

L. = LIBRA Funt

LICET — Wolno

LÍCET IN EXÍLIUM EÚNTIBUS VÍRTUTES SUAS SECUM FERRE — Wolno idącym na

wygnanie zabrać ze sobą własne cnoty (Séneca Consolatio ad Hehiunt VIII)

LICET SUPERBUS ÁMBULES PECUNIA, FORTUNA NON MUTAT GENUS — Choćbyś się

pysznił swym bogactwem, nie zmieni to twojej wartości, nie uczyni cię lepszym (Horátius

Epistlae 5)

LICÉNTIA POËTICA (VATUM) — Dowolność poetycka (odstępstwa od reguł gramatycznych

ze względu na rym lub rytm) — Zmyślenie (Horátius)

LICÉNTIA SCIENTÍFICA — Dowolność, na jaką pozwala sobie praca naukowa

LIMAE LABOR ET MORA — Trud i zwłoka wynikła z wygładzania pracy (Horátius Ars

p. 291)

LIMBUS FATUORUM — Raj głupców

LIMBUS INFANTIUM — Raj dzieci

LAMUS PATRUM — Przedpiekle

LIM. = LIMES — Granica

LIQUET — Jasne — Dowiedzione

LIS LITEM GENERAT — Spór rodzi (nowy) spór

LITE PENDENTE — W czasie trwania sporu — W czasie procesu

LÍTTERA DOCET, LÍTTERA NOCET — Litera uczy, litera szkodzi

LÍTTERA SCRIPTA MANET — Słowo pisane pozostaje (Nie da się usunąć)

LNR. HUM. = LÍTTERAE HUMANIORES — Nauki wszechstronnie kształcące, w

szczególności łacina i greka, nauki humanistyczne

LÍTTERAE NON ERUBESCUNT = EPISTULA NON ERUBESCIT

LÍTTERARUM DOCTOR — Doktor nauk (stopień naukowy), uczony humanista

LÍTTERARUM RADICES AMARAE SUNT, FRUCTUS IUCUNDIORES — Korzenie nauki są

gorzkie, owoce słodkie

L.L.M. — LEGUM MAGISTER — Magister praw

L.L.D. = LEGUM DOCTOR — Doktor praw

LITUS ARARE — Orać brzeg morza — Wykonywać coś bez sensu, skutku

LOCO — W miejscu

L.C. = L.C.T. = LOCO CITATO — W miejscu cytowanym

LOCO DOLENTI — W miejscu bolącym

LOCUS CLASSICUS — Ustęp klasyczny

LOCUS FIXUS — Miejsce stałe

LOCUS MINORIS RESISTÉNTIAE — Miejsce mniejszego oporu

LOCUS POENITENTIAE — Miejsce (czas) skruchy, pokory

L.S. = LOCUS SIGILLI — Miejsce pieczęci

LOCUS STANDI — Miejsce do stania — Prawo pośrednictwa, zastępstwa

LÓNGIUS INSÍDAS CERVA VIDEBIT ANUS — Z większej odległości stara łania dostrzeże

niebezpieczeństwo (Ovídius Ars am. I, 764)

LONGUM ITER EST PER PRAECEPTA, BREVE ET ÉFFICAX PER EXEMPLA — Długa droga

wiedzie przez wskazówki, krótka i skuteczna przez przykłady

LOQ. = LÓQUITUR — Mówi

LÓQUITUR QUIDQUID IN BUCCAM VENIT — Plecie, co ślina na język przyniesie

LUCERNAM OLET — Pachnie lampką oliwną, zdradza żmudną pracę, brak polotu

LÚCIDA INTERVALLA — Chwile przytomności (u chorych umysłowo)

LUCROUS ORDO — Jasny, przejrzysty układ (treści) (Horátius Ars p. 41)

LUCRI CÁUSA — Dla zysku

LUCUS A „NON LUCENDO” — Gaj od „nieświecenia” (Etymologia przeciwieństw, przykład

nielogiczny)

LUDENDO DÍSCIMUS — Bawiąc uczymy się

LÚDERE CUM SACRIS — Igrać świętościami

LUDUS IMPUDÉNTIAE — Szkoła bezwstydu (Tácitus Dialogus de orałore 35)

LUMEN NATURALE — Przyrodzony zdrowy rozsądek

LUPO OVEM COMMISISTI — Oddałeś wilkowi w opiekę owcę (Térentius)

LUPUS IN FÁBUŁA — Wilk w bajce — O wilku mowa, a wilk tuż (Térentius Adelphi

537)

LUSUS NATURAE — Igraszka, wybryk natury

LUTETIA — Paryż

LUX IN TÉNEBRIS LUCET — Światło świeci w ciemnościach (Ewangelia wg Jana I, 5)

LUX MUNDI — Światłość świata (Chrystus)

M

MACTE! — Brawo! Wspaniale!

MACTE ANIMO! — Śmiało! Odważnie! (Vergílius Aeneis IX> 641)

MACTE (VIRTUTE TUA ESTO)! — Chwała ci (za twoje męstwo)! (Ci cer o Tusc. disp. I, 16)

M.A. = MAGISTER ARTIUM — Stopień akademicki

MAGISTER DIXIT — Sam nauczyciel powiedział

MAGISTER ELEGANTIARUM — Mistrz wytworności, dobrego smaku

MAGISTER LIBIDINUM — Herszt rozpustników (Tácitus Históriae I, 73)

MAGNA CUM LAUDE — Z wielką pochwałą — Chwalebnie

MAGNA EST VÉRITAS ET PRAEVALEBIT — Prawda jest wielka i zwycięży

MAGNA EST VIS CONSCIÉNTIAE, QUAM QUI NÉGLEGUNT, SE IPSI IUDICABUNT — Wielka

jest moc sumienia; kto je lekceważy, sam siebie osądzi

MAGNA ÓTIA COELI — Wielka jest bezczynność (obojętność) nieba (Iuvenalis Sátirae

VI, 394)

MAGNAE SPES ALTERA ROMAE — Druga nadzieja wielkiego Rzymu (Vergílius Aeneis

XII, 167)

MAGNAS INTER OPES INOPS — Biedak wśród wielkich bogactw (Horátius Cármina III,

16)

MAGNÁTIUM PRECES IMPÉRIA — Prośby magnatów są rozkazami

MAGNI NÓMINIS UMBRA — Cień tylko wielkiego imienia (Lucanus Pharsalia I, 135)

MAGNUM BONUM — Wielkie dobro

MAGNUM IGNOTUM — Wielka niewiadoma

MAGNUM IN PARVO — Wielkość w małym

MAGNUM OPUS — Wiekie dzieło

MAGNUM VECTIGAL PARSIMÓNIA — Oszczędność to wielki dochód (Cícero)

MAGNUS OPE MINORUM — Wielki dzięki pomocy mniejszych

MAIORES PENNAE NIDO — Skrzydła (zamiary) większe od gniazda (stanu) (Horátius

Epistolae I, 20–21)

MAJOR REVERÉNTIA E LONGINQUO — Większy szacunek na dystans, z daleka (Tácitus

Annales 1,47)

MAIOR SUM, QUAM CUT POSSIT FORTUNA NOCERE — Jestem mocniejszy od losu — nie

może mi więc zaszkodzić (Ovídius)

MAŁA AETAS NULLA DELENIMENTA ÍNVENIT — Podły (starczy) wiek nie ma już wabika

(L. Afranius)

MAŁA FIDE — W złej wierze

MAŁA FIDES — Zła wiara — Zdrada

MAŁA HERBA CITO CRESCIT — Złe ziele szybko rośnie

MAŁA NOTA — Zła kreska — Zła opinia

MAŁE OLET OMNE CAENUM — Źle pachnie każde gówno (Cícero Tusc. disp IV, 23)

MAŁE PARTA MAŁE DILABUNTUR — Źle zdobyte nie służy — Małe parła do czarta

(Cícero, Cn. Netius)

MALESUADA FAMES — Głód to zły doradca (Vergílius Aeneis VI, 276)

MALI HÓMINIS EST EUNDEM LAUDARE ET VITUPERARE — Zły to człowiek, który chwali i

potępia tego samego

MALIGNAM VÍNCERE NATURAM GRATIA NULLA POTEST — Żadne dobrodziejstwo nie

może przełamać złej natury (K. Janicki Epigr. XVI)

MALIS ÁVIBUS — Pod złą wróżbą

MÁLLEUS MALEFICARUM — Młot na czarownice (tytuł księgi protokołów procesowych

przeciwko czarownicom)

MAŁO ACCEPTO STULTUS SAPIT — Głupiec zmądrzał, kiedy go spotkało nieszczęście

MAŁO ÁNIMO — W złej intencji

MALUM CONSÍLIUM CONSULTORI PÉSSIMUM — Zła rada najbardziej szkodzi doradcy

MALUM IN SE — Zło samo w sobie

MALUM NECESSÁRIUM — Zło konieczne (nieuniknione) (Erazm z Rotterdamu Adagia I, 5,

26)

MALUM VAS NON FRÁNGITUR — Złe naczynie nie tłucze się — Złego diabli nie wezmą

MALUS FUGIT LUCEM, UT DIÁBOLUS CRUCEM — Zły człowiek tak unika światła, jak

diabeł krzyża

MANEBAT QUAEDAM IMAGO REI PÚBLICAE — Pozostał jeszcze jakiś cień rzeczypospolitej

(Tácitus Annales XIII, 28)

MÁNIA PERSCUTIVA — Mania prześladowcza (termin medyczny)

MÁNIA RELIGIOSA — Obłęd na tle religijnym

MÁNIBUS DATĘ LÍLIA PLENIS — Pełnymi rękami składajcie lilie (Vergílius Aeneis VI,

883)

MANIFESTA NON EGENT PROBATIONE — Oczywiste nie wymaga dowodu

MM = MANU — Odręcznie

MANU ARMATA — Zbrojną ręką — Zbrojnie

MANUM DE TABULA! — Ręka od obrazu precz! — Nie poprawiaj dalej! — Daj spokój!

(Cícero Epistulae I, 35, I)

MANU MILITARI = MANU ARMATA

MPP = M. PR. = MANU PRÓPRIA — Własnoręcznie

MANUS HABENT, SED NON PALPABUNT — Ręce mają, ale nie dotkną (Psalm XCIII)

MANUS MANUM LAVAT — Ręka rękę myje (Séneca)

MARE APERTUM — Morze otwarte (dla handlu)

MARĘ CLÁUSUM — Morze zamknięte (dla handlu)

MARE LÍBERUM — Pełne morze, odległe od brzegu

MARĘ NOSTRUM — Morze nasze, Śródziemne (rzymskie)

MARĘ TENEBRARUM — Morze ciemności

MARGARITAS ANTE PORCOS — Nie rzucaj pereł świniom (Ewang. wg św. Mateusza VII,

6)

MARG. = MARGO MARGINES

MATER FAMÍLIAS — Matka rodu

MATÉRIA MÉDICA — Nauka o środkach lekarskich, ich działaniu i stosowaniu

MATÉRIAM SUPERABAT OPUS — Dzieło przewyższało materiał, treść (Ovídius

Metamorph. II, 5)

MATER MEA DE DOMO… EST — Matka moja wywodzi się z domu…

MATERNIS PRÉCIBUS NIHIL FÓRTIUS — Nic silniejszego nad prośby matki

MATER SEMPER CERTA — Matka jest zawsze określona, pewna (w przeciwieństwie do

ojca)

MATRE PULCHRA FÍLIA PÚLCHRIOR — Córka piękniejsza od pięknej matki

MÁXIMA CUM LÁUDE — Z najwyższą pochwałą

MÁXIMA DEBETUR PÚERO REVERENTU — Dziecku należy się najwyższe poszanowanie

(ochrona moralna) (Iuvenalis Sátirae XIV, 47)

MÁXIMA PERICULA SEMPER DANT VÉNIAM CULPAE — Bardzo wielkie niebezpieczeństwo

zawsze usprawiedliwia winę (Claudianus)

MÁXIMO CUM STÚDIO — Z najwyższą starannością MAximum Najwyżej, najwięcej

MÁXIMUM IUS EST SAEPE MÁXIMA INIÚRIA — Najwyższe prawo bywa często najwyższą

niesprawiedliwością — Zbyt surowe stosowanie prawa prowadzi często do

niesprawiedliwości

MÁXIMUM SOLÁCIUM EST VACARE CULPA — Największą pociechą jest brak winy

(Cícero)

MÁXIMUS IN MÍNIMIS DEUS — Bóg ujawnia się w najdrobniejszej sprawie (Plinius M.)

MEA CULPA, MEA MÁXIMA CULPA — Moja wina, moja bardzo wielka wina

MEA MIHI CONSCIÉNTIA PLURIS EST, QUAM ÓMNIUM SERMO — Sumienie znaczy dla

mnie więcej niż powszechna opinia

MEA PÁRVITAS — Moja małość, nicość (Valerius Maximus Prologus)

MEA TENÚITAS — Moja małość, nicość (Aulus Gellius Noctes Atticae XII, 1, 24)

MEA VIRTUTE ME INVOLVO — Sam wikłam się we własnej cnocie

ME DEUS–FÍDIUS IUVET! — Tak mi dopomóż, Boże!

MEDIA GRATIAE = MEDIA SALUTIS — Środki łaski

MÉDICE, CURA TE IPSUM — Lekarzu, uzdrów samego siebie (Ewangelia wg Łukasza 4, 2)

MÉDICE, SANA TE IPSUM — Lekarzu, ulecz się naprzód sam

MÉDICI CÁUSA MORBI INVENTA CURATIONEM INVENTAM ESSE PUTANT — Lekarze sądzą,

że gdy odkryli przyczynę choroby, znaleźli i sposób jej leczenia

MEDICINA FRUCTUÓSIOR ARS NULLA — Żadna sztuka nie jest płodniejsza od medycyny

(Plinius M.)

M.D. = MEDICINAE DOCTOR — Doktor medycyny

MÉDICI, QUAMQUAM INTEÉLLEGUNT SAEPE, TAMEN NUNQUAM DICUNT AEGRIS EOS

MORITUROS ESSE — Lekarze, chociaż często wiedzą, nie mówią chorym nigdy, że umrą

MEDICI, SI ÓMNIBUS MORBIS MEDERI POSSINT, FELICÍSSIMI ESSENT HÓMINUM — Gdyby

lekarze mogli wyleczyć z każdej choroby, byliby najszczęśliwszymi ludźmi

MÉDICUS HOMO EST — Lekarz jest tylko człowiekiem

MÉDICUS. ORATIO — Mowa lekarzem — Słowo pociechy jest lekarzem ducha

MÉDIO TUTÍSSIMUS IBIS — Środkiem będziesz szedł najbezpieczniej — Droga środkowa

najbezpieczniejsza (Ovídius Metamorph. II, 137)

MEDIUM TENUERE BEATI — Błogosławieni trzymali się środka, umiarkowania

ME DUCE TUTUS ERIS — Pod moim przewodem będziesz bezpieczny (Ovídius Ars om.

II, 58)

ME GÉNUIT THORÚNIA, CRACÓVIA ME ARTE POLRVIT — Zrodził mnie Toruń, Kraków

nauką ozdobił (N. Copernicus)

ME IUDICE — Gdy ja sądzę — Według mojej opinii

MEL IN ORE, VERBA LACTIS, FEL IN CORDE, FRAUS M FACTIS — Miód w ustach, słowa —

mleko, żółć w sercu, fałsz w czynach — Miód w ustach, sztylet za pasem

MELIOR EST CANIS VIVUS LEONE MÓRTUO — Lepszy żywy pies niż martwy lew

MELIÓRIBUS ANNIS — W lepszych czasach (Vergílius Aeneis VI, 649)

MELIUS CANES COLLUTO GÚTTURE — Lepiej zaśpiewasz, gdy popłuczesz gardło

MELIUS EST ABUNDARE, QUAM DEFÍCERE — Lepiej mieć w obfitości niż czuć brak

MELIUS EST PÚEROS FLERE QUAM SENES — Lepiej płakać w dzieciństwie niż na starość

MELIUS NON TANGERE, CLAMO — Zapowiadam: lepiej mnie nie tykać (Horátius

Satirae II, I, 45)

MEMBRA PUTRIDA — Gnijące członki

MEMBRUM VIRILE — Męski członek

ME, ME ADSUM, QUI FECI — To ja, ja uczyniłem i (wzięcie winy na siebie dla odsunięcia

jej od przyjaciela) (Vergílius Aeneis IX, 426)

MEM. = MEMENTO — Pamiętaj

MEMENTO, HOMO, QUIA PUL VIS ES ET IN PÚLVEREM REVERTERIS — Pamiętaj, żeś jest

prochem i w proch się obrócisz (Genesis)

MEMENTO MORI — Pamiętaj o śmierci

MÉMINI TUI, MEMENTO MEI — Pamiętam o tobie, pamiętaj o mnie — Ręka rękę myje

MEMORABÍLIA — Sprawy do zapamiętania

MENDACEM MÉMOREM ESSE OPORTET — Kłamcy tęgiej trzeba pamięci

MENDACI HÓMINI NE VERUM QUIDEM DICENTI CRÉDIMUS — Kłamcy nie wierzymy,

nawet gdy mówi prawdę

ME NEMO MINISTRO FUR ERIT — Nikt przy mojej pomocy kraść nie będzie (Iuvenalis

Sátirae III, 46)

MENS AGITAT MOLEM — Myśl porusza ogrom świata (Vergílius Aeneis VI, 727)

MENS CUIQUE DEUS — Myśl jest dla każdego bogiem (Heraklit)

MENS DIVÍNIOR — Boska myśl (Horátius Satirae I, 4, 43)

M. = MENSE — W miesiącu

MENS SANA IN CÓRPORE SANO (MAGNUM BONUM EST) — Zdrowy duch w zdrowym ciele

(to wielkie dobro) (Iuvenalis Sátirae X, 356)

MENS SIBI CÓNSCIA RECTI — Umysł, myśl świadoma prawdy (Vergílius Aeneis I, 60)

MENTE CAPTUS — Głupkowaty — Słaby na umyśle — Ograniczony

MENTE ET MÁLLEO — Myślą i młotem (Napis na grobie K. Bogdanowicza na Powązkach

i na Państwowym Instytucie Geologicznym)

MENTIS PENETRÁLIA — Najgłębsze zakamarki umysłu, głębia duszy (Claudianus)

MEO PERÍCULO — Na moje ryzyko

MEORUM FINIS AMORUM — Koniec moich miłostek (Horátius Cármina IV, U, 31)

MERA NÓMINA HOMINUMQUE UMBRA — Ludzkie tylko cienie i widma

MERUM SAL — Czysta sól — Prawdziwy dowcip

ME TAMEN EXSTINCTO FAMA SUPERSTES ERIT — Chociaż umrę, sława pozostanie

METIRI SE QUEMQUE SUO MÓDULO AC PEDE VERUM EST — Prawda to, że każdy mierzy

siebie według własnej miary i stopy — Żyje w sobie właściwy sposób (Plautus Miles

gloriosus)

METUS ET TERROR SUNT INFIRMA VÍNCULA CARITATIS — Obawa i strach słabe to więzy

miłości (Tácitus Agricola 32)

MEUM ET TUUM — Twoje i moje

MILÍTIAE SPÉCIES AMOR EST — Miłość to pewien rodzaj służby wojskowej (Ovídius

Ars am. II, 2333)

MÍNIMA DE MALIS — Najmniejsze zło

MÍNIMA NON CURAT PRAETOR — Sędzia nie dba o drobnostki

MÍNIMUM — Najmniej

MÍNUENTUR ATRAE CÁRMINE CURAE — Dzięki pieśni znikną posępne troski (Horátius

Cármina IV, U)

MINORUM GENTIUM — Niższego rodzaju — Drugorzędni

MINUS HABENS — Mający mniej (w głowie)

MINOS A BOYE VICTUS ERAT — Byk przyprawił Minosowi rogi

MÍNUUNTUR CURAE, QUÓTIENS GLISCIT POTESTAS — Znikają troski, ilekroć rośnie

władza (Tácitus Annales III, 69)

MIRABILE DICTU — Dziw powiedzieć — Rzecz trudna do powiedzenia

MIRABILE VISU — Zadziwiający widok

MIRABÍLIA — Cuda

M.D.S. = MISCE, DA, SIGNA — Zmieszaj, wydaj, oznacz (formuła receptowa)

MISERERE MEI! — Ulituj się nade mną! (Vulgata Psalm 56, 71)

MISER, QUI NUNQUAM MISER — Nieszczęśliwy, kto nigdy nie był nieszczęśliwy

MISER RES SACRA — Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą (Séneca)

MÍSERUM EST CARERE CONSUETÚDINE AMICORUM — Przykro jest być pozbawionym

obcowania z przyjaciółmi

MÍSERUM EST MÍSERIS INSULTARE — Nikczemnością jest znęcać się nad nieszczęśliwymi

MITTE IOCOS! — Daj spokój żartom!

MITTE LEVES SPES ET CERTÁMINA DIVITIARUM! — Poniechaj lekkomyślnych nadziei i

zabiegów o bogactwa! (Horátius)

MIXTUM COMPÓSITUM — Mieszanina rzeczy bez ładu i składu

MODO ANTIQUO — Na dawny sposób — Po staroświecku

MODUS FACIENDI (OPERANDI) — Sposób działania

MODUS PROCEDENDI — Sposób postępowania

MODUS VÍVENDI — Sposób współżycia, układania stosunków

MOLESTUS INTERPELLATOR VENTER — Żołądek to uprzykrzony interesant

MOLLE ATQUE FACETUM — Słodkie i subtelne (Horátius Sátirae I, 10, 44)

MOLLÍSSIMA FANDI TÉMPORA — Najodpowiedniejszy czas do mówienia, do zabierania

głosu

MOLLIS ILLA EDUCÁTIO, QUAM INDULGÉNTIAM VOCAMUS — Zniewieściałe to

wychowanie, które nazywamy pobłażaniem (Quintilianus Inst. oratoria I,’II, 1—15)

MÓLLITER OSSA CUBENT — Niechaj kości mają miękkie posłanie (napis na nagrobkach)

MOMENTI EST, QUOD DELECTAT, AETERNITATIS, QUOD CRUCIAT — Radość mija szybko,

ból jest wieczny

MONSTRA DÍCERE — Opowiadać potworności (Cícero Tusc. disp. IV, 24)

MONSTRANT RÉGIBUS ASTRA VIAM — Królom gwiazdy wskazują drogę (Sentencja

astrologiczna zakonu Gwiazdy utworzonego przez króla Francji Jana Dobrego)

MONSTRUM HORRENDUM, INFORME, INGENS — Potwór straszny, bezkształtny, ogromny

(Vergílius Aeneis III, 658)

MONTES ÁURI POLLICERIS — Obiecujesz złote góry (Térentius Phormio I, 2, 18)

MONUMENTOM AERE PERENNIUS — Pomnik nad spiż trwalszy (Horátius Cármina)

MORA SEMPER AMANTES ÍNCITAT, EXÍGUUM SI MODO TEMPUS HABET — Zwłoka zaostrza

zwykle miłosne zapały, jeżeli tylko nie trwa zbyt długo (Ovídius Ars am. III, 474)

MORBI NON ELOQUÉNTIA, SED REMÉDIIS CURANTUR — Choroby leczy się lekarstwami,

nie gadaniem

MORE ANTIQUO — Starym obyczajem, jak dawniej, po staroświecku

MORE MAIORUM — Według zwyczaju przodków

MORE SUO — Na swój sposób

MORE VULGI SUUM QUISQUE FLAGÍNUM ÁLIIS OBIECTAT — Na podobieństwo pospólstwa

każdy swoją zbrodnię zarzuca innym (Tácitus His—tóriae II, 44)

MÓRIAR; MORS ULTIMA LINEA RERUM EST — Umrę; śmierć to ostatni kres spraw

doczesnych (Horátius)

MÓRIBUS ANTIO.UIS STAT RES ROMANA VIRISQUE — Państwo rzymskie stoi starymi

obyczajami i mężami (Ennius)

MORITURI TE SALUTANT — Mający umrzeć pozdrawiają ciebie (Suetonius)

MORÓSOPHI MORIONES PÉSSIMI — Uczeni głupcy są najgorsi

MORS CERTA, HORA INCERTA — Śmierć pewna, ale jej godzina nieznana (napis na

zegarze ratuszowym w Lipsku)

MORS EST AETERNUM NIHIL SENTIENDI RECEPTÁCULUM — Śmierć jest wiecznym

schroniskiem, w którym nic się nie odczuwa (Cícero Tusc. disp. II, 40)

MORS META MALORUM — Śmierć kresem cierpień

MORS PARCIT NULLI — Śmierć nikogo nie oszczędza

MORS TUA VITA MEA — Twoja śmierć jest moim życiem

MORS ULTIMA LÍNEA RERUM — Śmierć jest ostatnim kresem wszystkiego (Horátius)

MORS ULTIMA RÁTIO — Śmierć ostatnim argumentem

MORTALIS NEMO EST, QUEM NON ATTINGIT DOLOR — Nie ma śmiertelnika, którego nie

dotknąłby ból (Eurypides Hypsipyle)

MORTEM EFFÚGERE NEMO POTEST — Nikt nie może uniknąć śmierci

MORTUI NON MORDENT — Zmarli nie kąsają

MÓRTUUM FLAGELLAS — Biczujesz martwego

MOS PRO LEGE — Zwyczaj zastępuje prawo — Zwyczaj ma siłę prawa

MOS TYRANNUS — Zwyczaj tyranem

MOS VULGO QUAMVIS FALSIS REUM SUBDIT — Pospólstwo zwykle szuka winnego,

choćby fałszywie (Tácitus Annales I, 39)

MOTU PRÓPRIO — Z własnej woli — Z własnego natchnienia

MÚLIER INSIDIOSA EST — Kobieta to istota podstępna, przebiegła

MULIER TÁCEAT IN ECCLÉSIA — Kobieta niechaj milczy w kościele (Vulgata List do

Koryntian 14, 34)

MULTA BELLA ÍMPETU VÁLIDA PER TAÉDIA ET MORAS EVANUERUNT — Wiele wojen w

początku gwałtownych wygasło wskutek niechęci i zwłoki (Tácitus Históriae II, 32)

MULTA DABANT ÁNIMOS — Obfitość (posiadania) dodawała animuszu (pewności siebie)

(Ovidius)

MULTA DOCET FAMES — Głód to dobry nauczyciel

MULTA, DUM FIUNT, TURPIA, FACTA PLACENT — Wiele jest rzeczy brzydkich, kiedy się

dzieją, ale po dokonaniu są przyjemne (Ovídius Ars am. III, 278)

MULTA NOS DÉDOCET NECESSITAS — Konieczność oducza nas wielu rzeczy

MULTA PÁUCIS — Dużo w niewielu słowach

MULTA PETÉNTIBUS DÉSUNT MULTA — Wiele pragnącym wielu rzeczy brakuje

(Horátius Cármina III, 16, 42)

MULTI MAGNA LOQUI PÓSSUMUS, ÁRDUA RAROS ÁUSA VOCANT — Wielu z nas może

pięknie mówić, ale mało rwie się do wielkich czynów (Sarbiewski 1. II ode 4)

MULTI MULTA SCIUNT, NEMO ÓMNIA — Wielu wie dużo, nikt wszystkiego

MULTI NON OMNES — Wielu to nie wszyscy

MULTI ÓMNIA RECTA ET HONESTA NÉGLEGUNT, DÚMMODO POTÉNTIAM CONSEQUANTUR

— Wielu

gardzi prawem i uczciwością, byleby osiągnąć władzę

MULTI SEMPER VOLUNT, NUNQUAM FÁCIUNT — Jest wielu, którzy zawsze chcą, ale nic

nie czynią dla realizacji pragnień

MULTI SUNT VOCATI, PÁUCI VERO ELECTI — Wielu powołanych, ale mało wybranych

(Ewangelia wg Mateusza XX, XXII)

MULTIS MULTUM — Dla wielu wiele

MULTITUDO NON FACIT VICTÓRIAM, SED CUI DUES DONAVIT SUAM GRÁTIAM — Nie tłum

decyduje o zwycięstwie, ale kogo Bóg obdarzył łaską swoją (Gallus Anonymus Chronicori)

MULTORUM MANUS, PAUCORUM CONSÍLIUM — Wiele rąk (do brania), a do rady niewielu

MULTOS SAEPE VIROS NULLIS MAIÓRIBUS ORTOS ET VIXISSE PROBOS AMPLIS ET

HONÓRIBUS AUCTOS — Często ludzie bez wysoko urodzonych przodków żyli uczciwie i

osiągali wysokie godności (Horátius)

MULTUM IN PARVO — Dużo w małym — Dużo treści w niewielu słowach

MULTUM IN RE PÚBLICA VALENT TÉMPORA — Wiele w państwie znaczą czasy (stosunki)

(Plinius M.)

MULTUM, NON MULTA — Wiele (gruntownie) jednego, a niewiele po łebkach — Lepiej

mało, a gruntownie niż dużo, a powierzchownie

MULTUM VINUM BIBERE, NON DIU VIVERE — Pić dużo wina to żyć niedługo

MUNDA COR MEUM AC LABRA MEA — Oczyść serce moje i usta moje

MUNDÍNIS CAPIMUR — Elegancja nas zachwyca (Ovídius Ars am. III, 133)

MUNDUS PERFECTUS ÚNDIQUE, NIL MUNDO PERFÉCTIUS — Świat jest wszechstronnie

doskonały, nic nad świat doskonalszego (formuła stoickiego optymizmu)

MUNDUS VULT DÉCIPI, ERGO DECIPIATUR — Świat chce być oszukiwany, niechaj więc

będzie

MÚNERA, CREDE MIHI, CÁPIUNT HOMINESQUE DEOSQUE; PLACATUR DONIS IÚPPITER

IPSE DATIS — Wierz mi, podarki przychylnie usposabiają i ludzi, i bogów; łaski samego

Jowisza zdobywa się darami (Ovídius Ars am. III, 561)

MÚNERA SUMPTA LIGANT — Przyjęty podarek zobowiązuje

MUROS ÉRIGUNT, MORES NÉGLEGUNT — Wznoszą mury, a lekceważą obyczaje

MUTANTUR MORES, QUANDO MUTANTUR HONORES — Zmieniają się obyczaje wraz z

honorami, stanowiskami

MUTANTUR QUOQUE CUM TEMPÓRIBUS FORMAE ET GENERA DICENDI — Z czasem

zmieniają się także formy i rodzaje wymowy (Tácitus Dialogus de oratoribus 18)

MUTATIS MUTANDIS — Z potrzebnymi zmianami

MUTATO NÓMINE DE TE FÁBUŁA NARRATUR — Pod zmienionym imieniem opowiada się

bajkę o tobie (Horátius Satirae I, 1, 69)

MUTUM SILÉNTIUM — Obustronne milczenie

MUTUUS CONSENSUS — Wzajemne przyzwolenie

N

NAMQUE ALIENA PETENS PERDIT SUA LUSOR ET ÁURUM DUM CUPIT AMISSO FLENS ABIT

AERE DOMUM — Bowiem gracz pragnący cudzego przegrywa swoje; pożądał złota, a

odchodzi z płaczem do domu straciwszy wszystko co do grosza (K. Janicki Vitae regum

Polonorum XXVI)

NATURAM SI SEQUEMUR DUCEM, NUNOJJAM ABERRÁBIMUS — Jeśli przewodnikiem

naszym będzie natura, nigdy nie zbłądzimy

NATURA SANAT, MEDICUS CURAT — Natura uzdrawia, lekarz tylko leczy

NAVEM ÁGERE IGNARUS NAVIS TIMET — Boi się prowadzić okręt ten, kto się na nim nie

zna (Horátius)

NAVIGARE NECESSE EST, VÍVERE NON EST NECESSE — Żeglowanie jest koniecznością,

życie nią nie jest (Plutarch Pompehis 50)

NE BIS DE EADEM RE SIT ÁCTIO — Nie należy wszczynać dwukrotnie postępowania w tej

samej sprawie

NE BIS IN IDEM PROCEDATUR — Nie można dwa razy orzekać w tej samej sprawie

NE CAESAR QUIDEM SUPRA GRAMMÁTICOS — Nawet Cezar musi się poddać regułom

gramatyki

NE CEDE MALIS — Nie ustępuj przed złem

NEC CALIDAE CMUS DECEDUNT CÓRPORE FEBRES, TEXTÍLIBUS SI IN PICTURES OSTRCQUE

RUBENTI IACTERIS, QUAM SI IN PLEBEIA VESTE CUBANDUM EST — Nie prędzej ustąpią z ciała

gorączki i dreszcze, jeśli będziesz się miotał na tkaninach zdobionych w desenie purpurą, niż

gdyby ci wypadło leżeć w plebejskiej szacie (T. Lucretius Carus De rerum natura II, 34–37)

NEC CUIQUAM BONO MALI QUICQUAM EVENIRE POTEST NEC VIVO NEC MÓRTUO —

Prawemu człowiekowi nie może przytrafić się żadne zło ani za życia, ani po śmierci

(Cícero Tusc. disp. I, 41)

NEC CÚPIAS, NEC MÉTUAS! — Nie miej pragnień ani strachu!

NEC DEUS, NEC HOMO EST SOLITÁRIUS — Ani Bóg, ani człowiek nie jest samotnikiem

NECESSÁRIUS NECESSÁRIUS — Przyjaciel pozostaje zawsze przyjacielem

NECESSE EST, QUI FORTIS EST, EUNDEM ESSE MAGNI ÁNIMI — Z konieczności człowiek

mężny jest wielkoduszny

NECÉSSITAS CARET LEGE — W sytuacji przymusowej nie ma prawa

NECÉSSITAS DURUM TELUM — Konieczność to twardy oręż

NECÉSSITAS FERHS CARET — Konieczność nie uznaje świąt

NECÉSSITAS LEGEM FRANGIT — Konieczność łamie prawo

NECÉSSITAS NON HABET LEGEM — Konieczność nie zna prawa (zakazu)

NECÉSSITAS ÚLTIMUM ET MÁXIMUM TELUM — Konieczność jest ostatnią i

najpotężniejszą bronią

NECESSITATI NE DI QUIDEM RESISTUNT — Konieczności nie oprą się nawet bogowie

NECESSITATIS INVENTA ANTIQUIORA SUNT QUAM VOLUPTATIS — Wynalazki

spowodowane koniecznością są starsze niż spowodowane przyjemnością

NE CUI OBTRECTÁVERIS, NEVE CUI TEMET ANTEPOSUERIS, NEVE TUA IACTÁVERIS! —

Nie pomniejszaj nikogo, nie wywyższaj się, nie chwal się!

NE ÉXEAT! — Nie pozwolić mu oddalić się!

NEC HÉRCULES CONTRA PLURES — I Herkules nie sprosta wielu — Siła złego na jednego

NEC HISTÓRIA DEBET ÉGREDI VERITATEM ET HONESTE FACTIS VÉRITAS SÚFFICIT —

Historia nie powinna wykraczać poza prawdę, a czynom szlachetnym prawda wystarczy

(Plinius Minor)

NEC LOCUS, UBI TROIA FUIT — Zniknął nawet ślad, gdzie była Troja

NEC MINOR EST VIRTUS, QUAM QUÁERERE, PARTA TUERI — Nie mniejszą jest cnotą

zachować to, coś osiągnął, niż to, o co się ubiegałeś (Ovídius Ars am. II, 14)

NEC NATARE NEC LÍTTERAS NOVIT — Ani nie umie pływać, ani nie jest uczonym (jest

kompletnym głupcem)

NEC NOS AMBÍTIO NEC AMOR NOS TANGIT HABENDI — Nie kieruje nami ani pragnienie

zaszczytów, ani posiadania (Ovídius)

NEC PLÚRIBUS IMPAR — Wyższy ponad wielu, ponad świat (Ludwik XIV)

NEC PLUS ULTRA Ani kroku dalej

NEC QUAE PRAETÉRIIT ÍITERUM REVOCÁBITUR UNDA, NEC QUAE PRAETÉRIIT HORA

REDIRE POTEST — Ani nie przywołasz fali, która minęła, ani wrócić nie może godzina, która

przeszła (Ovídius Ars am. III, 63–4)

NEC QUISQUAM NÓCEAT CÚPIDO MIHI PACIS! — Niechaj nikt nie przeszkadza mi w

pragnieniu pokoju!

NEC QUICQUAM SINE VIRTUTE LAUDÁBILE Nie ma nic chwalebnego bez cnoty (Cícero

Tusc. disp. V, 16)

NEC SCIRE FAS EST ÓMNIA — Nie wolno znać wszystkiego

NEC SEMPER VÉNERIS SPES EST PROFITENDA ROGANTI: 1NTRAT AMICÍTIAE NÓMINE

TECTUS AMOR — Nadzieja osiągnięcia celu nie powinna ujawniać się w tych zabiegach:

ukryje miłość pod płaszczykiem przyjaźni (Ovídius Ars am. I, 717–18)

NEC TEMERE, NEC TÍMIDE! — Ani zuchwale, ani tchórzliwie (działaj)!

NEC TÉNERAS SEMPER TUTUM CAPTARE PUELLAS — Nie zawsze jest bezpiecznie

podrywać młode dziewczyny (Ovídius Ars am. I, 401)

NEC UMQUAM SATIS FIDA POTÉNTIA, UBI INIÚRIA EST — Nigdy władza nie jest dość

pewna, jeżeli istnieje krzywda (Tácitus Históriae II, 92)

NEC UTENDUM IMPÉRIO, UBI LÉGIBUS AGI POTEST — Nie należy rozkazywać tam, gdzie

można użyć prawa (Tácitus Annales III, 69)

NEC VERO TERRAE FERRE OMNES ÓMNIA POSSUNT — Wszystkie ziemie nie wszystko

wydać mogą (Vergílius Geórgica II, 109)

NEC VÍOLAE SEMPER NEC HIÁNTIA LÍLIA FLORENT — Nie zawsze kwitną fiołki i lilie

otwierają kielichy (Ovídius Ars am. II, 115)

NEGATWA NON SUNT PROBANDA — Faktów negatywnych nie należy dowodzić

NEGLECTIS TIRENDA FILIX INNÁSCITUR AGRIS — Na zaniedbanym polu wyrasta chwast,

który trzeba (później) wypalać (Horátius)

NEGLIGENTIA DÍLIGENS — Staranne niedbalstwo (K. Norwid Stygmat)

NEGO ANTE MORTEM QUEMQUAM BEATUM ESSE PRAEDICANDUM — Mówię, że nie

można nikogo przed śmiercią nazwać szczęśliwym

NE MAIUS FÁCIAS ID, QUOD SATIS ESSE PUTAT PATER ET NATURA COËRCET — Nie ceń

wyżej tego, co za wystarczające uznaje ojciec i co określa natura (Horátius)

NE MARGARITAS APUD PORCOS! — Nie rzucaj świniom pereł!

NE.CON. = NÉMINE CONTRADICENTE — Wobec braku sprzeciwu

NEMINEM CAPTIVÁBIMUS NISI IURE VICTUM — Nikogo nie uwięzimy, o ile go prawem

nie przekonamy (przywilej nietykalności osobistej nadany szlachcie przez Władysława

Jagiełłę)

NEM.DIS. = NÉMINE DISSENTIENTE — Wobec braku sprzeciwu

NÉMINI VOX DENEGANDA — Nikomu nie można odmówić głosu

NE MISCEANTUR SACRA PROFANIS! — Nie mieszać rzeczy świętych ze świeckimi! .

NEMO — Nikt

NEMO ÁDEO FERUS EST, UT NON MITÉSCERE POSSIT, SI MODO CULTURAE PATIENTEM

CÓMMODET AUREM — Nikt nie jest tak dziki, aby nie mógł złagodnieć, jeśli tylko poda

cierpliwe ucho wychowaniu (Horátius)

NEMO ANTE MORTEM (ÓBITUM) BEATUS ESSE POTEST — Nikt nie może być szczęśliwy

przed śmiercią (Herodot Dzieje I, 32 Słowa Solona przed Krezusem)

NEMO BENEFÍCIA IN CALENDÁRIO SCRIBIT — Nikt nie zapisuje dobrodziejstw w

kalendarzu — Niewdzięczność jest nagrodą (Séneca)

NEMO EST MORTÁLIUM, QUI SÁPIAT ÓMNIBUS HORIS — Nie ma człowieka, który byłby o

każdej godzinie mądry

NEMO FERE SALTAT SÓBRIUS NISI INSANIT — Nikt nie tańczy na trzeźwo, chyba że oszalał

NEMO IUDEX (TESTIS) IDÓNEUS IN PRÓPRIA CÁUSA (IN RE SUA) — Nikt nie jest

odpowiednim sędzią (świadkiem) we własnej sprawie

NEMO ME IMPUNE LACESSIT — Nikt mnie nie prowokuje bezkarnie

NEMO MORTEM EFFUGERE POTEST — Nikt nie może ujść śmierci

NEMO PARUM DIU VIXIT, QUI VIRTUTIS PERFECTAE PERFECTO FUNCTUS EST MÚNERE —

Nikt nie żył za krótko, aby nie mógł doskonale wypełnić swego życiowego obowiązku

(Cícero Tusc. disp. I, 45)

NEMO POTEST DIU PERSONAM FERRE — Nikt nie może długo nosić maski (udawać)

(Séneca)

NEMO PROPHETA SPLÉNDIDUS IN PATRIA SUA — Nikt nie jest sławnym prorokiem we

własnej ojczvźnie (Vulguta, Ewangelia wg Mateusza 13, 57)

NEMO PRUDENS PUNIT, QUIA PECCATUM EST, SED NE PECCETUR — Nikt rozsądny nie

karze za wykroczenie, ale aby mu zapobiec

NEMO REPENTE FUIT TURPÍSSIMUS — Nikt nie stał się nagle szubrawcem

NEMO SAPIENS, NISI FORTIS — Nie jest mądry, kto nie jest mężny (Cícero Tusc. disp.

III, 6)

NEMO SÁPIENS, NISI PÁTIENS — Nie nabędzie mądrości, kto nie ma cierpliwości

NEMO SCIT, UBI CÁLCEUS URAT, NISI QUI EUM PORTAT — Tylko ten wie, gdzie trzewik

ciśnie, kto go nosi

NEMO SIMUL DÓMINIS PÓTERIT SERVIRE DUOBUS — Nikt nie może służyć jednocześnie

dwu panom

NEMO SINE CRUCE BEATUS — Nikt nie może być szczęśliwy bez krzyża (cierpienia)

NEMO SINE VÍTIIS EST — Nikt nie jest bez wad (grzechu) (Séneca)

NEMO TENETUR AD IMPOSSÍBILE — Nikt nie może być zmuszony do rzeczy niemożliwych

NEMO TENETUR SE IPSUM ACCUSARE — Nikt nie może być zmuszony do oskarżania

samego siebie

NEMO UMQUAM SINE MAGNA SPE IMMORTALITATIS SE PRO PÁTRIA ÓFFERET AD MORTEM

— Nikt nie odda się śmierci (nie umrze) za ojczyznę bez wielkiej nadziei nieśmiertelności

(Cícero Tusc. disp. 1, 15)

NEMO UMQUAM IMPÉRIUM FLAGÍTIO QUAESITUM BONIS ÁRTIBUS EXERCUIT — Nikt

nigdy władzy zdobytej zbrodnią nie wykonywał w sposób łagodny (Tácitus Históńae I, 30)

NE NÓCEAS, DUM VIS PRODESSE, MEMENTO! — Pamiętaj, abyś nie zaszkodził chcąc

pomóc! (Ovídius)

NE NOS INDUCAS IN TENTATIONEM! — Nie wódź nas na pokuszenie!

NE OBLIVISCARIS! — Nie zapominaj!

NE PLUS ULTRA! — Ani kroku dalej!

NE PÚERO GLÁDIUM! — Nie dawaj dziecku miecza do ręki!

NEQUAM — Nicpoń, próżniak, niegodziwiec, łotr

NEQUAM IN SINU GERIT — Chowa draństwo za pazuchą

NEQUE AD FORUM, NEQUE AD CHORUM — Ani na rynek (do polityki), ani do chóru (spraw

kościelnych) — Ani do rady, ani do zwady

NEQUE ENIM LEX ULLA ÁEQUIOR EST NECIS ARTÍFICES ARTE PERIRE SUA — Nic

sprawiedliwszego niż zagłada ich własną bronią tych, którzy wynaleźli sposób wysyłania na

śmierć (Ovídius Ars am. 1, 653)

NEQUE IMBELLEM FEROCES PROGÉNERANT ÁQUILAE COLUMBAM — Nie płodzą dzikie

orły spokojnych gołębi (Horátius Cármina IV, 4)

NEQUE PERINDE A PARÉNTIBUS LÍBERI, QUAM AB IMPUDICA ADÚLTERI MUTANTUR — Nie

inaczej zmieniają się dzieci pod wpływem rodziców, jak pod wpływem rozpustnicy

cudzołożnicy (Tácitus Annales XIII, 21)

NEQUE SEMPER ARCUM TENDIT APOLLO — Nie zawsze Apollo napina łuk (wysyła

śmiertelne strzały’) (Horátius Cármina II, 10, 19)

NEQUE TURPIS MORS FORTI VIRO POTEST ACCÍDERE… NEC MÍSERA SAPIENTI — Ani

walecznego męża spotkać może śmierć haniebna, ani nędzna mędrca (Cícero In Catilinam

IV, 2)

NEQUE ULLA EST AUT MAGNO AUT PARVO LETI FUGA — Ani wielki, ani mały nie uniknie

śmierci (Horátius)

NE QUID DETRIMENTI RES PUBLICA CÁPIAT! — Aby rzeczpospolita nie poniosła jakiegoś

u—szczerbku!

NE QUID NIMIS! — Aby nie za dużo! — Aby nie zanadto — We wszystkim należy

zachować umiar (Térentius Dziewczyna z Andros I, U 34)

NE QUIS IUDEX IN PRÓPRIA CÁUSA — Nikt nie ma prawa być sędzią we własnej sprawie

NERVUS PROBANDI — Argument zasadniczy, decydująca podstawa dowodzenia

NERVUS RERUM — Nerw rzeczy (sprężyna wszelkich czynności ludzkich; żartobliwie

pieniądze)

NÉSCIO VOS — Nie znam was (Ewangelia wg Mateusza XXV, XII)

NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUDÉNTIA MUNDUS REGATUR — Nie wiesz, mój synu, jak

znikoma mądrość wystarczy do rządzenia światem

NESCISTIS AMARE, DEFICIT ARS YOBIS, ARTE PERENNAT AMOR — Nie umieliście kochać,

brakuje wam sztuki, a to właśnie sztuka powoduje trwałość miłości (Ovídius Ars am. III,

41–2)

NESCIT VOX MISSA REVERTI — Słowo wymówione nie wraca (Horátius Ars p. 390)

NE SCÚTICA DIGNUM HORRÍBILI SECTERE FLAGELLO! — Zasługującego na rzemień nie

karz batogiem!

NE SIMUS SEVERI CENSORES ALIORUM! — Nie bądźmy surowymi sędziami innych!

NE SIS PATRUUS MIHI! — Nie bądź mi stryjem! — Nie zrzędź! — Nie gań! (Horátius)

NE SIT SAME SUMMUM MALUM DOLOR, MALUM CERTE EST — Przypuśćmy, że ból nie jest

najwyższym nieszczęściem, ale jednak jest (Cícero Tusc. disp. II, 6)

NE SUS MINERVAM (DÓCEAT)! — Niech świnia nie uczy Minerwy! — Niechaj głupi nie

uczy mądrego! (Plutarch Demostems 11)

NE SUTOR SUPRA (ULTRA) CRÉPIDAM! — Niechaj szewc nie wynosi się ponad trzewik!

Jeśliś szewc, patrz swego kopyta! (Plinius Maior Historia naturalis 35–36)

NE TIMEAMUS MORTEM! — Nie bójmy się śmierci!

NE VARIETUR! — Nie dokonywać zmian!

NICÓLAO COPÉRNICO GRATA PÁTRIA — Mikołajowi Kopernikowi Wdzięczna Ojczyzna

NIGRO NOTANDA LAPILLO — Trzeba oznaczyć czarnym kamieniem (o dniach

niepomyślnych)

NIHIL ÁDEO MALUM EST, QUIN BONI MIXTURAM HÁBEAT — Nic nie jest tak złe, żeby nie

miało przymieszki dobrego

NIHIL AD REM — To nie ma nic do rzeczy

NIHIL AGENDO HÓMINES MAŁE FÁCERE DISCUNT — Przez nieróbstwo ludzie uczą się

czynić źle (Cícero Cato Maior)

NIHIL ÁRDUUM FATIS — Dla losu nie ma nic trudnego (Tacitus Históriae II. 82)

NIHIL BONUM NISI QVOD HONESTLM, NIHIL MALUM NISI QUOD TURPE — Dobro to tylko

to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne (Cícero Tusc. disp. II, 12)

NIHIL CÍTIUS ARESCIT QUAM LÁCRIMAE — Nic nie wysycha szybciej od łez

NIHIL CÍTIUS SENESCIT QUAM GRÁTIA — Nic nie starzeje się szybciej niż wdzięczność

NIHIL MAGIS CAYENDUM EST SENECTUTI, QUAM NE LANGUORI SE DESIDIALQUE DEDAT.

LUXÚRIA VERO SENECTUTI FOEDISSIMA — Starość niczego nie powinna wystrzegać się

bardziej niż ulegania obojętności i bezczynności. Najbrzydsza dla starca jest rozkosz

(Cícero De off. I, 23)

NIHIL EST AB OMNI PARTE BEATUM — Nie ma pełnego, bezwzględnego szczęścia

(Horátius Cármina II, 16)

NIHIL EST ALIUD DÍSCERE NISI RECORDARI — Uczyć się to nic innego jak przypominać

sobie (Cícero Tusc. disp. I, 24, 58)

NIHIL EST DICTU FACILIUS — Nic łatwiejszego nad słowo

NIHIL EST INCÉRTIUS VULGO, NIHIL OBSCURIUS VOLUNTATE — Pospolicie nic nie jest

bardziej niepewne, bardziej zagadkowe nad ludzkie pragnienia (Cícero Pro Murena 14)

NIHIL EST IN INTELLECTU, QUOD PRIUS NON FÚERIT IN SENSU — Nie ma nic w

świadomości ludzkiej, czego nie było uprzednio w doznaniu zmysłowym (Arystoteles O

duszy)

NIHIL EST PROFECTO HÓMINI PRUDÉNTIA DÚLCIUS — Zaiste nie ma nic przyjemniejszego

dla człowieka nad zdolność przewidywania (Cícero Tusc. disp. I, 39)

NIHIL EST TAM ANGUSTI ÁNIMI QUAM AMARE DIVÍTIAS — Nic tak nie świadczy o

ograniczoności jak umiłowanie bogactwa

NIHIL EST VERITATIS LUCE DÚLCIUS — Nie ma nic słodszego nad światło prawdy

(Cícero)

NIHIL IN BELLO OPORTET CONTEMNI — Podczas wojny niczego nie należy lekceważyć

(Nepos De viris illustribus 8, 2)

NIHIL IN DISCÓRDIIS CIVÍLIBUS FESTINATIONE TÚTIUS — W waśniach domowych nic

bezpieczniejszego nad pośpiech (Tácitus Históriae I, 62)

NIHIL IN MALIS DUCAMUS, QUOD SIT VEL A DIS IMMORTÁLIBUS VEL A NATURA PARENTE

ÓMNIUM CONSTITUTUM — W nieszczęściu za nic miejmy to, co postanowili bogowie

nieśmiertelni albo rodzicielka wszystkiego, natura (Cícero Tusc. disp. I, 49)

NIHIL MISERABILIUS QUAM INCERTA SEDE VAGARI — Nie ma nic gorszego niż błądzenie

po nieznanych krajach (Homer)

NIHIL NOVI — Nic nowego (konstytucja radomska z r. 1505)

NIHIL (NIL) NOVI SUB SOLE — Nic nowego pod słońcem (Ecclesiastes I, 10)

NIHIL OBSTAT — Nic nie stoi na przeszkodzie

NIHIL PROBAT, QUI NÍMIUM PROBAT — Niczego nie dowiedzie, kto chce zbyt wiele

dowieść

NIHIL SEMPER FLORET: AETAS SUBSEDIT AETATI — Nic nie rozkwita stale: wiek

przychodzi po wieku (Cícero)

NIHIL SEMPER SUO STATU MANET — Nic nie trwa wiecznie w tym samym stanie

NIHIL SINE CONSENSU ÓMNIUM — Nic bez zgody wszystkich (zasada, na której opierała

się polska praktyka parlamentarna)

NIHIL SUAVE, QUOD PERPÉTUUM — Co nie ma końca, nudzi — Co się nadmiernie ciągnie,

nudzi

NIHIL SUPRA! — Nic ponadto! Doskonale!

NIHIL VÍLIUS QUAM TEMPUS EXPÉNDITUR — Niczym nie szafuje się pospoliciej niż

czasem

NIL ADMIRANDUM — Nie należy dziwić się niczemu

NIL ADMIRARI PROPE RES EST UNA SOLAQUE, QUAE POSSIT FÁCERE ET SERVARE BEATUM

— Niczemu się nie dziwić (nie przejmować) — to jedno chyba, co może człowieka uczynić

szczęśliwym i zachować w szczęściu (Horátius Epistulae I, 6, 1)

NIL AD REM — To nie ma nic do rzeczy

NIL AGIT EXEMPLUM, LITEM QUOD LITE RESOLVIT — Nie ma wartości przykład, który

jedno sporne pytanie rozwiązuje przy pomocy drugiego pytania spornego (Horátius)

NIL DESPERANDUM — Nie należy rozpaczać (Horátius)

NISI IN BONIS AMICÍTIA ESSE NON POTEST — Przyjaźń może istnieć tylko wśród ludzi

prawych (Cícero Laelius 33)

NOLI ME TÁNGERE! — Nie dotykaj mnie! (w med. choroba zakaźna, w przen. kwestia

delikatna, drażliwa)

NOLI TURBARE CÍRCULOS MEOS! — Nie psuj moich kół! (Archimedes)

NOLLE PRÓSEQUI — Nie chcieć ścigać — Zaprzestać sprawy

NOLO EPISCOPARI — Nie chcę być biskupem — Nie chcę ponosić odpowiedzialności

NOMEN AMICÍTIA EST, NOMEN INANE FIDES — Przyjaźń to słowo, puste słowo wierność

(Ovídius ‘Ars am. I, 738)

NOMEN EST OMEN — Nazwisko stanowi wróżbę — W nazwisku tkwi wróżba (Plautus

Persa)

NOMEN NOMINANDUM — Imię nieznane, ale które powinno być wymienione

NÓMINA STULTORUM LEGTJNTUR UBIQUE LOCORUM — Imiona głupców czyta się

wszędzie — Imiona głupie na każdym słupie

NÓMINA SUNT ODIOSA — Wymienianie nazwisk jest niewskazane, może spowodować

przykrości (Cícero Pro S. Roscio Amerino 16, 47)

NÓMINA SUNT ÓMINA — Imiona są wróżbami, mają treść wróżebną

NOMINATIM — Po imieniu, z imienia

NOMÍNIBUS MOLLIRE LICET MAŁA — Zło wolno okraszać słowami (aforyzm przytoczony

przez K. Marksa w I t. Kapitału)

NON AD VANAM CAPTANDAM GLÓRIAM, NON SÓRDIDI LUCRI CAUSA, SED QUO MAGIS

VÉRITAS PROPAGETUR — Nie dla osiągnięcia próżnej chwały, nie dla brudnego zysku, lecz

by prawda bardziej się krzewiła (z przysięgi doktorskiej)

NON ÁNIMO AEQUO PÁUPERES ALIENAM OPULÉNTIUM INTUUNTUR FORTUNAM —

Nieobojętnie biedacy patrzą na pomyślność bogaczy (Nepos De tiris illustribus XII, 3)

NON AQUA, NON IGNI PLÚRIBUS LOCIS ÚTIMUR QUAM AMICÍTIA — Nie korzystamy

częściej z wody i ognia niż z przyjaźni (Cícero)

NON BENE CUM SÓCJIS REGNA VENUSQUE MANENT — Nie bardzo dają się dzielić z

towarzyszami władza królewska i miłość (Ovídius Ars arn. III, 564)

NON BENE, QUAE FÚERIT RES MAŁE PARTA, PERIT — Marnie przepada mienie w zły

sposób nabyte (K. Janicki Vitae archiepiscoponim Gnesnensium XXXII)

NON BENE PRO TOTO LIBERTAS VÉNDNDITUR ÁURO — Nie sprzedaje się wolności za złoto

(K. Janicki Cármina coli. V)

NON BIS IN IDEM — Nie dwukrotnie w tej samej sprawie — Nie należy wznawiać sprawy

osądzonej — Nie należy karać drugi raz za to samo

NON CÁUSA PRO CÁUSA — Nibyprzyczyna zamiast przyczyny (nazwa błędu logicznego,

kiedy jakieś zjawisko czy rzecz ma być przyczyną drugiej, np. pojawienie się komety

przyczyną wojny)

NON CESSAVERE POËTAE NOCTURNO CERTARE MERO, PUTERE DIURNO — Poeci nie

przestali zmagać się z czystym winem po nocach, a tchnąć nim we dnie (Horatins)

NON COMPOS MENTIS — Niespełna rozumu (Cícero Contra Pisonem 20, 48)

NON CONTÍNUO, SI ME IN GREGEM SICARIORUM CÓNTULI, SUM SICARIUS — Jeżeli

znalazłem się w otoczeniu zbójców, to nie jestem zaraz sam zbójcą (Cícero Pro Lucio

Roscio 94)

NON CUTÚSLIEET EST ADIRE CORINTHUM — Nie każdemu wolno odwiedzać Korynt —

Nie każdego stać na korynckie przyjemności — Wedle stawu grobla

NON CUIVIS HÓMINI CÓNTIGIT ADIRE CORINTHUM — Nie każdemu udało się odwiedzić

Korynt (Mieć powodzenie w życiu, poznać przyjemności) (Horátius)

NON DATUR VÁCUUM — Nie ma absolutnej próżni

NON DECET — Nie przystoi

NON DÉFUIT VOLUNTAS, SED VÉTUIT NECESSITAS — Nie brakowało dobrej woli, ale

przeszkodziła konieczność

NON DETERRET SAPIENTEM MORS, QUÓMINUS IN OMNE TEMPUS REI PÚBLICAE SUISQUE

CÓNSULAT — Nie powstrzyma mędrca śmierć od nieustannej troski o państwo i ziomków

(Cícero Tusc. disp. I, 38, 91)

NON DICTIS, SED FACTIS — Nie słowami, ale czynami

NON ÉADEM EST AETAS, NON INGÉNIUM — To już nie ten wiek, nie ten umysł

(Horátius)

NON EGO VENTCSAE PLEBIS SUFFRÁGIA VENOR — Ja nie poluję na głosy zmiennego jak

wiatr tłumu (Horátius)

NON ÉMITUR TUTO TIBI CLÁUSA PECÚNIA SACCO — Nie jest bezpiecznie nabywać

pieniądz schowany w worku — Nie kupuj kota w worku

NON ERAT HIC LOCUS — Tu nie było miejsca na to (Horátius Ars p. 19)

NON ESSE CÚPIDUM PECÚNIA EST — Nie być chciwym to pieniądz

NON EST HOSTIS METUENDUS AMANTI; QUOS CREDIS FIDOS, FUGE! — Kochanek nie

powinien bać się wroga; unikaj tych, którym ufasz! (Ovídius Ars arn. I, 750)

NON EST INVENTUS — Nie odnaleziono go

NON EST OPUS — Nie trzeba — Nie ma potrzeby

NON EST REMÉDIUM ADVERSUS SYCOPHANTAE MORSUM — Na ukąszenie złych języków

nie ma lekarstwa

NON EST SATIS UNIUS OPÍNIO — Nie wystarcza zdanie jednego

NON EST TUUM, FORTUNA QUOD FACIT TUUM — Nie jest twoje, co los uczynił twoim

NON EST VÉNERIS PROPERANDA VOLUPTAS, SED SENSIM TARDA PROLICIENDA MORA —

Nie trzeba się spieszyć z rozkoszami Wenery, ale wywoływać je stopniowo, zwlekając

(Ovídius Ars am. II, 717)

NON ÉXPEDIT — Nie wypada — Nie należy

NON EX QUOVIS LIGNO FIT MERCÚRIUS — Nie z każdego drewna powstaje Merkury, nie

każde się nadaje

NON EX RUMORE STATUENDUM — Nie należy postanawiać na podstawie pogłosek

(Tácitus Annales III, 69)

NON EX SINGULIS REBUS PHILÓSOPHI SPECTANDI SUNT, SED EX PERPETUITATE ATQUE

CONSTÁNTIA — Na filozofów patrzeć należy nie na podstawie szczegółów, ale ze stanowiska

ciągłości i niezmienności (Cícero Tusc. disp. V, 10)

NON FERENDUS EST, QUI QUOD IN ÁLTERO VÍTIUM REPREHENDIT, IN EO IPSO

REPREHENDITUR — nieznośny jest człowiek popełniający występek, który u innego potępia

NON GENUS VIRUM ORNAT, GÉNERI VIR FORTIS LOCO — Nie urodzenie lepszym cię czyni,

lecz każdy cnotą sam swój ród zdobi (Accius Diomedes)

NON HETTAE TE FÁCIO — Nie mam ciebie za hetkę pętelkę

NON IDEM EST LOQUI, QUOD DÍCERE — Nie jest to samo rozmawiać i mówić

NON IDEM SEMPER FLÓRIBUS COLOR EST — Kwiaty nie zawsze mają ten sam kolor — Nie

jednemu psu Burek

NON IGNARA MALI MÍSERIS SUCCURRERE DISCO — Świadoma nieszczęścia, uczę się

wspomagać nieszczęśliwych (Vergílius Aeneis I, 630)

NON ILLE PRO CARIS AMICIS AUT PÁTRIA TÍMIDUS PERIRE — On nie obawia się umrzeć

za drogich przyjaciół albo za ojczyznę (Horátius Cármina IV, 9)

NON IN CARO NITORE VOLUPTAS SUMMA, SED IN TE IPSO EST — Najwyższa przyjemność

zawiera się nie w kosztownym blasku, ale w tobie samym (Horátius)

NON ÍNTEREST, QUID MORBUM FACIAT, SED QUID TOLLAT — Nie jest ważne, co

wywołuje chorobę, ale co ją usuwa (Celsus)

NON LEGIS IUSSU LECTUM VENISTIS IN UNUM; FÚNGITUR IN VOBIS MÚNERE LEGIS AMOR

— Nie z nakazu prawa weszliście do jednego łoża; nakaz prawa spełnia w was miłość

(Ovídius Ars om. II, 157–8)

NON LICET — Nie wolno — Nie godzi się

NON LICET PROPTER VITAM VIVENDI PÉRDERE CÁUSAS — Nie wolno dla przemijających

korzyści życiowych tracić z oczu wielkich spraw życia

NON LIQUET — Nie jest jasne

NON MINUS EST IMPERATORIS CONSÍLIO SUPERARE QUAM GLÁDIO — Nie mniejszą wagę

ma zwycięstwo odniesione przez plan wodza niż mieczem (C. J. Caesar De bello civili II,

4)

NON MULTA, SED MULTUM — Nie dużo, ale gruntownie (umieć) (Plinius Iunior

Epistulae VII, 9)

NON MULTUM CARMEN HONORIS HABET — Niewiele zaszczytu przynosi wiersz

(Ovídius Ars am. II, 274)

NONNE ÓPTIMUS ET GRAVÍSSIMUS QUISQUE CONFITETUR MULTA SE IGNORARE ET MULTA

SIBI ÉTIAM ATQUE ÉTIAM ESSE DISCENDA? — Czyż każdy zacny i poważny człowiek nie

wyzna, że wiele nie wie i że ciągle powinien się uczyć (Cícero Tusc. disp. III, 28)

NON NISI PARENDO VÍNCITUR — Zwycięża się tylko posłuszeństwem, uległością

NON NOBIS — Nie nam (ale Bogu) dzięki

NON NOCERE — Nie szkodzić (zasada prawa rzymskiego)

NON NOVA, SED NOVE — Rzecz nie nowa, ale podana w sposób nowy

NON NUMLRANDA SED PONDERANDA SUNT ARGUMENTA — Argumenty należy oceniać nie

według liczby, ale wagi, znaczenia

NON OLET PECUNIA — Pieniądze nie śmierdzą — Każdy zysk jest dobry (Suetonius

słowa Wespazjana) (Cícero De oratoribus 45, 154)

NON OMNE LÍCITUM HONESTUM — Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe

NON OMNES, QUI CÍTHARUM HABENT, CITHAROEDI — Nie wszyscy mający cytry są

muzykami (Varro T. R.)

NON ÓMNIA PÓSSUMUS OMNES — Nie wszystko możemy wszyscy (Vergílius Eclogae

VIII, 63)

NON OMNIS ERROR STULTÍTIA EST DICENDUS — Nie każdy błąd należy nazywać głupotą,

nieuctwem

NON OMNIS MÓRIAR — Nie wszystek umrę (Horátius Cármina III, 30, 6)

NON OPUS EST FOLLO SUSPÉNDERE TÝMPANA COLLO — Nie trzeba na głupim karku

wieszać dzwonków — Poznać błazna i bez dzwonków

NON PASCES IN CRUCE CORVOS — Nie będziesz pokarmem kruków na krzyżu — Nie

będziesz ukrzyżowany (Hóratius)

NON (NEC) PLUS ULTRA! — Nic ponadto! (przenośnie szczyt doskonałości)

NON POSSIDENTEM MULTA VOCÁVERIS RECTE BEATUM — Słusznie nazwałbyś

szczęśliwym tego, kto nie posiada wiele (Hóratius Cármina IV, 9, 45)

NON POTEST BENE GERI RES PUBLICA MULTORUM IMPÉRIIS — Nie może dobrze być

rządzone państwo pod rozkazami wielu (Nepos De viris illustribus X, 6)

NON PÓSSUMUS — Nie możemy (odpowiedź odmowna papieża na żądanie władzy

świeckiej)

NON POSSUNT UNA IN CIVITATE MULTI FORTUNAS AMÍTTERE, UT NON PLURES IN EANDEM

TRAHANT CALAMITATEM — Nie mogą w jednym państwie liczni tracić majątku nie

pociągając za sobą w to samo nieszczęście jeszcze liczniejszych (Cícero De imperio Cnei

Pompei VII, 19)

NON POTEST AMOR CUM TIMORE MISCERI — Miłość nie może łączyć się ze strachem (L.

A. Séneca Epistulae morales 47)

NON POTEST ESSE MISER QUISQUAM SENSU PEREMPTO — Nikt nie może być

nieszczęśliwym, jeżeli utracił czucie (Cícero Tusc. disp. I, 36)

NON POTEST IUCUNDE VM NISI CUM VIRTUTS VÍVITUR — Nie można żyć przyjemnie,

jeżeli nie żyje się cnotliwie

NON PRÓGREDI EST REGREDI — Nie iść naprzód to cofać się

NON QUANTITAS, SED QUÁLITAS — Nie ilość, lecz jakość

NON QUI PARUM HABET, SED QUI PLUS CUPIT, PAUPER EST — Ubogi jest nie ten, kto mało

posiada, ale kto więcej pragnie (Séneca Epistulae ad Lucilium II)

NON QUIVIS, QUI VESTEM GESTAT TIGRIDIS, AUDAX — Nie każdy, kto nosi skórę tygrysa,

jest odważny

NON SCHOLAE, SED VITAE DÍSCIMUS — Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia

(Séneca hm. Epistulae 106)

NON SEMPER ANTHESTERIA — Nie zawsze niedziela

NON SEMPER QUOD ES, ILLUD ERIS; VENTURI MEMENTO — Nie zawsze będziesz rym,

czym jesteś teraz; myśl o tym, co będzie (K. Janicki Epigrammata XXV)

NON SÉQUITUR — Nie wynika (z przesłanek)

NON SÍLICE NATI SUMUS — Nie z kamienia (krzemienia) jesteśmy stworzeni (Cícero

Tusc. disp. III, 9)

NON, SI MAŁE NUNC, ET OLIM SIC ERIT — Jeżeli teraz źle, nie zawsze ma być tak —

Spodziewaj się lepszego jutra (Hóratius Cármina II, 11)

NON SI TE RÚPERIS, PAR ERIS — Nawet jeśli pękniesz z wysiłku, nie dorównasz

(Hóratius)

NON SINE CÁUSA DÍCITUR MATREM TÍMIDI FLERE NON SOLERE — Nie bez przyczyny

mówi się, że matka tchórza nie zwykła płakać (Nepos De tiris illustribus 8, 2)

NON SUM, QUALIS ERAM — Nie jestem tym, kim byłem

NON TALI AUXÍLIO — Nie przy takiej pomocy (jak ta)

NON TAM CÚMULUS EONORUM ESSE POTEST IUCUNDUS QUAM MOLESTA DECÉSSIO — Nie

tyle może być przyjemne nagromadzenie dóbr, ile przykry ich ubytek (Cícero Tusc. disp. I,

45)

NON TÉMERE FAMA NASCI SOLET — Plotka zwykła powstawać nie bez powodu — Nie ma

dymu bez ognia

NON TIBI SANUM EST SÍNCIPUT — Niezupełnie masz klepki w porządku (Plautus)

NON TIBI SPIRO — Nie dla ciebie oddycham, żyję

NONUMQUE PREMATUR IN ANITOM — Przetrzymaj (swój utwór) aż do dziewiątego roku

(Horátius Arsp. 388)

NON MAŁE VIXERUNT ET TUM, QUO TÉMPORE TERRIS NULLUS ADHUC ÁURI DÍVITIS USUS

ERAT — Nie żyli źle ludzie i w tych czasach, kiedy na ziemi nie znano jeszcze użytku złota

(J. Kochanowski Elegiarum III, 2)

NON UT LUBET SED UT LICET, VÍVIMUS — Żyjemy, nie jak chcemy, ale jak wolno

NON VIDEBIS ANNOS PETRI — Nie zobaczysz (dożyjesz) lat świętego Piotra

NON VÍRIBUS AUT VELOCITATE AUT CELERITATE CÓRPORUM MAGNAE RES GERUNTUR,

SED CONSÍUO, AUCTORITATE, SENTENTIA — Nie dzięki sile albo zręczności ciała dokonuje

się rzeczy wielkich, lecz radą, powagą, myślą (Cicero Cato Maior 17)

NON VFVERE, SED VALERE VITA — Nie żyć, ale znaczyć w życiu

NOSCE TE IPSUM! — Poznaj samego siebie! (Napis nad portykiem Apollona w Delfach)

NÓSCITUR A SÓCIIS — Poznaje się go po kompanach

NÓSCITUR EX SOCIO, QUI NON COGNÓSCITUR EX SE — Tego, kto nie daje się poznać sam

przez się, poznaje się po jego towarzystwie

NOS DEBEMUS, AMICI, SI QUOD EST VITIUM, NON FASTIDIRE — My, przyjaciele, nie

powinniśmy czuć niechęci do siebie, jeśli nawet mamy jakieś wady (Hóratius)

NOS, HÍLAREM PÓPULUM, FÉMINA LAETA CAPIT — Nas, ludzi pogodnych, pociąga

niewieścia wesołość (Ovídius Ars ani. III, 518)

NOS NUMERUS SUMUS ET FRUGES CONSÚMERE NATI — Stanowimy tylko liczbę i po to

jesteśmy na świecie, aby spożywać chleb (Hóratius)

NOTA BENE! (N.B.) — Zauważ dobrze! Mówiąc nawiasem

NOTA LINGUAE — Plaga za użycie języka (Tabliczka przekazywana kolejno

pochwyconym na posługiwaniu się mową polską w kolegiach jezuickich. Ostatni, kto się jej

nie pozbył, otrzymywał plagi)

NOTA MORUM — Tabliczka sprawowania (noszona w szkołach jezuickich)

NOTA RES MAŁA ÓPTIMA — Dobrze jest, gdy się zna zło

NOVA, SED NON NOVA — Rzecz nienowa, ale podana w sposób nowy

NOVI SIMONEM ET SIMON ME — Znam Szymona, a Szymon mnie — Łobuz pozna łobuza

NOVÍSSIMA VERBA — Ostatnie słowa — Słowa umierającego

NÓVITAS GRATÍSSIMA RERUM — Nowość ma szczególny powab

NOVUM — Coś nowego — Nowość

NOVUS FRUCTUS, NOVUS LUCTUS — Nowe dzieci, nowy kłopot

NOVUS REX, NOVA LEX — Nowy król, nowe prawo — Nowa miotła lepiej wymiata

NOX NÉMINI AMICA — Noc nie jest niczyim sprzymierzeńcem

NUBE SOLET PULSA CÁNDIDUS IRE DIES — Zwykłe gdy rozpływa się chmura, przychodzi

jasny dzień (Ovídius)

NUDA PER LUSUS PECTORA NOSTRA PATENT — Przy grze ujawnia się nasz charakter bez

osłonek (Ovídius Ars am. III, 372)

NUDA VERITAS — Naga prawda (Hóratius Cármina I, 24, 7)

NUDIS REBUS EUNDUM EST — Trzeba iść otwarcie, prostą drogą, bez wybiegów

(Ovídius Ars am. III, 747)

NUGAE — Błahostki

NULLA AETAS AD DISCENDUM SERA — Na naukę nigdy nie jest za późno

NULLA BONA — Bez żadnego majątku

NULLA CAPITÁLIOR PESTIS QUAM VOLUPTAS CÓRPORIS HOMINIBUS A NATURA DATA —

Nie ma większej zarazy niż rozkosz zmysłowa dana ludziom przez naturę (Cícero Cato Maior

39)

NULLA DIES SINE LÍNEA — Ani jeden dzień bez kreski, bez postępu w pracy (Plinius

Maior Słowa Apellesa) (Historia naturalis 35–36)

NULLA FIDES TÁBULAE! — Precz z zaufaniem wśród graczy! (Ovídius Ars am. III, 377)

NULLA EXCULPÁTIO SINE LEGE — Nie ma usprawiedliwienia bez oparcia o przepis

prawny

NULLA NISI ÁRDUA VIRTUS — Bez niebezpieczeństwa nie ma zasługi (Ovídius Ars am.

II, 537)

NULLA PLACERE DIU NEC VÍVERE CÁRMINA POSSUNT, QUAE SCRIBUNTUR AQUAE

POTÓRIBUS — nie mogą podobać się ani trwać wiecznie pieśni napisane przez pijących czystą

wodę (bez wina) (Horátius)

NULLA POENA SINE LEGE — Nie ma kary bez podstawy prawnej

NULLA POTÉNTIA SUPER LEGES ESSE DEBET — Żadna władza nie powinna być ponad

prawem

NULLA RÉGUŁA SINE EXCEPTIONE — Nie ma reguły bez wyjątku

NULLA RES TAM NECESSÁRIA EST OMNI GÉNERI HÓMINUM QUAM MEDICINA — Nic nie

jest tak potrzebne człowiekowi jak medycyna (Quintilianus)

NULLA SALUS BELLO — Żadnego ocalenia w wojnie (Vergílius Aeneis XI, 362)

NULLA SÁTIETAS RERUM HONESTARUM — Czynów szlachetnych nigdy za dużo

NULLA SCÁBIES SCABIÓSIOR SUPERSTITIONE — Żaden parch nie jest bardziej parszywy

od przesądów

NULLA SÉRVITUS TÚRPIOR EST QUAM VOLUNTÁRIA — Żadna niewola nie jest

haniebniejsza od dobrowolnej (L. A. Séneca Epistulae morales 47)

NULLA SORS LONGA EST, DOLOR ET VOLUPTAS INMCEM CEDUNT — Los nie jest stały —

cierpienie i przyjemność następują na przemian po sobie

NULLA TAM ODIOSA NARRÁTIO QUAM SUI IPSIUS LAUS — Nie ma przykrzejszego gadania

niż samochwalstwo

NULLA VIS ÁURI AUT ARGENTI PLURIS QUAM VIRTUS AESTIMANDA — Żadnej ilości złota

czy srebra nie powinno się cenić wyżej od cnoty

NULLI CONSULENDUM EST DÚCERE UXOREM, TRANSMARINAM FÁCERE

PEREGRINATIONEM, STIPÉNDIA MERERE — Nikomu nie zaleca się żenić, odbywać podróże

zamorskie, służyć w wojsku

NULLIS DECRETIS DAMNATUR OPUS LOCÚPLETIS — Żadnym dekretem nie potępisz czynu

bogacza — Głupstwa bogacza uchodzą zawsze za mądrość

NULLI SECUNDUS — Po nikim drugi — Nikomu nie ustąpi

NULLIS ADDICTUS IURARE IN VERBA MAGISTRI — Nie zmuszony do składania przysięgi

za żadnym panem

NULLUM ÁNIMAL FÍDIUS EST CANE — Żadne zwierzę nie jest wierniejsze od psa

NULLUM BARBATUM FÁCIET SUA BARBA BEATUM — Żadnego brodacza nie uczyni broda

szczęśliwym

NULLUM CRIMEN SINE LEGE, NULLA POENA SINE LEGE — Nie ma zbrodni, nie ma kary

bez uzasadnienia prawnego (Zasada w rzymskim postępowaniu sądowym)

NULLUM EST IMPÉRIUM TUTUM NEI BENEVOLÉNTIA MUNITUM — Żadna władza nie jest

pewna, jeżeli nie zabezpiecza jej przychylność obywateli (Nepos De viris illustribus X, 5)

NULLUM OTIUM SERVIS — Praca niewolnicza nie ma końca

NULLUM SAEVA CAPUT PROSÉRPINA FUGIT — Niczyjej głowy nie omija sroga Prozerpina

(Horátius Car mina I, 28)

NULLUM PÓTENTIUS SATELLÍTIUM QUAM AMICI FIDELES — Nie ma potężniejszych

obrońców nad wiernych przyjaciół

NULLUM THEATRUM VIRTUTI CONSCIENTIA MAIOR EST — Dla cnoty nie ma żadnego

większego teatru nad sumienie (Ciccro Tusc. disp. II, 26)

NULLUM VINUM NISI HUNGÁRICUM — Nie ma wina nad węgrzyna

NULLUS EST LOCUS DOMÉSTICA SEDE IUCUNDIOR — Żadne miejsce nie jest milsze nad

domowe pielesze

NULLUS LOCUS TIBI DÚLCIOR ESSE DEBET PÁTRIA — Żadne miejsce nie powinno być ci

milsze nad ojczyznę (Cícero)

NUMERO DEUS ÍMPARI GÁUDET — Liczba nieparzysta podoba się bogu (Vergílius

Eclogae VIII, 75)

NUMERUS CLÁUSUS — Liczba zamknięta, ograniczona

NUMMIS PRAESTAT CARERE QUAM AMICIS — Lepiej obywać się bez pieniędzy niż bez

przyjaciół

NUMMO VENALIS FAVET ORDO PONTIFICALIS — Sprzedajny stan duchowny hołduje

mamonie

NUMMUS IN EXÍLIO COMES ÓPTIMUS EST PEREGRINO — Pieniądz na wygnaniu to

najlepszy towarzysz obcokrajowca — Pieniądze wszędzie mają wejście

NUM TIBI, QUUM FÁUCES URIT SITIS, ÁUREA QUAERIS PÓCULA? — Gdy w gardle ci

zasycha, czy złotej szukasz czary? (Horátius)

NUNC DIMITTIS SERNOJM TUUM, DÓMINE — Teraz uwalniasz sługę swego, Panie

(Ewangelia wg Łukasza //, 25)

NUNC EST BIBENDUM — Teraz pora pić (Horátius Cármina I, 37)

NUNQUAM EXPLETUR DIVITIARUM SATIS — Bogactw nigdy dość

NUNQUAM MINUS SOLUS QUAM CUM SOLUS — Nigdy się nie jest mniej samotnym, niż gdy

się jest samotnym (Cícero)

NUNQUAM RETRORSUS! — Nigdy wstecz!

NUNQUAM SAPIENS IRÁSCITUR — Mądry nigdy się nie gniewa (Cícero Pro Murena 30)

NUPTA VIRUM TÍMEAT! — Małżonka niechaj czuje lęk przed mężem! (Ovídius Ars am.

III, 613)

NUPTIAE NUPTIARUNJ SUNT OCCASIONES — Jedno wesele jest okazją do drugiego

NUPTIAS NON CONCÚBITUS, SED CONSENSUS FACIT — Małżeństwo nie jest skutkiem

fizycznego stosunku, ale wspólnej zgody

NUPTUS UXORI SUAE — Wydany za swoją żonę — Pantoflarz

NUSQUAM TUTA FIDES — Wierność nigdzie nie jest pewna. — Nie można wierzyć

żadnemu człowiekowi (Vergílius Aeneis IV, 373)

NUTRIMENTUM SPÍRITUS — Pokarm dla ducha

O

O.A.M.D.G. = ÓMNIA AD MAIOREM DEI GLÓRIAM — Wszystko dla większej chwały

bożej

O, ALTITUDO! — O, niezgłębiona mądrości! (Św. Paweł Listy do Rzymian XI, 33)

OB EAM REM — Z tego powodu

OB. = ÓBIIT — Zmarł

OB.S.P. = ÓBIIT SINE PROLE — Zmarł bezpotomnie

ÓBITER DICTA — Powiedziane mimochodem

OBLÍVIO SIGNUM NEGLIGENTIAE — Zapominanie jest objawem lekceważenia

OBOEDIÉNTIA MATER FELICITATIS — Posłuszeństwo jest matką szczęścia

OBSCURUM PER OBSCURIUS — Niejasne (tłumaczyć) jeszcze niejaśniejszym

OBSÉQUIO RETINENTUR AMICI — Uległością, powolnością pozyskuje się przyjaciół

OBSÉQUIO TRANANTUR AQUAE, NEC VÍNCERE POSSIS FLÚMINA, SI CONTRA QUAM RAPIT

UNDA, NATAS — Zgodnie z prądem przeprawisz się przez wodę, ale nie mógłbyś pokonać

rzeki, gdybyś płynął przeciwko prądowi (Ovídius Ars am. II, 181–2)

OBSÉQIUM AMICOS, VÉRITAS ÓDIUM PARIT — Uległość stwarza przyjaciół, mówienie

prawdy — nienawiść (Térentius Andrianna I, 14)

OBSERVANDA — To. co trzeba obserwować, szanować

OBSTA PRINCÍPUS — Opieraj się od początku, od razu

OBTRECTÁTIO FREQUENS — Stała nieżyczliwość

OCCASIO FACIT FUREM — Okazja rodzi złodzieja

ÓCCIDIT, ÓCCIDIT SPES OMNIS ET FORTUNA NOSTRI NÓMINIS HASDRÚBALE INTEREMPTO

— Upadła, upadła wszelka nadzieja i szczęście z naszym imieniem związane, gdy zginął

Hazdrubal (Słowa Hannibala) (Horátius Cármina IV. 4)

ÓCCULE MENDAS, QUAQUE POTES, VÍTIUM CÓRPORIS ABDE TUI — Ukrywaj niedostatki,

jak tylko możesz, chowaj braki twego ciała (Ovídius Ars p. III, 261)

OCCURRUNT HÓMINES, NÉQUEUNT OCCURRERE MONTES — Spotykają się ludzie, ale góra

z górą się nie zejdzie

O, CIVES, CIVES, QUERENDA PECÚNIA PRIMUM EST; VTRTUS POST NUMMUM! — O,

obywatele, obywatele, przede wszystkim gońcie za pieniędzmi, a cnota potem! (ironicznie)

(Horátius)

ÓCULI PLUS MDENT, QUAM ÓCULUS — Oczy widzą więcej niż (jedno) oko — Co dwoje

oczu, to nie jedno

ÓCULUS HABENT ET NON VIDEBUNT — Mają oczy, ale nie zobaczą (Psalm XCIII)

ÓCULUS DOMINI SAGINAT EQUUM — Pańskie oko konia tuczy

ÓCULUS VITAE SAPIÉNTIA — Mądrość jest źrenicą życia

ÓDERINT, DUM METUANT! — Niechaj nienawidzą, byleby się bali! (Suetonius —

słowa Kaliguli) (Cicéro De officiis I, 28, 97)

ODERUNT PECCARE BONI VIRTUTIS AMORE — Ludzie prawi nienawidzą występku przez

umiłowanie cnoty (Horátius)

ODI ET AMO — Nienawidzę i kocham (Catullus Veronensis liber, 85)

ODI PROFANUM VULGUS ET ÁRCEO — Nienawidzę nieoświeconego tłumu i trzymam się

odeń z dala (Horátius Cármina III, 1, I)

ODIUM — Nienawiść, niechęć

ODIUM THEOLÓGICUM — Zaciekłość właściwa sporom teologicznym, nbnawiść teologów

wobec rywali

O, DIVES, DIVES, NON OMNI TEMPORE VIVES! — O bogaczu, bogaczu, nie będziesz żył

wiecznie!

O, FACINUS INDIGNUM! — O, czynie niegodny! — To oburzające!

O, FALLACEM HÓMINUM SPEM! — O, zwodnicza nadziejo ludzka!

OFF. = OFFUSUM — Rozlane — Niejasne

OFFICIA SCHOLÁSTICA: MANE SÚRGERE, STATIM INDÚERE, MANUS LAVARE, CRLNES

ORNARE, DEUM ADORARE, SCHOLAM FREQUENTARE, DILIGENTER AUSCULTARE, AUDITUM

RUMINARE — Obowiązki ucznia: wcześnie wstać, zaraz ubrać się, umyć ręce, ułożyć włosy,

pomodlić się. iść do szkoły, uważnie słuchać, a wysłuchane przyswajać

OFFICINA SANITATIS — Apteka

OFFÍCIUM OFFICIO PROYOCATUR — Życzliwość wywołuje życzliwość, przysługa

przysługę

O, FORTUNATOS NÍMIUM AGRÍCOLAS, SUA SI BONA NORINT — O, nazbyt szczęśliwi

rolnicy, gdyby znali choć swoje dostatki! (Vergílius Georgica II, 458–9)

OHE! IAM SATIS EST! — O, już mam dosyć!

O, HÓMINES AD SERYITUTEM PARATOS! — O, ludzie, tak gotowi iść w niewolę!

(Tácitus Annales III, 65)

O, IMITATORES, SERVUM PECUS, UT MIHI SAEPE BIŁEM, SAEPE IOCUM VESTRI MOVERE

TUMULTUS! — O, naśladowcy, niewolnicza trzodo, jak często wasze próby małpowania

przewracały mi żółć albo budziły wesołość! (Horátius Episndae I, 19, 19)

ÓLEUM ADDE CAMINO (FLAMMAE) — Dolej oliwy do ognia (Horátius)

ÓLEUM ET ÓPERAM PÉRDIDI — Straciłem na próżno pracę i czas — Szkoda czasu i atlasu

(Plautus Poenulus I, 2, 119)

OLIM MEMINISSE IUVABIT — Przyjemnie będzie kiedyś wspominać (Vergílius)

O, MATRE PULCHRA FÍLIA PÚLCHRIOR! — O, córko piękniejsza od pięknej matki!

(Horátius Cármina I, 16, 1)

OMEN — Znak — Wróżba

OM. = OMITTIT — Pomija

OMNE ANIMAL POST CÓITUM TRISTE EST PRAETER GALLUM, QUI POST CÓITUM CANTAT

— Każde zwierzę po stosunku płciowym jest smutne z wyjątkiem koguta, który pieje

(Arystoteles)

OMNE IGNOTUM PRO MAGNÍFICO — Wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe

(Tácitus Agricola 30)

OMNE INÍTIUM DIFFÍCILE EST — Każdy początek jest trudny

OMNE IUS HÓMINUM CAUSA CONSTITUTUM EST — Każde prawo jest ustanowione dla

ludzi

OMNE MALUM EX URBE — Wszystko zło z miasta

OMNE MALUM VINO CANTUQUE LEVATO. DEFORMES AEGRJMÓNIAE DULCIBUS

ALLÓQUIIS — Wszelkie zło odpędzaj winem i śpiewem, obrzydłe smutki przyjemną rozmową

(Horátius Epod. 13)

OMNE NEFAS VERIS ABLÚITUR LACRIMIS — Znamię wszelkiego występku zmywają

szczere łzy (K. Janicki Epigrammata XVII)

OMNE NÍMIUM NOCET — Każdy nadmiar szkodzi

OMNE NÍMIUM VÉRTITUR IN VÍTIUM — Każdy nadmiar obraca się w grzech, wadę

OMNE SÍMILE CLÁUDICAT — Każde porównanie kuleje — Porównanie nie jest

argumentem

OMNE TRINUM PERFECTUM — Wszelka trójca jest doskonałością

OMNE TULIT PUNCTUM, QUI ÚTILE MÍSCUIT DULCI — Pełną korzyść wyciągnął ten, kto

połączył przyjemne z pożytecznym (Horátius Ars p. 343)

OMNE VIVUM EX (AB) OVO — Wszystko, co żyje, pochodzi z jaja (Teza Harveya)

OMNE VIVUM EX VIVO — Wszystko, co żywe, powstaje z żywego

OMNEM CREDE DIEM TIBI DILUXISSE SUPREMUM — Wierz, że każdy dzień zajaśniał dla

ciebie jako ostatni

OMNES ÁLIUD AGENTES, ÁLIUD SIMULANTES PÉRDIDI, ÍMPROBI, MALITIOSI — Wszyscy,

którzy jedno robią, a co innego udają, to ludzie wiarołomni, nieuczciwi, złośliwi (Ciecro De

officiis III, 48–9)

OMNES EODEM CÓGIMUR — Wszyscy zmierzamy do tego samego kresu (Horátius

Cármina II, 3, 25)

OMNES ERRANT PRAETER GALENUM — Wszyscy mylą się oprócz Gałena

OMNES HÓMINES AEQUALES SUNT — Wszyscy ludzie są równi

OMNES HÓMINES NATURA LIBERTATI STUDENT — Wszyscy ludzie z natury dążą do

wolności

OMNES IN EO, QUOD SCIUNT, SATIS SUNT ELOQUENTES — Wszyscy są dostatecznie

wymowni w sprawach sobie znanych

OMNES LEGES OMNIAQUE IURA VI REPÉLLERE CUNCTIQUE SESE DEFÉNDERE

PROMITTUNT — Wszyscy przyrzekają siłą odpierać zamachy na prawa i ustawy i bronić się

wspólnie (H. Sienkiewicz Krzyżacy)

OMNES TRÁHIMUR ET DÚCIMUR AD COGNITIONIS ET SCÍENTIA ECUFIDITATEM, IN QUA

EXCÉLLERE PULCHRUM PUTAMUS, LABI AUTEM, ERRARE, NESCIRE, DÉCIPI ET MALUM ET

TURPE DÚCIMUS — Wszystkich nas pociąga pragnienie poznania i wiedzy, a wyróżniać się w

niej uważamy za piękne, wątpliwości zaś, błędy, niewiedza) omyłki są złem i hańbą

(Cícero De officiis 1,1,8)

OMNES UNA MANBT NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI — Wszystkich nas czeka jedna

noc i raz przebyć trzeba drogę śmierci (Horátius)

OMNI MODO — Wszelkimi sposobami

ÓMNIA BENE FACTA IN LUCE SE COLLOCARI VOLUNT — Wszystkie czyny dobre pragną

światła (Cícero Tusc. disp. II, 26)

ÓMNIA DEFÍCIANT, ANIMUS TAMEN ÓMNIA VINCIT — Choćby wszystko zawiodło, to duch

wszystko pokona (Ovídius)

ÓMNIA FERT TEMPUS — Czas przynosi ze sobą wszystko

ÓMNIA FUI ET NIHIL EXPEDIVIT — Byłem wszystkim i wszystko to na nic się nie zdało

(Septimus Severus)

ÓMNIA HÓMINI, DUM VIVIT, SPERANDA SUNT — Dopóki człowiek żyje, powinien

spodziewać się wszystkiego

ÓMNIA INCÍPIDES, NIHIL ASSÓLVIDES — Kto wiele zaczyna, nic nie kończy

ÓMNIA IN REBUS HUMANIS DUBIA, INCERTA, SUSPENSA MAGISQUE ÓMNIA VERISIMÍLIA

QUAM VERA — W sprawach ludzkich wszystko wątpliwe, niepewne, chwiejne i raczej

prawdopodobne niż prawdziwe (Minucius Felix Octauius I)

ÓMNIA MEA MECUM PORTO — Wszystko, co posiadam, noszę z sobą (przytoczenie z

Biasa u Cycerona Paradoxa I. i. S)

ÓMNIA MORTÁLIUM OPERA MORTALITATI DAMNATA SUNT, INTER PERITURA VÍVIMUS —

Wszystkie dzieła ludzkie skazane są aa śmierć, żyjemy wśród tego, co ma zginąć (Séneca

Epistulae 91, 13)

ÓMNIA OVA EX OVO — Wszyskie jaja z jednego jaja

ÓMNIA PRAECLARA RARA — Wszystko, co doskonałe, rzadkie (Cícero)

ÓMNIA RELIQUIT SERVARE REM PUBLICAM — Wszystko porzucił, aby ratować państwo

ÓMNIA SERVÍLITER PRO DOMINATIONE — Wszystkowykonuje jak niewolnik w imię

zdobycia władzy (Tácitus Históriae I, 36)

ÓMNIA TAMQUAM MORTALES TIMETIS, ÓMNIA TAMQUAM IMMORTALES CONCUPÍSCITIS

— Obawiacie się wszystkiego tak, jak śmiertelni, wszystkiego pożądacie, jak nieśmiertelni

(Séneca De brevitate vitae XIII 4–8)

ÓMNIA VERTERAT IN FUMUM ET CINEREM — Wszystko obrócił w dym i popiół

(Horátius)

ÓMNIA VINCIT AMOR, NOS ET CEDAMUS AMORI — Miłość zwycięża wszystko i my

poddajmy się miłości (Vergílius Ecl. 10, 69)

ÓMNIA VÍTIA PÁRIA — Wszystkie wady są równorzędne

ÓMNIBUS — Dla wszystkich

ÓMNIBUS BONIS ÉXPEDIT SALVAM ESSE REM PÚBLICAM — Dla wszystkich prawych

obywateli jest z korzyścią bezpieczeństwo rzeczypospolitej

ÓMNIBUS HÓMINIBUS MORIENDUM EST — Wszyscy ludzie muszą umrzeć

ÓMNIBUS IN VITA CÓMMODIS UNA CUM AMICIS FRUAMUR! — Używajmy wszystkich dóbr

doczesnych razem z przyjaciółmi!

ÓMNIBUS, QUI PÁTRIAM CONSERVAVERUNT, ADIUVERUNT, AUXERUNT, CERTUS EST IN

COELO DEFINITUS LOCUS, UBI BEATI AEVO SEMPITERNO FRUUNTUR — Wszyscy, którzy

zachowali ojczyznę, wspierali ją, pomnażali, mają wyznaczone w niebie określone miejsce,

gdzie szczęśliwi rozkoszują się życiem wiecznym (Cícero De re publica VI, 13)

OMNIBUS UNA QUIES ÓPERUM, LABOR OMNIBUS UNUS — Jednaki dla wszystkich

wypoczynek po pracy, jednaka dla wszystkich praca (Vergílius Georgica III, 184)

OMNIS CÉLLULA E CÉLLULA — Każda komórka pochodzi z komórki

OMNIS COMPARÁTIO CLÁUDICAT — Każde porównanie kuleje

OMNIS FONS PUBLICI PRIVATIQUE IURIS — Źródło wszelkiego prawa publicznego i

prywatnego (I redakcja prawa XlI tablic)

OMNIS HERUS MONOSYLLABUS — Każdy pan mówi mało

OMNIS HOMO MENDAX — Każdy człowiek jest kłamcą (Vulgata psalm CXV)

ÓMNIUM CONSENSU — Za zgodą wszystkich

ÓMNIUM PROFECTO ÁRTIUM MEDICINA NOBILÍSSIMA — Zaiste ze wszystkich nauk

medycyna jest najszlachetniejsza (Hippocrates)

ÓMNIUM RERUM NEC ÁPTIUS EST QUIDQUAM AD OPES TUENDAS AC TENENDAS QUAM

DÍLIGI NEC ALIÉNIUS QUAM TIMERI — Ze wszystkich sposobów zabezpieczenia i utrzymania

potęgi nie ma dogodniejszego niż być kochanym i bardziej niewłaściwego niż budzić strach

(Cícero De officiis II, 28)

ÓMNIUM SOCIETATUM NULLA PRAESTÁNTIOR EST, NULLA FÍRMIOR, QUAM CUM VIRI

BONI MÓRIBUS SLMILES AMICÍTIA INTER SE CONIUNCTI SUNT — Ze wszystkich związków

żaden nie wyróżnia się bardziej, żaden nie jest trwalszy, niż gdy ludzie prawi, podobni do

siebie z obyczajów wiążą się przyjaźnią (Cícero De officiis I, 51)

O, NAVIS, RÉFERENT IN MARE TE NOVI FLUCTUS! — O, statku, uniosą cię fale znów una

morze! (Horátius Cármina)

O, NÍMIUM FELIX, O FELICÍSSIMA VITA RUSTICA! — O, nadto szczęśliwe, o

najszczęśliwsze życie na wsi! (Sebastian Klonowicz Victoria deorum c. 21)

O, NOMEN DULCE LIBERTATIS! — O, słodkie slowo wolność! (Cícero Actio in Verrem

II, 5, 61–63)

ONUS PROBANDI — Ciężar dowodu — Obowiązek udowodnienia winy

OP. CIT. = ÓPERE CITATO — W dziele cytowanym

ÓPERA ET STUDIO — Pracą i staraniem

ÓPERA ÓMNIA — Dzieła wszystkie

ÓPERA SELECTA — Wybór, dzieła wybrane

ÓPERAE PRETIUM EST — Warte jest zachodu (Horátius)

ÓPERAM ET ÓLEUM PÉRDIDI — Straciłem na próżno pracę i czas

ÓPERAM HOC, CREDE MIHI, TUORUM EST — Wierzaj mi, to do twoich zadań należy

(Horátius)

ÓPERIS VICTÓRIA FINIS — Koniec dzieła zwycięstwem

OPÍNIO MÚLTIPLEX, PATRIA UNA — Zdania różne, ale ojczyzna jedna

OP.L. = ÓPERE LAUDATO — W dziele cytowanym

OPORTET AUT REGEM, AUT FÁTUUM NASCI — Trzeba się rodzić albo królem, albo

głupcem — Panowie i głupcy nie są krępowani w słowach (Séneca)

OPORTET MAŁA HERBA — Mus to twardy orzech

O, PRAECLARAM EMENDATRICEM VITAE POETICAM! — O, przesławna poetycka

poprawiaczko życia! (Cícero Tusc. disp. 14, 32)

O, PRAECLARUM DIEM, CUM IN ILLUD DIVINUM ANIMORUM CONCFLIUM COETUMQUE

PROFICISCAR, CUMQUE EX HAC TURBA ET COLLUVIONE DISCEDAM! — O, przesławny dniu,

kiedy odejdę do owej boskiej rady i zgromadzenia duchów i kiedy opuszczę ten tłum i to

bagno! (Cícero Cato Maior 84)

OPTAT EPHÍPPIA BOS, PIGER OPTAT ARARE CABALLUS; QUAM SCIT UTERQUE, LIBENS,

CÉNSEO, EXERCEAT ARTEM — Wół chce siodła, leniwa szkapa chce orać; myślę, że niechaj

lepiej oboje wykonują tę pracę, którą znają (Horátius)

ÓPTIMA FIDE — W najlepszej wierze

ÓPTIMA FORMA — W najlepszej postaci

ÓPTIMI CONSILIÁRII MÓRTUI — Najlepsi doradcy to zmarli

ÓPTIMO MODO — W najlepszy sposób

ÓPTIMUM — Najlepsze

ÓPTIMUM MEDICAMENTUM QUIES EST — Najlepszym lekarstwem jest spokój (Celsus)

ÓPTIMUS EST MAGISTER, QUI DOCENDO ÁNIMOS DISCIPULORUM DELECTARE POTEST —

Najlepszy jest ten nauczyciel, który ucząc potrafi tchnąć przyjemność w dusze uczniów

ÓPTIMUS, MAXIMUS — Najlepszy, największy

ÓPTIMUS QUISQUE PRAECEPTOR FREQUÉNTIA GAUDET AC MAIORE SE THEATRO D1GNUM

PUTAT — Każdy dobry nauczyciel cieszy się z frekwencji i uważa się za godnego większego

teatru (większej liczby słuchaczy)

OPUS — Dzieło, rzecz, praca

OPUS ALEXANDRINUM — Mozaika wg m. Aleksandrii

OPUS CITATUM — Dzieło cytowane, przytoczone

OPUS OPERATUM — Dzieło dokonane (czynność religijna, która jest traktowana jako

skuteczna niezależnie od osoby działającej — pojęcie teologii katolickiej)

OPUS RETICULATUM — Mur z kamieni ułożony na wzór sieci

OPUS SÉCTILE — Mozaika

O.S.C. = OPUS SUPRA CETERA — Dzieło ponad inne, doskonałe

O, QUANTA DEMÉNTIA EST SPES LONGAS INCHOÁNTIUM! — O, jak niemądrzy są ludzie

snujący odległe nadzieje! (Séneca Epistulae ad Lucilium 101)

ORA ET LABORA! — Módl się i pracuj!

ORANDUM EST, UT SIT MENS SANA IN CORPORE SANO — Modlić się trzeba, aby zdrowy

duch był w zdrowym ciele

ORA PRO NOBIS! — Módl się za nami!

ORATE PRO ÁNIMA! — Módlcie się za duszę!

ORÁTIO OBLIQUA — Mowa zależna

ORÁTIO PRO DOMO SUA — Mowa we własnym interesie, we własnej obronie

ORÁTIO RECTA — Mowa niezależna

ORATOREM IRASCI MÍNIME DECET, SIMULARE NON DÉDECET — Mówcy najmniej wypada

się gniewać, ale udawać gniew przystoi (Cícero Tusc, disp. IV, 25)

ORBIS PICTUS — Świat w obrazach (J.A.Komeński — tytuł pierwszego podręcznika z

obrazkami)

O.F.M. = ORDO FRATRUM MINORUM — Minoryci

ORDO SALUTIS — Porządek zbawienia (pojęcie teologii systematycznej)

ORDO AB CHAO — Porządek z chaosu (hasło masońskie)

ORE ROTUNDO — Okrągłymi słowami, zdaniami, harmonijnie, pełnym głosem

(Horátius Ars p. 323)

O RUS, OIJANDO TE ASPFCIAM? — O wsi, kiedyż cię zobaczę? (Horátius Satirae 11, 6,

60)

OS HABENT ET NON LOQUENTUR — Usta mają, ale mówić nie będą (Psalm XCIII) 202

O, SANCTA SIMPLÍCITAS! — O, święta naiwności! (J. Hus)

ÓSCULA QUI SUMPSIT, SI NON ET CÉTERA SUMPSIT, HAEC QUOQUE, QUAE DATA SUNT,

PÉRDERE DIGNUS ERIT — Kto zdobył pocałunki, a nie zdobył reszty, jest godny utraty tego

również, co było mu dane (Ovídius Ars am. 688)

OS GÁRRULUM INTRICAT ÓMNIA — Język gadatliwy pomiesza wszystko

OS HÓMINI SUBLIME DEDIT DEUS — Bóg dał Człowiekowi oblicze zwrócone ku niebu

O, SI SIC ÓMNIA — O, jeżeli tak wszystko (było robione albo mówione)

O, SI TACUISSES, PHILÓSOPHUS MANSISSES! — O, gdybyś milczał, uchodziłbyś nadal za

filozofa! (Boetius 2, 7)

O, SI URNAM ARGENTI FORS QUAE MIHI MONSTRET! — O, gdyby los jakiś wskazał mi

naczynie pełne srebra! (Horátius)

OS MAGNA SONATURUM — Usta, z których spłyną natchnione słowa (Horátius Satirae

I, 4, 3)

O, SPECTÁCULUM MÍSERUM ET ACERBUM! — O, widowisko nędzne i przykre!

O, TÉMPORA. O MORES! — O czasy! O obyczaje! (przewrotne) (Wyraz zgrozy) (Cícero

In Catilinam I, 1)

O, TERQUE, QUATERQUE BEATI! — O po trzykroć, czterokroć szczęśliwi!

ÓTIA CORPUS ALUNT — Wypoczynek wzmacnia ciało (Ovídius)

ÓTIA DANT VITIA — Nieróbstwo powoduje występki

ÓTIA NON DITESCUNT —Nieróbstwo nie bogaci — Bez pracy nie ma kołaczy

ÓTII FRUCTUS EST NON CONTÉNTIO ANIHO, SED RELAXIO — Skutkiem wypoczynku jest

nie napięcie duchowe, lecz odprężenie

ÓTIUM CUM DIGNITATE — Odpoczynek dostojny (po uwolnieniu się od obowiązków

publicznych (Cícero De oratore I, 1, 1)

ÓTIUM ET REGES ET BEATAS PERDIDIT URBES — Nieróbstwo zgubiło i królów, i

szczęśliwe miasta (Catullus, 51)

ÓTIUM POST NEGÓTTUM — Wypoczynek po pracy

ÓTTUM PULVTNAR SATANAE — Nieróbstwo to łoże szatana

O, UBI CAMPI! — O, gdzie są te pola! (Wyraz tęsknoty) (Vergílius Georgica II, 485)

OVEM LUPO COMMITTIS — Powierzasz (w opiekę) owcę wilkowi

O, VITAE PHILOSÓPHIA DUX, O VIRTUTIS INDAGATRIX EXPULTRIXQUE VITIORUM! — O,

filozofio, przewodniczko życia, badaczko prawdy i tępicielko błędów!

O, VULPES ASTUTA! — O, podstępny lisie!

P

PAGINA — Strona (w drukarstwie: numeracja stron)

PACEM IN TEURIS — Pokój na ziemi (początek encykliki papieża Jana XXIII)

PACTA CLARA, BONI AMICI — Gdy układy jasne, jest i przyjaźń

PACTA CONVENTA — Uzgodniony układ (w polskim prawie państwowym dobrowolna

umowa szlachty z królem)

PACTA SUNT SERVANDA — Układów trzeba dotrzymywać (zasada prawa

międzynarodowego)

PACTUM ILLÍCITUM — Układ niedopuszczalny, nielegalny

PAETE, NON DOLET! — Petusie! To nie boli! (Słowa Arrii podającej mężowi

sztylet)(Plinius Maior Epistulae III, 16)

PÁLLIDA MORS — Blada śmierć

PALMAM QUI MERUIT, FERAT! — Niechaj nosi palmę zwycięstwa ten, kto na nią zasłużył!

PÁNDITUR AD NULLAS ÁANUA NIGRA PRECES — Ponure wrota śmierci nie otwierają się na

żadne prośby (Propertius IV, 11)

PANEM ET CIRCENSES! — Chleba i igrzysk! (Iuve—nalis Satirae 10, 81)

PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE! — Chleba naszego powszedniego daj

nam dzisiaj!

PANIS BENE MERENTIUM — Chleb dobrze zasłużonych (majątki nadawane za zasługi

publiczne)

PAPA EX CÁTHEDRA LOQUENS INFALLÍBILIS EST — Papież przemawiający urzędowo jest

nieomylny

PARÁBILEM AMO VÉNEREM FACILEMQUE — Lubię Wenerę zawsze gotową i łatwą

(Horátius)

PARCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS — Oszczędzać tych, którzy się poddali, a

gromić pysznych (Vergílius Aeneis VI, 5, 853)

PAREATIS! — Bądźcie posłuszni!

PARES CUM PARIBUS FACILLIME CONGREGANTUR — Równi z równymi łączą się

najłatwiej

PARÍETI LÓQUERIS — Mówisz do ściany

PARI PASSU — Równym krokiem, równomiernie, w równym stopniu

PARI RATIONE — Z równego względu, powodu, tej samej zasady

PAR NÓBILE FRATRUM — Sławetna para braciszków (Horátius)

PAR PARI REFERTUR — Płaci się równym za równe — Oko za oko, ząb za ząb

PAR PRAEMIUM LABORI — Jaka praca, taka płaca

PAR SUPER PAREM NON HABET POTESTATEM — Równy nie ma władzy nad równym

PARS HÓMINUM VÍTIAS GAUDET CONSTANTER ET URGIT PROPÓSITUM; PARS MULTA

NATAT MODO RECTA CAPESSENS, INTERDUM PRAVIS OBNÓXIA — Część ludzi znajduje

nieustannie radość w występkach i uporczywie zmierza do celu; część znaczna pływa

czepiając się raz tego, co słuszne, to znowu ulegając błędom (Horátius)

PARS MAGNA FUI — Brałem znaczny udział (Vergílius)

PARS PRO TOTO — Część zamiast całości

PÁRTICEPS CRÍMINIS — Uczestnik zbrodni

PARTÍCULA VERI — Cząstka prawdy

PARTÚRIUNT MONTES, NASCETUR RIDÍCULUS MUS — Stękają góry, a urodzi się śmieszna

mała mysz (Horátius Ars p. 139)

PARVA COMPÓNERE MAGNIS — Porównywać wielkie z małym (Vergílius Eclogae I, 2,

3)

PARVA LEVES CÁPIUNT ANIMOS — Drobnostki zdobywają lekkomyślne jednostki

PARVA MÚNERA DIÚTIUS, LOCUPLÉTIA NON PRÓPRIA ESSE — Drobne podarki zwykle

zachowuje się dłużej, bogate tracą właściciela (Nepos De tiris illustribus 8, 4)

PARVA SCINTILLA MAGNUM SAEPE ÉXCITAT INCENDIUM — Mała iskra często wywołuje

wielki pożar

PARVI ÍNTEREST, QUO SIT COLORE, DÚMMODO SAPOR PLÁCEAT — Obojętne, jaki kolor,

byleby smakowało

PARVIS COMPÓNERE MAGNA — Porównywać wielkie z małym (Vergílius Eclogae I,

2)

PARVI SUNT FORIS ARMA, NISI CONSÍLIUM EST DOMI — Mało wart oręż poza granicami,

jeśli brak ładu w kraju (Cícero De officiis I, 76)

PÁRVULA NAM EXEMPLO EST MAGNI FORMICA LABORIS — Bowiem pracowita mrówka

jest (dla nas) przykładem wielkiego trudu (Horátius Sermones I, 1, 33)

PARVUM ADDAS PARVO, MAGNUS ACERVUS ERIT — Dodaj małe do małego, a powstanie

wielki stos (Horátius)

PARVUM PARVA DECET — Nieznacznemu przystoi nieznaczne (Horátius Epistulae I, 7,

44)

PASSIM — Tu i ówdzie, w różnych miejscach, przechodząc obok

PATÁVIUM VIRUM ME FECIT — Padwa zrobiła ze mnie męża (Słowa Jana Zamojskiego)

PATER FAMÍLIAS — Ojciec, głowa rodziny

PATER NOSTER, QUI ES IN COELIS, SANCTIFICETUR NOMTN TUUM, ADVENIAT REGNUM

TUUM, FIAT VOLLTS’TAS TUA! — Ojcze nasz, któryś jest w niebiesiech, święć się imię

Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja! (Ewangelia wg Mateusza 6, 9)

PATER PÁTRIAE — Ojciec ojczyzny (Tytuł nadany Cyceronowi przez senat po wykryciu

spisku Katyliny)

PATER, PECCAVI! — Ojcze, zgrzeszyłem!

PATER SEMPER INCERTUS — Ojciec zawsze nieznany

PÁTERE, QUAM IPSE FECISTI LEGEM! — Poddaj się prawu, które sam ustanowiłeś

(Pittacos z Mityleny)

PATERNA PATERNIS, MATERNA MATERNIS — Co ojcowskie potomkom ojca, co matczyne

potomkom matki

PATET PROCESSUS IN INFINITUM — Proces będzie trwał w nieskończoność

PATIAR, POTIAR — Pocierpię, zdobędę

PATI NATAE — Zrodzone, aby cierpieć (Séneca)

PÁTIENS, QUIA AETERNUS — Cierpi, bo wieczny (Św. Augustyn)

PÁTRIA COMMUNIS EST PARENS ÓMNIUM NOSTRUM — Ojczyzna jest wspólną rodzicielką

nas wszystkich (Cícero In Catilinam I, 17)

PÁTRIA EST, UBICUMQUE BENE — Ojczyzna jest tam, gdzie dobrze (Pacuvius Teucer)

PÁTRIA POTESTAS — Wadzą ojcowska

PATRIA… MIHI VITA MEA MULTO EST CÁRIOR — Ojczyzna jest mi o wiele droższa niż

życie (Cícero In Catilinam I, 27)

PÁTRIAM AMAMUS, NON QUIA MAGNA EST, SED QUIA NOSTRA — Ojczyznę kochamy nie

dlatego, że wielka, ale że nasza

PÁUCA CUM ÁLIIS, MULTA TECUM LÓQUERE! — Mów mało z innymi, dużo ze sobą!

PÁUCA, SED BONA — Mało, ale dobrego

PÁUCI, QUOS AEQUUS AMAVIT IUPPITER — Nieliczni, których upodobał sobie

sprawiedliwy Jowisz (Vergílius Aeneis VI, 129–130)

PÁUCOS BEAVIT ÁULA, PLURES PÉRDIDIT, ET EOS QUOQUE, QUOS BEAVIT, PÉRDIDIT —

Pałac wielu uszczęśliwił, ale więcej zgubił, a zgubił i tych, których uszczęśliwił

PAULATIM SUMMA PETUNTUR — Szczyty (najwyższe cele) osiąga się powoli

PÁULO MAJORA CANAMUS! — Zaśpiewajmy coś wznioślejszego! — Przejdźmy do spraw

poważniejszych! (Vergílius Eclogae IV, 1)

PAULUMQUE MORATI SÉRIUS AUT CÍTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM — Trochę tu

zabawiwszy pospieszamy prędzej czy później do tej samej siedziby (Ovldius Metamorph. X,

32, 33)

PÁULUM SEPULTAE DISTAT INÉRTIAE CELATA VIRTUS — Mało różni się bierna

szlachetność od usypiającego bezwładu

PÁUPER ENIM NON EST, CUI RERUM SÚPPETIT USUS — Nie jest ubogim ten, któremu

wystarcza to, czego używa (Horátius)

PÁUPERTAS ÍMPULIT AUDAX — Pchnęło mnie (do teso) bezczelne ubóstwo (Horátius

Epistidae II, 2, 51)

PÁUPERTAS NON EST PROBRO — Ubóstwo nie hańbi — Ubóstwo należy chwalić choćby z

tego względu, że nie szkodzi mu ani złodziej, ani dziki wróg (J. Kochanowski Ekgiae III, 2)

PAUPER UBIQUE IACET, DIVES UBIQUE PLACET — Biedak wszędzie zapomniany, bogacz

wszędzie podoba się — Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje

PAX DECET ALMA HÓMINEM, GÁUDET FERA BÉLUA BELLO — Dla człowieka stosowny

jest życiodajny pokój, tylko dzika bestia znajduje radość w wojnie

PAX ÓPTIMA RERUM — Pokój to najlepsza rzecz

PAX, PAX, PAX VOBISCUM — Pokój, pokój, pokój wam (Vulgata Genesis III)

PAX TEUTÓNICA — Pokój teutoński (nieuczciwy, niepewny)

PECCAVI — Zgrzeszyłem, zbłądziłem

PECTÓRIBUS MORES TOT SUNT, QUOT IN ORBE FIGURAE; QUI SAPIT, INNUMERIS MORIBUS

APTUS ERIT — W piersiach ludzi tyle charakterów, ile postaci na świecie; człowiek rozsądny

dostosuje się do nich (Ovídius Ars am. I, 157–8)

PECTUS EST, QUOD DISERTOS FACIT — Serce czyni ludzi wymownymi (Quintilianus

X, 7, 15)

PECÚLIUM RE, NON VERBIS AUGETUR — Majątek rośnie czynem, nie słowami

PECÚNIA NON OLET — Pieniądz nie śmierdzi

PECÚNIAE IMPERARE OPORTET, NON SERVIRE — Pieniądzom trzeba rozkazywać, a nie

służyć (Séneca)

PECÚNIAE OBÓEDIUNT ÓMNIA — Pieniądzom wszystko ulega

PEDE POENA CLAUDO — Chromająca kara, nierychliwa (Horátius Cármina III. 2, 32)

PENDENTE LITE — W czasie trwania sporu

PENDENT OPERA INTERRUPTA — Wiszą przerwane prace (Vergílius Aeneis IV, 88)

PENÉLOPEN IPSAM, PERSTA MODO, TÉMPORE VÍNCES — Samą Penelopę z czasem

zdobędziesz, wytrwaj tylko (Ovídius Ars am. I, 475)

PEIOR AVTS AETAS — Czas gorszy niż za dziadów (Horátius Cármina III, 6, 46)

PER ACCESSIT — Przez przystąpienie — Przez przyłączenie się do czyjegoś zdania przy

głosowaniu

PER ÁCCIDENS — Przez przypadek — Przypadkiem

PER ACCLAMATIONEM — Przez zgodne wyrażenie woli — Jednogłośnie

PERACTI LABORES IUCUNDI SUNT — Praca zakończona jest przyjemna — Miło

wspominać minione trudy

P.A. = PER ANNUM — Rocznie

PER ASPERA AD ASTRA — Przez ciemię do gwiazd — Przez ciernie do sławy

PER CAPUT, PER CAPITA — Od głowy, na głowę

PER CÓNSEQUENS — Konsekwentnie, ciągle

PER CONTINUITATEM — Z racji ciągłości

PER CONTRA — Z drugiej strony

PER CRUCEM AD LUCEM — Do światła, nieba przez krzyż

PERDIS MAJORA, SI SPERNIS, DIGNE, MINORA — Tracisz, dostojny, większe gardząc

mniejszym

PÉRDITIS ÓMNIBUS REBUS TAMEN IPSA VIRTUS SE SUSTENTARE POTEST — Nawet gdy się

wszystko straci, cnota znajdzie oparcie sarna w sobie

PERDITÍSSIMA RES PUBLICA PLURIMAE LEGES — Gdy państwo nierządne, bardzo dużo

praw (Tácitus Annales III, 22)

PER DÓMINUM PSTRUM — Wyrażenie makaroniczne dla oznaczenia niedbalstwa lub

lekceważenia czynności jakiejś osoby

PÉREANT HOSTES! — Niechaj zginą wrogowie!

PÉREAT! — Niech zginie!

PÉREAT MUNDUS, FIAT IUSTÍTIA! — Niech zginie świat, byleby się stało zadość

sprawiedliwości! (Św. Augustyn)

PÉREUNT ET IMPUTANTUR — Giną, przemijają (godziny) i są nam liczone

PER ERROREM — Przez pomyłkę

PER EXEMPLUM — Na przykład

PER FAS ET NEFAS — Prawem i bezprawiem —prawem i lewem — Wszelkimi środkami

godziwymi i niegodziwymi

PER FAVOREM — Z łaski

PERFER ET OBDURA! — Znoś i panuj nad sobą! (Ovídius Ars am. II, 178)

PERICULOSUM EST CRÉDERE ET NON CREDERE — Niebezpiecznie jest wierzyć i nie

wierzyć

PERÍCULUM IN MORA — Niebezpieczeństwo w zwłoce

PÉRIIT MEUM CÓRIUM — Zginęła moja skóra — Przepadłem

PERIIT TIBI ÓLEUM ET ÓPERA — Na próżno straciłeś czas i pracę

PERINDE AC CADAVER — Na podobieństwo trupa (być posłusznym) (I. Loyola

Constitutiones)

PER INDUCTIONEM — Przez wnioskowanie

PER ÍNTERIM — Tymczasowo

PER IOCUM — Dowcipnie, dla śmiechu

PER LONGUM ET LATUM — Szeroko, rozwlekle

PER ME LICET — Dla mnie niech i tak będzie — Ja się nie sprzeciwiam

PER MILLE — Za tysiąc (sztuk)

PER MODUM — Na wzór

PER NEFAS — Bezprawnie

PER NEXUM SANGUINIS — Ze względu na związek krwi. pokrewieństwo

PER NON SUNT — Traktować, jakby ich nie było

PER ÓBITUM — Z powodu śmierci

PER OCCASIONEM — Przy okazji

PER ÓMNIA — W ogóle — W każdym przypadku

PER PEDES — Pieszo

PER PEDES APOSTOLORUM — Podróżować na wzór apostołów, tj. pieszo

PERPETUUM MOBILE — Przyrząd wiecznie z siebie poruszający się

PER PRO. = PER PROCURATIONEM = PER PRÓCURA — Na mocy pełnomocnictwa

PERRARO HAEC ALEA FALLIT — Ta kość (rzucona) rzadko zawodzi (zawsze wywołuje

kłótnię) (Horátius)

PER RISUM MULTUM DEBES COGNÓSCERE STULTUM — Po częstym śmiechu poznasz

głupca — Poznać głupiego po śmiechu jego

PER SALTUM — Przeskakując (nie zachowując stopni pośrednich)

PER SE — Samo w sobie — W czystej postaci — Samo przez się

PER SOMNOS FÍERI MULTA PUDENDA SOLENT — Sen pozwala zwykle na wiele rzeczy

nieskromnych (Ovidius Ars am. III, 768)

PERSONA CÓMICA — Postać komiczna

PERSONA GRATA — Osoba miła. będąca w łaskach

PERSONÁLITER — Osobiście

PERSONATA SANCTIMÓNIA, DUPLEX NEQUÍTIA — Wielbiona świątobliwość to zdwojona

rozwiązłość

PERSTA ATQUE OBDURA — Stój twardo przy swoim i bądź wytrwały (Horátius)

PER TESTAMENTUM — Z mocy ostatniej woli — Na mocy testamentu

PER TOT DISCRÍMINA RERUM — Przez tyle przygód losu

PERTRÁNSIIT BENEFICIENDO — Przeżył życie czyniąc dobro

PER VÁRIOS CASUS, PER TOT DISCRÍMINA RERUM — Przez rozmaite przygody i tyle

niepomyślnych zdarzeń (Vergílius Aeneiś)

PETÍTIO PRINCÍPII — Szukanie początku — Udowadnianie tezy przy pomocy nie

dowiedzionego argumentu

PHILOSÓPHIA MEDETUR ÁNIMIS — Filozofia leczy ducha

PHILOSÓPHIA, ÓMNIUM MATER ÁRTIUM, QUID EST ÁLIUD NISI, UT PLATO, DOMUS

DEORUM — Filozofia, macierz wszystkich nauk, czymże jest, jeśli nie przybytkiem bogów

(Cícero Tusc. disp. I, 26, 164)

PHILOSÓPHIA THEOLOGLAE ANCILLA — Filozofia służebnicą teologii

PIA CÁUSA — Cel dobroczynny, miłosierny

PIA DESIDÉRIA — Pobożne życzenie (nie dające się spełnić) (tytuł pisma belgijskiego

jezuity Hermana Hugo)

PIA FRAUS — Pobożny podstęp (w szlachetnym celu) (Ovídius Metamorph. 9, 711)

PIAE MEMCHUAE — Świętej, pobożnej pamięci

PIETAS AD ÓMNIA UTILIS — Pobożność we wszystkim pożyteczna

PINGUI (CRASSA) MINERVA ISTIC PHILOSOPHARIS! — Filozofujesz po domowemu, jak

kucharka — W sposób prostacki filozofować

PXT. = PINXIT — Namalował (podpis autora na obrazach)

PISCEM NATARE DOCES — Uczysz rybę pływać

PISCES NATARE OPORTET — Ryba powinna pływać

PIUS DOLUS — Pobożny podstęp (w zbożnym celu)

PLACET LEX ET RATA ESTO — Układ mi odpowiada i niechaj obowiązuje

PLÁCITUM REGIUM — Zezwolenie panującego na ogłoszenie zarządzeń papieskich

PLÁCUIT NEMO ÓMNIBUS UNQUAM — Nikt nigdy nie przypadł wszystkim do gustu (K.

Janicki Epigrammata XI)

PLANE STULTISAT, SL QUIS SURDO CITHARIZAT — Grać głuchemu to kompletne głupstwo

PLAUDITE, CIVES! — Bijcie oklaski, obywatele! (Koniec sztuki w teatrze)

PLÁUDE TUO, MILES, MARTI! NOS ÓDIMUS ARMA, PAX IUVAT ET MÉDIA PACE REPERTA

QUIES — Oklaskuj Marsa, żołnierzu! Ja nienawidzę oręża, miły mi pokój i znowu odzyskana

wśród pokoju cisza (Ovídius)

PLEBISCITA OMNES QUIRITES TENENT — Głosowanie ludowe obejmuje wszystkich

Rzymian (A. Mickiewicz)

PLENA ERRORUM SUNT ÓMNIA — Wszystko jest pełne błędów (Cícero Tusc. disp. I, 44)

PLENO IURE — W pełnym prawie

PLENO TÍTULO (P.T.) — Z zachowaniem pełnego tytułu

PLENUS YENTER NON STUDET LIBENTER — Pełny brzuch przeszkadza w pracy

PLERIQUE TALEM AMTCUM HABERE VOLUNT, QUALES IPSI ESSE NON POSSUNT —

Większość ludzi chciałaby mieć takich przyjaciół, jakimi sami być nie mogą

PLERUMQUE FIT — Najczęściej bywa

PLERUMQUE IN CALAMITATE EX AMICIS INTMTCI EXSISTUNT — Po większej części w

nieszczęściu przyjaciele stają się nieprzyjaciółmi (Caesar De bello civili III, 104)

PLERUMQUE INNOCENTES RECENTI INVÍDIAE ÍMPARES — Zwykle niewinny nie sprosta

nowej zawiści (Tácitus Annales II, 77)

PLERUMQUE IN NOVITATE REM FAMA ANTECEDIT — Zwykle wśród nowych okoliczności

plotka poprzedza fakty (Caesar De bello cwili III, 36)

PLURÁLITAS — Większość

PLURALIA TANTUM — Rzeczowniki używane tylko w liczbie mnogiej

PLURES BONOS PROELIATORES BELLA QUAM PAX HERUNT — Więcej dobrych wojaków

dają wojny niż pokój (Tácitus De oratore 37)

PLURES CRÁPULA QUAM GLADIUS (PERDIDIT) — Więcej ludzi zgubiła popijawa niż miecz

PLÚRIMA MORTIS IMAGO — Śmierć w tysiącu postaci (Vergílius Aeneis II, 369)

PLÚRÍMUS ÁURO VENIT HONOS, AURO CONCILIATUR AMOR — Wielce szanuje się złoto,

zlotem zdobywa się miłość (Ovídius Ars ani. II, 277)

PLUS AEQUO — Ponad miarę, bez sensu

PLUS EST PERÍCULI ANUM LACESSERE QUAM CANEM — Niebezpieczniej jest drażnić starą

babę niż psa (Menander)

PLUS EXEMPLA QUAM PECCATA NOCENT — Złe przykłady więcej szkodzą aniżeli same

występki

PLUS MINUS — Mniej więcej

PLUS OPORTET SCIRE SERVO QUAM LOQUI — Niewolnik winien więcej wiedzieć niż

mówić (Plautus)

PLUS ULTRA — Wciąż dalej

PLUS VIDENT ÓCULI QUASI ÓCULUS — Więcej widzi dwoje oczu niż jedno — Co para

oczu, to nie jedno

PÓCULA IANUS AMAT, SED FÉBRUUS ÁLGEO CLAMAT — Styczeń lubi kielichy, ale luty

dokuczy mrozem

POËMA PICTURA LOQUENS EST — Poemat to obraz w słowach

POENAE MORA LONGA — Długo czeka się na karę (Ovídius Metamorph. VI, 215)

POENITÉNTIA SERA RARO EST VERA — Późna skrucha jest rzadko szczera

POËTA DOCTUS — Poeta uczony

POËTA NATUS — Poeta z urodzenia

POËTA LAUREATUS — Poeta wieńczony wawrzynem

POËTAE NASCUNTUR, ORATORES FIUNT — Poetą człowiek się rodzi, mówcą staje się

POËTAE QUASI DEORUM ÁLIQUO DONO ATQUE MÚNERE COMMENDATI ESSE NOBIS

VIDENTUR — Poeci wydają się nam jakby jakimś darem i dobrodziejstwem bogów (Cícero

Pro Archia poëta 8)

POETIS ÓMNIA LICET (DÍCERE) — Poetom wolno wszystko (mówić)

PÓLLICE VERSO — Z kciukiem obróconym ku dołowi (znak dezaprobaty) — Dobij go!

POLLICITIS DIVES QUÍLIBET ESSE POTEST — Obietnicami każdego można uczynić

bogaczem (Ovídius Ars am. I, 422)

POLONIA RESTITUTA — Odrodzenie Polski (order)

POMPA, MÓRTIS — Kondukt pogrzebowy

PONDERANDA SUNT TESTIMÓNIA, NON NUMERANDA — Dowody trzeba ważyć, a nie

liczyć — Ważna nie ilość dowodów, lecz jakość

PONS ASINORUM — Ośli most — Bryk — Test na uzdolnienia początkujących

P.M. = PÓNTIFEX MAXIMUS — Najwyższy kapłan

PONTIFICÁLIA — Szaty przynależne biskupom

PÓPULI SCITA EX MAGNA PARTE SAPIENTES ÁBROGANT — Postanowienia ludu w

znacznej części unicestwiają, niszczą mądrych (Séneca Consol ad Lucilium V, 6)

PÓPULUS REMÉDIA CUPIT — Lud żąda leków (Galenus)

PÓPULUS VULT DÉCIPI — Lud chce być zwodzonym, oszukiwanym

PÓRRJGIS IRATO PÚERO QUUM POMA, RECUSAT: SUME, CATELLE, NEGAT; SI NON DES,

OPTAT — Gdy podajesz zagniewanemu dziecku jabłko, odmawia. „Weź, kotku!” Nie chce.

Jeśli nie dałbyś. zechce (Horátius)

PÓSCIMUR — Wzywają nas

PÓSITA CÁUSA PÓNITUR EFFECTUS — Gdy działa przyczyna, jest i skutek

POSSESSOR BONAE FÍDEI — Prawy posiadacz

POSSESSOR MALAE FIDEI — Posiadacz nieprawy

POST ANNUM RÉNOVUM PLUS QUAM BOS VALET OVUM — Po nowym roku cenniejsze jajo

niż wół — Lepsze dziś jajko niż jutro kokosz

POST COENAM STABIS VEL MILLE PASSUS MEABIS — Po jedzeniu stój albo przemierz

tysiąc kroków

POST ÉQUITEM SEDET ATRA CURA — Za plecami jeźdźca siedzi ponura troska

(Horátius Cármina III, 1, 403)

POST FACTUM — Po spełnionym, dokonanym czynie

POST FACTUM NULLUM CONSÍLIUM — Po czynie na nic rada

POST FESTUM — Po święcie — Poniewczasie — Za późno

POST HOC, ERGO PROPTER HOC — Potem, a więc wskutek tego

POST HOC NON EST PROPTER HOC — Potem nie znaczy dlatego

P.M. — POST MERÍDIEM — Po południu

P.M. — POST MORTUM — Po śmierci

POST MORTEM EST NULLA VOLUPTAS — Po śmierci nie czas na przyjemności

POSI MORTEM MEDICINA — Lekarstw o po śmierci — Musztarda po obiedzie

POST MORTEM NIHIL EST — Po śmierci niczego nie ma (Séneca Troianae 398)

POST NÚBILA PHOEBUS — Po (chmurach) deszczu słońce

POST ÓBITUM — Po śmierci

POST PISCES VINUM MISCES — Po rybie pij wino

POSTREMUS DICAS. PRIMUS TÁCEAS — Mów ostatni, milcz pierwszy

P.P.S. = POST POSTSCRIPTUM — Po dopisku

POST SCRIPTUM — Po liście — Uzupełnienie listu

POST TÉNEBRAS LUX — Po mroku światłość

POST VERBA VERBERA — Po słowach bijatyka — Z kłótni wynika bójka

POTEST EXERCITÁTIO ET TEMPERÁNTIA ETIAM IN SENECTUTE CONSERVARE ÁLIQUID

PRÍSTINI RÓBORIS — Ćwiczenia i umiarkowanie mogą i w starości zachować coś z dawnej

siły

POTESTAS NON SOLUM SI INYITAT, SED ETIAM SI SÚPPLICAT, COGIT — Władza

przymusza nie tylko, kiedy wzywa, ale także, kiedy prosi

POTESTAS VITAE NECISQUE — Władza życia i śmierci

PÓTIOR EST CONDÍTIO POSSIDENTIS — Lepsza jest sytuacja posiadającego (niż

roszczącego pretensje)

PÓTIOR EST, QUI PRIOR EST — Kto pierwszy, ten lepszy

POTIOREM CONDITIONEM ESSE MÍLITIS QUAM INGENUI — Zacniejszy stan rycerski niż

prostego szlachcica (A. Frycz Modrzewski)

POTIUS MORI QUAM FOEDARI — Raczej śmierć niż poniżenie

POTORES BIBULI MÉDIA DE NOCTE FALERNI ODERUNT PORRECTA NEGANTEM PÓCULA —

Pijacy podnieceni falernem o północy już nie znoszą tego, kto odmawia podanego mu

pucharu (Horátius)

PRAECEPTOR BONUS… OMNI MODO FIAT NOBIS AMICUS NEC OFFÍCIUM IN DOCENDO

SPECTET SED AFFECTUM — Dobry nauczyciel niechaj wszelakimi sposobami stara się być

naszym przyjacielem i w nauczaniu niech nie widzi obowiązku, ale uczucie (Quintilianus

Institutio oratoria II, I, 1–15)

PRAECLARAE MORTES SUNT IMPERATÓRIAE; PHILÓSOPHI AUTEM IN SUS LÉCTULIS

PLERUMQUE MORIUNTUR, REFERT TAMEN, QUO MODO — Przesławna jest śmierć wodza;

filozof zaś umiera zwykle w łóżku, ale ważne jest jak (Cícero De finibus II, 97)

PRAECLARA EST AEQUABÍLITAS IN OMNI VITA ET IPEM SEMPER VULTUS — Chwalebna

jest w życiu równowaga i zawsze to samo oblicze (Cícero De officiis I, 26)

PRAECLARUM EST LATINE SCIRE — Chwalebne jest znać łacinę

PRAEDA CABALLORUM — Ofiara koni — Pan zrujnowany utrzymaniem stajni końskiej

(Iuvenalis Sátirae II, 193)

PRAEF. — PRAEFATIO — Przedmowa

PRAEMEDITATIO FUTURORUM MALORUM LENIT EORUM ADVENTUM — Rozmyślanie o

przyszłych nieszczęściach łagodzi je, gdy nadejdą (Cícero Tusc. disp. III, 14)

PRAEMIANDO INCITAT — Nagradzając pobudza (Napis na orderze św. Stanisława

ustanowionym przez Stanisława Augusta)

PRAESENTE CADÁVERE — W obecności zmarłego

PRAESENTE MÉDICO NIHIL NOCET — W obecności lekarza nic nie szkodzi

PRAESTAT ÁLIQUID SUPERESSE QUAM DEESSE — Lepiej, aby coś zostało, niż miałoby

zabraknąć

PRAESTAT CUM DIGNITATE CÁDERE QUAM CUM IGNOMÍNIA VÍVERE — Lepiej paść z

godnością niż żyć w hańbie

PRAESTAT OTIOSUM ESSE QUAM NIHIL ÁGERE — Lepiej jest mieć wolny czas na

wypoczynek po pracy niż nic nie robić

PRAESÚMPTIO IURIS — Domniemanie prawne

PRAESCRIPTUM — Przepis

PRAETER PROPTER — Mniej więcej, około

PRAETÉRITA MUTARE NEMO POTEST — Przeszłości nikt nie może odmienić

PRAETÉRITUM TEMPUS NUNQUAM REVÉRTITUR — Czas miniony nigdy nie wraca

PRAETER MISI, NON AMISI — Przeszedłem obok, ale nie pominąłem, spostrzegłem

P.T. = PRAETERMISSO TITULO — Opuściwszy tytuł

P.P. = PRAETERMISSIS PRAETEMITTENDIS — Opuściwszy to, co należało opuścić

PRAETER NATURAM — Wbrew naturze

PRAETER SPEM — Wbrew nadziei

PRAEVENIRE MÉLIUS EST QUAM PRAEVENIRI — Lepiej; jest wyprzedzać niż być

wyprzedzanym

PRETIUM AFFECTIONIS — Cena amatorska, podwyższona

PRETIUM FISCI — Najwyższa cena na licytacji

PRETIUM LICITI — Cena, od której zaczyna się. licytację

PRIMA CHARITAS AB EGO — Pierwsza miłość to ja

PRIMA DOMINANDI SPES IN ÁRDUO; UBI INGRESSUS, ADSUNT STUDIA ET MINISTRI —

Trudny jest początek nadziei na panowanie; ale gdyś osiągnął, masz i życzliwość, i służbę

(Tácitus Annales IV, 7)

PRIMA FACIE — Na pierwszy rzut oka

PRIMIS EVÉNTIBUS METUS AUT FÍDUCIA GÍGNITUR — Pierwsze wyniki wywołują albo

strach, albo zaufanie (Tácitus Annales XII, 31)

PRIMA TUAE MENTI VÉNIAT FIDÚCIA CUNCTAS POSSE CAPI; CÁPIES, TU MODO TENDE

PLAGAS — Bądź przekonany, że każdą niewiastę można zdobyć; i zdobędziesz ją, rozstaw:

tylko sieci (Ovídius Ars am. I, 269–70)

PRIMIS MELIUSQUE SESE ONWE VIRTUTIS VITIIQUE SEMEN PRODIT AB ANNIS — Od

wczesnych lat ujawnia się zalążek cnoty i wad (S. Konarski Ode II)

PRIMO — Po pierwsze

PRIMO AVULSO NON DEFICIT ALTER — Jeden usunięty, ale nie brak drugiego

(Vergílius Aeneis VI, 143)

PRIMO GRADU — Pierwszego stopnia, rzędu

PRIMO ÍMPETU — Za pierwszym uderzeniem, popędem

PRIMO LOCO — Na pierwszym miejscu

PRIMO MIHI — Najpierw mnie

PRIMO OCCUPANTI — Pierwszemu posiadaczowi (pierwszeństwo)

PRIMO VOTO — Z pierwszego ślubu, małżeństwa

PRIMUM MÓBILE — Pierwsza przyczyna ruchu

PRIMUM NON NOCERE — Przede wszystkim nic szkodzić (Horátius)

PRIMUS IN ORBE DEOS FECIT TIMOR — Najpierw strach stworzył na świecie bogów (P.

Statius Thebais III. 661)

PRIMUS INTER PARES — Pierwszy wśród równych

PRIMUM VÍVERE, DEINDE PHILOSÓPHARI — Najpierw (móc) żyć, potem filozofować

PRÍNCEPS LÉGIBUS SOLUTUS — Panujący nie podlega prawom

PRÍNCIPES HOMINUM, FÍLII HÓMINUM, NON EST SALUS IN ILLIS — Darmo szukać

zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (A. Mickiewicz)

PRINCÍPIBUS PLACUISSE VIRIS NON ÚLTIMA LAUS EST — Nieostatnia to chwała zjednać

sobie przyjaźń wybitnych ludzi (Horátius)

PRINCÍPIIS OBSTA, SERO MEDICINA PARATUR — Przeciwdziałaj początkom choroby,

później i lekarstwa są bezskuteczne (Ovídius Remedia omoris 91)

PRIOR TEMPORE, PÓTIOR IURE — Występujący z powództwem wcześniej ma lepszą

sytuację prawną

PRIUS QUAM EXÁUDIAS, NE IÚDICES — Nie zanim wysłuchasz

PRO AEQUO ET BONO — Za słuszność i dobro

PRO AETERNA REI MEMÓRIA — Na wieczną rzeczy pamiątkę

PRO ARIS ET FOCIS (PUGNARE) — Za ogniska i rzeczu domowe (walczyć) (Cícero De

natura deorum III, 40, 94)

PR. A. = PRO ANNO — Rocznie

PRO ARTE — Dla sztuki

PRO AUCTORE — Dla autora (W recepturze — dla wystawcy recepty)

PRÓBITAS LAUDATUR ET ALGET — Uczciwy bywa chwalony, ale marznie przy tym

(Iuvenalis|

PRO BONO OMINE — Za dobrą wróżbę

PRO BONO PUBLICO — Dla dobra publicznego

PRO CALCULO — Za rachunek (ręczyć) — Za ścisłość rachunku

PRO CAPTU LECTORIS HABENT SUA FATA LIBELLI — Los książek zależy od upodobań i

pojętności czytelnika (Terentianus Maurus De litteris,i de syllabis, de metris 1, 1286)

PRO CENTUM — Na sto

PROCESSUS IN INFINITUM — Postępowanie bez końca

PROCUL NEGÓTIIS — Z dala od kłopotów, zajęć (Horátius Epod. II, 1)

PRO DOMO SUA — W obronie własnego domu — W swojej sprawie (Cícero)

PRO ET CONTRA — Za i przeciw

PROFANUM VULGUS — Motłoch niewtajemniczony, pospolity

PRO FIDE, REGE ET LEGE — Za wierność, króla i prawo

PRO FORMA — Dla formy, dla pozoru

PRO FUTURO — Na przyszłość

PRO HAC VICE — Na tę okazję

PROHIBENDA EST IRA IN PUNIENDO — Karząc nie wolno gniewać się (Cícero De officiis

I, 89)

PROH (PRO) PUDOR! — O, wstydzie!

PROLES SINE MATRE CREATUS — Dziecko wychowane bez matki (Ovídius Metamorph.

II, 553)

PRO MILLE — PER MILLE — Na tysiąc

PRO MEMENTO — Dla upomnienia, dla nauki

P. M. = PRO MEMÓRIA — Dla pamięci

PROMISSA CADUNT IN DÉBITUM — Przyrzeczenia stają się długiem

PROMOVEATUR, UT AMOVEATUR — Niechaj będzie wywyższony, aby go usunąć

PRONA VENIT CUPIDIS IN SUA VADA FIDES — Łatwo przychodzi wiara w to, czego się

pragnie (Ovídius Ars am. III, 674)

PRO PÁTRIA ET SCIÉNTIA — W imię nauki i wiedzy

PRÓPRIA MANU — Własnoręcznie

PRÓPRIO MOTU — Z własnej inicjatywy

PRÓPRIUM HUMANI INGÉNII EST ODISSE QUEM LAESERIS — Cechą ludzkiego charakteru

jest nienawiść do człowieka, któregoś obraził (Tácitus Agricola 42)

PROPTER SOLUM OVÁRIUM MULIER EST QUOD EST — Tylko przez jajniki niewiasta jest

tym, czym jest

PRO PÚBLICO BONO — Dla dobra ogólnego, powszechnego

PRO RATA (PARTE) — Stosownie do udziału, odpowiedzialności

PRO RATA TEMPORIS = PRO TEMPORE — Stosownie do upływu czasu

PRO REGE SAEPE, PRO PÁTRIA SEMPER — W obronie króla często, w obronie ojczyzny

zawsze (Colbert)

PRO RE NATA — Na każdą okazję, jaka się trafi

PRO TANTO — Za tyle, na tyle

PRO TÉMPORE ET PRO RE — Stosownie do czasu i sprawy

PRO TUA SALUTE SIT = PROSIT (PROST) — Na zdrowie

PRO VIRÍLI PARTE — W miarę sil męskich, najlepszych

PROVOCÁTIO AD PÓPUIUM — Odwołanie się do na rodu

PRÓXIME ACCESSIT — Przystąpił ostatni

PROX. — PROXIMO — Najbliżej

PÚBLICA MAŁA SÍNGULIS IN OCCASIONEM GRÁTIAE TRAHUNTUR — Nieszczęścia

publiczne są prze niektórych wykorzystywane dla zdobywani względów (Tácitus Anna/es

5, 3)

PÚBLICA VERBA — Banały

PÚBLICE — Publicznie

PÚERIS MÁXIMA REVÉRENTIA DEBETUR — Dzieciom (chłopcom) należy się najwyższy

szacunek — Trzeba mieć dla dzieci najwyższe względy

PULCHRA LAVERNA, DA MIHI FÁLLERE, DA IUSTO SANCTOUUE VIDERI, NOCTEM

PECCATIS ET FRÁUDIBUS ÓBICE NUBEM — O, piękna Lawerno (bogini złodziei), pozwól mi

zwodzić, pozwól uchodzić za sprawiedliwego i bogobojnego, osłoń nocą grzechy moje i

zarzuć chmurę na moje oszustwa (Horátius)

PULCHRE, BENE, RECTE — Pięknie, dobrze, doskonale (Horátius Ars p. 100)

PULSATE ET APERIETUR VOBIS — Pukajcie, a będzie wam otworzone (Ewangelia wg

Łukasza XI, 9)

PUL VIS ET UMBRA SUMUS — Jesteśmy prochem i cieniem (Horátius Cármina IV, 7)

PULVERULENTA NOVIS BENE VÉRRITUR AREA SCOPIS — Pokryte kurzem klepisko dobrze

zamiata się nową miotłą — Nowa miotła dobrze zamiata

PUNCTUM SÁLIENS — Punkt główny

PÚNICA FIDES — Punickie słowo (wiarołomne)

Q

QUAE BÉLUA RUPTIS CUM SEMEŁ EFFUGIT, REDDIT SI: PRAVA CATENIS! — Jakie zwierzę,

gdy się raz wyrwało z kajdan, byłoby tak przewrotne, aby wrócić do niewoli? (Horátius)

QUAE CARET ORA CRUORE NOSTRO? — Na jakim brzegu zabrakłoby naszej krwi?

(Horátius Carnńna II, 1, 36)

QUAE DATUR OFFICIO, NON EST MIHI GRATA VOLUPTAS. OFFICIUM FÁCIAT NULLA

PUELLA MIHI — Przyjemność dawana z obowiązku nie jest mi miła; niechaj żadna

dziewczyna nie spełnia—wobec mnie takiego obowiązku (Ovídius Ars am. II, 687–8)

QUAE ENIM POTEST IN VITA ESSE IUCÚNDITAS, CUM DIES ET NOCTES COGITANDUM SIT

IAM IAMQUE ESSE MORIENDUM — Jakaż bowiem przyjemność może być w życiu, kiedy

dniami i nocami myśli się tylko o tym, że trzeba umrzeć (Cícero Tusc. disp. I, 7)

QUAE FÚERANT VÍTIA, MORES SUNT — Co dawniej było przywarą, obecnie weszło w

zwyczaj

QUAE HAEC EST FÁBULA? — Co to za bajka?—Co to ma znaczyć?

QUAE MEDICAMENTA NON SANANT, FERRUM SANAT; QUAE FERRUM NON SANAT, IGNIS

SANAT, QUAE VERO IGNIS NCN SANAT, INSANABÍLIA REPUTARE OPORTET — Czego leki nie

uzdrowią, uzdrowi nóż (skalpel); czego nóż nie uzdrowi, uzdrowi ogień (przypalenie); czego

zaś i ogień me uzdrowi, to należy uważać za nieuleczalne (Hippocrates)

QUAERE! — Szukaj!

QUAERENS, QUEM DÉVORET — Szukając kogoś na pożarcie (Vulgata Listy Piotra

Apostola I, 5, 8)

QUAE RIMOSA BENE DEPONUNTUR IN AURE — Co dobrze układa się w dziurawym uchu

(nieskłonnym do utrzymywania sekretu) (Horátius)

QUAERIT AQUAS IN AQUIS — Szuka wody pośród wód (Tantal) (Ovídius Remedia

amoris II. 2, 43)

QUÁERITUR — Jest pytanie

QUÁSTIO FACTI — Pytanie dotyczące przebiegu wydarzenia

QUAESTIO IURIS — Pytanie dotyczące strony prawnej

QUAESTUM CÓRPORE FÁCERE — Kupczyć ciałem (Tácitus Annales II, 85)

QUAESTUS AB ARTE QUÁLIBET DEBEAT ESSE PROCUL — Myśl o zysku powinna być

daleka od wszelkiej prawdziwej sztuki (K. Janicki Epigrammata LXXV)

QUAE VIDENTUR UTÍLIA, HONORES, DIVTTIAE, VOLUPTATES, CETERA. GENERIS EIUSDEM

HAEC AMICITIAE NUNQUAM ANTEPONENDA SUNT — To, co wydaje się pożyteczne,

zaszczyty, bogactwa, przyjemności i inne rzeczy tego rodzaju nigdy nie powinny być

przenoszone nad przyjaźń (Cícero De officiis II, 43)

QUAE VOLUMUS, EA CREDIMUS LIBENTER, ET WAE SENTIMUS IPSI, RÉLIQUOS SENTIRE

SPERAMUS — Wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia

podzielają inni (Caesar De bello ckili)

QUALE PRETIUM, TALE SACRIFICIUM — Jaka Opłat takie nabożeństwo a

QUALIS AB INCEPTO — Jaki od początku (taki i potem)

QUALIS ÁRTIFEX PÉREO! — Ja, taki artysta, umieram! — Jaki artysta ginie w mojej

osobie! (Suetonius Nero 49, słowa Nerona)

QUALIS AVIS, TALIS CANTUS — Jaki ptak, taki śpiew — Jaki pan, taki kram

QUALIS MATER, TALIS FÍLIA — Jaka matka, taka córka

QUALIS PATER, TALIS FÍLIUS — Jaki ojciec, taki syn

QUALIS REX, TALIS GREX — Jaki władca (państwa), taka trzoda (poddani)

QUALIS VIR, TALIS ORATIO — Jaka głowa, taka mowa

OUALIS VITA ET MORS ITA — Jakie życie, taka śmierć

QUAM ÁRDUUM EST EODEM LOCO POTENTIAM ET CONCORDIAM ESSE — Jak trudno jest

godzić jednocześnie władzę i zgodę (Tácitus Annales IV, 4)

QUAM BENE VIVAS, REFERT, NON QUAM DIU: SAEPE ÁUTEM IN HOC EST BENE, NE DIU —

Ważne jest, czy dobrze żyjesz, nie jak długo: często zaś to jest dobre, że niedługo (Séneca

Epistula ad Lucilium CI, 14–15)

QUAMDIU SE BENE GÉSSERIT? — Jak długo będzie się dobrze sprawował?

QUAM PARVA SAPIENTIA REGITUR MUNDUS — Jak niewiele trzeba mądrości, aby rządzić

światem!

QUAM SERUM EST TUNC VÍVERE INCÍPERE, CUM DESINENDUM EST — Jak trudno jest

wtedy zaczynać żyć, kiedy trzeba przestać (Séneca De breiitate vitae III, 2–5)

QUAM TÉMERE IN NOSMET LEGEM SANCIMUS INIQOUM! — Jak skwapliwie uświęcamy

bezprawie w stosunku do nas samych! (Horátius)

QUAMVIS, QUANTUMVIS MÓDICAE SUB TÉMPORE VITAE MAXIMA, QUI GESSIT, VIVIT

ABUNDE DIU — Jeżeli ktoś w krótkim życiu dokonał bardzo wielkich rzeczy, żył

wystarczająco długo (K. Janicki Vitae reg. Pol XVI)

QUANDOQUE BONUS DORMITAT HOMERUS — Niekiedy i znakomity Homer drzemie — I

Homera opuszcza niekiedy natchnienie (Horátius Ars p. 359)

QUANTA DE SPE DÉCIDI! — A to niespodzianka! — Jestem zaskoczony!

QUANTI QUISQUE AMICOS FACIT, TANTI FIT AB AMICIS — Jak kto ceni przyjaciół, tak

cenią go przyjaciele

QUANTI QUISQUE SE IPSE FACIT, TANTI FIT AB AMICIS — Na ile ktoś sam siebie ceni, na

tyle jest ceniony przez przyjaciół

QUANTO IGITUR RERUM DOMINIS SECURIUS AEVUM (QUOD QUIDAM SCRIPSIT), CERNITE,

PAUPER AGIT? TEMPORA SUNT, LOCA SUNT QUAEVIS METUENDA POTENTI, QUOD VIVIT,

TOTUM EST: CURA, PERICLA, METUS — Zważcie więc, o ile (jak to ktoś napisał) człek ubogi

pędzi życie bezpieczniej niż królowie; każdej chwili, każdego miejsca muszą się obawiać

władcy, całe życie jest dla nich troską, niebezpieczeństwem, strachem (K. Janicki Vitae

reg. Pol XXX)

QUANTO IUDÍCIUM TARDUM, TANTO MAGIS IUSTUM EST — O ile sąd jest późniejszy, o

tyle sprawiedliwszy (Minucius Felix Octavius 36)

QUANTUM EST HOMÍNIBU PRAESÍDIUM IN ANIMI FIRMITUDINE! — Jak wielkim oparciem

dla człowieka jest stałość ducha (Caesar De bello civili III, 28)

QUANTUM MUTATUS AB ILLO! — Jakże inny od tego, jakim był! (Vergílius Aeneis II,

274)

QUANTUM EST UNI PLACERE VIRO! — Jak trudno kobiecie płonąć miłością do jednego

mężczyzny! (Ovídius Ars am. 328)

QUANTÚMLIBET — Do woli

Q. P. = QUANTUM PLACET — Ile się podoba

QUANTUM SATIS (Q. S.) — Ile trzeba — Dostatecznie (napis na receptach)

QUANTUM SCIMUS, GUTTA EST, IGNORAMUS MARE — To, co znamy, jest kroplą, czego

nie znamy, morzem

Q. S. = QUANTUM SÚFFICIT — Ile wystarczy, ile trzeba

QUARTO — Po czwarte

QUÁTTUOR ARTÍCULI IUDÍCII CASTRENSIS: STUPRUM, INCÉNDTUM, LATROCINIUM ET VIS

ARMATA ALIENIS ÁEDIBUS ALLATA — Cztery są artykuły sądu wojennego: o zgwałcenie,

podpalenie, rozbój i o najście zbrojne (H. Sienkiewicz)

QUÁELIBET VULPES CÁUDAM SUAM LÁUDAT — Każdy lis (sroka) swój ogon chwali

QUAE NOCENT, DOCENT — Co szkodzi, uczy — Uczymy się przez doświadczenie

QUAE NON POSUISTI, NE TOLLAS! — Czegoś nie położył, nie bierz!

QUAE PÓTUI, FECI, FÁCIANT MELIORA POTENTES — Co mogłem, zrobiłem, lepiej niech

zrobią ci, którzy mogą

QUAE TUA SUNT, TIEI HABE, QUAE MEA, REDDE — Co twoje, zachowaj dla siebie, co

moje, zwróć!

QUAEVIS TERRA PÁTRIA — Każda ziemia ojczyzną

QUAE VÓLUMUS, CRÉDIMUS LIBENTER — Chętnie wierzymy w to, czego pragniemy

QUAM QUIQUE NOVIT ARTEM, IN EA SE EXÉRCEAT — Niechaj każdy ćwiczy się w tej

sztuce, którą zna (Cícero Tusc. disp. 18, 41)

QUASI DICTATA — Jakby powtarzane za kimś — Za panią matką pacierz (Cícero Tusc.

disp. II, U)

QUARE ÍMPEDIT? — Dlaczego przeszkadza, przeciwstawia się?

QUEM DEUS EX POLONIS AMAT, ILU DOMICILIUM VARSAVIAE CONCEDIT — Kogo Pan

Bóg miłuje, temu pozwala mieszkać w Warszawie (Erndtel Varsdvia physice illustrata,

sive de äere, aquis locis et íncolis Varsdviae eorumque móribus et mórbis tractatus cui

annexium est viridiárium vel catalogiis plantarum circa Varsáviam nascéentium. Dresni

1730)

QUEM DI DILÍGUNT, ADULESCENS MÓRITUR — Kogo bogowie ukochają, ten umiera

młodo — Ukochani przez bogów umierają młodo (Plautus Bacchides IV, 7, 18)

QUEM DI PÉRDERE VOLUNT, EUM DEMENTANT — Kogo bogowie chcą zgubić, tego

najpierw pozbawiają rozumu

QUEM (QUOS) DEUS PÉRDERE VULI, EUM OCCAECAT — Kogo bóg chce ukarać, tego

najpierw oślepia (Sophocles Antigone)

QUEM MÉTUUNT. ODERUNT, QUEM QUISQUE ODIT, PERIISSE ÉXPETIT — Nienawidzą,

kogo się boją; dążą do śmierci tego, kogo nienawidzą (Ennius)

QUEM NEQUE GLÓRIA, NEQUE PERÍCULA ÉXCITANT, NEQUIQUAM HORTARE — Na próżno

napominałbyś tego, kogo nie wzrusza ani sława, ani niebezpieczeństwo

QUEM RES PLUS NIMIO DELECTAYERE SECUNDAE, MUTATAE QUATIENT — Kogo

szczęście pieściło nadmiernie, tym zmiana wstrząśnie (Horátius)

QUIA INCERTUM EST, QUO LOCO TE MORS EXSPECTET, TU EAM OMNI LOCO EXSPECTA —

Ponieważ nie jest pewne, gdzie czyha na ciebie śmierć, czekaj na nią wszędzie

QUIA ME VESTÍGIA TERRENT, ÓMNIA TE ADVERSUM SPECTÁNTIA, NULLA RETRORSUM —

Przerażają mnie ślady, wszystkie bowiem prowadzą w twoim kierunku, a żaden wstecz —

Nie wypuszczasz żadnej ofiary (Horátius)

QUIA NÓMINOR LEO — Ponieważ nazywam się lew (stąd szczególne prawa) (Phaedrus

Fábulae S)

QUI ALTARI SERVIT, EX ALTARI VIVIT — Kto służył ołtarzowi, z ołtarza żyje

QUI ANTE DIEM PÉRIIT, SED MILES, SED PRO PÁTRIA — Zginął młodo, ale jako żołnierz,

ale za i ojczyznę

QUIBUS DÉERAT INIMICUS. PER AMICOS OPPRESSI — A kto nie miał wrogów, tego

uciskali przyjaciele (Tácitus Históriae I, 1)

QUI BENE AMAT, BENE CASTIGAT — Kto kocha naprawdę. ten karci surowo

QUI BENE CÓNSTRUIT, BENE VERTIT — Kto umie budować; umie rujnować

QUI BENE DISTINGUIT, BENE DOCET — Kto dobrze odróżnia, dobrze uczy

QUI BENE DÚBITAT. BENE SCIET — Kto ma uzasadnione wątpliwości, osiągnie wiedzę (a.

frycz modrzewski De re publica emendanda)

QUI BIBIT, DORMIT, QUI DORMIT, NON PECCAT, SANCTUS EST — Kto pije, śpi, kto śpi, nie

grzeszy, kto nie grzeszy, jest święty, a więc: kto pije, święty jest

QUI BONO QUID VOLUNT NUNTIARE, AFFINGUNT ÁUQUID — Kto pragnie zwiastować

dobrą nowinę, dodaje coś od siebie

OUID AD REM? — Co to ma do rzeczy? (Horátius)

QUID AETERNIS MINOREM CONSILIIS ÁNIMUM FATIGAS? — Po cóż niepokoisz troskami o

wieczności, któryś nie dorósł do tego? (Horátius Cńrmina II. 11)

QUID AGIS, DULCÍSSIME RERUM? — Co porabiasz, najdroższy?

QUID ÁLII FÁCIANT, IPSI VÍDERINT! — Co inni robią, mnie to nie obchodzi — Każdy sobie

rzepkę skrobie

QUIDAM — Ktoś (Norwid)

QUID DÉCEAT, QUID NON — Co przystoi, a co nie (Horátius Ars p. 308}

QUI DEDIT BENEFÍCIUM, TÁCEAT; NARRET, QUI ACCEPIT — Kto spełnił dobry uczynek,

niech milczy; niech mówi ten, kto przyjął

QUI DESÍDERAT PACEM, PRÁEPARET BELLUM — Kto pragnie pokoju, niechaj

przygotowuje się wojny (Vegetius)

QUIS DESIDERIO SIT PUDOR AUT MODUS? — Dlaczego trzeba by się wstydzić albo

miarkować pragnienie, tęsknotę?

QUI DICIT QUAE VULT, ÁUDIET, QUAE NON VULT — Kto mówi to, co chce, usłyszy, czego

nie chce.

QUI DIÚTINA PACE VOLUNT FRLI, BELLO EXERCITATI ESSE DEBENT — Kto chce korzystać

z trwałego pokoju, winien być wyćwiczony w wojnie

QUID ENIM DIFFERT, BARATHRONE DOXES, QUIDQUID HABES, AN UNQUAM UTARE

PARATIS? — Jaka różnica, czy brzuchowi złożysz to, co posiadasz, w ofierze, czy też nigdy

nie użyjesz nagromadzonych zasobów? (Horátius)

QUID ESSENT LEGES SINE MÓRIBUS? — Czym byłyby prawa bez dobrych obyczajów?

QUID EST REI? — O co chodzi?

QUID HOC SIBI VULT? — Co to ma znaczyć?

QUID EST NEQUIUS AUT TÚRPIUS EFFEMINATE VIRO? — Cóż bardziej niegodnego albo

haniebnego niż zniewieściały mąż? (Cícero Tusc. disu. III, 17)

QUID INDE? — Cóż stąd?

QUID IURIS? — A co prawo?

QUID IUSTUM EST, UBI IUS IN ARMIS? — co ze sprawiedliwością, gdzie prawem oręż? (S.

Konarski Ode pósthuma)

QUID LEGES SINE MÓRIBUS VANAE PROFÍCIUNT? — Co warte puste prawa bez

obyczajów? (Horátius Cármina III, 29)

QUID LATET, IGNOTUM EST; IGNOTI NULLA CUPIDO — Co ukryte, jest nieznane, a

nieznane żądzy nie budzi (Ovídius Ars cm.)

QUID MAGIS EST SAXO DURUM, QUID MÓLLIUS UNDA? DURA TAMEN MOLLI SAXA

CAVANTUR AQUA — Cóż twardszego nad skałę, a bardziej miękkiego od wody? A jednak

miękka woda drąży skałę (Ovídius)

QUID NON EBRIÉTAS DESIGNAT? OPERTA RECLUDIT, SPES IUBET ESSE RATAS, AD

PROELIA TRUDIT INERTEM, SOLLICITIS ÁNIMIS ONUS ÉXIMIT, ÁDDOCET ARTES — Czego nie

dokona podchmielenie? Otwiera to, co zamknięte, spełnia nadzieje, ospałego popycha do

walki, z duszy zdejmie ciężar niepokoju, uczy sztuk (Horátius)

QUID NON MORTÁLIA PÉCTORA COGIS, AURI SACRA FAMES? — Do czego doprowadzasz

ludzi, przeklęty głodzie złota? (Vergilius Aeneis III, 56)’

QUID NOVI? — Co nowego? — Co słychać?

QUID NUNC? — Co teraz?

QUID OPUS EST VERBIS? — Na co tu słowa?

QUID PLACET AUT ÓDIO EST, QUOD NON MUTÁBILE CREDAS? — Czy jest coś miłego albo

przykrego, czego nie można by odmienić? (Horátius)

QUID PRODEST? — Jaka stąd korzyść?

QUID POTEST ACCÍDERE TALE EI, CUI NIHIL, QUOD HÓMINI EYENIRE POSSIT, NON

PRAEMEDITATUM EST? — Cóż takiego może przytrafić się temu, kto z góry przemyślał to, co

może wypaść człowiekowi? (Cícero Tusc. disp. IV, 26)

QUID PRO QUO? — Co zamiast czego?

QUIDQUID AGIS, PRUDENTER AGAS ET RÉSPICE FINEM! Cokolwiek czynisz, czyń

roztropnie! Patrz końca! (Ovídius)

QUIDQUID DELIRANT REGES, PLACTUNTUR ACHIVI — Za każde szaleństwo królów cięgi

biorąl Achajowie — Kowal zawinił, Cygana powiesiłĄ (Horátius Epistułae I, 2, 14)

QUIDQUID FIT CUM YIRTUTE, FIT CUM GLÓRIA — Cokolwiek dzieje się z poświęceniem

dla dobrał państwa, przynosi sławę (Publilius Syrus)

QUIDQUID HONESTUM EST, IDEM EST ÚTILE — Co szlachetne, to pożyteczne

QUIDQUID ID EST, TÍMEO DANAOS ET DONA FERENTES — Cokolwiek to jest, boję się

Danajów (Greków), nawet gdy przynoszą dary (Vergílius Aeneis II, 49)

QUIDQUID NON DISCÚTITUR, IUSTITIA NON PUTATUR — Cokolwiek nie jest rozważone,

nie może uchodzić za sprawiedliwe

QUIDQUID TENTABAM DÍCERE, VERSUS ERAT — Cokolwiek próbowałem powiedzieć,

wychodził wiersz (Ovídius Tristia IV, 10, 26)

QUID REI EST? — O co chodzi?

QUID RIDES? — Czego się śmiejesz?

QUID SIT FUTURUM CRAS, FUGĘ QUÁERERE! — Co będzie jutro, nie pytaj! (Horátius

Cármina I, 9, 13)

QUID SIT PACE DULCIS? — Cóż może być słodszego nad pokój?

QUID TIBI PECÚNIA OPUS EST, SI UTI NON POTES? — Po co ci pieniądze, jeśli nie możesz

ich użyć?

QUID VANAE SINE MÓRIBUS PROSUNT LEGES? — Cóż pomogą puste ustawy bez

obyczajów?

QUID VESPER FERAT (VEHAT), INCERTUM RST — Nie wiadomo, co wieczór przyniesie

QUI NUCE NUCLEUM ESSE VULT, FRANGIT NUCEM — Kto chce zjeść z orzecha jądro,

tłucze orzech

QUIESCERE IUVENTUS NESCIT — Młodzież nie umie trwać w spokoju

QUIETA NON MOVERE — Nie poruszaj tego. co leży w spokoju — Nie budź licha

(Sallustius Catilina XXI, 1)

QVI EX ERRORE IMPERITAE MULTITÚDINIS PENDET, HIC IN MAGNIS VIRIS NON EST

HABENDUS — Kto opiera się na błędnych sądach tłumu, tego nie można uważać za wielkiego

człowieka (Cícero De officiis I, 65)

QUI FACIT FÓVEAM, ÍNCIDIT IN EAM — Kto pod kitu dołki kopie, sam w nie wpada

QUI GENUS HUMANUM SUPERAVIT — Ten, który przerósł rodzaj ludzki (Lucretius)

QUI GLÁDIO FÉRIT, GLÁDIO PERIT — Kto mieczem wojuje, od miecza ginie

QUI HABET AURES AUDIENDI, AUDIAT! — Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha!

QUI HIC MÍNXERIT AUT CACÁVERIT, HÁBEAT DEOS SÚPEROS ET ÍNFEROS IRATOS! — kto

tu liaszczv ulbo nasra, na tego niechaj spadnie gniew nieba i piekieł! (napis na pomnikach

grobowych)

QUI IN LÍBERA CIVITATE ITA SE ÍNSTRUUNT, UT METUANTUR, IIS NIHIL POTEST ESSE

DEMENTIUS — Ci, którzy w wolnym państwie tak się zachowują, aby się ich bano, nie mogą

uczynić nic głupszego (Cícero De ojficiis II, 2)

QUI IURE SUO ÚTITUR, NÉMINEM LAEDIT — Kto nie przekracza przysługującego mu

prawa, nie narusza praw drugiego

QUI MEDICE VIVIT, MÍSERE VIVIT — Kto żyje według wskazań lekarzy, marnie żyje

QIU MÉTUENS VIVIT, LISER MIHI NON ERIT UNQUAM — Kto żyje w strachu, nie będzie dla

mnie nigdy wolny (Horátius)

QUI MORTEM IN MALIS PONIT, NON POTEST EAM NON TIMERE — Kto uważa śmierć za

zło, nie może się jej nie bać

QTU NESCIT DISSIMULARE, NESCIT REGNARE — Kto nie umie udawać, nie umie rządzić

(Maksyma Ludwika XI)

QUI NESCIT ORARE, DISCEDAT IN MARE — Kto umie się modlić, niech wypuści się na ino

(to się nauczy)

QUI NIMIS PRÓPERE, MINUS PRÓSPERE — Kto zbyt pospiesza, działa niezbyt rozważnie —

Co nagle, to po diable

QUI NIL POSSEDIT. NIHIL SE PÉRDERE CRUWE — Kto nic nie posiadał, wierzy, że nic nie

trac|

QUI NÍMIUM PROBAT, NIHIL PROBAT — Kto chce udowodnić zbyt wiele, nie udowodni

niczego

QUI NIMIUM PRÓPERAT, SERIUS ABSOLVIT — Kto zbyt śpieszy, później kończy

QUI NON DEFENDIT NEC ÓBSTITIT INIÚRIAE, SI POTEST, TAM EST IN VIITIO, QUAM SI

PARENTES; ALT AMICOS AUT PATRIAM DESERAT — Kto nie broni przed krzywdą ani się jej

przeciwstawia,; jeżeli może, jest tak samo winien, jak gdyby porzucił rodziców albo

przyjaciół, albo ojczyznę (Cícero De officis I. 2, 3)

QUI NON HABET EQUUM, VADAT PEDIBUS — Kto nie ma konia, niech idzie pieszo

QUI NON LABORAT, NON MANDUCAT — Kto nie pracuje, ten nie je

QUI NON PRÓFICIT, DÉFICIT — Kto nie idzie naprzód, cofa się

QUINTA ESSÉNTIA — Piąty żywioł (Arystotelesa)

QUI NUNQUAM MAŁE, NUNQUAM BENE — Kto nigdy nie postąpił źle, ten nigdy nie

postąpił dobrze

QUI ÓMNIBUS DIFFIDIT, IS NUNQAM AMICOS SIBI COMPARAVIT — Kto nikomu nie ufa. ten

nigdy nie zdobył sobie przyjaciół

QUI PARTI CÍVIUM CÓNSULUNT, PARTEM NÉGLEGUNT, REM PERNICIOSÍSSIMAM IN

CIVITATEM INDUCUNT, SEDITIONEM ATQVE DISCÓRDIAM — Ci, którzy części obywateli

sprzyjają, część lekceważą, wprowadzają do państwa rzecz najzgubniejszą, bunt i niezgodę

(Cícero De officiis I, 85)

QUI PAVET EX CULMIS, STÍPULIS NON INCUBAT ULLIS — Kto boi się słomy, nie chodzi po

rżysku — Kto boi się wilka, nie chodzi do lasu

QUI PECCAT, ÉBRIUS, LUAT SÓBRIUS! — Kto grzeszy po pijanemu, niechaj pokutuje,

kiedy wytrzeźwieje!

QUI PECCAT, VÍTIO PÉRDITUR IPSE SUO — Kto grzeszy, sam się gubi swym występkiem

(K. Janicki Vitae archiepisc. Gnesn. XVIII)

QUI PLURA LÓQUITUR, IS DIEPTUS ESSE DÍCITUR — Kto dużo mówi, uchodzi za głupca

QUI PRO QUO? — Kto za kogo? — Zabawna pomyłka, pomieszanie osób, nieporozumienie

QUI SAPIT, IN TÁCITO GÁUDEAT ILLE SINU! — Mądry niechaj chowa uciechę swoją w

fałdach togi! (Tibullus IV, 13)

QUI SCRIBIT, BIS LEGIT — Kto pisze, jakby podwójnie czytał

QUIS CUSTÓDIET IPSOS CUSTODES? — A kto pilnować będzie samych strażników?

QUIS IGNORAT UTÍLIUS AC MELIUS EST FRUI PACE QUAM BELLO VEEXARI? — Któż nie

wie, że pożyteczniej i lepiej jest kosztować pokoju niż być nękanym wojną?

QUIS ENIM INVITUM SERVARE LABORET? — Któż bowiem trudziłby się ratowaniem kogoś

wbrew jego woli?

QUI SEMEL SCURRA, NUNQUAM PATER FAMÍLIAS — Kto raz był nicponiem, nigdy nie

będzie przyzwoitym ojcem rodziny

QUIS HOC CREDAT? — Kto mógłby w to uwierzyć?

QUI SE MÉTUI VOLENT, MÉTUANT IPSI NECESSE EST — Kto chce, aby się go bano, z

konieczności sam bać się musi

QUID PRAECLARUM, NON IDEM ARDUUM? — Czy to, co sławne, nie jest zarazem trudne?

(Cicero Tusc. clisp. III, 34)

QUI SINE PECCATO EST? — Kto jest bez grzechu (Ewangelia wg Jana VIII, 3, 12)

QUIS LEGET HAEC? — A któż to będzie czytał? (Persius)

QUIS FÁMULUS AMÁNTIOR DÓMINI QUAM CANIS! QUIS FIDÉLIOR COMES? QUIS CUSTOS

INCORRÚPTIOR? QUIS INVENIRI POTEST VIGILÁNTIOR? — Ja sługa bardziej kocha pana niż

pies? Kto je wierniejszym towarzyszem? Kto bardziej nieprzekupnym stróżem? Któż może

być Czujniejszy? (Columella De canibus VIII, 12)

QUIS MUTARE CAKEM VEL AQUA PÉCTINE POSSET? — Kto może zmienić psa za pomocą

wody lub grzebienia?

QUIS NOSSET HOMERUM, ÍLIAS AETERNUM SI LATUISSET OPUS? — Któż znałby Homera,

gdyby to wieczne dzieło, Iliada, było w ukryciu? (Ovídius Ars am. III, 413)

QUIS, NISI MENTIS INOPS, TÉNERAE DECLAMA AMICAE — Chyba tylko pozbawiony

rozumu deklamuje wiersze swej młodej przyjaciółce (Ovídius Ars am. I, 463)

QUIS POTEST MORTEM MÉTUENS ESSE NON MISER? — Kto bojąc się śmierci może być

szczęśliwy!

QUIS POTEST MORTEM AUT DOLOREM MÉTUENS, QUORUM ÁLTERUM SAEPE ADEST,

ÁLTERUM SEMPE IMPENDET, ESSE NON MISER? — Kto może ni czuć się nieszczęśliwym z

obawy przed bólem albo śmiercią, z których jeden często nas dotyka, a druga zawsze grozi?

(Cícero Tusci disp. V, 6)

QUISQUE PRAESÚMITUR BONUS, DONEC PROBETUR CONTRÁRIUM — Każdy dopóty

uchodził za prawego, dopóki nie udowodni mu siej czegoś przeciwnego

QUIS, QUID, QUIBUS AUXÍLIIS, CUR, QUOMODO, QUANDO? — Kto. co, gdzie, przy jakiej

pomocy, dlaczego, w jaki sposób, kiedy?(Quintilianus Rhetorica)

QUISQUIS AMAT RANAM, RANAM PUTAT ESSE DIANAM — Kto kocha żabę, myśli, że to

Diana

QUISQUIS ERIT VITAE, SCRIBAM, COLOR — Jakakolwiek będzie barwa (sposób) życia,

będę pisać (tworzyć) (Horátius)

QUIS SCIT, AN ADÁCIANT HODIERNAE CRÁSTIMA SUMMAE DI SÚPERI? — Kto wie, czy

dorzucą niebianie czas jutrzejszy do dni przeżytych? (Horátius Cármina IV, 7, 17)

QUI SIBI NOTUS ERIT, SOLUS SAPEENTER AMABIT ATQUE OPUS AD VIRES ÉXIGET SUAS —

Tylko ten, kto zna siebie, będzie rozsądny w miłosnych uniesieniach i dostosuje do sił swe

zapędy (Ovídius Ars am. II, 501–502)

QUI SPERNIT CONSÍLIUM, SPERNIT AUXÍLIUM — Kto gardzi radą, gardzi i pomocą (nie

może liczyć na pomoc)

QUISQUIS SAPIENTER AMABIT, VINCET — Ktokolwiek będzie kochał mądrze, zwycięży

QUIS SEPARABIT? — Kto rozdzieli?

QUI STULTUS EXIT, STULTUS REVÉRTITUR — Kto wychodzi jako głupiec, głupcem

powraca

QUI TACET, CONSENTIT — Kto milczy, ten zgadza się

QUI TACET, CONSENTIRE VIDETUR — Kto milczy, ten zdaje się zgadzać (Zasada prawna

Bonifacego VIII)

QUI TOTUM VULT, TOTUM PERDIT — Kto chce Wszystkiego, wszystko traci

QUIS TÚLERIT GRACCHOS DE SEDITIONE QUAERENTES? — Kto zniósłby Grakchów

uskarżających się na bunt? (Iuvenalis Satirae II, 24)

QUI UNUM VIDIT, NIHIL VIDIT; QUI MILLE VIDIT, VIDIT — Kto widział jedno (dzieło

sztuki antycznej), nic nie widział; kto widział tysiąc, widział jedno

QUI VÍNCITUR, VINCIT — Kto doznaje klęsk, zwyciężą

QUI VITAT MOLAM, VITAT FARINAM — Kto unika żaren, nie będzie miał mąki

QUI VULT FINEM, VULT MÉDIA — Kto chce końca, chce i środka — Jak się powiedziało A,

trzeba powiedzieć i B

Q. L. = QUANTÚMLIBET — Do woli

QUOAD HOC — Jak dalece tego dotyczy

QUOD ÁTTINET — Co dotyczy

QUOD AVERTAT DEUS! — Oby Bóg to odwrócił

Q.B.F.F.F.Q.S.P.R. = QUOD BONUM, FELIX, FÁUSTUM FORTUNATUMQUE SIT PÓPULO

ROMANO! — Oby to było dla szczęścia, dobra i pomyślności narodu rzymskiego!

QUOD CITO FIT, CITO PERIT — Co powstaje szybko,] szybko ginie — Co nagle, to po

diable

QUOD DATUR EX FÁCILI, LONGUM MAŁE NUTRRIT AMOREM — Co daje się łatwo, to źle

wpływa na] trwałość miłości (Ovídius Ars am. III, 579)

QUOD DEUS IGNOSCIT, MISERETUR, SUBLEVAT,| AUGET, UNA PRAECIPUE EST HAC

RATIONE DEUS — Bóg przede wszystkim dlatego jest Bogiem, \ że przebacza, lituje się,

wspiera, dodaje sił (K. Janicki Epigr. LXV)

QUOD DIFFERTUR, NON AUFERTUR — Co Się odwlecze, to nie uciecze

QUOD DI OMEN AVERTANT! — Oby bogowie odwrócili ten znak!

QUOD DISCIS, TIBI DISCIS — Czego się uczysz, dla siebie się uczysz

QUOD DIXI, DIXI — Co powiedziałem, to powiedziałem, obstaję przy swoim

QUOD DÚBITAS, NE FECERIS! — Nie rób, jeżeli masz wątpliwości! (Plinius M.)

Q.E.D. = QUOD ERAT DEMONSTRANDUM — Co trzeba było udowodnić

QUOD ERAT FACIENDUM — Co trzeba było uczynić

QUOD EST ABSURDUM — A to jest niedorzecznością

QUOD FACTUM EST, TEGE, QUOD FUTURUM, REGE! — Zapomnij o tym, co było (złego),

kieruj dobrze tym, co będzie!

QUOD FÍERI POTEST PER PÁUCA, NON FÍERI DEBET PER PLURA — Nie należy przeciągać

tego, co można było zrobić prędko

QUOD HÓDIE NON EST, CRAS ERIT — Czego nie ma dzisiaj, będzie jutro

QUOD HONESTUM NON EST, ID NE ÚTILE QUIDEM — Co nie jest moralnie dobre, nie jest

pożyteczne (Cícero De officiis III, 48–49)

QUOD IURATUM EST, ID SERVANDUM EST — Co zostało zaprzysiężone, tego należy

dochować

QUOD IUVET, EX AEQUO FÉMINA VIRQUE FERANT — Aby doznać prawdziwej

przyjemności, trzeba, aby kobieta i mężczyzna uczestniczyli w niej jednakowo (Ovídius

Ars am. II, 682)

QUOD LATET, IGNOTUM; IGNOTI NULLA CUPIDO — Co zakryte, jest nieznane, a

nieznanego się nie pragnie (Ovídius Ars am. III, 397)

QUOD LICET IOVI, NON LICET BOVI — Co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi

(Séneca)

QUOD MALE FERS, ASSUESCE: FERES BENE — Co źle znosisz, będziesz dobrze znosił:

przywyknij tylko (Ovídius Ars am. II, 647)

QUOD MEDICORUM EST, PROMITTUNT MÉDICI, TRACTAKT FABRÍLIA FABRI, SCRÍBIMUS

INDOCTI DOCTIQUE POËMATA PASSIM — Co należy do lekarzy, to załatwiają lekarze,

rzemieślnicy parają się rzemiosłem, ale poematy piszemy wszyscy — 1 uczeni, i nieuczeni

(Horátius)

QUO NON ARS PÉNETRAT? — Dokąd nie niknie sztuka? (Ovídius Ars am. III,

QUOD NON EST IN ACTIS, NON EST IN MUNDO — Czego nie ma w aktach, tego nie ma dla

świata (to nie ma znaczenia)

QUOD NON OPUS EST, ASSE CARUM EST — Co potrzebne, grosz warte

QUOD NON VIDET ÓCULUS, COR NON DOLET — Czego oko nie widzi, tego sercu nie żal

QUOD PÉRIIT, PÉRIIT — Co zginęło, to zginęło — Co się stało, nie odstanie się (nie wróci

(Plautus)

QUOD PLERIQUE PÁUPERES DÍCIMUR, NON INFAMIA NOSTRA, SED GLORIA — że

większość z nazywają biednymi, to nie hańba dla nas, chwała (Minucius Felix Octavius

36)

QUOD PRÍNCIPI PLACUIT, LEGTS HABET VIGOREM — Co podobało się władcy, ma moc

prawa

QUOD QUIS PER ÁLIUM FECIT, IPSE FECIT — Kto działał przez innego, jakby działał sam

QUOD RÉFUGIT, MULTI CUPIUNT, ODERE, QUOD INSTAT — Wielu pragnie tego, co

wymyka się a przeklinają to, co jest w zasięgu ręki (Ovídius Ars am. I, 715)

QUOD SATIS EST, PLUS QUAM SATIS EST — Co dużo, to za dużo — Co zanadto, to

niezdrów

QUOD SCRIPSI, SCRIPSI — Co napisałem, to napisałem (i nie zmienię) (Ewangelia wg Jana

XIX, 22)

QUOD SEMPER MOVETUR, AETERNUM EST; QUOD ÁUTEM MOTUM ADFERT ALÍCUI

QUODQUE IPSUM AGITATUR AŁIUNDE, QUANDO FINEM HÁBEAT MOTUS, VIVENDI FINEM

HÁBEAT, NECESSE EST — Co zawsze porusza się, jest wieczne, co zaś przekazuje ruch

innemu i co samo porusza się skądinąd, ponieważ ma kres ruchu, z konieczności ma i kres

życia (Cícero Tusc. disp. I, 23, 54)

QUOD SÉQUITUR, SPECTA! — Patrz, co z tego wyniknie!

QUOD SIT FUTURUM CRAS, FUGE QUÁERERE, ET FORS DIERUM CUMQUE DABIT, LUCRO

APPONE, NEC DULCES AMORES SPERNE, PUER, NEQUE TU CHOREAS, DONEC VÍRENTI

CANÍTIES ABEST MOROSA — Unikaj pytań, co będzie jutro, a każdy dzień, jaki da ci los, za

zysk uważaj i nie gardź, chłopcze, słodyczą miłosną, dopóki z dala jeszcze od ciebie,

młodego, drażliwa starość (Horátius Cármina 1, 9)

QUOD SPIRO ET PLÁCEO, TUUM EST — Że żyję i cieszę się uznaniem, zawdzięczam to

tobie (Horátius Cármina IV. 4)

QUOD SUÁVIUS AMICITIA? — Cóż słodszego nad przyjaźń?

QUOD TIBI DÉERIT, A TE IPSO MUTUARE — Pożycz od samego siebie, czego ci brak — Nie

pożyczaj, zły obyczaj

QUOD VERUM EST, ID MERUM EST — Co prawdziwe, jest jasne

QUOD VIDE (Q.V.) — Co zobacz (odsyłacz) — Miej to na uwadze

QUOD VIS FÁCERE, FAC CITO! — Rób szybko, co chcesz robić!

QUO EST DETESTABÍUOR ILLORUM IMMÁNITAS, QUI LACERARUNT OMNI SCÉLERE

PÁTRIAM ET IN EA FÚNDITUS DELENDA OCCUPATI ET SUNT ET FUERUNT — Tym godniejsza

potępienia jest potworność onych, którzy wszelakimi zbrodniami rozdzierają ojczyznę i są, i

byli zajęci jej doszczętnym zniszczeniem

QUO IURE? — Jakim prawem?

QUO MODO? — W jaki sposób?

QUÓMODO FÁBUŁA, SIC VITA: NON, QUAM DIU, SED QUAM BENE ACTA SIT, REFERT — Z

życiem, jak ze sztuką w teatrze: ważne, nie jak długo trwa, ale jak jest zagrana (Séneca

Epistulae 77, 20)

QUÓMODO SEDET SOŁA CÍVITAS PLENA PÓPULO! — Jak osamotnione jest miasto, chociaż

pe ludu! (Treny Jeremiasza, Vulgata I, 1)

QUÓMODO VALES? — Jak się miewasz?

QUO QUISQUE SAPIÉNTIOR EST, EO SOLET MODÉSTIOR — Im kto mądrzejszy, tym zwykle

skromniejszy

QUO, QUO, SCELESTI, RÚITIS AUT CUR DÉXTERIS APTANTUR ENSES CÓNDITI? — Dokąd

pędzicie, zbrodniarze, albo po co w prawicach waszych dobyte miecze? (Horátius Epodon

7)

QUORUM (PRAESÉNTIA SUFFICIT) — Ich liczba wy starcza — Dostateczna liczba

QUO NON VERSANTUR CATI, MURES DOMINANTURI — Gdzie nie ma kota, tam rządzą

myszy — Kocura nie ma, to myszy biegają

QUORUM PARS MAGNA FUI — W czym i ja sam| miałem wielki udział (Vergílius

Aeneis II, 6)\

QUO NON ASCENDET? — Dokąd on się nie wdrapie?

QUOT COELUM STELLAS, TOT HABET TUA ROMA PUELLAS — Ile ma niebo gwiazd, tyle

twój Rzym dziewcząt (Ovídius Ars am. I, 59)

QUOT CÁPITA (HÓMINES), TOT SENTENTIAE — Ile głów (ludzi), tyle zdań — Co głowa, to

rozum (Térentius Phormio II, 4, 14)

QUOS EGO! — Ja was (nauczę)! (Vergílius Aeneis I, 135)

QUO SEMEL EST IMBUTA RECENS, SERVABIT ODOREM TESTA DIU — Czym nasiąknie

świeża skorupka, zachowuje ten zapach długo — Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na

starość trąci (Horátius Epistulae I, 2, 69)

QUOS VULT IÚPPITER PÉRDERE, DEMENTAT PRIUS — Kogo Jowisz chce pokarać, temu

najpierw odbiera rozum (Eurypides)

QUOT CÁPITA, TOT SENSUS — Ile głów, tyle rozumów

QUOT CÁPITUM VIVUNT, TÓTIDEM STUDIORUM MÍLIA — Ile głów, tyle tysięcy upodobań

(Horátius)

QUOT SERVI, TOT HOSTES — Ilu niewolników, tylu wrogów

QUOUSOUE TANDEM, CATILINA, ABUTERE PATIENTIA NOSTRA? — Jak długo jeszcze,

Katylino, nadużywać będziesz naszej cierpliwości? (Cícero In Catilinam I, 1, 1)

QUO VADIS? — Dokąd idziesz? (H. Sienkiewicz)

Q.V. = QUANTUM VIS — Ile chcesz, do woli

R

RAPERE IN IUS — Pozwać do sądu

RAPIAMUS, AMICI, OCCASIONEM DE DIE! — Korzystajmy, przyjaciele, z dzisiejszej

przyjemności! (Horátius Epod. XIII)

RAPTUS PUELLAE — Porwanie dziewicy, uwiedzenie

RARA AVIS IN TERRIS — Rzadki ptak na ziemi — Rzadkie zjawisko — Biały kruk

(Iuvenalis Sátirae VI, 165)

RARI NANTES IN GURGITE VASTO — Nieliczni rozbitkowie na ogromnej otchłani

(Vergílius Aeneis I, 118)

RARO ANTECEDENTEM SCELESTUM DESÉRUIT PEDE POENA CLÁUDO — Kara, chociaż

chroma, rzadko nie dosięgnęła idącego przed nią zbrodniarza (Horátius Cannina III, 2)

RARUS EST ÁNIMUS, QUEM NON FREGERE SECUNDAE — Rzadki to duch, którego nie

zepsuło powodzenie (K. Janicki Tristia VII. 82)

RAS. = RASURA — Wyskrobane, wygładzone, do wygładzenia

RATIO IUSÍFICA — Powód usprawiedliwiający

RATIO LEGIS — Uzasadnienie ustawowe

RATIO SUASORIA — Powód przekonywający

RATIO SUFFÍCIENS — Racja wystarczająca

REBUS ANGUSTIS ANLMOSUS ATQUE FORTIS ÁPPARE — W nieszczęściu okaż się dzielnym

i odważnym (Horátius Cannina II, 11)

REBUS SIC STÁNTIBUS — W takim stanie rzeczy — Gdy sprawy tak stoją

REC. = RECÉNSUIT — Ocenił

RECENTER PARATUM — Świeżo przygotowane (lekarstwo)

RECTE — Słusznie

RECTO — Na wierzchu karty

RECTOR MAGNIFICENTÍSSIMUS — Najdostojniejszy rektor

REDDE CÁESARI, QUAE SUNT CÁESARIS ET QUAE SUNT DEI DEO — Oddaj cesarzowi, co

cesarskie, a Bogu, co boskie (Ewangelia w2 Mateusza XXII, 21)

REDDE, QUOD DEBES — Oddaj, coś winien

REDIRE AD NUCES — Wrócić do orzechów (do zabaw dziecięcych)

REDOLET LUCERNA — Lampa kopci i śmierdzi

REDUCTIO AD ABSURDUM — Sprowadzenie do niedorzeczności

RE ET CÓRPORE — Na majątku i osobie (karać)

R. (ET. I) = REX ET IMPERATOR — Król i władca

RE ET NOMINE — Z czynów i imienia

REGIS AD EXEMPLAR — Za przykładem królewskim (Claudianus De auarto consulatu

Honorii 299)

REI MILITARIS VIRTUS PRAESTAT CÉTERIS OMNIBUS — Cnota żołnierska jest ponad

wszystkie inne (Cícero Pro Murena 9)

RELATA RÉFERO — Zdaję sprawę z tego, co sam słyszałem (Herodot Dzieje 7, 157)

RELICTA NON BENE PÁRMULA — Porzucając niesławnie tarczę (Horátius Cannina II, 7,

10)

RELIGIO LOCI — Religijny nastrój miejsca, świętość miejsca

REM ACTAM AGIS — Robisz to, co już zostało zrobione — Nic to ci nie pomoże —

Musztarda po obiedzie

REM ACU TETIGISTI — Trafiłeś w dziesiątkę, w sedno sprawy

REMINISCI EST DULCE MALORUM — Miło wspominać niedolę już przeżytą (K. Janicki

Tristia V, 29)

REM TENE, VERBA SEQUENTUR — Trzymaj się sensu rzeczy, a słowa się znajdą (Cícero

Cato Maior)

REM VERBA SEQUENTUR — Za rzeczą pójdą słowa

REMUM DUCAT, QUI NIHIL DIDICIT — Niech zajmuje się wiosłowaniem, kto nic nie umie

REPETATUR — Należy powtórzyć

REPETÍTIO EST MATER STUDIORUM — Powtarzanie jest matką uczenia się

REPREHÉNSIO CALUMNIA VACARE DEBET — Potępienie powinno być wolne od obrazy

REQUIEM — Msza żałobna

REQUIEM AETERNAM — Wieczne odpoczywanie (H. Sienkiewicz Krzyżacy)

R.I.P. = REQUIESCAT IN PACE! — Niech spoczywa w spokoju!

REQUIESCAT IN PICE! — Niech spoczywa w smole (w piekle)!

REQUIETUS AGER BENE CRÉDITA REDDIT — Wypoczęta rola wdzięcznie zwraca to, co się

jej powierzyło (Ovídius Ars om. II, 351)

RERUM CONCÓRDIA DISCORS — Niezgodna zgodność zjawisk (Horátius)

RES AD TRIARIOS VENIT — Trzeba wprowadzić do boju trzeci (ostatni) zastęp —

Położenie jest bardzo poważne

RES ADVERSAS LEVIORES AMICÍTIA FACIT PÁRTIENS COMMUNICANSQUE — Przyjaźń

łagodzi niepowodzenia przez udział i wspólne przeżywanie

RES AMJCOS INVENIET — Majątek ściągnie przyjaciół (Plautus)

RES AMPLA DOMI — Dobre warunki domowe (Iuvenalis Sátirae XII, 4)

RES ANGUSTA DOMI — Ciężkie warunki domowe — Bieda w domu (Iuvenalis Sátirae

III, 165)

RES CLAMAT AD DÓMINUM — Rzecz zabrana zawsze chce wrócić do swego właściciela

RES COMMUNIS — Dobro wspólne

RES DERELICTA — Dobro opuszczone

RESERVATIS RESERVANDIS — Zastrzegając, co powinno być zastrzeżone

RES GESTAE — Czyny wojenne, bohaterskie — Przeszłość, historia

RES INTEGRA — Nienaruszona postać rzeczy

RES IPSA LÓQUITUR — Rzecz mówi sama za siebie

RES IUDICATA — Sprawa zdecydowana, osądzona

RES IUDICATA PRO VERITATE HABETUR — Co osądzone, jest uważane za prawdę

RES LITIGIOSA — Przedmiot sporu

RES NON PARTA LABORE, SED RELICTA — Rzecz nie zdobyta własną pracą, ale otrzymana

w spadku (Martialis Epigrammata X, 47, 1)

RES, NON VERBA — Czynów, nie słów

RES NULLIUS — Rzecz niczyja

RES NULLIUS CEDIT OCCUPANTI — Rzecz niczyja przypada temu, kto ją zajął

RESPECTIVE — Względnie, odnośnie kogoś, czegoś

RES PERIT DÓMINO — Szkoda wynikła z utraty rzeczy obciąża właściciela

RESPICE FINEM! — Patrz końca!

RES PUBLICA CÁRIOR MIHI EST VITA MEA — Rzeczpospolita jest mi droższa nad życie

(Cícero)

RESPUE, QUOD NON ES! — Odrzuć to, czym nie jesteś! — Przestań udawać! (Parsius

Sátirae 4, 51)

RES REDIT AD RESTIM — Sprawa dochodzi (dojrzała) do sznura (powieszenia)

RES SACRA MISER — Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą (Séneca Epigrammata 4)

RESERVATIO MENTALIS — Zastrzeżenie dokonane w myśli, nie wypowiedziane głośno

RES SEVERA VERUM GÁUDIUM — Rzecz poważna to prawdziwa radość (Séneca

Epistulae 23)

RESTITÚTIO AD (IN) ÍNTEGRUM — Przywrócenie do pierwotnego stanu (majątku, czci

przez sąd), w medycynie powrót do zdrowia

RES SUB FATIS VÓTAQUE NOSTRA IACENT — W ręku losu jest nasze życie i nasze

pragnienia (K. Janicki Tristia VII)

RESURGAM — Powstanę znowu

RESURRECTURIS — Tym, co mają zmartwychwstać

RETI VENTOS VENARI — Siecią chwytać wiatr — Szukaj wiatru w potu

RETRO, SATANA! — Precz, diable! (Ewangelia wg Mateusza IV, 10)

REVERENDÍSSIME.! — Najczcigodniejszy, nąjwielebni ej szy!

REX „BENE” — Król „Dobrze” (Władysław Jagiellończyk, król Czech i Węgier)

REX LEX — Król to prawo

REX NON MÓRITUR — Król nie umiera (w znaczeniu ciągłości władzy królewskiej)

REX REGNAT, SED NON GUBERNAT — Król panuje, lecz nie rządzi (Jan Zamoyski

Przemówienie sejmowe)

RIDENDO CASTIGAT MORES — Śmiechem naprawia obyczaje

RIDENTO DOCERE — Uczyć z uśmiechem

RIDENTEM DÍCERE VERUM — Z uśmiechem mówić prawdę (Horátius Sátirae I, 1, 24)

RIDENTI DÓMINO NEC COELO CREDE SERENO — Nie ufaj uśmiechowi pana ni pogodnemu

niebu

RIDÍCULUM ACRI FÓRTIUS ET MELIUS MAGNAS PLERUMQUE SECAT RES — Śmiech

zwykle ucina wszelkie sprawy mocniej i lepiej niż ostre powiedzenie (Horátius)

RIDÍCULUS MUS — Śmieszna myszka

RIGOR MORTIS — Stężenie ciała (wywołane śmiercią)

RISUM TENEATIS, AMICI? — Czy moglibyście powstrzymać się od śmiechu, przyjaciele?

(Horátius Ars p. 5)

RIVALEM PATIENTER HABE, VICTORIA TECUM STABIT — Współzawodnika traktuj

cierpliwie, a zwycięstwo będzie po twojej stronie (Ovídius Ars am. II, 539)

RIXARI DE ÁSINI UMBRA — Spierać się o cień osła (o błahostkę)

ROMA AETERNA — Wieczny Rzym

ROMA DELIBERANTE SAGUNTUM PERIT — W Rzymie się rozprawia, a Sagunt ginie

(Livius)

ROMA LOCUTA, CAUSA FINITA — Rzym orzekł, sprawa skończona (Św. Ausustyn Kazanie

131, 10)

ROMA, QUANTA FUIT, IPSA RUINA DOCET — Same ruiny wskazują, jaki był Rzym

(Norwid Menegó)

ROSÁRIUM — Ogród róż

ROTA ROMANA — Sąd najwyższy w sprawach kościelnych

RP. RÉCIPE — Weź (napis na recepcie)

RUAT COELUM! — Niechaj wali się niebo!

RUDIS INDIGESTAQUE MOLES — Bezkształtna surowa masa — Zamęt — Chaos

(Ovídius Metamorph. I, 7)

RUN MOLE SUA — Rozpada się pod własnym ciężarem

RUS IN URBE — Wieś w mieście (Martialis)

RURA MIHI ET RÍGUI PLACENT IN VALLIBUS AMNES — Podobają mi się wioski i w

dolinach wilgotne strumienie (Vergílius Georgica II,

RUSTICANUM DICTUM — Chłopskie, prostackie powiedzenie

S

SACER ESTO! — Niech będzie przeklęty! Niech będzie poświęcony!

SACRA CELÉRIUS ABSOLVENDA — Trzeba prędzej kończyć obrzędy

SACRIFÍCRUM INTELLECTUS — Rezygnacja z własnego przekonania, z samodzielnego

myślenia

S. ALBO SAEC. = SAECULUM — Wiek

SAECULUM OBSCURUM — Ciemny, ponury wiek (Wiek X w historii papiestwa)

SAEPE EST ETIAM SUB PALLÍOLO SÓRDIDO SAPIÉNTIA — Często pod brudnym płaszczem

kryje się mądrość (Caecilius Statius)

SAEPE STILUM VERTAS, ÍTERUM QUAE DIGNA LEGI SUNT, SCRIPTURUS, NEOUE TE, UT

MIRETUR TURBA, LAEORES, CONTENTUS PÁUCIS LECTÓRIBUS — Często odwracaj rylec

(zmazuj, coś napisał), jeżeli zamierzasz pisać rzeczy godne powtórnego czytania, i nie tradź

się dla poklasku tłumu, a zadowalaj się nielicznymi czytelnikami (Horátius Satirae I, 10,

72—4)

SAEPE TACENS VOCEM VÉRBAQUE VULTUS HABET — Często nieme oblicze ma głos i

wymowę (Ovídius Ars am. I, 572)

SÁEPIUS AD LÁUDEM ATQUE VIRTUTEM NATURA SINE DOCTRINA QUAM SINE NATURA

VÁLUIT DOCTRINA — Częściej dla chwały i zalet osobistych miała znaczenie natura bez nauki

niż nauka bez natury (Cícero Pro Archia poeta 7)

SAEVIT IN ABSENTES — Wścieka się na nieobecnych (Vergílius Aeneis IX, 63)

SAEVIT TOTO MARS ÍMPIUS ORBE — Bezbożny Mars szaleje na całym świecie

(Vergílius Georgica I, 511)

SAEVUM PECUS — Stado (trzoda) niewolnicze (Horátius Epigrammata I, 19, 19)

SAGACITAS NARIUM — Wyczuwanie węchem — Czułe powonienie (H.

Sienkiewicz)

SALUS AEGROTI SUPREMA LEX ESTO! — Niechaj zdrowie chorego będzie najwyższym

prawem!

SALUS PÓPULI SUPREMA LEX ESTO! — Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem!

(Prawa XII tablic, Cícero De legibus III, 3, 8)

SALUS PUBLICA SUPREMA LEX ESTO! — Dobro publiczne winno być najwyższym

prawem!

SALUS REI PÚBLICAE (PÓPULI) SUPREMA LEX (ESTO)! — Dobro państwa (ludu) niech

będzie najwyższym prawem!

SALUTA LIBENTER — Witaj chętnie, życzliwie — Nikt jeszcze nie stracił na uprzejmości

S.D. = SALUTEM DICIT — Pozdrawia

SALVA APPROBATIONE — Z zastrzeżeniem uznania, przyjęcia

SALVA CONDITIONE — Z zastrzeżeniem warunku

SALVA OONSCIENTIA — Ze spokojnym sumieniem

SALVA REMISSIONE — Z zastrzeżeniem zwrotu

SALVA RES EST, SALTAT SENEX — Tańczy starzec, gdy rzecz się udała (mówi się wtedy,

gdy jakaś niebezpieczna rzecz się udała)

SALVA VÉNIA — Za pozwoleniem — Za przeproszeniem

SALVAVI ANIMAM MEAM — Zbawiłem duszę moją

SALVE! — Witaj!

SALVE, MAGNA PARENS FRUGUM, SATÚRNIA TELLUS, MAGNA VIRUM! — Witaj, ziemio

Saturna, wielka rodzicielko owoców i ludzi! (Vergílius)

SALVE, REGINA! — Witaj, królowo!

SALVO CÁLCULO — Z możliwością omyłki w rachunku

S. E. E. O. = SALVO ERRORE ET OMISSIONE — Z możliwością błędu i przeoczenia

SALVO HONORE — Bez ujmy dla honoru

SALVO IURE — Z zastrzeżeniem praw

SALVO PLENO TITULO — Z zachowaniem pełnego tytułu

SALVUS CONDUCTUS — List bezpieczeństwa — List żelazny

SANCTA SANCTE — Świętości traktujcie jak świętości — Świętości nie szargać

SANCTA SIMPLÍICITAS! — Święta naiwności!

SANCTI HABEANTUR LEGATI — Posłów należy traktować jak uświęconych (nietykalnych)

SANCTUM OFFÍCIUM — Zgromadzenie kardynałów

SANCTUM SANCTORUM — Święte świętych (miejsce), najświętsze

S. = SANCTUS — Święty

SAPERE AUDE, ÍNCIPE! — Ośmiel się być mądrym, zacznij! (Horátius Epistulae I, 2,

40)

SAPERE ET FARI — Być mądrym i wymownym (starożytny ideał wychowawczy)

SÁPIAS, VINA LIQUES ET SPÁTIO BREVI SPEM LONGAM RESÉCES! — Bądź mądra, cedź

wino, a odległe nadzieje przetnij krótką chwilą! (Horátius Cármina I, 11)

SAPIENS LÉGIBUS PARET, QUIA ID SALUTARE MÁXIME PUTAT — Mędrzec jest posłuszny

prawom, gdyż uważa to za najzbawienniejsze

SÁPIENS MORTEM NON TIMET — Mądry nie boi się śmierci

SÁPIENS NIHIL AFFIRMAT, QUOD NON PROBAT — Mądry niczego nie twierdzi, czego nie

mógłby udowodnić

SÁPIENS NIHIL FACIT INVITUS — Mędrzec nie robi niczego wbrew woli

SÁPIENS SEMPER BEATUS — Mędrzec zawsze szczęśliwy

SÁPIENS SIBIQUE IMPERIOSUS, QUEM NEQUE PAUPÁRIES, NEQUE MORS, NEQUE VÍNCULA

TERRENT — Mędrcem i panem sobie jest ten, kogo nie przeraża ani ubóstwo, ani śmierć, ani

niewola (Horátius)

SAPIENTEM PÁSCERE BARBAM — Pielęgnować (paść) mądrą brodę — Udawać mądrego

SAPIENTIA ARS YIYENDI PUTANDA EST — Mądrość należy uważać za sztukę życia

SAPIENTI SAT — Mądremu wystarczy — Mądrej głowie dość dwie słowie (Plautus

Persa IV, 7, 19)

SAPIENTIS EST MUTARE CONSÍLIUM — Człowiek rozumny nie waha się zmienić zdania

SAPIENTIS IUDICIS EST SEMPER COGITARE, QUID LEX COGAT — Do obowiązków mądrego

sędziego należy ciągle rozważać, do czego zmusza (co mówi) prawo

SARTAGO LOQUENDI — Gadanina (Persius Sátirae I, 80)

SAT CITO, SI SAT BENE — Dość szybko, jeżeli ma być dość dobrze

SÁTIETAS PARIT FERÓCIAM — Dostatek rodzi zuchwalstwo

SATIS — Dość — Wystarczy

SATIS ELOQUENTIAE, SAPIÉNTIAE PARUM — Dość wymowny, ale rozumu mało

(Sallustius Coniuratio Catilinae)

SATIS EST SATIUS — Lepsze jest wrogiem dobrego

SATIS VERBORUM — Dość słów

SÁTIUS EST BENE IGNORARE QUAM MAŁE DIDICISSE — Lepiej nie uczyć się wcale niż źle

SÁTIUS EST IGNORARE — Lepiej nie wiedzieć

SÁTIUS EST SERO QUAM NUNQUAM DÍSCERE — Lepiej się uczyć późno niż nigdy

SAT PRATA BIBERUNT — Już dość łąki piły — Już dość tego — żartobliwie (Vergílius

Eclogae)

SAT SAPIENTI — Dla mądrego wystarczy

SATUR VENTER NON STUDENT LIBENTER — Pełny brzuch nie uczy się chętnie

SC. = SCÍLICET — To jest, mianowicie, domyślne

SC. = SCULPSIT — Rytował, rzeźbił

SCAMNUM ASINORUM — Ośla ława

SCÁNDALUM MAGNÁTIUM — Skandal w sferach arystokratycznych

SCELERATUS AMOR HABENDI — Zbrodnicza żądza posiadania (Horátius)

SCELERUM MATER AVARÍTIA — Chciwość matka zbrodni (J. Kochanowski Elegie

III, 2)

SCIENTIA NIHIL EST QUAM VERITATIS IMAGO — Wiedza nie jest niczym innym jak tylko

obrazem prawdy

SCILICET UXOREM CUM DOTE FIDEMQUE ET AMICOS ET GENUS ET FORMAM REGINA

PECUNIA DONAT AC BENE NUMMATUM DÉCORAT SUADELA VENUSQUE — Oczywiście

królowa Mamona obdarza bogacza posażną żoną, zaufaniem przyjaciół, wysokim

urodzeniem, pięknością, a zdobi go bogini miłości i wymowy (Horátius)

SCIRE FÁCIAS — Abyś wiedział

SCIRE VOLUNT OMNES, STÚDIIS INCÚMBERE PÁUCI — Wiedzieć chcą wszyscy, przykładać

się do nauki nieliczni

SCLAVUS SALTANS — Tańczący niewolnik (symbol nieszczęśnika nie czującego swej

nędzy)

SCRÍBERE RECTE SÁPERE EST ET PRINCÍPIUM ET FONS — Rozum to początek i źródło

poprawnego pisania

SCRÍBERE SCRIBENDO, DICENDO DÍCERE DISCES — Nauczysz się pisać pisaniem, mówić

mówieniem

SCRÍBITUR AD NARRANDUM, NON AD PROBANDUM — Pisze się dla opowiadania, a nie

dowodzenia (różnica między historią a wymową) (Quintilianus Institutio oratoria X, 1,

31)

SCRÍNIUM — Skrzynia (do chowania papirusów)

SCRIPTORUM CHORUS 0MN1S AMAT NEMUS ET FUGIT URBES — Cała gromada pisarzy

kocha gaje, a miast unika (Horátius Epistulae II, 2, 77)

SECTIO AUREA = SECTIO DIVINA — Złoty podział (odcinka)

SECTIO CAESAREA — Cesarskie cięcie

SECUNDO Po drugie, po wtóre

SECUNDUM NATURAM VÍVERE — Żyć zgodnie z naturą (Cícero)

SECUNDUM ÓRDINEM — Z zachowaniem porządku

SECUNDUM QUID — Do pewnego stopnia

SECURA QUIES ET NÉSCIA FÁLLERE VITA — Beztroski spokój i życie niezdolne do

oszustwa (Vergílius Georgica II, 467)

SEDES APOSTÓLICA — Tron apostolski, papieski

SEDET AETERNUMQUE SEDEBIT — Siedzi i siedzieć wiecznie będzie (Vergílius Aeneis

VI, 617)

SE DEFENDENDO — W samoobronie

SEDERUNT — Siedzieli (na sesji)

SED FUGIT INTÉREA, FUGIT IRREPARÁBILE TEMPUS — A tymczasem uchodzi, uchodzi

niepowrotnie czas (Vergílius Georgica III, 284)

SED IAM NOX HÚMIDA COELO PRAECÍPITAT SUADENTQUE SÍDERA CADENTIA SOMNOS,

SED SI TANTUS AMOR CASUS COGNÓSCERE NOSTROS, INCÍPIAM — Choć już wilgotna noc

spływa z nieba i spadające gwiazdy skłaniają do snu, ale, jeżeli tak pragniesz poznać nasze

przygody, zacznę opowieść (Vergílius, przytoczone u Sienkiewicza w Ogniem i

mieczem)

SED IMPROVISIA LETI VIS RÁPUIT RAPIETQUE GENTES — Ale nieoczekiwana siła śmierci

porywała i porywać będzie narody (Horátius)

SED OMNES UNA MANET NOX ET CALCANDA SEMEL VIA LETI — Lecz wszystkich nas

razem czeka ta sama noc i raz trzeba udeptać drogę śmierci (Horátius Cármina I, 28)

SEMEL EMISSUM VOLAT IRREVOCÁBILE VERBUM — Raz rzucone słowo ulata i nie może

być cofnięte (Horátius)

SEMEL HERES, SEMPER HERES — Kto raz stał się dziedzicem, nie może przestać nim być

SEMEL MALUS, SEMPER MALUS — Kto raz postąpi źle, jest zawsze uważany za złego

SEMPEL SCRRPTUM, DECIES LECTUM! — Raz napisz, dziesięć razy przeczytaj!

SEMPER AD EVENTUM FESTINAT — Dąży zawsze do rozwiązania (Horátius Ars p. 148)

SEMPER ÁLIQUID HAERET — Zawsze coś przylgnie (z obmowy, oszczerstwa)

(Plutarch)

SEMPER AVARUS EGET — Chciwemu zawsze mało

SEMPER EADEM — Zawsze to samo

SEMPER HERÓICA, SEMPER INVICTA — Zawsze bohaterska, zawsze niezwyciężona

SEMPER HOMO BONUS TIRO EST — Dobry człowiek jest zawsze początkującym

(nowicjuszem, naiwnym) — Człowiek poczciwy przez całe życie uczy się (Martialis

Epigrammata 12, 51)

SEMPER HONOS NOMENQUE TUUM I.AUDESQUE MANEBUNT — Honor twój, imię i chwała

pozostaną na zawsze (Vergílius)

SEMPER IDEM — Zawsze ten sam — Zawsze to samo

SEMPER PARATUS — Zawsze gotowy

SENATORES BONI VIRI SENATUS AUTEM MAŁA BÉSTIA — Senatorowie to porządni ludzie,

ale senat to zła bestia

S. C. = SENATUS CONSULTUM — Postanowienie senatu

SENATUS CONSULTUM ÚLTIMUM — Uchwała senatu ostateczna dająca konsulom władzę

nadzwyczajną

SENATUS POPULUSQUE ROMANUS — Senat i naród rzymski

SENECTUS OCCASUS VITAE EST — Starość to zachód życia

SENECTUTEM UT ADIPISCENTUR, OMNES OPTANT, EANDEM ACCUSANT ADEPTAM —

Wszyscy pragną dożyć starości, a gdy dożyją, przeklinają ją

SENECTUTIS NULLUS EST CERTUS TÉRMINUS — Nie ma żadnego określonego kresu

starości (Cícero De senectute)

SÉNIBUS LABORES CÓRPORIS MINUENDI, EXERCITATIONES ÁNIMI ÉTIAM AUGENDAE

VIDENTUR — Starcy powinni ograniczać trudy cielesne, natomiast wydaje się, że powinni

wzmagać ćwiczenia ducha (Cícero De officiis I, 123)

SENSUS COMMUNIS — Rozum powszechny — Zdrowy rozsądek

SENSU LARGO — W szerokim rozumieniu

SENSU STRICTO — W ścisłym znaczeniu

SEPTEM — CONVÍVVIUM, NOVEM — CONVÍCIUM — Siedmiu — uczta, dziewięciu —

kłótnia

SEQ. (Q) = SEQUENTES

SEQUENTES (VERSUS) — Następują wiersze

SEQUENTIA (VERBA) — Następują (słowa)

SERA PARSIMÓNIA IN FUNDO EST — Późno być oszczędnym, gdy wszystko stracone

(Séneca Epistulae ad Luciliwn I)

SÉRERE NE DÚBITES! — Nie zapominaj o siewie! (jeżeli chcesz zbierać)

SÉRIUS AUT CÍTIUS SEDEM PROPERAMUS AD UNAM — Prędzej czy później pospieszamy do

jednej siedziby (grobu) (Horátius)

SERO, POST DAMNUM SÁPIENS SOLET ESSE POLONUS — Mądry Polak po szkodzie

SERO SÁPIUNT PHRYGES — Późno przychodzą Frygowie po rozum do głowy — Mądry

Polak po szkodzie

SERO VENIENTES MAŁE SEDENTES — Spóźnialscy zajmują kiepskie miejsca — Kto późno

przychodzi, sam sobie szkodzi

SERO VENIENTIBUS OSSA — Dla późno przybywających. — kości (resztki z uczty)

SERVITUS DIFFICÍLLIMUM INTELLECTU EST — Niewolę najtrudniej zrozumieć

SERVITUS EST POSTREMUM MALORUM ÓMNIUM — Niewola to najgorsze z nieszczęść

SERVA ME, SERVABO TE — Ocal mnie, ocalę ciebie

SERVUS SERVORUM DEI — Sługa sług bożych (tytuł papieża)

SESQUIPEDÁLIA VERBA — Słowa długie na półtorej stopy, skomplikowane, nadęte

(Horátius Ars p. 97)

SI ÁUGUR AUGUREM… — Gdy augur (kapłan wróżbita) spotyka augura (porozumieją się)

SI BELLUM OMÍTTIMUS, NUNQUAM PACE FRUEMUR — Jeżeli zapominamy o wojnie, nigdy

nie zaznamy rozkoszy pokoju

SI CURATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON CURATUR, MEDICUS ACCUSATUR — Jeśli się

uzdrawia, chwali się naturę, jeżeli nie przychodzi do zdrowia, oskarża się lekarza

SI DIIS PLACET — Jeśli bogom się podoba

SI DUO DICUNT IDEM, NON EST IDEM — Jeśli dwaj mówią to samo, to nie jest to samo

(Teréntius)

SI DUO FÁCIUNT IDEM, NON EST IDEM — Jeśli dwaj robią to samo, to nie jest to samo

(Teréntius)

SI FÁBUŁA VERA — Jeśli to prawda, co mówią

SI FECISTI, NEGA — Jeśli zrobiłeś to, zapieraj się (Zasada ludzi pozbawionych honoru i

nieuczciwych)

SI IUVATUR, NATURA LAUDATUR, SI NON IUVATUR, MÉDICUS ACCUSATUR — Jeśli

pomaga, chwali się naturę, jeśli nie pomaga, oskarża się lekarza

SI LATET ARS, PRODEST — Sztuka przynosi korzyść, jeśli jest ukryta (Ovídius Ars am.

II, 313)

SI LEONINA PELLIS NON SATIS EST, VULPINA ADDENDA — Jeśli skóra lwa nie wystarcza,

wdziej jeszcze lisią — Jeśli nie możesz czegoś osiągnąć siłą, użyj podstępu

SILVA RERUM — Las rzeczy (Księga zawierająca rozmaite wiadomości)

SI MAŁA CONDÍDERIT IN QUEM QUIS CÁRMINA, IUS EST RUDICIUMQUE — Jeśli ktoś kogoś

dotknie złośliwym wierszem, wiedz, że jest prawo i sąd (Horátius)

SI MONUMENTOM REQUIRIS, CIRCÚMSPICE — Jeśli szukasz (Jego pomnika), rozejrzyj się

dokoła

SI NON MI NOCES, FORTUNA — Jeśli mnie nie skrzywdzisz, fortuno (J. Słowacki

Beniowski)

SI NON CURABIS, NON REGNABIS — Jeśli nie zatroszczysz się, nie będziesz panował

(Uchwała sejmu konwokacyjnego w styczniu 1573 r. — słowa Jana Zborowskiego do

Henryka Walezego w sprawie uchwał konfederacji warszawskiej r. 1573)

SI OMITTI VITA BEATA POTEST, BEATA ESSE NON POTEST — Jeżeli można pomijać

milczeniem życie szczęślwie, to nie może ono być szczęśliwe

SI ÓMNIA FACIENDA SUNT, QUAE AMICI VELINT, NON AMICÍTIAE TALES, SED

CONIURATIONES PUTANDAE SUNT — Gdyby trzeba było robić wszystko, czego życzą sobie

przyjaciele, trzeba by uważać taką przyjaźń za spisek (Cícero De officiis III, 44)

SI PARVA LICET COMPÓNERE MAGNIS — Jeśli wolno porównywać rzeczy małe z wielkimi

(Vergílius Georgica IV, 176)

SI PÁTRIAM PRÓDERE CONETUR PATER, SILEAT FÍLIUS? — Gdyby ojciec próbował

zdradzić ojc znę, to syn miałby milczeć?

SI PLACET — Jeśli się podoba, proszę

SI POÉNITET, HAUD NOCET ERROR — Jeśli jest skrucha, błąd nie szkodzi

SI SAPIS, SIS APIS! — Jeśliś mądry, bądź pszczołą! — Zbieraj jak pszczoła słodycz z

kwiatów (Séneca)

SI SENEX ÓCULOS HABERET UT IÚVENIS, VIDERET UT IUVENIS — Gdyby starzec miał oczy

młodzieńca, widziałby jak młodzieniec (A. Frycz Modrzewski)

SI… SINE AMORE IOCISQUE NIL EST LUCUNDUM, VIVAS IN AMORE IOCISQUE — Jeśli nie

uznajesz żadnej przyjemności prócz miłosnych igraszek, to żyj wśród miłosnych igraszek

SI SOLOS MÍSEROS EOS DÍCERES, QUTBUS MORIENDUM ESSET, NEMINEM EORUM, QUI

VÍVERENT, EXCIPERES — Gdybyś tych jedynie uważał za nieszczęśliwych, którzy muszą

umrzeć, nie wyłączyłbyś nikogo z żywych

SISTE, VIATOR, ITER! — Wędrowcze, zatrzymaj się!

SI TACUISSES, PHILÓSOPHUS MANSISSES — Gdybyś milczał, uchodziłbyś dalej .za filozofa

(Nie dowiedziano by się o twojej głupocie)

SI VENTRI BENE, SI LÁTERI PEDIBUSQUE TUIS, NIL PÓTERUNT DIVÍTIAE REGALES ÁDDERE

— Jeśli brzuch, boki i nogi są w porządku, to niczego więcej dać ci nie mogą bogactwa

królów (Horátius)

SI VIS AMARI, AMA! — Jeśli chcesz być kochana, kochaj sam! (Séneca)

SI VIS ME FLERE, DOLENDUM EST PRIMUM IPSI TIBI — Jeśli chcesz, bym płakał, to przede

wszystkim trzeba, byś cierpiał (Horátius Arsp. 103–10)

SI VIS PACEM, PARA BELLUM — Jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny (Vegetius

Institutio rei militaris III Prologos)

SI VIS PACEM, PARA IUSTÍTIAM — Jeśli chcesz pokoju, stosuj sprawiedliwość (Napis na

pałacu pokoju w Hadze)

SI VIS VITAM, PARA MORTEM! — W aspekcie śmierci życie nabiera pełni! (Freud)

SI VITAE MÉRITIS RESPONDET GLÓRIA FAMAE, NUL LA TUOS ACTUS PÓTERIT ABOLERE

VETUSTAS — Jeśli zasługom życia równa odpowiada chwała, nigdy czas nie zdoła zatrzeć

czynów twoich

SIBI QUAEQUE VIDETUR AMANDA; PESSIMA SIT, NULLI NON SUA FORMA PLACET — Każda

wydaje się sobie godną miłości; choćby najbrzydsza, to jednak komuś uroda jej się podoba

(Ovídius Ars am. I, 611–12)

SIBI QUAQUE DAT MORES, MTNISTERIA CASUS ADSIGNAT — Obyczaje każdy sobie

określa, służby wyznacza przypadek

SIC — Tak — Dosłownie

SIC AMA, TAMQUAM OSURUS — Tak kochaj, jakbyś zamierzał nienawidzić

SIC CUM INFERIORE VIVAS, QUEMÁDMODUM TECUM SUPERIOREM VELIS VÍVERE — Żyj

tak z niższymi, jak chciałbyś, aby żyli z tobą wyżsi

SIC ASTRA VOLUNT — Tak chcą gwiazdy (St. Wyspiański Zygmunt August)

SIC FATA TULERE — Tak zrządziły losy

SIC FATA VOLUNT — Tak los chce

SIC ITUR AD ASTRA — Tak się kroczy ku gwiazdom, dąży do zaszczytów (Vergílius

Aeneis IX, 641)

SIC SEMPER TYRANNIS — Tak zawsze z tyranami

SIC ME SERVAVIT APOLLO — Tak mnie ocalił Apollo (Horátius Satirae I, 9, 78)

SIC SINE LABORE VENTER IMPLETUR MEUS — Tak bez trudu napełnia się mój żołądek

(Phaedrus)

SIC NE PERDÍDERIT, NON CESSAT PÉRDERE LUSOR — Tak gracz, aby nie przegrać, nie

przestaje przegrywać (Ovídius Ars am. I, 449)

SICUT COELUM DEIS, ITA TERRAE GÉNERI MORTÁLIUM DATAE QUAEQUE VÁCUAE, EAE

PÚBLICAE SUNT — Jak niebo bogom, tak ziemie dane są ro—: dzajowi ludzkiemu, a te, które

są puste, stanowią własność publiczną (Tácitus Annales XIII, 56)

SICUT DIES IUYENTUTJS, SIC ET SENECTUS TUA — Jakim kto był za młodu, takim jest na

starość

SICUT IN COELO ET IN TERRIS — Jako na niebie, tak i na ziemi

SIC TÉNEROS ÁNIMOS ALIENA OPPRÓBRIA SAEPE ABSTERRENT VÍTIIS — Cudze potępienie

często odstrasza wrażliwe umysły od grzechu (Horátius)

SIC TRANSIT GLÓRIA MUNDI — Tak mija sława świata

SIC VOLO, SIC IÚBEO, STET PRO RATIONE VOLUNTAS — Tak chcę, tak rozkazuję, niechaj

wola moja będzie rozkazem (Iuvenalis Sdlirae VI, 223)

SIC VOS NON VOBIS FERTIS ARATRA, BOVES — Tak wy, woły, dźwigacie jarzmo, ale nie

dla siebie (orzecie dla innych) (Vergílius Georgica)

SIC VOS NON VOBIS MELLIFICATIS, APES — Tak wy, pszczoły, dajecie miód, ale nie sobie

(Vergílius Georgica)

SIC VOS NON VOBIS NIDIFICATIS, AVES — Tak wy, ptaki, wijecie gniazda, a!e nie dla

siebie (Vergílius Georgica)

SIC VOS NON VOBIS VÉLLERA FERTIS, OVES — Tak wy, owce, dajecie wełnę, ale nie sobie

SIC VOS, SED NON VOBIS — Pracujecie, ale nie dla siebie

SIDERA FÉRIAM VÉRTICE — Głową sięgnę gwiazd (Vergílius)

SIGILLUM — Pieczęć

SIGNUM MALI — Zły znak

SILENDO NEMO PECCAT — Milczeniem nikt nie grzeszy — Milczenie złotem

SILENT LEGES — Prawa milczą

SÍMIA PURPURATA — Małpa w purpurze

SÍMIA SÍMIA EST, ÉTIAM SI ÁUREA GEST AT INSÍGNIA — Małpa zostanie małpą, nawet jeśli

nosi królewskie insygnia

SÍMÍLIA SIMÍLUBUS COGNOSCUNTUR — Rzeczy podobne poznaje się po podobnych

SÍMÍLIA SIMÍLIBUS CURANTUR — Podobne leczy się podobnym (Zasada homeopatii)

SÍMILIS SÍIMILI GÁUDET — Podobni cieszą się sobą — Swój swego znajdzie

SIMPLEX SERVUS DEI — Prosty sługa boży — Naiwny prostaczek

SIMPLICÍSSIMUS — Prostaczek

SÍMULAC DURÁVERIT AETAS MEMBRA ANIMUMQUE TUUM, NABIS SINE CÓRTICE — Gdy

wiek wzmocni twoje ciało i ducha, będziesz pływał bez korka (Horátius)

SÍMULACRA MILLE HÓMINUM, SED RARUS UBIQUE VERUS — Istot podobnych do ludzi na

świecie moc, ale prawdziwy człowiek wszędzie rzadki

SIMULAC VIDERUNT, PROBAVERUNT — Skoro tylko zobaczyli, uznali za świętego (A.

Mickiewicz)

SINE AMICIS VITA TRISTIS ESSET — Życie bez przyjaciół byłoby smutne

S. A. = SINE ANNO — Bez oznaczenia roku

SINE ARBITRIS — Bez świadków

SINE CÉRERE ET BACCHO FRIGET VENUS — Bez Cerery i Bachusa marznie Wenus — Zła

miłość o głodzie i chłodzie

SINE DIE — Bez ustalenia dnia — Na święty nigdy

SINE DÚBIO — Bez wątpienia

SINE EFFECTU — Bez skutku, wpływu

SINE IRA ET STUDIO — Bez gniewu i stronniczości — Bezstronnie — Obiektywnie

(Tácitus Annales I, I)

SINE LABORE NON ERIT PANIS IN ORE — Kto nie pracuje, nie będzie miał chleba w ustach

— Bez pracy nie ma kołaczy

SINE LOCO — Bez oznaczenia miejsca

SINE ME DE ME — Beze mnie o mnie

SINE MORA — Bez zwłoki

S. M. P. = SINE MASCULA PROLE — Bez męskiego potomka

SINE PROLE — Bezpotomnie

S. P. S. = SINE PROLE SUPERSTITE — Bez pozostałego przy życiu potomka

SINE NÓMINE VULGUS — Bezimienny tłum

SINE QUA NON = CONDÍTIO SINE QUA NON

SINE SPE — Bez nadziei

SINE VARIETATE COLORUM LICEBAT VÍVERE BEATE, SINE NOTIONE RERUM NON LICEBAT

— Można było żyć bez rozmaitości barw, ale bez znajomości rzeczy — nie (Cícero Tusc.

disp. V, 114–115)

SINITE PÁRVULOS VENIRE AD ME — Pozwólcie maluczkim przyjść do mnie (Ewangelia

wg Mateusza XIX, 14)

SINT QUIDAM HOMINES NON RE, SED NOMINE — Niektórzy są ludźmi nie z istoty, lecz z

imienia (Cícero De officiis I, 105)

SINT, UT SUNT, AUT NON SINT! — Niechaj będą takie, jakie są (postanowienia), albo niech

ich w ogóle nie będzie

SIT FELIX CONVÍVIUM! — Niech żyje towarzystwo! — Dobrego apetytu!

SIT ITER LAETUM! — Szczęśliwej drogi!

SIT LICÉNTIA VERBO! — Niech wolno będzie użyć tego słowa!

SIT MIHI FAS AUDITA LOQUI! — Niech mi wolno będzie; powiedzieć to, co słyszałem!

(Vergílius Aeneis VI, 266)

SIT MIHI, QUOD NUNC EST! — Niechaj mi będzie tak, jak jest teraz! (Horátius)

SIT MODUS IN REBUS! — Niech będzie zachowany umiar!

SIT PROCUL OMNE NEFAS! — Precz z wszelkiego rodzaju środkiem zakazanym!

(Ovídius II, 7)

SIT PRO RATIONE VOLUNTAS! — Niechaj za rację wystarczy wola! (Iuvenalis Sátirae

VI, 223)

SIT SALUTI! — Na zdrowie!

SIT TIBI TERRA LEVIS! — Niechaj ci ziemia lekką będzie!

SIT VÉNIA VERBO! — Niech mi wolno będzie powiedzieć! — Za pozwoleniem

SLÁVICA NON LEGUNTUR — Pism słowiańskich nie czyta się (opinia nauki niemieckiej)

S. O. = SERVUS OBSERVANTÍSSIMUS — Najuniżeńszy sługa

S. O. = SINE ÓBLIGO — Bez zobowiązania

SÓCIETAS LEONINA — Lwia spółka (spółka lwa z osłem) (Aesopus)

SOLAE FÁCIUNT VIRTUTES BEATUM — Tylko cnoty czynią człowieka szczęśliwym

SOLEM E MUNDO TÓLLERE VIDENTUR, QUI AMICÍTIAM E VITA TOLLUNT — Wydaje się, że

ci, którzy chcą usunąć z życia przyjaźń, pozbawiają życie słońca (Cícero Laelius 47)

SOLEM QUIS DICERE FALSUM AUDEAT? — Któż śmiałby nazwać słońce fałszywym?

(Vergílius Georgica I, 463)

SOLLÍCITAE IUCUNDA OBLIVIA VITAE — Miłe zapomnienie o kłopotach życia

(Horátius)

SOL ÓMNIA REGIT — Słońce rządzi wszystkim (napis na wejściu do muzeum we

Fromborku)

SOL ÓMNIBUS LUCET — Słońce przyświeca wszystkim

SOLVE SENESCENTEM! — Wyprzęgaj starzejącego się konia! (Horátius Epistulae I, 1,

8)

SOLVENTUR RISU TÁBULAE — Projekty prawa zostaną ze śmiechem odrzucone

SÓLVITUR AMBULANDO — Rozstrzyga się, rozwiązuje spacerem, posuwaniem się naprzód

SOMNUS TAMEN ÁUFERI INTENTUM VÉNERI — Sen tłumi miłosne zapały (Horátius)

SORTES VERGILIANAE — Wróżby z otwartej księgi Wergiliusza

SPATIUM VACUUM — Miejsce w przestrzeni puste

SPECTATUM VÉNIUNT, VÉNIUNT SPECTENTUR UT IPSAE — Przychodzą (kobiety do teatru),

aby popatrzeć, a zarazem, aby i na nie patrzono (Ovídius)

SPEI PERMULTUM, SED REI NIHIL — Nadziei bardzo dużo, ale realnego nic

SPEMQUE METUMQUE INTER DÚBII — Ludzie chwiejący się między nadzieją i strachem

(Vergílius Aeneis I, 218)

SPERANDUM EST VIVIS, NON EST SPES ULLA SEPULTIS — Nadzieję mogą mieć żywi, dla

zmarłych nie ma nadziei

SPERAT INFESTIS, MÉTUIT SECUNDIS ALTERAM SORTEM BENE PRAEPARATUM PECTUS —

Pierś dobrze uzbrojona jest pełna nadziei w nieszczęściu, a obawia się odmiany w szczęściu

(Horátius)

SPERNE VOLUPTATES; NOCET EMPTA DOLORE VOLUPTAS — Gardź rozkoszami; zła jest

rozkosz okupiona cierpieniem (Horátius)

SPERO MELIORA — Spodziewam się lepszego, poprawy

SPES ALUNT ÉXULES — Wygnańcy żyją nadzieją

SPES CENATICA — Nadzieja otrzymania obiadu (Plautus Captivi I, 496)

SPES DÉCIPIT — Nadzieja zawodzi

SPES EST MISERIA DULCÍSSIMA — Nadzieja to najsłodsza nędza

SPES MATER STULTORUM — Nadzieja matka głupców

SPES QUIDEM FALLAX, SED TAMEN APTA DEA EST — Wprawdzie nadzieja to zwodnicza

bogini, ale jednak pożyteczna (Ovídius Ars am. I, 444)

SPES SIBI QUISQUE — Każdy wierzy w siebie

SPES VANA — Próżna nadzieja

SPÍRITUS FLAT, UBI VULT — Duch objawia się, gdzie chce — Talent, zdolności są

wrodzone, nie nabywa się ich (Ewangelia wg Jana III, 8)

SPÍRITUS MOVENS — Motor działania — Główna sprężyna

SPÍRITUS QUIDEM PROMPTUS EST, CARO AUTEM INFIRMA — Duch jest wprawdzie

ochoczy, ale ciało mdłe (Ewangelia wg Mateusza XXVI, 26–41)

SPÍRITUS, UBI VULT, SPIRAT = SPÍRITUS FLAT, UBI VULT

SPQR = SENATUS POPULUSQUE ROMANUS — Senat i lud rzymski

SPLENDIDE MENDAX! — Wspaniały kłamco! (Horátius)

SPÓLIA OPIMA — Obfite łupy (zdarte z nieprzyjaciela)

SPONTE SUA — Z własnej woli

SPRETA EXOLESCUNT; SI IRASCARE, ÁDGNITA VIDENTUR — To, czym się gardzi, ulatuje z

pamięci; ale jeśli się gniewasz, wydaje się znowu za uznane (Tácitus Annales IV, 14)

SPRETAE INIÚRIA FORMAE — Obelga wyrządzona odrzuconej piękności

SQ. = SEQUENS — Następny

SQQ. = SEQUENTES — Następni

STABAT MATER (DOLOROSA) — Stała Matka Bolesna (z pieśni religijnej)

STANS PEDE IN UNO — Stojąc na jednej nodze (Horátius Satirae I, 4, 10)

STANTE PEDE — Na jednej nodze — Natychmiast

STAT PRO RATIONE VOLUNTAS — Wola stoi za rozum

STATUS QUO — W stanie, w jakim coś się znajduje

STATUS IN STATU — Państwo w państwie

STARE DECISIS (ET NON MOVERE QUIETA) — Stać przy podjętych postanowieniach (i nie

poruszać tego, co ustalone)

STATIM — Zaraz, natychmiast (termin medyczny i biurowy)

STAT MAGNI HÓMINIS UMBRA — Stoi (już tylko) cień wielkiego imienia (Lucanus)

STATUS NASCENDI — Stan powstawania, rodzenia się

STATUS PRAESENS — Stan obecny

STATUS QUO ANTE — Stan dawniejszy

STATUS QUO ANTE BELLUM — Stan rzeczy, jaki był przed wojną

STET FORTUNA DOMUS! — Niechaj ten dom cieszy się trwałym szczęściem!

STET PRO RATIONE VOLUNTAS! — Niech za dowód wystarczy wola!

STILUS EST ÓPTTMUS MAGISTER DICENDI — Pisanie jest najlepszym nauczycielem

wymowy (Cícero)

S. T. P. = SANCTAE THEOLÓGIAE PROFESSOR — Profesor świętej teologii

STRICTE — Dokładnie

STUDIUM IMMANE LOQUENDI — Nienasycona chęć mówienia

STULTE, QUID INSANIS, FULYUM QUI CÓNGERIS ÁURUM? — Głupcze! Po cóż bez krzty

rozsądku ciułasz kupy żółtego złota? (K. Janicki Epigrammata IV)

STULTE, STUDE! — Ucz się, głupcze!

STULTÍSSIMUS EST, QUI HÓMINEM AUT EX VESTE AUT EX CONDITIONE, QUAE VESTIS

MODO NOBIS CIRCÚMDATA EST, ÁESTIMAT — Szczytem głupoty jest oceniać człowieka

według szaty albo pozycji życiowej, która okrywa nas na podobieństwo szaty

STULTÍTIA, ETSI ADEPTA EST, QUOD CONCUPIVIT, NUNQUAM SE TAMEN SATIS

CONSECUTAM PUTAT — Głupiec, jeśli nawet osiągnął to, czego pragnął, nie jest zadowolony

STULTORUM INFINITUS EST NUMERUS — Głupich jest poczet nieprzeliczony (Ecelesiastes

I, 15)

STULTORUM PLENA SUNT ÓMNIA — Głupich pełno wszędzie — Głupich nie sieją

STULTUM EST ÁLIOS REPREHÉNDERE, QUORUM VIRTUTES IGNORAMUS — Głupotą jest

potępiać innych, których cnót nie znamy

STULTUM FACIT FORTUNA, QUEM VULT PÉRDERE — Kogo los chce zgubić, czyni go

głupcem (Syrus)

STULTUS STULTA LÓQUITUR — Głupiec plecie głupstwa

STUPETE, GENTES! — Zdumiewajcie się, narody!

STUPET IN TÍTULIS ET IMAGÍNIBUS — Niemieje wobec tytułów i masek przodków (wobec

wysoko postawionych)

STUPOR MUNDI — Cud świata

SUA CUIQUE FORTUNA IN MANU EST — Każdy ma swój los w ręku

SUAVE MARI MAGNO — Przyjemnie na ogromnym morzu (stojąc na lądzie oglądać trud

wioślarzy) (Lucretius De rerum natura II, 1)

SUA CUIQUE VOLUPTAS — Każdy ma swoje przyjemności

SUA SPONTE — Z własnej woli

SUA SUNT CUIQUE VÍTIA — Wszystko ma swoją ujemną stronę — Każdy ma swoje wady

SUAE QUISQUE FORTUNAE FABER — Każdy jest kowalem własnego losu (Caesar)

SUÁVITER TN MODO, FÓRTITER IN RE — Łagodnie co do sposobu, stanowczo co do samej

rzeczy — Łagodnie, ale stanowczo

SUB COLORE IURIS — Pod pozorem prawa

SUB CONDITIONE — Pod warunkiem

SUB FIDE NÓBILI — Pod słowem honoru

S.F. = SUB FINEM — Pod koniec

SUB HASTA — Pod zastawem

SUB IOVE — Pod otwartym niebem

SUB IOVE FRÍGIDO — Pod zimnym Jowiszem — Pod gołym zimnym niebem

(Horátius)

SUB IÚDICE LIS EST — Sprawa jeszcze w sądzie, nie rozstrzygnięta

SUBLATA CAUSA TÓLLITUR EFFECTUS — z usunięciem przyczyny ginie skutek

SUB LEGE LIBERTAS — Wolność pod panowaniem prawa

SUB POENA — Pod karą

SUB ROSA — Pod różą — W dyskrecji — Prywatnie

SUB SECRETO — W tajemnicy

SUB SIGILLO (SIGNO) CONFESSIONIS — Pod znakiem, pod pieczęcią tajemnicy spowiedzi

SUB SPÉCIE — Pod postacią — Pod pozorem

SUB SPÉCIE AETERNITATIS — Pod kątem wieczności — Z punktu widzenia wieczności

(Spinoza Etyka 5, 31)

SUB TÉGMINE FAGI — W cieniu buku (Vergílius Eclogae)

SUB UTRAQUE SPECIE — Pod obiema postaciami (chleba i wina)

S.V. = SUB VOCE — Pod nazwą, pod słowem, pod hasłem

SUCCURRENDUM SEMPER PARTI MAXIME LABORANTI (EST) — Należy zawsze pomagać

stronie będącej w najcięższym położeniu

SÚFFICIT — Wystarczy

SÚFFICIT DIEI MALÍTIA SUA — Wystarczy każdodzienne zło (Ewangelia wg Mateusza VI,

3)

SUGGESTIO FALSI — Podsunięcie błędu, fałszu

SUI CUIQUAM MORES FINGUNT FORTUNAM HÓMINIBUS — Los łudzi kształtują ich

obyczaje (Nepos Titus Pomponios Atticus, II)

SUI GÉNERIS — Swego rodzaju

SUR IURIS (HOMO) — Człowiek będący w prawie, dysponujący sobą

SUM, ERGO CÓGITO — Jestem, więc myślę (teza egzystencjalistów)

SUM, QUOD ERIS, QUOD ES, ANTEA FUI — Jestem tym, czym ty będziesz, a poprzednio

byłem tym, czym ty jesteś teraz (napis nagrobny)

SUMMA CUM LÁUDE — Z najwyższą pochwałą — Najchlubniej

SUMMA EST DÍGNITAS IN IIS; QUI MILITARI LÁUDE EXCELLUNT — Najwyższą godnością

wyróżniają się ci, którzy słyną z chwały żołnierskiej (Cícero Pro Murena 11)

SUMMA FACIT — Suma czyni — Razem to czyni

SUMMA SEDES NON CAPIT DUOS — Na najwyższym stanowisku nie można pomieścić

dwóch (Senéca)

SUMMA SUMMARUM SUMA SUM — Wszystko razem — Wziąwszy wszystko pod uwagę

(Plautus Truculentus I, 1, 4)

SUMMO MANE — Wczesnym rankiem

SUMMUM BONUM — Najwyższe dobro

SUMMUM IUS SUMMA INIURIA — Najwyższe prawo najwyższą krzywdą (Zbyt ścisłe

przestrzeganie prawa bywa największą nieprawością) (Cícero De officiis I, 10, 33)

SUMMUM MALUM — Szczyt zła, nieszczęścia

SUM, UT FIAM — Jestem, abym się stał

SUNT ALTAE STIRPES STULTÍTIAE — Głęboko leżą korzenie głupoty (Cícero Tusc. disp.

III, 6)

SUNT LACRIMAE RERUM — Łzy są skutkiem czynów (Vergílius Aeneis I, 462)

SUNT PÚERI PÚERI, PUERÍLIA TRACTANT — Dzieci są dziećmi, więc sprawy traktują po

dziecięcemu (Vulgata List do Koryntian 13, 11)

SUNT SUA CUIQUE VÍTIA — Każdy ma swoje wady

SUNT VERBA ET VOCES, PRAETERÉAQUE NIHIL — Wszystko to słowa, głosy i nic więcej

SUO QUISQUE METU PERÍCULA METITUR — Każdy mierzy niebezpieczeństwo miarą

własnego strachu

SUO TEMPORE — W swoim czasie, we właściwym czasie

SUPÉRFLUA NON NOCENT — Nadmiar nie szkodzi (Św. Augustyn De cititate Dei IV, 27)

SUPER FLUMINA BABYLONIS — Nad rzekami Babilonu (Psalm CXXXVT)

SUPERSCR. = SUPERSCRIPTUM — Napisane wyżej

SUPPRESSIO VERI — Tłumienie prawdy

SUP. = SUPRA — Wyżej

SUPRA VIRES — Ponad siły (Horátius Epistulae I, 18, 22)

SUPREMA LEX — Najwyższe prawo

SUPREMUM „VALE” — Ostatnie „żegnaj” (Ovídius Metamorph. X, 62)

SURDO FABULAM NARRAS — Głuchemu opowiadasz bajkę — Gadaj do ściany

SURGE ET AMBULA! — Wstań i idź! (Ewangelia wg Mateusza IX, 5)

SURSUM CÁPITA! — Do góry głowa!

SURSUM CORDA! — W górę serca!

SUS MINERVAM DOCET — Świnia uczy Minerwę — Nieświadomy daje rady biegłemu —

Uczył głupi mądrego (Plutarch Demostenes 11)

SUSPECTUM GENUS HOC SCRIBENDI — Podejrzany to rodzaj pisarstwa (Horátius)

SUS. PER COLL. = SUSPENSUS PER COLLUM — Powieszony za szyję

SÚSTINE ET ÁBSTINE! — Cierp i panuj nad sobą! (Dewiza stoików) (Aulus Gellius

Noctes Atticae 17, 19, 6)

SUTOR NE SUPRA CRÉPIDAM IUDICARIT! — Szewc niechaj nie sięga poza trzewik! (Plinius

História naturalis 35–36)

SUUM CUIQUE — Każdemu, co mu się należy

SUUS CUIQUE MOS — Każdy ma swoje przyzwyczajenia

T

TÁBULA IN NAUFRÁGIO — Deska z rozbitego statku — Ostatnia deska ratunku

TÁBULA RASA — Czysta, nie zapisana tablica — Dusza człowieka w chwili rodzenia się

(Locke, przekład na łacinę white paper)

TACE, SED MEMENTO! — Milcz, ale pamiętaj!

TACENT, SATIS LÁUDANT — Ich milczenie wystarczającą pochwałą

TÁCITO CONSENSU — Za milczącą zgodą

TÁCITUS PASCI SI POSSET CORVUS, HABERET PLUS DAPIS ET RIXAE MULTO MINUS

INVIDIAEQUE — Gdyby kruk mógł paść się w milczeniu, miałby więcej żarcia i znacznie

mniej sporów i zawiści (Horátius)

TÁEDIUM VITAE — Wstręt do życia, przesyt, znużenie życiem, frustracja (Aulus

Gellius Noctes Atticae 6, 11–18)

TALIS PATER, TALIS FILIUS — Jaki ojciec, taki syn

TAM IN TOGA, QUAM IN SAGO — Tak w radzie, jak i na wojnie

TANDEM ALIQUANDO — Nareszcie

TANDEM BONA CÁUSA TRIUMPHAT — Wreszcie słuszna sprawa zwycięża — Oliwa

sprawiedliwa

TANDEM VICISTI, GALILAEE! — Ostatecznie zwyciężyłeś, Galilejczyku! (Rzekome

ostatnie słowa Juliana Apostaty)

TANGENTEM CÁCCABI MÁCULAT FULIGO VETUSTI — Stary garnek smoli tego, kto go

dotyka — Nie dotykaj garnka, to się nie usmolisz

TANTA CÁRITAS PÁTRIAE EST, UT EAM NON SENSU NOSTRO, SED SALUTE IPSIUS

METIAMUR — Tak wielka jest miłość ojczyzny, że mierzymy ją nie naszymi zmysłami, lecz

dobrem jej samej (Cícero Tusc. disp. I, 37, 90)

TANTA EST POTÉNTIA VERITATIS, UT SE IPSA SUA CLARITATE DEFENDAT — Taka jest

potęga prawdy, że broni się sama swoją przejrzystością (Séneca)

TANTA VIS PROBITATIS EST, UT EAM ÉTIAM IN HOSTE DILIGAMUS — Taka jest moc

uczciwości, że szanujemy ją nawet u przeciwnika

TANTAE MOLIS ERAT ROMANAM CÓNDERE GENTEM — Tak trudne były rzymskiej

wielkości początki — Tyle trudu wymagało stworzenie wielkiego dzieła (Vergílius Aeneis

I, 33)

TANTAENE ANÍMIS COÉLESTTBUS IRAE! — Tyle gniewu może być w duszach bogów!

(Vergílius Aeneis I, 11)

TANTI EST, QUANTUM HABET — Tyle wart, ile ma, ile posiada

TANTO UBERIOR — Tym bogatszy

TANTUM SCIMUS, QUANTUM MEMÓRIA TENEMUS — Tyle wiemy, ile zostaje w pamięci,

ile pamiętamy

TARDE VENIÉNTIBUS OSSA — Dla spóźniających się — kości — Kto późno przychodzi,

sam sobie szkodzi

TAXA LABORUM — Należność za przygotowanie lekarstwa (w taksie aptekarskiej)

TECUM VÍVERE AMEM, TECUM ÓBEAM LIBENS — Z tobą pragnąłbym żyć, z tobą chętnie

bym umarł (Horátius Cármina III, 6)

TE, DEUM, LAUDAMUS — Ciebie, Panie, chwalimy

TEMPORE — Za czasów

TE TUA, ME DELECTANT MEA — Tobie spraw przyjemność twoje, mnie moje

THEATRUM VIRTUTIS CONSCIÉNTIA — Sumienie jesti widownią cnoty

TELUM IMBELLE SINE ICTU — Pocisk bezsilny bez siły ciosu (Vergílius Aeneis II, 544)

TEMPERANTIA EST CUSTOS VITAE — Umiarkowanie jest strażnikiem życia

TEMPERATA FORTUNA OPTIMA — Szczęście umiarkowane najlepsze

TEMPORA LABUNTUR TACITISQUE SENÉSCIMUS ANNIS — Czas mija nieznacznie,

stopniowo i starzejemy się wraz z mijającymi w milczeniu latami (Ovídius Fasti VI, 771)

TÉMPORA MÚTANTUR SED NOS MUTAMUR IN ILLIS — Czasy się zmieniają i my

zmieniamy się wraz z nimi

TÉMPORA SI FÚERINT NUBILA, SOLUS ERIS — Gdy nadejdą chmurne lata, zostaniesz sam

(Ovídius Tristia I, 1, 40)

TÉMPORE DIFFÍCILES VENIUNT AD ARATRA IUVENCI — Z czasem poddają się jarzmu i

oporne woły (Ovídius Ars am. I, 469)

TEMPORA NON SURGUNT, SI CECIDERE SIMUL — Czas, gdy raz minął, już nie wraca (K.

Janicki Epigrammata IV)

TÉMPORI CÉDERE ID EST NECESSITATI PARERE — Ustępować przed okolicznościami to

znaczy ulegać konieczności

TÉMPORI CÉDERE SEMPER SAPIENTIS EST HABITUM — Dostosowanie się do okoliczności

zawsze uchodziło za cechę człowieka mądrego

TEMPORIS FÍLIA VERITAS — Prawda jest córką czasu (okoliczności)

TEMPUS EDAX IGÍTUR PRAETER NOS ÓMNIA PERDIT — Żarłoczny czas niszczy wszystko

prócz nas

TEMPUS EDAX RERUM — Czas pożeracz wszystkiego (Ovídius Metamorph. XV, 234)

TEMPUS EST ÓPTIMUS MAGISTER VITAE — Czas to najlepszy nauczyciel życia

TEMPUS FUGIT — Czas ucieka

TEMPUS VERITATIS FÍLIA — Czas córką prawdy

TENAX REQUIRIT PRÓDIGUM — Ciułacz szuka rozrzutnika

TENEO TE, AFRICA! — Mam cię, Afryko! (Suetonius Caesar) (słowa Cezara pod

Hadrumetum)

TENERE LUPUM ÁURIBUS — Trzymać wilka za uszy (sytuacja kłopotliwa)

TENTANDA ÓMNIA — Trzeba wszystkiego próbować (H. Sienkiewicz)

TÉRMINUS AD QUEM — Czas, do którego się oblicza, cel, punkt końcowy

TÉRMINUS ANTE QUEM — Czas, przed którym coś nastąpiło

TÉRMINUS A QUO — Data, od której coś się zaczyna

TÉRMINUS TECHNICUS —Wyrażenie fachowe

TERRA FIRMA — Ląd stały

TERRA INCÓGNITA (IGNOTA) — Ziemia nieznana

TERRA, UBI LEONES — Ziemia, gdzie są lwy — Teren niebezpieczny

TERRAE FILIUS — Syn ziemi, chłop

TÉRTIO — Po trzecie

TÉRTIUM COMPARATIONIS — Trzecia rzecz służąca za miarę porównania dwu innym

TÉRTIUM DATUR — Jest trzecie wyjście

TÉRTIUM NON DATUR — Trzeciego wyjścia nie ma

TÉRTIUM QUID — Coś trzeciego, pośredniego

TÉRTITUS GÁUDENS — Trzeci uradowany — Gdzie się dwóch bije, tam trzeci korzysta

TESTAMENTOM AD PIAS CAUSAS — Zapis na cele dobroczynne

T. MATURITATIS = TESTIMÓNIUM MATURITATIS — Świadectwo dojrzałości

TESTIMÓNIUM PAUPERTATIS — Świadectwo ubóstwa (w przenośni dowód ubóstwa

umysłowego)

TESTIS UNUS, TESTIS NULLUS — Jeden świadek to żaden świadek

TESTUDO INTRA TÉGUMEN TUTA EST — Żółw jest bezpieczny w skorupie (Livius)

TETIGISTI ACU — Dotknąłeś igłą — Trafiłeś w sedno a

TIBI ET IGNI — Dla ciebie i ognia (przeczytaj | i zaraz spal)

TIBI GRÁTIAS — Tobie dzięki (zwykle ironicznie) .

TIBI ME VIRTUS TUA FECIT AMICUM — Cnota twoja | uczyniła mnie twoim przyjacielem |

TÍMEO DANAOS ET DONA FERENTES — Boję się Danajów (Greków), nawet gdy przynoszą

dary (Vergílius Aeneis II, 49)

TÍMEO HÓMINEM ÚNIUS LIBRI — Boję się człowieka czerpiącego wiedzę z jednej książki,

ograniczonego (Św. Tomasz z Akwinu)

TIMOR ÓFFICIT — Strach stoi na przeszkodzie

TIMOR PRIMUS IN URBE DEOS FECIT — Strach w stolicy najpierw powołał do życia boeów

(Statius Thebaides III, 661)

TOGA VIRILIS — Toga męska

TOLLATUR ABUSUS, MANEAT USUS! — Po usunięciu nadużycia niechaj pozostanie

używanie!

TOLLE, LEGE! — Weź i czytaj! (Św. Augustyn Confessiones 8, 12)

TOLLE PECÚNIAM, BELLA SUSTÚLERIS — Usuń pieniądze, zlikwidujesz wojnę

(Quintilianus)

TOLLE, POLONE, CAPUT! — Głowa do góry, Polaku! (K. Janicki Variarum elegiarum

liber VI, 101)

TOTA HUIUS MUNDI CONCÓRDIA EX DISCÓRDIIS CONSTAT — Cała harmonia tego świata

składa się z elementów sprzecznych (Séneca)

TOTA PHILOSOPHORUM VITA COMMENTATIO MORTIS EST — Całe życie filozofa to

rozmyślania o śmierci (Cícero Tusc. disp. I, 74)

TÓTIDEM — Tyleż

TÓTIDEM VERBIS — W tyluż słowach, w tych samych słowach

TÓTIES QUOTIES — Tyleż razy

TOTIUS POLÓNIAE URBS CELEBERRIMA — Najsławniejsze miasto całej Polski

TOTO COELO — Na całym niebie

TOTUM IN EO EST, UT TIBI ÍMPERES — W tym rzecz cała, abyś sobie rozkazywał, sobą

rządził (Cícero Tusc. disp. II, 22)

T. T. = TOTO TÍTULO — Z pełnym tytułem

TOTUS IN ILLIS — Cały w tym zatopiony, pogrążony (Horátius Satirae I, 9, 2)

TOTUS MUNDUS AGIT HISTRIONEM — Cały świat gra jakąś rolę (napis na teatrze Szekspira

w Stratfordzie)

TOTUS, TERES ATQUE ROTUNDUS — Cały, gładki i okrągły

TRACTABUNT HASTAS IÚVENES, NON PÓCULA, DISCENT CASSIDE, NON MOLLI CÍNGERE

FLORE COMAM — Będą młodzieńcy chwytać za oszczepy, a nie za szklanice, będą się uczyli

przywdziewać na głowy szyszaki, a nie miękkie wieńce (K. Janicki Epithalamion II, 153)

TRAHIMUR OMNES STÚDIO LÁUDIS — Wszystkich nas pociąga pragnienie chwały

TRAHIT SUA QUEMQUE VOLUPTAS — Każdym kierują jego namiętności — Każdego

pociągają inne przyjemności — Każdy ma swoje zamiłowania (Vergílius Eclogae II, 65)

TRAHUNT PROMISSA PUELLAS — Obietnice pociągają dziewczęta (Ovídius Ars am. I,

629)

TRAIECTIO VERBORUM — Przestawienie słów — Zły układ słów

TRES FÁCIUNT COLLÉGIUM — Trzej tworzą zespół (zdolny do decyzji)

TRÉUGA DEI — Pokój boży

TRIA IUNCTA IN UNO — Trzy w jedności

TRIBUNUS FACTUS, SERVA ÓRDINEM! — Zostałeś trybunem (wojskowym), to pilnuj

szyku!

TRISTE LUPUS STABULIS — Wilk to rzecz zgubna dla stajni — Wilk postrachem stajni

TRIUMHI DE PÓPULIS REGNISQUE INTEGRIS ACQUIRUNTUR — Triumfy osiąga się tylko

nad narodami i królestwami niezależnymi (Tácitus Annales XII, 20)

TRUDITUR DIES DIE — Dzień goni za dniem (Horátius Cármina II, 18, 15)

TU AUTEM? — A ty (co na to)?

TU AUTEM… — Ale ty…

TUAM IPSE TERRAM CALCA! — Depcz po swojej ziemi! Nie wtrącaj się do cudzych spraw!

TUA RES ÁGITUR —O twoją sprawę chodzi (Hora—tius Epistulae I, 18, 84)

TU ES ILLE VIR! — Ty jesteś owym człowiekiem! (Ewangelia Księga królów II, 12, 7)

TUIS TE PINGAM COLÓRIBUS — Podmaluję ciebie twoimi barwami (takimi, jakimi sobie

życzysz)

TULIT ALTER HONORES — Innemu przypadły zaszczyty (Vergílius Eclogae)

TU MIHI SOLA PLACES — Ty jedynie mi się podobasz (Ovídius Ars am. I, 42)

TUM BENE FORTIS EQUUS RESERATO CÁRCERE CURRIT, CUM QUOS PRAETÉREAT

QUOSQUE SEQUATUR, HABET — Dzielny koń wtedy po otwarciu stajni biegnie dobrze, kiedy

ma kogo mijać i za kim dążyć (Ovídius Ars am. III, 367)

TU NE CEDE MALIS, SED CONTRA AUDŚNTIOR ITO! — Nie ulegaj złu, ale przeciwnie —

staw mu odważniej czoło!

TUNICA PRÓPIOR PÁLLIO — Tunika bliższa płaszcza — Bliższa koszula ciału (Plautus

Trinummus 1159)

TU PULMENTARIA QUAERE SUDANDO — Nabieraj apetytu przez pracę w pocie czoła

(Horátius)

TU QUOQUE! — I ty także! Takiś dobry, jak i ja (Ovídius Tristia II, 39)

TU QUOQUE, MI FILI, BRUTE? — Ty także, mój synu, Brutusie? (rzekome słowa Cezara)

TURBATOR CHORI — Śpiewak mącący zgodność chóru

TU RÉGERE IMPÉRIO PÓPULOS, ROMANE, MEMENTO, HAE TTBI ERUNT ARTES: PACISQUE

IMPÓNERE MORES, PÁRCERE SUBIECTIS ET DEBELLARE SUPERBOS — Pamiętaj, Rzymianinie,

że twoja sztuka to władne kierowanie narodami, narzucanie pokojowych obyczajów i

podbijanie pysznych (Vergílius Aeneis VI, 851)

TURGOR VITALIS — Jędrność ciała

TURPE EST ÁLIUD LOQUI, ALIUD SEKTIRE — Hańbą jest co innego mówić, a co innego

czuć (Séneca)

TU SÁPIENS FINIRE MEMENTO TRISTÍTIAM VITAEQUE LABORES MOLLI MERO — Pamiętaj

mądrze topić smutki i trudy życia w łagodnym winie (Horátius Cármina I, 7)

TU, SI HIC SIS, ÁLITER SENTIAS — Gdybyś tu był, myślałbyś inaczej (Térentius Andria

II, 1, 10)

TUTA ET PÁRVULA LÁUDO, CUM RES DEFÍCIUNT — Gdy brak środków, chwalę bezpieczne

drobnostki (Horátius)

TUTA TIMENS — Boi się nawet tego, co bezpieczne (Vergílius Aeneis IV, 298)

TUTO, CÉLERITER, IUCUNDE (CURARE) — Lecz bezpiecznie, szybko, przyjemnie

(Asklepiades)

TUUM — Twoje

TUUM FAC NEC RESPICIAS FINEM! — Rób swoje i nie patrz końca! (J. Żuławski)

U

UBERRIMA FIDES — Obfita, dobra wiara — Uczciwe zamiary

UBI ARMA SONANT… — Gdzie rozlega się szczęk oręża… (A. Mickiewicz)

UBI BENE, IBI PATRIA — Gdzie dobrze, tam ojczyzna (Cícero Tusc. disp. V, 37)

UBI CRUX, IBI LUX — Gdzie krzyż, tam zbawienie — Gdzie cierpienie, tam i nadzieja

UBICUMQUE HOMO EST, IBI BENEFÍCII LOCUS EST — Wszędzie gdzie jest człowiek,

znajdzie się miejsce dla dobrych uczynków

UBI DEEST PEPLUM, NON EST PERFECTUM GÁUDIUM — Gdzie brak kiecki, tam nie ma

pełnej radości — Nie ma pełnej przyjemności bez niewiast

UBI EST CONCÓRDIA, IBI EST VICTÓRIA — Gdzie zgoda, tam i zwycięstwo — Zgoda

buduje, niezgoda rujnuje

UBI EST CONFÉSSIO, IBI EST REMISSIO — Gdzie jest przyznanie się, skrucha, tam i

przebaczenie

UBI IUS INCERTUM, IBI IUS NULLUM — Gdzie prawo niepewne, tam w ogóle nie ma prawa

UBI LEX, IBI POENA — Gdzie jest prawo, tam i kara

UBI MEL, IBI FEL — Gdzie miód, tam i żółć

UBI ONUS, IBI SONUS — Gdzie ciężar, tam jęk

UBI OPES, IBI AMICI — Gdzie jest bogactwo, tam są i przyjaciele (Pacuvius)

UBI ORDO DÉFICIT, NULLA VIRTUS SÚFFICIT — Gdzie brak porządku, tam żadna cnota nie

wystarczy

UBI PUS, IBI INCISIO — Gdzie ropa, tam cięcie|

UBIQUE DAEMON — Wszędzie bóg (Salvienus, uczeń św. Augustyna)

UBI SÓCEITAS, IBI IUS — Gdzie społeczeństwo, tam musi być i prawo

UBI SUPRA — Powyżej

UBI SOLITÚDINEM FACIUNT, PACEM APPELLANT — Gdzie robią pustynię, nazywają to

pokojem; (Tácitus Agricola, 30)

UBI TU GAIUS, IBI EGO GAIA — Gdzie ty, Gajusie, tam i ja; Gaja (słowa wypowiadane

przez kobietę przy zawieraniu małżeństwa w imperium rzymskim) (Plutarch Moralia 271

E)

UBI UBER, IBI TUBER — Gdzie wymię, tam guz — Nie ma róży bez kolców

U.I.D. = UTRIUSQUE IURIS DOCTOR Doktor obojga praw (cywilnego i kanonicznego)

ULTIMA FORSAN — Ostatnia być może (godzina)

ULTIMA RATIO — Ostatni, decydujący argument

ULTIMA RATIO REGUM — Ostatni argument królów (siła zbrojna) (napis na działach za

Ludwika XIV)

ULTIMA THULE — Najdalsza wyspa (leżąca gdzieś na krańcu świata) — Ostateczne

granice, kres czegoś (Vergílius Georgica I, 30)

ULTIMO — W ostatnim dniu miesiąca

ULTIMUM REFUGIUM — Ostatnia ucieczka

ULTIMUS ROMANORUM — Ostatni z Rzymian

ULTRA CAPTUM — Więcej, niż rozum może objąć

ULTRA POSSE NEMO OBLIGATUR — Nikt nie ma obowiązku czynić więcej, niż może (np.

dłużnika nie można pociągnąć do świadczeń ponad jego możliwości)

ULTRA VIRES — Ponad siły

UMBRA HÓMINIS — Cień człowieka, postać nieznana

UMBRAM SUAM TIMET — Boi się własnego cienia

UNA HARUM ULTIMA (HORA) — Jedna z nich ostatnia (godzina) (napis na zegarkach)

UNANIMITER — Jednomyślnie, zgodnie

UNA SALUS VICTIS NULLAM SPERARE SALUTEM — Jedynym ratunkiem ocalenia dla

zwyciężonych nie spodziewać się ratunku (Vergílius Aeneis II, 354)

UNA VIA EX MULTIS — Droga jedna z wielu

UNA VOCE — Jednogłośnie

UNDE ET QUO? — Skąd i dokąd?

UNDE MALUM? — Skąd zło? Jakie jest źródło zła?

UNDE VENIS ET QUO TENDIS? — Skąd przybywasz i dokąd dążysz?

UNGAS VILLANUM, PÓLLUET ILLE MANUM — Namaść chłopa masłem (piżmem), on

gnojem śmierdzi

UNGUIBUS ET ROSTRO — Pazurami i dziobem — Z całą energią (w przenośni)

UNIO MYSTICA — Zjednoczenie duszy z bogiem w procesie wiary (przekonanie

luterańskiej

ortodoksji)

UNITA DURANT — To, co zjednoczone, trwa

UNITIS VÍRIBUS — Wspólnymi siłami

UNIVERSAE PECUNIAE NAUFRÁGIUM FECI — Straciłem wszystkie pieniądze

UNIVERSITAS LITTEUARUM — Uniwersytet — Ogół nauk wykładanych w uniwersytecie

UNIVÉRSITAS NON DELINQUIT — Ogół nie dopuszcza się przewinienia — Czyn spełniony

przez ogół nie jest przewinieniem

UNO ACTU — Jednym, nieprzerwanym działaniem

UNO ÁNIMO — Jednomyślnie

UNO CRINE TRÁHITUR VOLUNTÁRIUS — Ochotni można ciągnąć za jeden włosek —

Wobec ochotnika nie jest konieczny przymus

UNO ICTU — Jednym uderzeniem, ciosem

UNO ÍMPETU — Jednym uderzeniem, natarcie:

UNUM ET IDEM, UNUM IDEMQUE — Jedno i to samo jednakowo

UNUM ET NECESSÁRIUM — Jedno, ale konieczni

UNUM HABET ASSÍDUA INFELICITAS BONUM, QUOD QUOS SEMPER VEXAT, NOVÍSSIME

INDURAT — Ciągłe nieszczęścia mają tę jedną zaletę, że w koń hartują tych, których stale

gnębią (Séneca Consolatio ad Helvium 43)

UNUM POST ÁLTERUM — Jedno po drugim

UNUM PRO MULTIS DÁBITUR CAPUT — Jedna głowa za wiele — Jeden za wielu

UNUM, SED LEONEM — Jednego, ale lwa (trzeba)

UNUS HOMO NOBIS CUNCTANDO RESTÍTUIT REM — Jeden człowiek odwlekaniem

rozstrzygnięcia przywrócił nam rzeczpospolitą (Cícero)

UNUS MULTORUM — Jeden z wielu (przeciętnych) (Horátius Sátirae I, 9, 71)

UNUS PRO MULTIS — Jeden za wielu (Vergílius Aeneis V, 814)

UNUSQUISQUE SE BEATUM FÁCERE POTEST — Każdy może uczynić się szczęśliwym

(Séneca Consolatio ad Hehiwn V, 1)

UNUS TESTIS NULLUS TESTIS — Jeden świadek to żaden świadek

URBI ET ORBI — Miastu (Rzymowi) i światu (błogosławieństwo papieskie)

URBS AETERNA — Wieczne miasto (Rzym) (Tibullus II, 5, 23)

URGENS — Pilne, nagłe

URGET DIEM NOX ET NOX DIEM —:Noc popędza dzień, a dzień noc (Horátius Epoda

XVII, 25)

USQUE AD FINEM — Aź do końca

USQUE AD NÁUSEAM — Aż do znudzenia

USQUE AD NECEM — Aż do śmierci — Na śmierć

USURPATIO IURIS — Przywłaszczenie sobie prav

USUS EST MAGISTER RERUM — Praktyka nauciełem wszystkiego

USUS EST TYRANNUS — Zwyczaj tyranem, wywie przymus

USUS EST UNUS LEGUM CORRECTOR — Zwyczaj jedynym korektorem prawa

USUS LOQUENDI — Zwykły sposób mówienia Biegłość w mówieniu — Zwrot mowy

USUS MAGISTER EST ÓPTIMUS — Doświadczeni (wprawa) jest najlepszym nauczycielem

(Cicero)

UT AGER QUAMVIS FÉRTILIS SINE CULTURA FRUCTUOSUS ESSE NON POTEST, SIC SINE

DOCTRINA ÁNIMUS — Jak rola, chociaż żyzna, nie może być płodna bez uprawy, tak i duch

bez nau (Cicero Tusc. disp. II, 4)

UT AGRICULTURA SANIS HOMÍNIBUS ALIMENTY SIC MEDICINA AEGRIS HOMÍNIBUS

SANITATE PROMITTIT — Jak rolnictwo daje zdrowym li dziom pożywienie, tak medycyna

rokuje chór zdrowie (Celsus)

UT ÁLIQUID FECISSE VIDEAMUR (UT ÁLIQUID FIERI VIDEATUR) — Aby się wydawało, że

c~ zrobiliśmy (aby się wydawało, że coś zrc biono) — Aby zachować pozory (Lactantius

Divinae institutiones VII, 4)

UT AMERIS, AMÁBILIS ESTO, QUOD TIBI NON. FÁCIES SÓLAVE FORMA DABIT — Aby być

kochaną, bądź miła, bo tego ci nie da sama twarz i post (Ovídius Ars am. U, 67–8)

UT DESINT VIRES, TAMEN EST LAUDANDA VOLUNTAS — Chociaż brak sił, to jednak sama

chęcj jest godna pochwały (Ovídius Epistulae exi Ponto III, 4, 74)

UT DÓMINAM TÉNEAS NEC TE MIRERE RELICTUM, INGÉNII DOTES CÓRPORIS ADDE BONIS

— Abyś utrzymał sobie swoją panią i nie dziwił się, że cię porzuciła, do zalet ciała dodaj

wartości ducha (OvidiviS Ars am. II, 111–11)

UT ENIM CRUDUM VULNUS MEDENTIUM MANUS TIMET. DEINDE PATITUR ATQUE ULTRO

REQUIRIT, SIC RECENS ANIMI DOLOR CONSOLATIONES REICIT AC REFUGIT, MOX DESFDERAT

ET CLEMENTER APMCTIS ADQUIESCIT — Jak świeża rana boi się ręki leczących, później

znosi ją, a nawet domaga się, tak tylko co doznany ból duchowy odrzuca pociechę i unika jej,

ale wnet pragnie i dzięki stosowanej łagodnie uspokaja się (C. Plinius Minor Epistulae

V, 16)

UT EXEMPLUM DOCET — Jak uczy przykład

UT FABULA DOCET — Jak uczy bajka

UT FAMA FERT — Jak wieść niesie

UT FATA TRAHUNT — Jak losy zrządziły — Na los szczęścia

UT HÁBEAS QUIETEM, PERDE ÁLIQUID — Dla osiągnięcia spokoju warto coś stracić

UT HÓMTNI RIDERE, ITA CANI LATRARE PRÓPRTUM EST — Jak właściwy człowiekowi jest

śmiech, tak psu szczekanie

U.I. = UT INFRA — Jak niżej

UT MOS EST — Według zwyczaju (Iuvenalis Satirae VI, 392)

UT PICTURA PÓESIS — Poezja to jak malarstwo (Horátius Ars p. 361)

UT RETRO — Jak na poprzedniej stronie

UT SALUTABIS. ITA SALUTABERIS — Jak ty powitasz, tak ciebie powitają — Jak ty komu,

tak on tobie

UT SEMENTEM FECERIS, ITA METES — Jak posiejesz, tak i zbierzesz — Jaki siew, taki

plon

U.S. = UT SÉQUITUR — Jak następuje, jak dalej

UT SI CAECUS ITER MONSTRARE VELIT — Jak gdy ślepy chciał wskazywać drogę

(Horátius)

UT SIS NOCTE LEVIS, SIT TIBI CENA BREVIS — Jeśli chcesz w nocy czuć się dobrze, jedz

mało wieczorem

UT S. = UT SUPRA — Jak wyżej

UT TUUS EST MOS — Jak to jest w twoim zwyczaju (Horátius)

UT VINCAS, DISCE PATI, UT VIVAS, DISCE MORI — Jeżeli chcesz zwyciężać, ucz się

wytrwałe cierpliwości, jeżeli chcesz żyć, ucz się umie

UT VIVAS, ÍGITUR VÍGILA! — Jeżeli chcesz uważaj, bądź ostrożny! (Horátius)

UTENDUM EST AETATE; CITO PEDE LÁBITUR AETAS NEC BONA TAM SÉQUITUR, QUAM

BONA PRIMA FUIT — Korzystaj z przywilejów wieku; szybko mija i nie jest tak dobry, jak był

na począt (Ovídius Ars am. III, 65–66)

UTI DOCTIS PLACET — Jak się uczonym zdaje — Jak twierdzą uczeni

UTI, NON ABUTI! — Używać, nie nadużywać

UTI POSSIDETIS — Jak posiadacie — Według obecnego stanu posiadania — W obecnych

granicach (formuła prawna utrzymująca ot ny stan posiadania)

UTI SÉNTIO, ITA DICO — Jak czuję, tak móv

ÚTILE (CUM) DULCI (MÍXTUM) — Pożyteczne połączone z przyjemnym (Horátius Ars

p.

ÚTINAM FALSUS VATES SIM! — Obym był fałszywym prorokiem! (Livius Ab u. c. XXXI,

10)

ÚTINAM ITA VELINT SUPERI! — Oby taka była wola niebian!

ÚTINAM LIBERORUM NOSTRORUM MORES IPSI NON PERDEREMUS! — O, gdybyśmy sami

— nie zmarnowali obyczajów dzieci naszych! (Quintilianus Institutio oratoria I, II, 15)

ÚUTTNAM PÓPULUS ROMANUS UNAM CERYIC HABERET! — O, gdyby lud rzymski miał

tylko jeden kark! (Suetonius Caius Caligula 30)

ÚTINAM TIBI ISTAM MENTEM DI IMMORTALES DUINT! — Oby cię natchnęli tą myślą

nieśmiertelni bogowie! (Cícero In Catilinam I, 23)

UTQUE VIRO FURTIVA VENUS, SIC GRATA PUELLAE — Jak ukryta miłość miła jest

mężczyźnie, tak i dziewczynie (Ovídius Ars am. I, 276)

UTRUM PLACET SUMITE — Wybierajcie z dwojga, co wam się podoba (Livius Ab u. c.

XXI, 18)

UTRUMNE DIVÍTUS HÓMINES AN SINT VIRTUTE BEATI? — Czy ludziom przynosi szczęście

bogactwo, czy cnota? (Horátius)

UXOREM VIVAM AMARE — VOLUPTAS, DEFUNCTAM RELIGIO — Kochać żonę za jej życia

— rozkosz, zmarłą — stosunek czysto moralny (Statius 45–96)

V

VACAT — Miejsce wolne

VÁCUA VASA PLURIMUM SONANT — Puste naczynia najwięcej brzęczą

VÁCUI DIES — Dni wolne (od paroksyzmu choroby)

VÁCUUM — Próżnia — Miejsce próżne

VÁCUUS MIHI VENTER CRĆPITAT — Burczy mi w pustym brzuchu — Kiszki marsza grają

VADE FORAS! — Idź precz!

VADE IN PACE! — Idź w pokoju!

VADE MECUM — Chodź ze mną (wademecum tytuł przewodnika)

VADE RETRO ME, SÁTANA! — Odstąp, szatanie, ode mnie! (Ewangelia wg Marka VIII, 33)

VADE, VALE, CAVE, NE TITUBES MANDATAQUE FRANGAS! — Idź, żegnaj, bacz, abyś się

nie potkną! i spełnił polecenie! (Horátius)

VAE MIHI! — Biada mi!

VAE MÍSERO MIHI! QUANTA DE SPE DÉCIDI! — Biada mnie nieszczęsnemu! Z jakich

wyżyn nadziei spadłem (Térentius Heautontimorumenos 2, 3, 9)

VAE SOLI! — Biada samotnemu! (Ecclesiastes IV, 10)

VAE VICTIS! — Biada zwyciężonym! (Livius Ab u. c. V, 48)

VALE! — Bądź zdrów! Żegnaj!

VALEANT CIVES MEI, SINT INCÓLUMES, SINT FLORENTES, SINT BEATI! — Niechaj rodacy

moi będą silni, bezpieczni, szczęśliwi!

VALEANT CURAE! — Niechaj żegnają troski! — Precz z troskami!

VALETE! — Bądźcie zdrowi!

VALET IMA SUMMIS MUTARE ET INSIGNEM ATTÉNUAT DEUS OBSCURA PROMENS — Bóg

mocen zamienić wielkość w nicość, poniżyć sławnego wynosząc to, co nieznane (Horátius

Cármina 1, 34)

VALE ET ME AMA! — Bądź zdrów i kochaj mnie!

VALE ET MEMOR SIS MEI! — Żegnaj i pamiętaj o mnie!

VANA IMAGO — Zmora — Mara — Cień zmarłego

VANA SINE VIRIBUS IRA EST — Próżny gniew bez siły

VÁNITAS VANITATUM ET ÓMNIA VANITAS — Marność nad marnościami i wszystko

marność (Ecclesiastes I, 2)

VANUS ERROR HÓMINIS ET INANIS CULTUS DIGNITATIS FULGERE PURPURA, MENTE

SORDESCERE — Próżny to błąd ludzi i pusty kult godności olśniewać purpurą, a umysłowo

tkwić w błocie

VARE, VARE, REDDE MIHI LEGIONES! — Warusie, Warusie, zwróć mi moje legiony!

(Suetonius Augustus XXIII) (Słowa cesarza Oktawiana Augusta po bitwie w Lesie

Teutoburskim)

VARIA — Rozmaitości

V.L. = VARIA LECTIO — Różne odczytywanie tekstu

VARIAE SUNT RERUM FIGURAE — Różne są układy rzeczy — Różnie się rzeczy układają

VARIANTE CÁUSA VARIATUR EFFECTUS — Zmiana przyczyny powoduje zmianę skutku

VARIÁTIO DELECTAT — Zmiana cieszy

VARIETAS DELECTAT — Rozmaitość bawi (Phaedrus)

VARIUM ET MUTÁBILE SEMPER FÉMINA — Niewiasta jest zawsze istotą niestałą, zmienną

(Vergílius Aeneis IV, 569)

VARSAVIANUM (L.MN. VARSAVIANA) — Druki dotyczące Warszawy

VASA INÁNIA PLÚRIMUM SONANT — Puste naczynia robią najwięcej hałasu

VÁTTBUS AÓNIS FÁCILES ESTOTE, PUELLAE! — Bądźcie, dziewczyny, przystępne dla

poetów, dzieci muz (Ovídius Ars am. III, 547)

VATÍCINIA POST EVENTUM — Przepowiednie po wydarzeniu — Musztarda po obiedzie

VEL — Albo

VEL PECCANTIBUS VIRTUTIS SPECIES PRIMA IUCUNDA EST — Nawet grzesznikom miła

jest dawna postać cnoty

VEL SAPIENTÍSSIMUS ERRARE POTEST — I najmądrzejszy może się mylić

VELIS PASSIS — Z rozwiniętymi żaglami (Cícero Tusc. disp. L 41)

VELLE NON DÍSCITUR — Nie można się nauczyć chcieć

VELÓCITER, FACÍLITER — Szybko, łatwo — Kto się pospieszy, ten na tym skorzysta

VELUT AEGRI SÓMNIA — Jak sny chorego (Metafora odnosząca się do książek napisanych

chaotycznie) (Horátius Ars p. VII)

VÉNDERE CUM POSSIS CAPTIVUM, OCCIDERE NOLI — Jeśli możesz sprzedać jeńca, nie

zabijaj go (Horátius)

VÉNEREM QUICUMQUE VOLES ATTÍNGERE SERAM, SI MODO DURARIS, PRÁEMIA DIGNA

FERES — Jeżeli w wieku dojrzałym zechcesz pokochać, osiągniesz należną nagrodę, jeśli

będziesz wytrwały (Ovídius Ars am. II, 701–2)

VENI, CREATOR SPÍRITUS! — Przybądź, duchu Stwórco!

VENI, SANCTE SPÍRITUS! — Przybądź, Duchu Święty!

VENI, VIDI, VICI — Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (Tak zwięźle zawiadomił Cezar

senat o bitwie pod Zelą) (Plutarch Vita I. Caesaris)

VÉNIA AETATIS — Zwolnienie od warunku pełnoletności

VÉNIA DOCENDI (LEGENDI) — Zezwolenie na wykładanie, nauczanie (na wyższej uczelni)

VÉNIA PRIMUM DELINQUENTI — Przebaczenie dla dopuszczającego się występku po raz

pierwszy

VÉNIA SIT! — Niech będzie wolno! — Za pozwoleniem!

VÉNIA STUDIORUM — Zwolnienie od nauk i egzaminów wymaganych przed otrzymaniem

jakiegoś urzędu

VÉNIAM PETIMUSQUE DAMUSQUE — Prosimy o łaskę i sami przebaczamy (Horátius

Ars p. 11)

VENIT MORBUS EQUES, SUEVIT ABIRE PEDES — Choroba przybywa konno (szybko), a

odchodzić zwykła pieszo (powoli)

VENTER CARET ÁURIBUS — Brzuch nie ma uszu— Słowami nie nasyci się brzucha

(Séneca)

VENTIS LÓQUERIS — Mówisz na wiatr

VENTREM NIMIS REPLERE NOCET — Zbytnie przepełnianie żołądka jest szkodliwe

(Celsus)

VENTURAE MÉMORES IAM NUNC ESTOTE SENECTAE — Pamiętaj już teraz o zbliżającej się

starości (Ovídius Ars am. IV, 59)

VENUS MULGÍVAGA — Prostytutka

VERAE AMICITIAE DIFFICÍLLIME REPERIUNTUR IN 1IS, QUI IN HONÓRIBUS REQUE

PÚBLICA VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INVÉNIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT SUO?

— Prawdziwą przyjaźń najtrudniej znaleźć wśród tych, którzy piastują godności w

rzeczypospolitej. Gdzie bowiem znajdziesz tego, który godność przyjaciela postawiłby wyżej

od własnej? (Cícero Laelius 64)

VERAE AMICÍTIAE SEMPITERNAE SUNT — Prawdziwa przyjaźń jest wieczna

VERBA ET VOCES PRAETERÉAQUE NIHIL — Słowa i słowa, nic ponadto

VERBA FACERE MÓRTUO — Przemawiać do nieboszczyka — Przemawiać do ściany

VERBA MOVENT (DOCENT), EXEMPLA TRAHUNT — Słowa wzruszają (uczą), przykłady

pociągają — Lepszy przykład niźli rada

VERBA NON SUNT VÉRBERA — Słowa nie są uderzeniami, plagami

VERBA NULLO PRÉTIO EMUNTUR — Słów nie kupuje się za żadną cenę — Dobre słowa

nic nit kosztują

VERBA PRAESCRIPTA — Słowa z góry polecane, wskazane

VERBA PRAVE DETORTA — Słowa złośliwie przekręcone

VERBA RES SÉQUITUR — Czyn idzie w ślad za słowami — Słowo pociąga za sobą czyn

VERBATIM ET LITTERATIM — Słowo w słowo i litera w literę, dosłownie

VERBA ZERITATIS — Słowa prawdy (użyte w znaczeniu nagany lub wyrzutu)

VERBA VOLANT, SCRIPTA MANÉNT — Słowa ulatują, pismo pozostaje

VERBÉRIBUS MUTA ADMONENTUR — Razami napomina się istoty nieme

VERBI CAUSA — Dla przykładu

V.G. = VERBI GRATIA = VERBI CAUSA

VERBO, NÓMINE — Na pozór, a nie w rzeczywistości

VERBUM NÓBILE — Słowo szlacheckie — Słowo honoru

VERBUM NÓBILE DEBET ESSE STABILE — Słowo honoru powinno być dotrzymywane

VERBUM SAPIENTI SAT EST — Mądremu wystarczy jedno słowo

VERE SCIRE EST PER CAUSAS SCIRE — Prawdziwa wiedza jest wiedzą przyczynową

VÉRITAS EST ADEQUÁTIO REI ET INTELLECTUS — Prawda jest zgodnością rzeczy i myśli

(stanowisko scholastyków)

VERITAS ÓDIUM PARIT, OBSÉQUIUM AMICOS — Prawda (szczerość) rodzi nienawiść,

uległość przyjaciół (Térentius Andria)

VERITAS PRÉMITUR, NON OPPRÍMITUR — Prawdę można uciskać, ale nie zdławić

VERITAS VITAE EST VIÁTICUM CARÍSSIMUM — Prawda jest najcenniejszym podarkiem na

drogę życia

VERITAS VISU ET MORA, FALSA FESTINATIONE ET INCERTIS VALESCUNT — Prawda

wychodzi na jaw naocznie i powoli, fałsz utwierdza się przez pośpiech i nieokreśloność

(Tácitus Annales II, 39)

VERSIO INTERLINEARIS — Treść umieszczona między wierszami — Czytaj między

wierszami

VERSO (FÓLIO) — Na odwrotnej stronie kartki

V. = VERSUS — Wiersz

VERSUS (V.) — Naprzeciw, w kierunku

VERTATUR VEL VERTE, VIDE — Odwrócić (kartkę) albo odwróć, patrz

V.S.PL. = VERTE, SI PLACET — Odwróć, proszę

VERUM AMICUM PECUNIA NON PARÁBITIS — Prawdziwego przyjaciela nie zdobędziesz

pieniędzmi

VERUM EST, UT BONOS BONI DÍLIGANT — Prawdą jest, że zacni kochają zacnych

VESTES DISCINCTAE, DISCINCTUS ANIMUS — Rozchełstana szata, rozchełstana dusza

YESTÍGIA ME TERRENT — śłady (innych) odstraszają (Horátius Episndae I, 1, 14)

VESTÍGIA NULLA RETRORSUM — Nie ma śladów wstecz — Nie ma odwrotu

VESTIS VIRUM FACIT — Szata zdobi człowieka

V.S. = VÉTERIS STYLI — Według starego stylu

VETÉRRIMUS HÓMINI ÓPTIMUS AMICUS EST — Najstarszy przyjaciel jest najlepszy —

Stara miłość nie rdzewieje

VETUSTATEM NÓVITAS, UMBRAM RUGAT VÉRITAS, NOCTEM LUX ELÍMINAT — Nowość

unika dawności, prawda cienia, światło oddala noc

VETO — Nie pozwalam

VEXAT CENSURA COLILMEAS — Cenzura nęka gołębie — Wiesza się drobnych złodziei

(Iuvénalis)

VEXATA QUAESTIO — Roztrząsane pytania

VIA — Drogą, na drodze, w sposób

VIA CRUCIS, VIA LUCIS — Droga krzyżowa drogą światła (zbawienia)

VIA DOLORIS (DOLOROSA) — Droga cierpienia, krzyżowa

VIA FACTI — Na drodze czynu — Czynnie

VIA LACTEA — Droga Mleczna

VIA MEDIA — Droga pośrednia

VIA NATURALI — Drogą naturalną

VIA NEGATIONIS — Przez zaprzeczanie

VIA TRITA VIA TUTA — Droga utarta to droga bezpieczna

VICE — Zamiast

VICE VERSA — Na odwrót — Nawzajem

VICINUS BONUS INGENS BONUM — Dobry sąsiad \ to ogromne dobro

VICISTI, GALILAEE! — Zwyciężyłeś, Galilejczyku!’

VICIT — Zwyciężył

VICTIS HONOS — Cześć zwyciężonym

VICTIS GLORIA — Chwała zwyciężonym

VICTOR LUDORUM — Zwycięzca w igrzyskach

VICTRIX CÁUSA DETS PLÁCUIT, SED VICTA CATONI — Sprawa zwycięska podobała się

bogom, przegrana Katonowi (Lucanus Pharsalia I, 128)

Victum date! — Dajcie jeść — Dajcie jałmużnę! (Hóratius)

VICTUS ET AMICTUS — Wyżywienie i przyodziewek

VIDENT CONSULES, NE QUID DETRIMENTI RES PÚBLICA CÁPIAT — Niechaj konsulowie

baczą, aby państwo nie ponosiło jakiegoś uszczerbku

V. = VIDE! — Zobacz! — Patrz!

VIDE, CUI FIDE! — Bacz, komu ufać!

VIDE INFRA! — Patrz poniżej!

VIDÉLICET (VIC) — Mianowicie — Rozumie się

VIDEO LUPUM — Widzę wilka — O wilku mowa, a wilk tuż

VIDEO MELIORA PROBOQUE, DETERIORA SEQUOR — Widzę i pochwalam to, co lepsze,

lecz wybieram gorsze (Ovídius Metamorph. VII, 20)

VÍDERE NOSTRA MAŁA NON PÓSSUMUS; ALII SIMUL DELINQUUNT, CENSORES SUMUS —

Nie możemy dostrzec naszych wad, ale gdy tylko inni zgrzeszą, jesteśmy cenzorami (C. I.

Phaedrus Fábulae aesopicae IV, 10)

VIDE SUPRA — Patrz powyżej

VIDI — Widziałem

VI ET ARMIS — Gwałtem i zbrojnie

VI MANDATI — Z mocy rozkazu, polecenia

VI PRAESIDII — Z prawa przysługującego przewodniczącemu

VI RESCRIPTI — Z mocy rozkazu, pisemnego i rozporządzenia

VI TESTAMENTI — Z mocy testamentu

VIGILÁNTIBUS LEGES SUNT SCRIPTAE — Prawa są pisane dla przezornych, czujnych —

Aby strzec swych praw, trzeba być czujnym

VIGILATE ET ORATE! — Czuwajcie i módlcie się!

VILE DONUM, VILIS GRATIA — Mały dar, mała wdzięczność

VILIUS ARGENTUM EST ÁURO, VIRTUNBUS ÁURUM — Srebro jest tańsze od złota, złoto

tańsze od wartości moralnych (Hóratius)

VIM VI REPÉLLERE LICET — Wolno odpierać gwałt gwałtem

VIM VÓLUMUS EXSTÍNGUERE, IUS VÁLEAT NECESSE EST — Gwałt chcemy unicestwić,

konieczne jest, aby prawo miało moc (Cícero Pro Sestio 42)

VINA BIBUNT HÓMINES, ANIMÁLIA CÉTERA FONTES — Ludzie piją wino, inne zwierzęta

wodę źródlaną

VINA FERE DULCES OLUERE MANE CAMENAE — Bodajby słodkie muzy od rana pachniały

winem (Hóratius)

VINA PARANT ÁNIMOS FACIUNTQUE CALÓRIBUS APTOS, CURA FUGIT MULTO

DILUITURQUE MERO — Wino rozgrzewa serca i czyni podatnymi na zapały miłosne, troski

giną i toną w libacjach (Ovídius Ars am. I, 237–38)

VÍNCERE ET UTI VICTÓRIA NON IDEM EST — Zwyciężać i korzystać ze zwycięstwa to nie

to samo

Víncere scis, Hánnibal, victória uti nescis — Umiesz zwyciężać, Hannibalu, ale nie umie

wykorzystać zwycięstwa (Livius Ab u.c. XXL 51, 4)

VÍNCULA DA LINGUAE VEL TIBI VINCLA DABIT — Zwiąż język albo on ciebie zwiąże

VINCUNTUR MOLLI PÉCTORA DURA PRECE — Łagodna prośba zmiękcza twarde serca

VINDICTA HÓMINEM SCELERATUM ALIQUANDO CONSEQUETUR — Zemsta dosięgnie

kiedyś zbrodniarza

VINO PÉLLITE CURAS! — Winem rozpraszajcie troski! (Horátius)

VINUM LAC SENUM — Wino to mleko starców

VINUM LAETÍFICAT COR — Wino rozwesela serce — Na frasunek dobry trunek

VIOLENTA NON DURANT — Gwałty nie trwają długo

VIOLENTUM STUPRUM — Zgwałcenie — Zhańbienie

VIR BONUS, DICENDI PERITUS — Człowiek prawy, doświadczony mówca

VIR BONUS ET SÁPIENS NON IGNORAT, QUID DISTENT AERA LUPINIS — Mąż prawy i

mądry wie dobrze, jaka jest różnica między pieniądzem i liczmanem (odróżnia prawdę od

fałszu) (Horátius)

VIR BONUS SEMPER TIRO — Człowiek prawy jest zawsze nowicjuszem (jest zawsze

oszukiwany)

VIRESQE ACQUIRIT EUNDO — Idąc nabiera sił, potężnieje (plotka) (Vergílius Aeneis

IV, 175)

VIRGÍLIUM VIDI TANTUM — Wirgiliusza tylko widziałem (i nic więcej)

VIRGÍNIBUS PUERISOUE CANTO — Śpiewam dziewczętom i chłopcom (Horátius

Cármina III, U 4)

VIRGO INTACTA — Dziewica (Catullus Cármina 63, 47)

VIRIBUS UNITIS — Połączonymi siłami

VIRI FORTIS EST NE SUPPLÍCIIS QUIDEM MOVERI — Człowiek mocny nie wzrusza się

nawet mękami

VIRI IN EO CULPA, SI FÉMINA MODUM EXCEDIT — Mąż winien, jeżeli niewiasta

przekracza miarę (Tácitus Annales III, 134)

VIRITIM — Wszyscy co do jednego

VIRES MENTIS ET CÓRPORIS SINE LABORIS EXERCITATIONE TORPESCUNT — Siły umysłu

i ciała słabną bez ćwiczeń w pracy

VIRTUS AMICÍTIAM ET GIGNIT ET CÓNTINET — Cnota rodzi i utrzymuje przyjaźń

VIRTUS ÉADEM IN DEO AC HÓMINE EST — Ta sama cnota cechuje Boga, co i człowieka

VIRTUS EST MÉDIUM VMITIORUM ET UTRIMQUE REDUCTUM — Cnota stoi jakby pośrodku

występków i z obu stron jest od nich odgrodzona (Horátius)

VIRTUS EST VÍTIUM FÚGERE ET SAPIÉNTIA STULTÍTIA CARUISSE — Cnotą jest unikanie

występku, a początkiem mądrości brak głupoty (Horátius)

VIRTUS NIHIL ÉXPETIT PRAEMII — Cnota nie wymaga żadnej nagrody

VIRTUS NOBÍLITAT — Cnota daje szlachectwo

VIRTUS NULLAM MERCEDEM POSTULAT — Cnota nie żąda zapłaty

VIRTUS POST NUMMOS — Najpierw pieniądze, potem cnota — Pieniądz ważniejszy od

cnoty (ironicznie) (Horátius Epistulae I, 1, 54)

VIRTUS SOLA HÓMINES BEATOS REDDIT — Tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymi

VIRTUTE OFFÍCII — Z racji obowiązku

VIRTUTES NUNQUAM QUERUNTUR SE ESSE RELICTAS — Cnoty nigdy nie skarżą się, że są

opuszczone

VIRTUTI MILITARI — Cnocie żołnierskiej — odwagę (krzyż wojskowy)

VIRTUTI ÓMNIA PARENT — Wszystko jest posłuszne, ulega cnocie (Sallustius)

VIRTUTIS OMNIS LAUS IN ACTIONE CONSISTIT — Cała chwała cnoty polega na działaniu

(Cícero)

VIS ARMATA — Siła zbrojna

VIS A TERGO — Popędzanie, pobudka z tyłu

VIS ATTRACTIVA — Siła przyciągająca, urok

VIS CENTRÍFUGA — Siła odśrodkowa

VIS CENTRÍPETA — Siła dośrodkowa

VÍSCERA REI — Wnętrzności, istota rzeczy

VIS CÓMICA — Siła komizmu

VIS CONSÍLII EXPERS MOLE RUIT SUA — Siła zbawiona odwagi załamuje się pod własny

ciężarem — Gniew bez zastanowienia bezsilny (Horátius Cármina III, 4)

VIS INERTIAE — Siła bezwładności

VIS LEGIS — Siła prawa

VIS MAIOR — Siła wyższa

VIS MEDICATRDC NATURAE — Siła uzdrawiająca! natury (przyrody)

VIS PROBANDI — Siła dowodów

VIS REPULSIONIS — Siła odpychająca

VIS VIM VI PELLIT — Gwałt odpiera gwałt gwałtem

VIS VITALIS — Siła życiowa

VISUM, REPERTUM — Obejrzano, znaleziono (obdukcja lekarska sądowa)

VITA ACTIVA — Życie czynne

VITA BREVIS, ARS LONGA — Życie trwa krótko, I sztuka długo (Hippocrates

Aforyzmy)

VITA BREVIS, ARS LONGA, TEMPUS PRAECEPS, EXPERIMENTUM PERICULOSUM, IUDICIUM

DIFFICILE — Życie krótkie, sztuka długotrwała, sposobność przemijająca, doświadczenie

niebezpieczne, sąd trudny (Séneca De brevitate vitae L)

VITA COMMUNIS — Życie wspólne (np. w klasztorach)

VITA CONTEMPLATIVA — Życie w rozmyślaniu

VITA SÁEPIUS REGITUR FORTUNA QUAM SAPIENTIA — Życiem częściej kieruje los nit

rozum

VITA, SI MORIENDI VIRTUS ABEST, SERVITUS EST — Jeśli brak odwagi wobec śmierci, to

życie jest niewolą (Séneca Epistulae 77, 15)

VITA, SI UTI SCIAS, LONGA EST — Życie jest długie, jeśli tylko umiesz go używać

(Séneca De brevitate vitae II, 2)

VITA SINE LÍTTERIS MORS EST — Życie bez nauki to śmierć

VITAE COMES MORS EST, CURUS TERRORE CARERE QUI CUPIS AC RECTE VÍVERE, VIVE

DEO — Towarzyszką życia jest śmierć; który pragniesz być wolnym od strachu przed nią i

żyć właściwie, żyj Bogiem (K. Janicki Cármina collecta)

VITAE, NON SCHOLAE DISCENDUM EST — Trzeba się uczyć życia, nie dla szkoły

VITAE SAL AMICITIA — Solą życia jest przyjaźń — Przyjaźń okrasą życia

VITAM IMPENDERE VERO — Życie poświęcić prawdzie (Iuvenalis Satirae IV, 91)

VITAM REGIT FORTUNA, QUAM SAPIENTIA — Życiem kieruje szczęście, nie mądrość

(Cícero Tusc. disp. V, 8)

VITIA AETATIS — Błędy właściwe wiekowi

VITIA SINE PRAECEPTORE DISCUNTUR — Występków uczymy się bez nauczyciela

VÍTIIS SINE NEMO NASCITUR — Nikt nie rodzi bez wad (Horátius)

VITIO MALIGNITATIS HUMANAE VÉTERA S IN LÁUDE, PRAESÉNTIA IN FASTÍDIO SUNT —

Przez wadę ludzkiej złośliwości chwali się zawsze stare, a teraźniejsze jest w pogardzie

(Taciti Dialogus de oratore 18)

VITUPÉRIA STULTORUM LAUS EST — Nagana udzielona przez głupca jest pochwałą

VIVAMUS, MEA LÉSBIA, ATQUE AMEMUS RUMORESQUE SENUM SEVERIORUM OMNES

UNIUS AESTIMAMUS ASSIS! — Żyjmy i kochajmy, moja Lesbio a ględzenia zbyt surowych

staruszków nie będą grosz dla nas warte! (Catullus. Carmina V)

VIVANT! — Niech żyją!

VIVANT SEQUENTES! — Niech żyją następni!

VIVAT ACADÉMIA, VIVANT PROFESSORES! — żyje akademia, niech żyją profesorowie! (Z

pieśni studenckiej) ||

VIVAT, CRESCAT, FLÓREAT! — Niech żyje, wzrasta, kwitnie!

VIVAT IOANNES DUX! — Niech żyje wódz Jan! (H. Sienkiewicz)

VIVAT NOSTRA CIVITAS, VIVAT, CRESCAT, FLÓREAT! — Niech żyje nasze państwo, żyje,

rośnie, rozkwita!

VIVAT REGINA! — Niech żyje królowa!

VIVAT REX! — Niech żyje król!

VIVAT SEQUENS! — Niech żyje następny!

VIVA VOCE — Żywym głosem, ustnym oświadczeniem

VIVA VOX DOCET — Żywe słowo uczy

VIVENTE REGE — Za życia króla

VIVE MEMOR, QUAM SIS AEVI BREVIS — Żyj pamiętając, jak krótkowieczny jesteś

(Horátius Satirae II, 6, 97)

VIVE MÓRIBUS PRAETÉRITIS, LÓQUERE VERBIS PRAÉSENTIBUS — Żyj według starych

obyczajów, mów, jak się to nowemu światu podoba

VÍVERE EST COGITARE — Żyć to znaczy myśleć (Cícero Tusc. disp, V, 38)

VÍVERE IN DIEM — Żyć z dnia na dzień — Trwonić życie, marnować

VÍVERE MILITARE EST — Życie to walka (Séneca)

VÍVERE NATURAE SI CONVENIENTER OPORTET PONENDAEQUE DOMO QUAERENDA EST

ÁREA PRIMUM, NOVISTINE LOCUM POTIOREM RURĘ BEATO? — Jeśli ma się żyć zgodnie z

naturą i gdy ma się szukać miejsca na zbudowanie domu, to czy znasz lepsze nad wieś

szczęśliwą? (Horátius)

VIVE ET ME AMA! — Żyj i kochaj mnie!

VÍVERE PARVO — Żyć skromnie — Obywać się małym

VIVE VALEQUE! — Żyj (żegnaj) i trzymaj się dobrze (bądź zdrów)!

VIVE, UT VIVAS! — Żyj, aby żyć!

VÍVIT SUB PÉCTORE VULNUS — Rana boli w głębi serca (Vergílius Aeneis 67)

VÍVITE FORTES FORTIAQUE ADVERSIS OPPÓNITE PÉCTORA REBUS! — Żyjcie dzielnie i

dzielną piersią przeciwstawiajcie się przeciwnościom! (Horátius)

VÍVERE LAETI! — Żyjcie wesoło!

VÍVITE, VENTRES! — Pozdrawiam was, brzuchy! (Lucilius)

VIVOS VOCO, MÓRTUOS PLANGO, FÚLGURA FRANGO — Zwołuję żywych, opłakuję

umarłych, pioruny kruszę (Napis na starych dzwonach)

VIVUNT UT LÍBERI, MORIUNTUR UT SERVI — Żyją jak wolni, umierają jak niewolnicy

(dotyczy specjalnej kategorii libertynów, którzy za życia samodzielnie dysponowali

majątkiem, ale po śmierci majątek przechodził na rzecz patrona)

VIX CREDO — Nie do wiary

VIX ERIT E MULTIS UNA, QUAE NEGET TIBI — Z wielu jedna bodaj będzie, która by ci

odmo1 (Ovídius Ars am. I, 237)

VIXERE FORTES ANTE AGAMÉMNONA MULTI — I przed Agamemnonem żyło wielu

dzielnych (Horátius Cármina IV, 9)

VIXIT — Żył — Życia dokonał

VIX TÉMPERO MANIBUS — Ledwie hamuję ręce — Ręka mnie świerzbi

VOLENS NOLENS — Chcąc nie chcąc

VOLENTE DEO — Z woli Boga — Jeżeli Bóg zechce

VOLENTEM DUCUNT, NOLENTEM TRAHUNT — Chcącego prowadzą, opierającego się

wloką (Séneca)

VOLENTI NON FIT INIÚRIA — Chcącemu (zgadzającemu się) nie dzieje się krzywda

(Domitius Ulpianus)

VOLO, NON VÁLEO — Chcę, ale nie mam sił

VOLUMINA LEGUM — Księgi praw

VOLUNTÁRIO NIHIL DIFFÍCILE — Dla chcącego nic ma nic trudnego

VOLUNTAS REGIS SUPREMA LEX — Wola króla najwyższym prawem

VOLUPTAS SEMOVENDA EST, QUANDO AD MAJORA QUAEDAM NATI SUMUS — Trzeba

wyrzec się rozkoszy, jeśli jesteśmy stworzeni do wyższych celów

VOMUNT, UT EDANT, EDUNT, UT VOMANT — Jedzą, aby wymiotować, wymiotują, aby jeść

(Séneca Consolatio ad Hehium X)

VOS VALETE ET PLAUDITE! — Żegnajcie i klaszczcie! (formułka oznaczająca koniec

przedstawienia) (Térentius)

VOTUM SEPARATUM — Zdanie odrębne — Odrębny wniosek (zdanie mniejszości

odmienne od wniosku większości)

VOX ACUTA — Głos ostry, wysoki

VOX ANGÉLICA — Głos anielski (nazwa piszczałek w organach o miękkim, delikatnym

brzmieniu)

VOX AUDITA LATET, LITTERA SCRIPTA MANET — Słowo usłyszane jest niewidoczne,

litera napisana pozostaje jawna

VOX CLAMANTIS IN DESERTO — Głos wołającego na puszczy (Ewangelia wg Mateusza

III, 3)

VOX COELESTIS — Głos niebiański

VOX FÁUCIBUS HAESIT — Głos utknął w gardle (Vergílius Aeneis III, 48)

VOX HUMANA — Głos ludzki (piszczałka w organach o brzmieniu podobnym do głosu

ludzkiego)

VOX MEDIA — Wyraz pośredni (między skrajnymi) np. pogoda

VOX NÍHILI — Wyraz znikąd, nic nie znaczący (chochlik drukarski)

VOX PÓPULI, VOX DEI — Głos ludu to głos Boga

VOX, VOX, PRAETEREA NIHIL — Słowa, słowa i nic ponadto

VOX UNTUS, VOX NULLIUS — Głos jednego to żaden głos

VULGÍVAGA — Włócząca się wszędzie, nierządnica

VULGO — Zwykle — Pospolicie — Powszechnie

VULGO FÁCIUNT — Tak wszyscy powszechnie robią

VULGO VÉRITAS IAM ATTRIBUTA VTNO EST — Pospolicie działaniu wina przypisuje się

prawdę (C. Plinius Secundus Historia Naturalis XIV, 191)

VULGUS AMICÍTIAS UTILITATE PROBAT — Tłum ceni przyjaźń według korzyści

VULGUS CUIUSCUMQUE MOTUS CÚPIDUS — Tłum żądny jakiegokolwiek przewrotu,

rozruchu (Tácitus Historia I, 80)

VULGUS PROFANUM — Tłum nieświadomy, ciemny

VÚLNERA DUM SANAS, DOLOR EST MEDICINA DOLORIS — Gdy leczysz rany, ból jest

lekarstwem na ból (Cato)

VÚLNERANT OMNES, ÚLTIMA NECAT — Wszystkie ranią, ostatnia (godzina) zabija (napis

na zegarach albo budynkach publicznych)

Z

ZONAM PERDIDIT — Zgubił pas — Jest w trudnym położeniu

ZONAM SOLVERE — Utracić pas cnoty

INDEKS AUTORÓW NIEKTÓRYCH ZDAŃ ZAWARTYCH W NINIEJSZYM ZBIORZE

ALKAJOS Z MITYLENY na Lesbos (przełom VII–VI w p.n.e.), słynny grecki poeta liryczny;

autor hymnów, pieśni wojennych, miłosnych i biesiadnych, twórca strofy zwanej od niego

alcejską

ANZELM Z AOSTY (w. XII), Włoch z pochodzenia, arcybiskup Canterbury, teolog,

właściwy ojciec scholastyki

APPIUS CLAUDIUS CAECUS (w. IV p.n.e.), cenzor, autor zbioru maksym pt. Sentenłiae

Apostata Iulius (Odstępca), cesarz rzymski w latach 361–364, zwolennik filozofii

neoplatońskiej, zniósł edykt tolerancyjny mediolański (313 r.), gwarantujący chrześcijanom

wolność wyznania, i dążył do przywrócenia dawnej religii rzymskiej

ARCHIMEDES Z SYRAKUZ (ok. 287–212 p.n.e.), wybitny fizyk i matematyk, napisał traktat

o kwadraturze odcinka paraboli, pierwszy podał wartość ?, twórca hydrostatyki i statyki,

prekursor rachunku nieskończonościowego. Zabity przez Rzymian po zdobyciu Syrakuz

ARYSTOFANES (Aristophanes z Aten, ok. 446–385 p.n.e.), najwybitniejszy twórca komedii

staroattyckiej. Najsłynniejsze jego dzieła: Acharneis (Acharnejczycy), Hippeis (Rycerze),

Nephelai (Chmury), Sphekes (Osy), Eirene (Pokój), Ornithes (Ptaki), Lysistrate, Batrachoi

(Żaby), Plutos (Bogactwo). W twórczości swej, mającej ostre akcenty społeczne i polityczne,

daje Arystofanes bogaty obraz życia Aten

ARYSTOTELES ze Stagiry w Tracji (IV w. p.n.e.), założyciel szkoły filozoficznej Lykaion

w Atenach, autor dzieł: Ta metąphysika, Ta Physiká, Politika, Órganon i innych

ŚW. AUGUSTYN Aureliusz (354–430 r.), ojciec kościoła, teolog i filozof, biskup w Hippo

Regius, autorytet filozofii chrześcijańskiej, autor dzieł Confessiones i De civitate Dei

ŚW. BENEDYKT Z NURSJI (ok. 480–553), założyciel zakonu benedyktynów i opat

pierwszego klasztoru benedyktyńskiego na Monte Cassino

BIAS Z PRIENE (VI w. p.n.e.), jeden z siedmiu mędrców

BOHR NIELS (1885–1969 r.), sławny fizyk duński, laureat Nagrody Nobla za kwantową

teorię budowy atomu

DU BOIS REYMOND (w. XIX), niemiecki fizjolog i filozof, jeden z twórców

elektrofizjologii; w poglądach filozoficznych przedstawiciel agnostycyzmu

BORGIA CESAR (1475–1507), znany z okrucieństwa i braku skrupułów władca Walencji.

Macchiavelli wziął go za wzór do swego dzieła Il principe

CAESAR CAIUS IULIUS (100–44 p.n.e.), zamordowany przez opozycję republikańską.

Wybitny wódz i organizator oraz działacz polityczny republiki rzymskiej. Autor dzieł

historycznych: De bello Gallico (O wojnie galickiej), Commentarii de bello civili (Pamiętniki

o wojnie domowej)

CALPURNIUS TITUS SICULUS, sielankopisarz z czasów Nerona

CASSIUS DION (ok. 155–235), konsul w r. 229, autor dzieła Romainé historiá

obejmującego dzieje Rzymu od założenia do panowania Aleksandra Sewera

CATO Marcus Porcius, zwany Maior (234—149 r. p.n.e.), wybitny polityk i mówca,

reprezentant starych konserwatywnych tradycji rzymskich, autor dzieł: Origines (Początki

Rzymu) i De agricultura (O rolnictwie)

CATULLUS Caius Valerius (87–54 p.n.e.), poeta rzymski, autor liryków miłosnych do

Lesbii i drobnych utworów zwanych przez niego „nugae” (fraszki)

CELSUS Aulus Cornelius (I w. n.e.), pisarz rzymski z czasów Tyberiusza, autor dzieła

encyklopedycznego Artes (Sztuki), z którego dochowało się do naszych czasów tylko 8 ksiąg

o medycynie

CÍCERO Marcus Tullius (106–43 p.n.e.), najwybitniejszy mówca rzymski, prozę łacińską

doprowadził do szczytu doskonałości, popularyzator filozofii greckiej, działacz polityczny i

mąż stanu, słynny ze stłumienia spisku Katyliny. Zostawił ogromny spadek literacki. Dzieła

retoryczne: De oratore (O mówcy), Brutus, Orator. Dzieła filozoficzne: De re publica (O

państwie), De officiis (O powinnościach), De finibus bonorum et malorum (O granicach

dobra i zła), Tusculanae disputationes (Rozmowy tuskidańskie), Cato Maior de senectute

(Katon Starszy o starości), Laelius de amicitia (Leliusz o przyjaźni). Ogromną wartość mają

obfite Epistulae (Listy) Cycerona. Najcenniejszą część jego twórczości stanowią mowy, z

których najlepsze to: Ora—tiones in Catilinam (Mowy przeciwko Katylinie), Pro Sexto Roscio

Amerino ( W obronie S.R.A.), In Yerrem (Przeciwko Werresowi), De imperio Cnei Pompei (O

naczelnym dowództwie Pompejusza), Pro Murena (W obronie Mureny), Pro Archia poeta (W

obronie poety Archiasza), Pro Milone (W obronie Milona), Orationes Philippicae in

Antonium (Filipiki przeciwko Antoniuszowi)

CLAUDIANUS Cláudius (IV–V w.), ostatni wielki poeta rzymski, autor poematu De bello

Getico, De laudibus Stilichonis, Gigantomachia, Raptus Proserpinae. Wzorował się na

Owidiuszu. Pisał po grecku i po łacinie

COMÉNIUS (Kómensky Jan Amos, 1592–1670), twórca nowoczesnej pedagogiki, autor

dzieł: Didáctica Magna i Orbis pictus

DESCARTES René (1596–1650), ojciec nowoczesnej filozofii, twórca geometrii

analitycznej, racjonalista, autor dzieł: Discours de la méthode (Rozprawy o metodzie), Les

principes de la philosophie (Podstawy filozofii)

DIÓGENES Laertios z Cylicji (II w. n.e.), autor kompilatorskiego dzieła pt. Pert bion,

dógmaton kai apophthegmaton ton en philosophia eudokimesanton (Zbiór żywotów i nauk

filozofów), jednego z najpoważniejszych źródeł do historii filozofii greckiej

ENNIUS Quintus (239–169 p.n.e.), najwybitniejszy poeta rzymski z okresu

przedklasycznego, autor tragedii i innych utworów poetyckich, w których popularyzował

mistykę pitagorejską i filozofię grecką

ERAZM Z ROTTERDAMU (ok. 1466–1536), filozof i filolog holenderski, sławny humanista

Odrodzenia, zwalczał metody scholastyczne, autor między innymi dzieła Laus stultitiae

(Pochwala głupoty)

EUMENIUS, nauczyciel retoryki i pisarz z III/IV w. n.e., autor panegiryków

EURYPIDES (480–406 p.n.e.), najmłodszy z trzech wielkich tragików greckich, autor wielu

tragedii; wyznawał poglądy postępowe i demokratyczne. Najwybitniejsze dzieła: Hipolit,

Trojanki (Troades), Blagalnice (Hiketides), Ifigenia w Aulidzie, Orestes

EUSÉBIUS Caesariensis (268–338), pisarz kościelny, autor dzieła dogmatycznego i

historycznego Ekklesiastike historia Ewangelia, nauki Jezusa Chrystusa, obejmuje cztery

Ewangelie (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana)

Ecclesiastes — księga Starego Zakonu, „Kaznodzieja”, przypisywana Salomonowi i

włączona przez kościół katolicki do ksiąg kanonicznych

GELLIUS Aulus, pisarz rzymski z II w.p.n.e. Autor dzieła antykwarycznego pt. Nóctes

Atticae (Noce attyckie) zawierającego wyciągi z dzieł pisarzy greckich i rzymskich, dotyczące

historii literatury, filozofii, retoryki, zagadnień antykwarycznych i gramatycznych Genesis,

pierwsza księga Pentateuchu, pięcioksięgu Mojżesza

GRZEGORZ VII (ok. 1020–1085), papież, jako mnich opactwa benedyktyńskiego w Cluny

nosił imię Hildebranda. Piastował urząd w stolicy apostolskiej od 1073 do 1085. Reformator

kościoła znany z walki z cesarzem Henrykiem IV o inwestyturę

HADRÍANUS Públius Aelius (76–138), cesarz rzymski, opiekun sztuk i uczonych, sam

próbował swych sił na polu piśmiennictwa

HERAKLIT Z EFEZU (ok. 540–480 p.n.e.), grecki filozof, materialista, ujmujący przyrodę

dialektycznie. Poglądy swe zawarł w dziele Peri physeos (O przyrodzie)

HERODOT Z HALIKARNASU (Herodótos, 489–425 p.n.e.) uważany jest za ojca historii,

autor historii wojen grecko–perskich

ŚW. HIERONIM ZE STRYDONU (ok. 340–420), znawca literatury hebrajskiej i greckiej,

tłumacz Pisma świętego na język łaciński (Vulgata)

HIPPÓKRATES Z WYSPY KOS (460–377 p.n.e.), Grek, twórca medycyny jako nauki,

najznakomitszy lekarz starożytności. Pisma jego zostały zebrane pod nazwą Corpus

Hippocrateum (Zbiór Hippokratesa)

HOBBES THOMAS (1588–1679), filozof angielski, materialista, teoretyk nauki o państwie,

zwolennik silnej władzy państwowej, w psychologii poprzednik asocjacjonistów, autor dzieł

Lewiatan i Elementy filozofii

HOMER (Hómeros, IX w.p.n.e.), najdawniejszy poeta grecki, rzekomy twórca Iliady i

Odysei

HORÁTIUS Quintus Flaccus (65–8 r.p.n.e.), jeden z najwybitniejszych liryków rzymskich,

swą twórczością wywierał wpływ na teorię literatury do XIX w., napisał: Epodon liber

(Epody), Sennones (Satyry), Cármina (Pieśni), Epistulae (Listy)

HUS Jan (1369–1415), czeski profesor i rektor uniwersytetu w Pradze, reformator religijny,

zwalczał oficjalny kościół; oskarżony o herezję został spalony na stosie

JANICKI Klemens (XVI w.), poeta Renesansu polskiego, syn chłopa, poeta laureatus, autor

Cármina, Tristium liber i innych

IULIANUS Flavius Claudius (331–363), bratanek Konstantyna Wielkiego, cesarz rzymski

od 361 r. Odwołał edykt tolerancyjny Konstantyna, zwolennik filozofii neoplatońskiej,

pragnął przywrócić stanowisko dawnej religii rzymskiej. Dlatego nazwano go Apostatą

(Odstępcą)

IUSTINIANUS Flavius, cesarz bizantyjski (VI w. n.e.), zasługą jego jest kodyfikacja prawa

w tzw. Codex Iustinianus

IUVENALIS Décimus Iunius (55–130), rzymski poeta satyryczny. Autor Satyr będących

wyrazem protestu przeciwko okrutnej władzy cezarów i krytyką współczesnego

społeczeństwa

KOCHANOWSKI Jan (w. XVI), największy poeta polskiego Renesansu. Obok głównych

utworów w języku polskim pisał sporo po łacinie

LACTANTIUS Caecilius Firmianus (III–IV w.), autor dzieła Institutiones divinae będącego

apologią chrześcijaństwa

LEIBNIZ Gottfried Wilhelm (1647–1716), niemiecki filozof i matematyk. Jego główne

dzieło Monadologia zawiera system metafizyczny, którego podstawą są substancje duchowe,

zwane monadami

LIVIUS Titus (59 p.n.e.–17 n.e.), historyk rzymski, autor dzieła Ab urbe condita (Od

założenia miasta Rzymu) obejmującego okres od założenia Rzymu do czasów, w których żył

autor

LOYOLA Ignacy (1491–1556), Hiszpan, założyciel i pierwszy generał zakonu jezuitów

LUCANUS Marcus Annaeus (39–65 n.e.), autor epopei historycznej Pharsalia

przedstawiającej wojnę domową między Pompejuszem a Cezarem

LUCRETIUS Titus Carus (ok. 99–55 r. p.n.e.), przeniósł na grunt rzymski atomistykę

Epikura i dał w swoim dziele De rerum natura wykład filozofii materialistycznej swego

mistrza

LUCILIUS Caius (180–103 p.n.e.), wybitny poeta rzymski, twórca satyry politycznej i

społecznej Ludwik XI (1423—1483), król, przyłączył do Francji Burgundię, Prowansję,

Maine i Anjou, złamał opór szlachty feudalnej i umocnił władzę królewską, popierał rozwój

gospodarczy kraju

MANILIUS Marcus (I w.n.e.), poeta rzymski, autor poematu dydaktycznego Astronómica,

opiewającego wpływ gwiazd na życie ludzi i państw

MARTIALIS Marcus Valerius (ok. 40–102 r.n.e.), epigramatyk łaciński, autor dzieł: Liber

spectaculorum (Księga widowisk), Xenia (Podarki) i Apophóreta (Fanty)

MENANDER (342–291 r.p.n.e), najwybitniejszy przedstawiciel greckiej komedii nowej,

autor komedii charakteru, rodzinnych i komediofars Mnstucrus Felix Marcus (II w.n.e.),

apologeta chrześcijaństwa

MODRZEWSKI Frycz Andrzej (1503–1572), wnikliwy pisarz polityczny, autor sławnego

dzieła De re publica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) o tendencjach

reformatorskich

NEPOS Cornelius (I w.p.n.e.), historyk rzymski, autor dzieł: Chrónica, Exempla, De tiris

illustribus

NIETZSCHE Friedrich (XIX w.), filozof niemiecki, czołowy przedstawiciel niemieckiego

dziewiętnastowiecznego irracjonalizmu, autor dzieł: Antychryst, Tako rzecze Zaratustra, Woła

mocy i inne

NORWID Cyprian Kamil (1821–1883), poeta, dramaturg, malarz. Autor dzieł:

Promethidion, wierszy lirycznych, dramatów: Kleopatra, Krakus, Pierścień wielkiej damy,

nowel i in.

OCTAVIANUS Caius Iulius Caesar (63 r.p.n.e.–14 r.n.e.), zwycięski uczestnik drugiego

triumwiratu, faktycznie jedynowładca państwa rzymskiego, twórca systemu zwanego

pryncypatem. Rządy jego były okresem wspaniałego rozwoju kultury rzymskiej

ORZECHOWSKI Stanisław żyjący w latach 1513–1566, pisarz polityczny, polemista

religijny, zwalczał reformację, bronił wolności szlacheckich, autor wielu dzieł, z których

najważniejsze są: Dyalog około egzekucyjej Polskiej Korony i Quincunx, to jest wzór korony

na cynku wystawiony

OVÍDIUS Publius Naso (43 p.n.e.–ok. 17 n.e.), najbardziej utalentowany poeta elegijny

epoki Augusta, ostatni wielki poeta Rzymu. Utwory jego szeroko znane to: Amores (Miłostki),

Ars amatoria (Sztuka kochania), Remedia amoris (Lekarstwa na miłość), Heroides (fikcyjne

listy miłosne bohaterek mitycznych), De medicamine faciei (O kosmetyce twarzy kobiecej),

Metamorfozy, Fasti (Kalendarz), Tristia (Żale), Epistulae ex Ponto (Listy z Pontu)

OXENSTIERNA Axel (1583–1654), szwedzki mąż stanu, doradca Gustawa II Adolfa

PACUVIUS Marcus (220–130 p.n.e.), tragediopisarz rzymski. Pozostały po nim fragmenty

kilkunastu utworów. Dzieła jego: Antiope, Armorum iudicium, Hermiona, Paulus i inne,

zachowały się we fragmentach

PÉRSIUS Aulus Flaccus (34–62 r.n.e.), satyryk rzymski, autor utworów satyrycznych

piętnujących w duchu stoickim wady ówczesnego społeczeństwa

PETRÓNIUS Caius, zw. Arbiter (w r. 66 n.e. odebrał sobie życie na skutek oskarżenia o

udział w spisku przeciwko Neronowi), wytworny znawca dobrego smaku, autor drobnych

wierszyków i powieści satyrycznej Satiricon libri Phaedrus (I w.n.e.), bajkopisarz,

przedstawiciel nurtu plebejskiego w literaturze rzymskiej. Przetłumaczył na łacinę bajki

greckie Ezopa Pico de Mirandola Giovanni (1463–1494), uczony włoski o wszechstronnych

zainteresowaniach, stanowczy w swoich tezach filozoficznych, humanista, przedstawiciel

idealistycznego synkretyzmu

PITTAKOS, władca Mityleny na Lesbos (ok. 648–569 p.n.e.). Zaliczono go do siedmiu

mędrców Grecji

PLATON (427–347 p.n.e.), jeden z najwybitniejszych filozofów starożytności, twórca

syntezy filozofii idealistycznej. Napisał wiele dzieł przeważnie w postaci dialogów: Laches

(O odwadze), Harmides (O roztropności), Eutyfron (O pobożności), Gorgias (O retoryce),

Protagoras (O cnocie), Apołogia Sokratus (Obrona Sokratesa), Politeia (Rzeczpospolita),

Fąjdros (Stosunek duszy do idei), Faidon (O nieśmiertelności duszy), Nomoi (Prawa)

PLAUTUS Titus Maccius (250–184 p.n.e.), największy komediopisarz rzymski. Ważniejsze

jego utwory: Miles gloriosus (Żołnierz samochwal), Aulularia (Skarb), Asinaria (Komedia

ośla), Menaechmi (Bracia), Captwi (Jeńcy)

PLINIUS Caius Secundus, zwany Maior (23–79 n.e.), uczony o wielostronnych

zainteresowaniach naukowych. Pozostało po nim dzieło o charakterze encyklopedycznym,

Historia naturalis (Historia naturalna) Plinius Caius Caecilius, zwany także Minor (ok. 61–

113 n.e.), autor listów i korespondencji z cesarzem Trajanem

PLUTARCH z Cheronei (ok. 50–125 n.e.), jeden z najwybitniejszych pisarzy Grecji, autor

dzieła Bioi paralleloi (Żywoty sławnych mężów), obejmującego biografię 50 sławnych

Greków i Rzymian oraz pism o treści moralnej i literacko–krytycznej

Psalmy, hebrajskie pieśni religijne, tworzą Psałterz wchodzący w skład Starego

Testamentu. Autorstwo ich przypisuje się królowi Dawidowi

PUBLILIUS Syrus, pisarz rzymski z I w.p.n.e., wyzwoleniec, autor mimów zawierających

szereg głębokich sentencji

QUINTDLIANUS Marcus Fabius (I w.n.e.), nauczyciel i autor podręcznika retoryki Institutio

oratoria

SALLUSTIUS Caius Crispus (86–34 p.n.e.), polityk i historyk rzymski. Jest autorem dwu

monografii: De coniuratione Catilinae (Spisek Kąty liny) i Bellum Iugurtinum (Wojna z

Jugurtą)

SALVIANUS, pisarz chrześcijański z V w.n.e. Autor dzieł: Adtersus ataritiam, De

gubernatione Dei

SARBIEWSKI Maciej Kazimierz (w. XVI–XVII), wybitny poeta baroku, pisał po łacinie

SÉNECA Lucius Annaeus (4 r.p.n.e.–65 r.n.e.), retor, pisarz, poeta i filozof rzymski.

Zachowały się głównie jego dzieła filozoficzne: De clementia (O łagodności),— De vita beata

(O życiu szczęśliwym), Dialogi, De ira (O gniewie), Epistularum moralium libri XX (20 ksiąg

listów moralnych); ponadto pisał dzieła przyrodnicze i tragedie, np. Trojanki, Medea, Fedra

SPINOZA Barach (1632–1677), filozof holenderski pochodzenia żydowskiego, główny

przedstawiciel racjonalizmu XVII w.

STATIUS Publius Papinius (zmarł ok. 95 r.n.e.), poeta rzymski, autor epopei Thebais i

wierszy okolicznościowych

STATIUS Caecilius (początek II w.p.n.e.). poeta komiczny, jeniec wojenny, autor

kilkudziesięciu komedii znanych jedynie z fragmentów

SUETONIUS Caius Tranąuillus (ok. 75–ok. 150), znany historyk rzymski. Zachowały się

jego dzieła: De vita caesarum (Żywoty cezarów) i częściowo De liris illustribus (O wybitnych

mężach)

TÁCITUS Publius Cornelius (55–120), najwybitniejszy historyk rzymski epoki cesarstwa.

Autor dzieł: Germania, Históriae (Dzieje), Annales (Roczniki), Dialogus de oratore

(Rozmowa o mówcy)

TÉRENTIUS Publius Afer (ok. 190—ok. 150 r. p.n.e.), ostatni wybitny komediopisarz

rzymski, autor Heautontimorwnenos (Samodręczyciel), Eunuchus (Eunuch), Phórmio

(Formion), Adelphói (Bracia)

TERENTIANUS Maurus, pisarz rzymski żyjący pod koniec III w.n.e., autor wierszowanej

pracy o sztuce poetyckiej w 3 księgach (De littehs, De syllabis, De metris)

TERTULLIANUS Quintus Septimius Florens (ok. 160–225), najwybitniejszy łaciński pisarz

kościelny przed św. Augustynem. Najważniejsze jego dzieło — Apologeticus

TIBULLUS (50–19 p.n.e.), poeta rzymski, autor utworów elegijnych opiewających miłość i

życie wiejskie

TOMASZ Z AKWINU (1225–1274). filozof i teolog. Główne jego dzieło Summa theológiae

Ulpianus Domitius z Tyru, wybitny prawnik —rzymski z I połowy III w.n.e., autor wielu

dzieł dotyczących prawa pretorów i prawa cywilnego

VALERIUS Maximus, pisarz rzymski z I w.n.e.. autor dzieła Factorum et dictorum

memorabilium libri IX (Wypadków i powiedzeń godnych pamięci ksiąg IX), zawierającego

zbiór anegdot dotyczących głośnych wydarzeń i wielce poczytnego u schyłku starożytności

VEGETIUS Flavius Renatus (druga połowa IV w.n.e.), autor podręcznika o sztuce wojennej

Rei militaris instiiuta

VELLEIUS Paterculus Caius, historyk rzymski ur. ok. 19 r.p.n.e., autor szkicu dziejów

rzymskich Históriae Romanae ad M. Vinicium consulem Hbri duo

VERGÍLIUS Publius Maro (70 p.n.e.–19 n.e.), największy epik rzymski, autor poematu

Geórgica (Ziemiaństwo), eposu Aeneis (Eneida) oraz sielanek Bucólica i Eclogae

Vulgata, tekst Biblii, tzw. łaciński przekład Biblii św. Hieronima

ŻUŁAWSKI Jerzy (1874–1915), poeta, powieściopisarz, dramaturg. Dzieła: Na srebrnym

globie, Ijola, Eros i Psyche i in.

SKRÓTY TYTUŁÓW PRZYTACZANYCH DZIEŁ

Ab u.c. = Ab urbe condita Od założenia miasta

Ars. p. = Ars poetka Sztuka poetycka

Ars am = Ars amatoria Sztuka kochania

Tusc. disp. = Tusculanae disputationes Rozmowy tuskulańskie

Metamorph. = Metamorphoseon libri Księgi przemian

GAUDEAMUS IGITUR

Popularna pieśń studencka do słów łacińskich, wykonywana głównie w czasie uroczystości

akademickich; autorem tekstu opartego na hymnie pokutnym z XIII w. jest C. W.

Kinderleben (1781), melodia została zaczerpnięta z pieśni J. Gunthera „Briider, ]ass uns lustig

sein”.

Gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus,

gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus!

Post iucundam iuventutem,

post molestam senectutem

nos habebit humus,

nos habebit humus.

Vita nostra brevis est,

vita nostra brevis est,

brevi finietur,

brevi finietur,

venit mors velociter,

rapit nos atrociter,

nemini parcetur,

nemini parcetur.

Vivat Academia,

vivant professores,

vivat Academia,

vivant professores,

vivat membrum quodlibet,

vivant membra quaelibet,

setnper siat in flore,

semper sint in flore!

Vivat et res publica,

et qui illam regit,

vivat et res publica,

et qui illam regit,

vivat nostra cívitas,

maecenatum caritas,

quae nos hic protegit,

quae nos nic protegit!

Vivant omnes virgines,

vivant omnes virgines,

faciles formosae,

faciles formosae,

vivant et mulieres,

tenerae, amabiles,

bonae, laboriosae,

bonae, laboriosae!

PRZEKŁAD

Radujmy się więc, dopókiśmy młodzi,

po przyjemnej młodości, po uciążliwej starości

posiędzie nas ziemia, posiędzie nas ziemia.

Życie nasze krótko trwa i szybko się kończy,

chyżo nadchodzi śmierć i porywa nas okrutna

(nikogo nie oszczędzi, nikogo nie oszczędzi).

Niechaj żyje Akademia, niech żyją profesorowie,

niech żyje każdy członek (zespołu), niechaj żyją wszyscy członkowie,

niechaj kwitną zawsze, niechaj kwitną zawsze!

Niechaj żyje i państwo, i ten, kto nim rządzi,

niech żyje nasze miasto, mecenasów łaskawość,

która nas tu chroni, która nas tu chroni!

Niechaj żyją wszystkie dziewczyny

przystępne i piękne,

niechaj żyją i mężatki

młode i miłe,

dobre i pracowite, dobre i pracowite!

* Rzymianie wymawiali c jak k w każdym położeniu, podana tu wymowa przyjęła się od V wieku n.e.